‘Mana jaykʼaq pi runapis payjinaqa parlarqachu’

1, 2. a) ¿Imaraykutaq Jesusta japʼimuq soldados, chʼusaq makilla kutimurqanku? b) ¿Imaraykutaq Jesús sumaq yachachiq karqa?

FARISEOSQA Jesús templopi Tatanmanta chiqa kaqta yachachisqanrayku phiñasqa kachkanku. Jesusta uyariqkunataq tʼaqasqa kachkarqanku. Wakinkunaqa iñiyta paypi churanku wakinkunataq Jesusta wisqʼachiyta munanku. Jesusta wisqʼachiyta munaqkunaqa, phiñakuyninkuwan apachikuspa, soldadosta Jesusta wisqʼanankupaq kachkanku, soldadostaq chʼusaq makilla kutimunku. Paykunatataq tapunku: “[¿]Imaraykutaj chay runata presota mana apamurqankichejchu?” nispa. Soldadostaq chay tapuyman kutichinku: “Mana jaykʼaj pi runapis parlarqachu chay runa jinaqa”, nispa. Soldadosqa may sumaq yachachisqanta qhawaspa, Jesusta japʼiyta manchachikurqanku (Juan 7:45, 46).a

² Jesús yachachisqanmanta mana chay sodadosllachu tʼukulla qhipakurqanku. May achkha runa Jesusta uyarinankupaq tantakuq kanku (Marcos 3:7, 9; 4:1; Lucas 5:1-3). ¿Imaraykutaq Jesús sumaq yachachiq karqa? Pusaq yachaqanapi yachakunchikjina, Jesusqa runata mayta munakurqa, Diosmanta runaman yachachiytataq maytapuni munarqa. Chantapis, sumaqmanta yachachiq. Kunanqa, kimsa niqmanta Jesús imaynatachus sumaqtapuni yachachisqanta qhawasunchik, chantapis imaynatachus ñuqanchikpis Jesusjina runaman Diosmanta yachachiyta atisqanchikta.

3, 4. a) ¿Imaraykutaq Jesús chhalla rimayllawan yachachiq? b) ¿Imaynamantá Jesuspa Urqupi yachachisqan chhallalla karqa?

³ Jesusqa may achkha rimaykunawan runaman yachachiyta atirqa. Yachachichkaspataq, uyariqkunap yachasqankumanjina yachachiq, payta uyariqkunaqa ‘mana yachayniyuq runaslla karqanku’ (Hechos 4:13). Jesusqa runa machkhatachus yachakuyta atisqanta yachaq, chayrayku mana achkha yachachiykunawanqa umankuta muyuchiqchu (Juan 16:12). Parlayninqa chhallalla karqa. Yachachisqanqa mana aswan sumaq kayta atinmanchu karqa.

⁴ Qhawarina Urqupi yachachisqanta, kaytaq Mateo 5:3–7:27, rikhurin. Kay parlaywan Jesusqa sumaqta tʼukuchiwanchik, imaraykuchus kayqa chʼampap qallariyninman chayan. Chaywanpis parlayninqa chhallalla karqa. Chayrayku Jesusta parlaqta uyarispa, runaqa —ichapis campo runas, chawlla japiqkuna, michiqkuna ima— may tʼukulla qhipakurqanku (Mateo 7:28).

 5. ¿Ima may yachayniyuq parlaykunatataq Jesús parlarqa?

⁵ Jesusqa pisi parlaykunallawan yachachiq, chaywanpis parlasqanqa may yachayniyuq karqa. Jinamanta manaraq imprenta nisqa rikhurichkaptin Jesuspa parlasqanqa, uyariqkunap umankupi, sunqunkupi ima, qhipakurqanku. Jesús nisqanpi tʼukurina: “Ama wajkunata juchachaychejchu, ama qankunapis juchachasqa kanaykichejpaj”. “Sano kajkunaqa jampejta mana wajyanankuchu tiyan, manachayqa onqosqa kajkunalla”. “Cesarpa kajtaqa Cesarman qopuychej, Diospa kajtataj Diosman qopuychej”. “Aswan kusiy wajwan qoriy qorichikunamanta nisqaqa.”b (Mateo 7:1; 9:12; 26:41; Marcos 12:17; Hechos 20:35.) Yaqha iskay waranqa wataña chay yachachisqanmantaqa, chaywanpis kunanqa runata sumaqta yanapachkallanpuni.

6, 7. a) Chhallallata yachachinapaq, ¿imaraykutaq yachakuq atisqanmanjinalla yachachina kanman? b) ¿Imatá ruwasunman yachakupta mana achkha yachaywan pʼampaykunapaq?

⁶ ¿Imaynatá ñuqanchik kikillantataq yachachisunman? Chaypaqqa runa japʼiqananpaqjina, runap riqsisqan rimaykunawan parlana. Yuyarina, Bibliap yachachisqanqa mana umata muyuchinapaqchu. Chantapis Jehová Diosqa, kʼacha runaman, llampʼu sunqu runamanpis, munayninta, yachayninta ima, sutʼinchan (1 Corintios 1:26-29). Chayrayku, riqsisqa rimaykunawan, Diospa Palabranmanta chiqa kaqkunata sumaqmanta yachachina.

⁷ Chantapis, chhallallawan yachachinapaq, mana may achkha yachachiywan yachakuqta pʼampaykunachu. Chayrayku, yachachichkaspa mana tukuynintapunichu sutʼinchana kanman. Manataq pisi tiempopi tukuchinapaqjina usqhayllata yachachinachu kanman. Yachakuq atisqanmanjinalla yachachiptinchik, aswan sumaqta yachakunqa. Yachakuqtaqa, Diosta yupaychananpaq, Jesuspa qhipanta rinanpaq ima, wakichinanchik tiyan. Chaypaqqa, yachakuq japʼiqananpaqjina allinllawan machkha tiempotapis yachachinanchik tiyan. Chayta ruwaspaqa, yachakuq sunqunman chayasunchik, jinamanta imatachus yachakusqanta ruwayta atinqa (Romanos 12:2).

8, 9. a) ¿Imapaqtaq Jesús tapuykachaq? b)  Pedro, pikunachus templopaq impuestota paganankuta yachananpaq, ¿imaynatá Jesús tapuykunawan yanaparqa?

⁸ Jesusqa tapuykunata sumaqta apaykacharqa. Astawanpis, usqhayllata maychus kaqta yachachiyta atispapis, tapuykunawan yachachiq. ¿Imaraykutaq tapuykunawan runaman yachachiq? Wakin kutipiqa imachus enemigosninpa sunqunpi kasqanta yachaspa chʼinyachinanpaq (Mateo 21:23-27; 22:41-46). Wak kutitaq discipulosninpa sunqunkupi imachus kasqanta yachananpaq, chayri sumaqta tʼukurichinanpaq. Chayrayku, ‘¿Ima ninkichiktaq qamkuna?’ ‘¿Chayta creenkichu?’, nispa tapuq (Mateo 18:12; Juan 11:26). Kay tapuykunawanqa sunquman chayaq. Qhawarina imaynamanta.

⁹ Juk kutipi, impuestota mañaqkuna Pedrota tapurqanku, ¿Jesús templopaq impuestota paganchu?, nispa.c Pedrotaq arí, nispa kutichirqa. Chaymanta, Jesús tapuykachaspa Pedrota tʼukuchirqa: “[¿]Ima ninkitaj qan, Simón? [¿]Kay pachapi reyesqa pimantataj tasata, chayrí impuestota mañanku, wawasnikumantachu chayrí waj runasmantachu? Pedrotaj kuticherqa: waj runasmanta mañanku nispa. Jesustaj nirqa: Jina kajtenqa, wawasninku mana impuestota pagankuchu”, nispa (Mateo 17:24-27). Imatachus chay tapuykunawan niyta munasqanqa, Pedropaq yachasqaña karqa, tukuypis kamachiqpa familian impuestota mana pagasqanta yachaq kanku. Jesusqa, Diospa churin kasqanrayku mana impuestota pagananchu karqa. Chayrayku Jesusqa, Pedrop sunqunta mana nanachinanpaq tapuykunawan kutichin, chantapis juktawan jinata tapuptinku mana usqhayllata kutichinanpaq.

10. Wasimanta wasi willachkaspa, ¿imaynatá tapuykunata apaykachasunman?

¹⁰ ¿Imaynatá runaman willachkaspa tapuykunata sumaqta apaykachasunman? Wasimanta wasi willachkaspa, runa uyariyta munananpaq tapuykunata apaykachasunman. Jinamanta tukuy runa uyariwananchikpaq. Willachkaptinchik juk machu runa lluqsimuptin, jatunpaq qhawaspa ichapis tapusunman: “¿Kawsayniykipi qhawasqaykimanjina runaqa tikrakunchu?” Kutichiwaptinchiktaq nisunman: “Rikusqaykimanjina, ¿imaynatá kay pachata astawan allinchakunman?” (Mateo 6:9, 10). Juk tʼuna wawitasniyup mama punkuta kichariwaptinchik, ichapis tapusunman: “¿Tʼukurinkichu imayna kanqa kay pacha wawasniyki jatunyaptinku?” (Salmo 37:10, 11). Runata maskʼachkaspa wasinta allinta qhawananchik tiyan, chayqa sumaq tapuykunata ruwananchikpaq yanapawasun.

11. ¿Imaynatataq sumaqmanta tapuykunata yachachichkaspa apaykachasunman?

¹¹ ¿Imayna tapuykunawantaq allinta yachachisunman? Runap sunqunpi kasqanta yachanapaq allin tapuykunata ruwasunman (Proverbios 20:5). Tʼukuriy, “Imatapunitaq Biblia yachachin”,d librowan yachachichkasqaykita, kay yachaqanamantaq chayanki: “Imaynatá kawsananchikta Dios munan”, kaypiqa imaynatachus Diosninchik khuchichakuyta, llullakuyta, machayta ima, qhawasqanta yachachin. Ichapis yachakuqpa kutichiyninqa, allinta Bibliap nisqanta yachakusqanta rikuchiwanchik, chaywanpis, ¿paypaqjinachu kay yachachiyta japʼikun? Chayta yachanapaq ichapis nisunman: “¿Kasqantachu Diosninchik mañawachkanchik?”. Chantapis: “¿Imaynatá kawsayniykipi kay yachayta ruwawaq?”. Kayta tapuspaqa, mana yachakuqpa sunqunta nanachinachu tiyan, nitaq yachakuqtaqa pʼinqaypi churanachu tiyan (Proverbios 12:18).

12-14. a) ¿Imaynamantá Jesús tʼukuchinapaqjina sumaqmanta tapurirqa? b) ¿Imaynatá Jesús fariseosta sumaqmanta kutichirqa, Supaywan imatapis ruwachkanki nichkaptinku?

¹² Jesusqa, sumaq mana pantaq yuyayninwan, runaman maychus kaqta reparachiyta atirqa. Enemigosnin mana imatapis kutichinankupaqjina maychus kaqta parlarqa. Discipulosnin kawsayninta tikrachinankupaqjina sumaqta yachachiq. Kaykunamanta tumpata qhawarina.

¹³ Jesús, mana parlaqta, mana qhawaqta, supayniyuq runata thañichiptin, fariseosqa rimarqanku: “Kay runaqa mana paypa atiyninwanchu supaykunata qharqon, Beelzebú Kuraj Supaypa atiyninwan chaykunata qharqon”, nispa. Kayta ruwanapaqqa, runap kallpanmanta astawan kallpata necesitakusqanta yacharqanku. Supaypa kallpanwan kaytaqa ruwan nisqankuqa, llulla, wistʼutaq karqa. Jesustaq nirqa: “Sichus mayqen reynollapis iskayman tʼaqakun chayqa, chinkapun. Jinallataj sichus uj llajtapi, chayri uj familiapipis tʼaqanaku tiyan chayqa, chinkapullantaj. Sichus Satanasqa pay kikillantataj qharqokun chayqa, pay kikin tʼaqasqa kashan. [¿]Imaynatataj reinon kallanqapuniri?”, nispa (Mateo 12:22-26). Jesusqa kayta nichkarqa: “Ñuqa Supaymanta kaptiyqa, paypa ruwasqantataq thañichiyman chayqa, Supayqa paypa contrallantataq ruwachkan, usqhayllatataq urmanqa”. ¿Pillapis Jesuspa sumaq tapuykunawan churanakuyta atinmanchu karqa?

¹⁴ Jesusqa fariseoswan parlayta mana tukurqachu. Fariseospa wakin discipulosnin supaykunata wikchʼusqankuta yachaspa, sumaqmanta tapurin: “Chanta Beelzebujpa atiyninwanchus supaykunata qharqoni chayqa, qankunaj churisniykichejrí, [¿]pejpa atiyninwantaj supaykunata qharqonku?”, nispa (Mateo 12:27). Jesusqa kayta nichkarqa: “Ñuqa Supaypa atiyninwan wikchʼuptiyqa, qamkunap discipulosniykichik chay atiyllawantaqchu wikchʼunku”, nispa. ¿Imatá fariseos ninkuman karqa? Mana jaykʼaq Supaypa atiyninwan chayta ruwasqankuta ninkumanchu karqa. Jinamanta Jesusqa, pantasqa yuyaynillankuwantaq fariseosman, chiqa kaqta rikuchirqa. ¿Manachu Jesús tapurispa yuyaychasqanqa may sumaq karqa? Jesusta uyariqkunaqa, payta rikuspa, maychus kaqtataq parlaqta uyarispa, maytachá kusikurqanku.

15-17. ¿Imaynatá Jesús Tatanmanta chiqa yachachiykunata yachachirqa?

¹⁵ Jesusqa Tatanmanta yachachinanpaqpis, maychus kaqta, creenapaqjina parlaq. Wakin kutipi niq: “Imayna astawanrajchus”, nispa.e Uyariqkuna riqsisqankuta uqhariq, aswan ukhu yachachiyta sutʼinchananpaq. Jinamanta runap sunqunman chayananpaq kikinchaykunata apaykachaspa yachachiq. Qhawarina imaynatachus.

¹⁶ Juk kutipi discipulosninqa, Diosmanta mañakuyta yachachinanta Jesusmanta mañakurqanku. Kutichispa nirqa, tatakunaqa juchasapa kaspapis, “allin kajta wawasniykichejman qoyta yachankichej”, nispa. Chanta nillarqataq: “Qankunachus sajra runas kashaspa, allin kajta wawasniykichejman qoyta yachankichej chayqa, mashkhatarajchus janaj pachapi kaj Tataykichejqa Espíritu Santota qonqa mañakojkuman”, nispa (Lucas 11:1-13). Jesusqa, kaypi kikinchaykunawan yachachin: Pantaq tatakuna —juchasapa kasqankupi— wawasninman necesitasqankuta qunku, janaqpachamanta Tataqa —mana juchayuq— imayna machkhataraqchus payta yupaychaqkunaman espíritu santota qunanta.

¹⁷ Jesús llakiykunata atipanapaq kikillantataq nirqa: “Pʼisqosqa mana tarpunkuchu nitaj ruthunkuchu, nillataj jallchʼananku kanchu, nitaj pirwankupis. Chaywanpis Diosqa paykunata mikhuchin. [¿]Manachu qankuna aswan munasqa kankichej chay pʼisqosmanta nisqaqa? [...] Qhawariychej campo tʼikasta, imaynatachus wiñasqankuta. Chaykunaqa mana llankʼankuchu nitaj phushkankuchu. [...] Sichus Dios chay jinata pʼachallichin kunan campo qhorata, qʼayataj hornopi ruphachisqa chayqa, imayná mana qankunatapis pʼachallichisonqachejchu, pisi creeyniyoj runas”, nispa (Lucas 12:24, 27, 28). Jehová pʼisqusta, tʼikitasta ima, sumaqta qhawan, imayna astawanraqchus payta munakuqkunata, payta yupaychaqkunata ima, qhawanqa nispaqa. Jesús runap sunqunkuman chayarqa.

18, 19. Pillapis Diosta mana rikusqanrayku, Diospi mana creesqanta niwaptinchik, ¿imaynatá kutichisunman?

¹⁸ Ñuqanchik willachkaptinchik maychus kaqtachu, pantasqa yachachiykunaman kutichinchik. Chantapis, mana pipis kutichinanpaqjina Jehovamanta chiqa yachachiykunata yachachinchik (Hechos 19:8; 28:23, 24). Chaywanpis, ¿mana japʼiqay atina yachachiykunawanchu yachachina kanman? Mana, Jesusjina sumaqta yachachinapaq, chhalla yachachiykunawan yachachina tiyan.

¹⁹ Pillapis Diosta mana rikusqanrayku, Diospi mana creenichu niwaptinchik, ¿imaynatá kutichisunchik? Ichapis nisunman: ‘Imallapis ruwakunanpaqqa, ruwaqnin kananpuni tiyan’, nispa. Imallatapis qhawaptinchik, ruwaqnin kapunpunichá nispa ninchik. “Chʼin pampapi, juk allin ruwasqa wasita tukuy imayuqta (ruwakusqan) tariptinchik, ¿manachu pichá (ruwaq) kaytaqa ruwan nispa nisunman? Kikillantaq, kay Jallpʼata (ruwasqa) tukuy imayuqta rikuspa, pichá (ruwaqnin) kaytaqa ruwan”, nispa nisunman. Bibliaqa chayta nin: “Sapa waseqa runaj wasichasqanpuni; tukuy imata ruwajri Diospuni”, nispa (Hebreos 3:4). Chaywanpis, kayta mana qunqanachu kanman, allintapis runata tʼukurichisunchik, mana tukuychu creenqanku (2 Tesalonicenses 3:2).

20, 21. a) ¿Imaynamantá Jehovap kayninta ruwayninta ima yachachisunman? b) ¿Imatataq qhipan yachaqanapi yachasunchik?

²⁰ Willaypi chayri qutuchakuypi Jehovamanta yachachichkaspa, ‘imayna astawanraqchus’ nispa, Diosninchikpa kayninmanta chayri ruwayninmanta yachachisunman. Nina lawraypi wiñaypaq infiernopi ñakʼariymanta yachachikusqan, Jehová Dioswan churanakusqanta rikuchinapaq, ichapis nisunman: “Juk tata, munasqa churinta, ¿jasutʼinqachu churinpa makinta ninaman churaspa? Mana, jinallataq ‘imayna astawanraqchus’ munakuyniyuq Diosninchikpis, runata ninapi ñakʼarichiytaqa mana yuyallanmanpischu (Jeremías 7:31). Juk hermanonchik phutiy unquywan unqusqa kaptin, Jehová Diosninchik payta mayta munakusqanta rikuchinapaq, ichapis nisunman: ‘Jehovapaq juk pʼisqitulla may valesqa, ¿manachu qamta Diospa munayninta ruwaq, astawanraq munakusunqa?’ (Mateo 10:29-31). Jinata parlarispaqa hermanonchikta sumaqta sunquchasunchik.

²¹ Kaykamaqa, Jesús kimsa imaynamanta yachachisqanta qhawanchik. Chaywanpis, yachanchikña imaraykuchus Jesusta japʼiq soldados, mana imatapis yapaykuspa chiqanta parlasqankuta: “Mana jaykʼaj pi runapis parlarqachu chay runa jinaqa”, nispa. Jamuq yachaqanapi imaynatachus Jesús, rikchʼanachinaswan, kikinchaykunawan ima, yachachisqanta yachakusunchik.