Jehovap yachayninqa ruwasqasninpi rikukun

“Diospa mana rikukoj imasnenqa sutʼita rikuchikunku paypa ruwasqasninnejta.” (ROM. 1:20.)

 1. Yachayniyuq runaspa yachachiykunasninta uyariqkunata, ¿allinchu rin?

RUNASQA, achkhata yachaqkunata, may yachayniyuq runa kasqankuta ninku, chaywanpis, ¿chiqamantachu yachayniyuq kanku? Mana. Paykunaqa, imapaqchus kawsachkasqanchikmanta, imaynatachus kusiy kawsayta tarinamantapis mana sutʼinchayta atinkuchu. Chayrayku chay runaspa yachachiyninkuta uyariqkunaqa, “wayrawan jina kayman jaqayman” apaykachasqas kanku (Efe. 4:14).

2, 3. a) ¿Imaraykutaq Biblia, Jehovalla ‘aswan yachayniyuq’ kasqanta nin? b) ¿Imapitaq Diospaq yachayninwan, kay pachap yachayninwan mana kikinchakunchu?

² Jehovap chiqa yachayninta tariqkunaqa, mana ajinapichu rikukunku. Bibliaqa, Diosmanta parlaspa ‘paylla yachayniyuq’ kasqanta niwanchik (Rom. 16:27). Diosqa, tukuy ruwasqasnin, imaynachus kunankama kachkasqanmanta sumaqta yachan. Payllataq tukuy ima maychus kaqpi kananpaq kamachiykunata churan, chaytataq yachayniyuq runasqa, tukuy imata ruwanankupaq mayta ukhunchanku. Chayrayku Jehovaqa, runa imatapis may yachaywan ruwasqanmanta, mana tʼukuchkaqchu qhipakun. Diospaqqa, “kay pachamanta yachayqa qhasi manakaj” (1 Cor. 3:19).

³ Bibliaqa, Jehová ‘kamachisninman yachayta qusqanta’ nin (Pro. 2:6). Diospa yachayninqa, mana runap qhasi mana kaq yachayninjinachu, manaqa may sumaq yachaywan sayachisqa kachkan. Chaytaq imallatapis allinta ruwanapaq yanapawanchik (Santiago 3:17, ñawiriy). Pabloqa, Jehovap yachayninmanta mayta tʼukurqa, jinatataq qillqarqa: “May jina jatumpuni Diospa qhapaj kaynin, yachaynin, rejsiynimpis. Mana yachay atina yuyasqampis, jinallataj ñankunampis” (Rom. 11:33). Arí, Jehovalla tukuymanta aswan yachayniyuq. Chayraykutaq mana iskaychakuspa, paypa kamachiykunasninqa allin kawsayman tanqawasqanchikta nisunman. Paylla yachan kusisqa kawsakunapaq, imatachus necesitasqanchikta (Pro. 3:5, 6).

Jesusqa, ‘yanapaq maestro’

 4. ¿Imataq Jehovap yachayninta rikuchiwanchik?

⁴ Jehovap ruwasqasninpi mayta tʼukurispaqa, yachaynin, allin kaykunasnin ima, mana imawanpis kikinchakusqanta, yachasunman (Romanos 1:20, ñawiriy). May jatuchaq imasta ruwasqan, juchʼuy imasta ruwasqan ima, achkha allin kʼacha kaykunasniyuq kasqanta rikuchiwanchik. Janaqpachata, kay pachata ima qhawarispaqa, Jehová may yachayniyuq, kʼachataq kasqanta rikunchik. Rikusqanchikmanjina Diospa ruwasqasninqa achkhata paymanta yachachiwanchik (Sal. 19:1; Isa. 40:26).

5, 6. a) Jehová tukuy imata ruwachkaptin, ¿pitaq ruwaysirqa? b) ¿Imamantataq kay yachaqanapi yachakusunchik, chantá yanapawasunmanchu?

⁵ Jehovaqa, “cielotawan, kay pachatawan” mana sapallanchu ruwarqa (Gén. 1:1). Bibliaqa, Jehová ñawpaqta juk angeltaraq ruwasqanta, chay angeltaq ‘tukuy imata ruwaysisqanta’, nin. Chay angelqa kʼata Churin, ‘tukuy ima ruwasqa kaqkunamantataq aswan kuraq’, may chhika watas pasasqanmantataq kay Jallpʼaman runajina kawsakuq jamurqa, sutintaq; Jesús (Col. 1:15-17, Mosoj Testamento 1985). Jesusqa, Tatanjina yachaynillayuqtaq. Proverbios, pusaq tʼaqanpitaq sumaq yachayniyuq kasqanmanta parlan, Diosta ‘yanapaq maestro’ nispataq sutichan (Pro. 8:12, 22-31, NM).

⁶ Chayrayku tukuy ima ruwasqa kaqqa, mana Jehovap yachaynillantachu rikuchin, manaqa Yanapaq Maestro Churinpa yachaynintapis. Chay ruwasqas kaqpi tʼukurispaqa, mayta yachakusunman. Kunanqa Proverbios 30:24-28 pʼitikunapi, tawa juchʼuy animalitos “sumaj yachayniyoj” kasqankumanta, ukhuncharisun.a

Llamkʼaq chhakasmanta yachakuna

7, 8. Chhakaspa, ¿ima ruwasqankutaq tʼukurichisunki?

⁷ Jallpʼapi “juchʼuy animalitos” imayna ruwasqaschus kasqanku, imatachus ruwasqankupis mayta yachachiwasunman. Kunanqa imatachus chhakas ruwasqankuta qhawarina (Proverbios 30:24, 25, ñawiriy).

⁸ Wakin yachayniyuq runasqa, sapa juk runapaq 200.000 chhakas kasqankuta, mana saykʼuspataq llamkʼasqankuta ninku. Sapa chhakaspa wasinpitaq, kimsa laya chhakas kanku: reinas, urqus, llamkʼaqkuna ima, paykunataq tukuyninku mikhunayuq kanankupaq llamkʼanku. Sutʼincharinapaq, Sudamericapiqa, laqhista kʼutuq, tarpuq ima chhakas tiyan, kunantaq chaymanta parlarina. Kay chhakitasqa sumaqta jallpʼata wanuchanku, chaypitaq hongosta plantanku, sumaqta puqunanpaqtaq allinta qhawanku. Kay tarpuq chhakasmanta ukhunchaqkunaqa, tukuynin chhakas machkha mikhunatachus necesitasqankumanjina tantanankupaq mayta llamkʼasqankuta, ninku.b

9, 10. ¿Imaynatataq chhakasjina sumaqta llamkʼasunman?

⁹ Chhakasmantaqa, mayta yachakusunman. Paykunaqa, imallapipis allin rinawanchikpaq, sumaq llamkʼaqkuna kananchikta yachachiwanchik. Biblia yuyaychawanchik: “Qhella runa, chhakasta qhawariy; qhaway imatachus ruwasqankuta, chantá yachaqakuy. Chaykunaqa ni pi kamachishajtin, ni pi imatachus ruwanankuta nishajtin, mikhunata qʼoñi tiempopi tantanku, cosechapi mikhunata waqaychanku” (Pro. 6:6-8). Jesús nirqa: “Tatayqa kunankama trabajashan; noqapis trabajashallanitaj”, nispa, chaytaq paykunapis mayta llamkʼasqankuta rikuchiwanchik (Juan 5:17).

¹⁰ Chayrayku Jehová, Jesús ima, mayta llamkʼasqankumanta sumaqta yachakunanchik tiyan. Diospa llaqtanpi imallapipis llamkʼaspaqa, allinta ruwana, ajinamanta ‘Señorpa ruwayninpi may achkhata llamkʼallasunpuni’ (1 Cor. 15:58, Dios Parlapawanchej). Chayrayku, Romamanta cristianosman apóstol Pablop yuyaychasqanta kasukuna, pay nirqa: “Ima ruwanallapipis ama qhellas kaychejchu; kʼuchis kaychej, tukuy sonqotaj Señorta sirviychej”, nispa (Rom. 12:11). Ima ruwayllapipis Diospa munaynin ruwakunanpaq kallpachakusqanchikqa, mana qhasipaqchu, imaraykuchus Biblia nin: “Diosqa cheqan kaspa, mana qonqaponqachu ruwasqasniykichejmanta, jinallataj Diospa sutinta munakusqaykichejmantapis”, nispa (Heb. 6:10).

Diosta yupaychayninchikta, sumaqta jarkʼana

11. Imaynachus wiskʼachas kasqankumanta sutʼinchariy.

¹¹ Wiskʼachasmantapis sumaqta yachakullasunmantaq (Proverbios 30:26, ñawiriy). Wiskʼachasqa, jatun quwiman rikchʼakunku, chakisninku, ninrisninku imataq, juchʼuylla, sumaqtataq qhawanku. Chantá kay wiskʼachasqa qaqaspi, rumiraraspi, tʼuquspi ima kawsakunku, chaypitaq saqra animalesmanta pakakuyta atinku. Kay wiskʼachasqa, jukchasqa kawsakusqankurayku imamantapis jarkʼakuyta atinku, chiri tiempopitaq puraqmanta qʼuñichinakunku.c

12, 13. ¿Imatataq wiskʼachasmanta yachakunchik?

¹² ¿Imatataq wiskʼachasmanta yachakunchik? Wiskʼachasqa, mana saqra animaleswan rikuchikullankuchu. Chantá imallatapis jamuqta rikuspaqa, usqhayllata tʼuquman chayri juskʼuman pakakuq rinku, chay pakakunanku qayllallapitaq purinku. Ñuqanchikpis, Satanaspa saqra pachan, mana juchaman urmachinawanchikpaq, kikillantataq sumaqta qhawakunanchik tiyan. Apóstol Pedro cristianosman jinata nirqa: “Aychaykichejpa sajra munayninwan mana atipachikuspa, allinta qhawaychej, imaraykuchus enemigoykichej Kuraj Supayqa, phiña león jina qhaparirispa muyuykachasunkichej, mayqellantapis oqoykunampaj” (1 Ped. 5:8). Jesusqa, kay Jallpʼapi kachkaspa, Satanás mana urmachinanpaq sumaqta jarkʼakurqa (Mat. 4:1-11). Ñuqanchikpis, paymanta sumaqta yachakuna.

¹³ Jarkʼakunanchikpaqqa, Jehovap jarkʼayninta maskʼananchik tiyan. Chayrayku, Diospa Palabranta ñawiriyta, tantakuykunaman riyta ima, mana saqinanchikchu tiyan (Luc. 4:4; Heb. 10:24, 25). Chantapis imaynatachus wiskʼachas jukchasqa kawsakunku, ajinallatataq ñuqanchikpis hermanosninchikmanta mana karunchakunanchikchu tiyan, chaytaq “purajmanta kallpachanakunanchejpaj” yanapawasunchik (Rom. 1:12). Diospa jarkʼayninta maskʼasun chayqa, Salmista Davidjina niyta atisunchik: “Qan pakakunay chhanka kanki, jarkʼakuwaj, kacharichiwaj Diosniytaj. Qan kanki pakakunay chhanka”, nispa (Sal. 18:2).

Chʼampaykunata atipana

14. Juk langostalla mana mancharikunapaqjina kaptinpis, ¿imatataq may chhika langostas jukchasqa kasqankumanta nisunman?

¹⁴ Langostasmantapis yachakullasunmantaq. Juk langostaqa chhuqunman phichqa centimetrosniyuq jukllataq mana manchachiwasunmanchu, chaywanpis achkha kaspaqa mayta mancharichiwasunman (Proverbios 30:27, ñawiriy). Chantapis achkha langostasqa, jukllapi tarpusqa chaqrata mikhuspa tukurpachinku. Bibliaqa, tukuy laya animalitosmanta parlaspa, langostasmantapis parlachkarqa, kay animalistosman qayllaykuptinchiktaq maqanakupaq carretasjina, chʼaki laqhispis ruphaykuchkanmanjina uyarikusqanta nin (Joel 2:3, 5). Runasqa, chay langostata wañuchinankupaq ninata mayta larwaykuchiptinkupis, mana tukuyninta wañuchiyta atinkuchu. ¿Imarayku? Imaraykuchus may chhika langostas ninaman urmaykuspaqa, ninata wañuchinku, mana wañuqkunataq ñawpaqman rillankupuni. Mana kamachiqniyuq kaspapis paykunaqa, soldadosjina sumaq kamachisqapis kankumanjina, ima jarkʼaytapis atipanku (Joel 2:25).d

15, 16. Diospa Reinonmanta willaqkuna, achkha jukchasqa langostaswan, ¿imapitaq kikinchakunku?

¹⁵ Profeta Joelqa, Diospa kamachisninpa llamkʼayninta, langostaspa ruwasqankuwan kikinchananpaq, jinata qillqarqa: “Maqanakupi wapu soldados jina juñanku. Perqasta wasaykunku cheqanta, mana mayman qʼewirispa. Mana paykunapura ñitʼinakunkuchu. Sapa ujpis ñannillanta rin. Flechas paramushajtimpis [wakin wañuptinkupis, NM], cheqanta rillankupuni mana pʼitikuspa” (Joel 2:7, 8).

¹⁶ Diospa Reinonmanta willaqkunawan ¡may sumaqtapuni kikinchan! Imaraykuchus paykunap willayninkutaqa ni ima ‘jarkʼaypis’ sayachiyta atinchu. Paykunaqa, runas ruwasqankuta qhisachaptinkupis, Jesusjina Diospa munayninta ruwallankupuni (Isa. 53:3). Diospi iñisqankuraykutaq, wakinqa ‘wañuchisqas’ kanku. Chaywanpis Diosmanta willaqkuna, willayninku ima, astawan yapakuchkallanpuni. Qhatiykachasqa kasqankupis, wak runas Diospa Reinonmanta willayta uyarinankupaq yanapan (Hech. 8:1, 4). Diosmanta willasqaykirayku qhatiykachasuptinku, mana uyariyta munasuptinku ima, ¿langostasjinachu, ñawpaqman richkallankipuni? (Heb. 10:39.)

‘Allin kaqman kʼaskaykuna’

17. ¿Imaynatataq geco, lluskʼapipis puriyta atin?

¹⁷ Juk ararankha, geco sutiyuqqa, mayniqtapis purillan (Proverbios 30:28).e Unayqa yachayniyuq runasta mayta tʼukuchiq, pirqaspi, techospi lluskʼa kaptinpis correykachayta atisqanrayku. ¿Imaynatataq jinata puriyta atin? Imaraykuchus sapa juk dedosninpiqa, surkʼusjina tiyapun, chay surkʼuspijinataq may chhika chukchitasjina tiyan. Chaypitaq achkha astawan ñañu chukchitasjina pʼalta umitasniyuq tiyapullantaq. Chay ñañu chukchitastaq may sinchis, gecomanta astawan llasatapis japʼinanpaqjina, chayrayku juk vidriomanta techo lluskʼa kaptinpis, puriyta atillan. Yachayniyuq runasqa, kaymanta mayta tʼukunku, kay gecop desdosninpi kaqtajinataq ruwayta atinkuman chayqa, may sinchi machʼanatajina apaykachanankuta ninku.f

18. ¿Imatataq ‘allin kaqman kʼaskaykunapaq’ ruwasunman?

¹⁸ ¿Imatataq gecomanta yachakusunman? Bibliaqa jinata niwanchik: “Sajra kajta chejniychej, allin kajmantaj kʼaskaychej”, nispa (Rom. 12:9). Kay pachanmanta runaspa saqra ruwayninkuqa, Bibliap yuyaychasqanmanta karunchachiwasunman. Sutʼincharinapaq, llamkʼayninchikpi chayri yachaywasipi, mana Diosta kasukuqkunawan puriptinchik chayri wak saqra imasrayku, Diosta kasukuyta munayninchikqa pisimanta pisi pisiyanman. Chayrayku chaymanta jarkʼakuna. Biblia niwanchik: “Ama may yachayniyoj kasqaykita yuyakuychu”, nispa (Pro. 3:7). Unay, Diospa llaqtanman Moisés nisqanmanjina ruwanallapuni, pay nirqa: “Señorniykichej Tata Diosta manchachikuychej, pay sapallanta sirvispa. Payllaman sayasqa kaychej”, nispa (Deu. 10:20). Jehovaman astawan qayllaykuspaqa, Jesusjina ruwasunchik, paymantataq Biblia jinata nin: “Qanqa cheqan kajta munakurqanki, sajra kajtataj chejnerqanki”, nispa (Heb. 1:9).

Diospaq ruwasqasnin, ¿imatataq yachachiwanchik?

19. a) Jehovap ruwasqasninta qhawaspa, ¿ima kʼacha kaykunasninmantataq yachakunchik? b) ¿Imaynatataq Diospa yachaynin yanapawanchik?

¹⁹ Kay yachaqanapi rikusqanchikmanjina Jehovap ruwasqasninqa, Paypa kʼacha kaykunasninta rikuchiwanchik, chaytaq allin yachachiykunata yachachiwanchik. Diospa ruwasqasninta qhawarispaqa, astawan Diospa yachayninpi tʼukurisunchik. Kay yachaytaq kunan tiempo, jinallataq aswan qhipamanpis kusisqa kanapaq, yanapawasunchik, chayraykutaq Jehovap ruwasqasninpi yachayninta astawan qhawananchik tiyan (Ecl. 7:12). Jinata ruwasun chayqa, kay Proverbios 3:13, 18, pʼitikunap nisqan chiqapuni kasqanta rikusunchik: “Kusikuyniyojmin pichus yachayta tarejqa, pichus yuyayta japʼejqa. Yachayqa pichus tarejpajqa kawsay sachʼa jina; kusikuyniyojmin chayta japʼispa mana kacharejkunaqa”.

[Sutʼinchaykunasnin]

¿Yuyarikunkichu?

¿Imatataq yachakunchik...

• ... chhakamanta?

• ... wiskʼachamanta?

• ... langostamanta?

• ... gecomanta?

[16 paginapi dibujo/foto]

¿Laqhista kʼutuq chhakasjinachu sumaqta llamkʼachkanchik?

[17 paginapi dibujos/fotos]

Wiskʼachasqa jukchasqa kasqankurayku jarkʼasqa kanku. ¿Ñuqanchikrí?

[18 paginapi dibujos/fotos]

Diospa kamachisninqa langostasjina sinchita sayanku

[18 paginapi dibujo/foto]

Imaynatachus geco, imamanpis sumaqta japʼikun, ajinallatataq cristianospis allin kaqmanta japʼikunku

[Maymantachus foto urqhukusqan]

Stockbyte/Getty Images