Bibliap 41 kaq libron: Marcos

Qillqaq: Marcos

Maypitaq qillqakurqa: Romapi

Maykʼaqtaq qillqakuyta tukukurqa: ichapis, 60-65 watapi

Machkha watasmantataq willan: 29 watamanta 33 watakama

JESUSTA Getsemaní huertapi japʼichkaptinku, apostolesninqa ayqirqanku, “uj waynataj Jesusta qhatisharqa, sabanawan qhatasqa. Paytapis japʼillarqankutaj. Japʼejkunaj makinkupi sabanata saqerparispataj, qʼalalla waynaqa ayqerikapurqa”. Chay wayna Marcos kasqanta nikun. Hechos libroqa, Juantajina riqsichin, kayqa ‘Marcos sutichachikun nispa’, ichapis Marcosqa Jerusalenpi juk qhapaq familiamanta karqa, paykunaqa wasiyuq, kamachisniyuq ima karqanku. Maman Mariaqa cristiana karqa, hermanosqa, chay tiempopi wasinkupi tantakuq kanku. Pedro presochasqa kachkaptin juk ángel kacharichisqantawan, payqa Marcospa wasiman rirqa, chaypitaq hermanosta tantasqasta tarirqa (Mar. 14:51, 52; Hech. 12:12, 13).

² Misionero nisqa Bernabeqa, Chipremanta juk levita karqa, paytaq Marcospa primon karqa (Hech. 4:36; Col. 4:10). Bernabewan Pablowan Jerusalenman hermanosta yarqhayninkupi yanapaq risqankupi, Marcosqa Pablota riqsirqa. Marcosqa kayjina hermanoswan purispa, mayta Diosmanta willayta munaqkunawan tantakuspa ima, paypis wak llaqtasman willamuyta munarqa. Jinamanta payqa Pablowan Bernabewan wak llaqtasman rirqa ñawpaq kaq risqankupi. Chaywanpis, chay kutipi Marcosqa iskayninkuta Panfilia suyumanta Perga llaqtapi saqirpaspa, Jerusalenman kutipurqa (Hech. 11:29, 30; 12:25; 13:5, 13). Chayrayku Pabloqa qhipan risqankupi, manaña Marcosta apayta munarqachu, jinamanta Pablowan Bernabewan tʼaqanakurqanku. Pablo Silasta pusarqa, Bernabetaq primon Marcoswan botepi Chipreman rirpurqanku (Hech. 15:36-41).

³ Marcosqa Diosmanta sumaq willaqjina riqsichikurqa, mana Bernabellatachu sumaqta yanaparqa, manaqa Pedrota Pablotapis. Marcosqa, Pablota Romapi wisqʼaptinku (ichapis 60 watamanta 61 watakama) paywan khuska karqa (File. 1, 23, 24). Chantapis, Pedrowan Babiloniapi kallarqataq, 62 watamanta 64 watakama (1 Ped. 5:13). Pablota watiqmanta Romapi wisqʼarqanku 65 watapi. Pablotaq juk cartaniqta Timoteoman Marcosta pusamunanta mañarqa, Marcos paypaq ‘juk sumaq yanapa’ kasqanrayku (2 Tim. 1:8; 4:11). Chaymanta Bibliaqa manaña Marcosmanta parlanchu.

⁴ Kay aswan juchʼuy qillqakusqan Evangelioqa, Marcos qillqasqanta ninku. Marcosqa Jesuspa apotolesninta yanaparqa, kawsaynintataq willayman qurqa. Chaywanpis Marcosqa, mana apostolchu, nitaq Jesuspa munasqa masinchu karqa. Jina kaptinqa, ¿maymantá chay yachayta, Jesuspa ruwasqanmanta willananpaq urqhurqa? Papías, Orígenes, Tertuliano ima, unay qillqasqankumanjina, Pedro payman willarqa, paywan Marcosqa sumaqta masichakurqa.a ¿Manachu Pedrollataq payta “churiy” nispa nirqa? (1 Ped. 5:13.) Pedro imatachus Marcos qillqasqanta ichapis tukuyninta qhawarqa, chayrayku wak Evangeliospi mana willakusqanta, Pedro Marcosman willanman karqa; Marcoslla, Zebedeop wasinpi llamkʼaqkunamanta, leprayuq runa “qunqurikuspa” mañakusqanmanta, supayniyuq runa “rumiswan takakusqanmanta” ima, willawanchik, Marcosllataq Jesús Olivos urqupi kaspa, ‘templota rikuchkaspa’ ‘Runap Churin jatun atiywan, jatun kayninpa kʼanchayninwan ima’ jamunanta willarqa (Mar. 1:20, 40; 5:5; 13:3, 4, 26).

⁵ Pedroqa sunquyuq runa karqa, chayrayku imachus Jesuspa sunqunpi kasqanta sumaqta entiendeyta atirqa, chaytataq Marcosman willarqa. Chayrayku Marcosqa, imachus Jesuspa sunqunpi kasqanmanta mayta qillqarqa. Juk kuti, Jesús ‘phiñakuspa muyuyninpi kaqkunata qhawarirqa, paykunamantataq llakikurqa’, chantapis wak kuti “phutikuywan samarqa”, chantapis ‘sunqu ukhunmantapacha llakikurqa‘ (3:5; 7:34; 8:12). Marcosllataq Jesús qhapaq wayna kamachiqta munakuywan qhawasqanta willawanchik, jinata nispa: “Jesusqa payta munakuspa nirqa” (10:21). Marcosqa, Jesús juk wawitata discipulosninpa chawpinkuman churasqanta, chantapis ‘wawasta marqʼarikuspa sapa jukta llamkhaykurisqanta willallantaq, jinamanta Jesuspa munakuyninta sumaqta rikuchirqa (9:36, 37; 10:13-16).

⁶ Marcos qillqasqanpi Pedrop kaynin rikukun, rikchʼarisqa, kallpayuq, imatapis allinta rikuchiqta, imatapis nirpallaq ima, kasqanta. Rikukusqanmanjina imatapis usqhayllata mana qillqayta atirqachu. “Chay ratopacha”, rimayqa kutin kuti rikhurin, jinamanta qillqasqan kawsayniyuqjina kananpaq yanaparqa.

⁷ Marcosqa Mateo Evangeliota ñawiriyta atirqa, qillqasqanmantataq pisilla (7%) wak Evangeliospi mana tarikunchu. Chaywanpis Marcosqa mana Mateo qillqasqallanmantachu qillqarqa, chayta nispaqa pantachkasunman. Mateoqa Jesús Mesías chantapis suyasqa Rey kasqanta sutʼincharqa. Marcosqa Jesuspa kawsayninmanta, ruwayninmanta ima, astawan sutʼincharin. Jesusta milagrosta ruwaqjina, Diospa Churintajina, atipaq Qhispichiqtajina ima, rikuchin. Marcosqa Cristop yachachisqanmanta mana anchatachu sutʼincharqa, manaqa ruwayninta astawan sutʼincharqa. Jesuspa juknin jatun discursollanta, chantapis rikchʼanachinasninmanta juk chhikallata willawanchik, Urqupi yachachisqantataq mana qillqarqachu. Chayrayku Marcosqa aswan juchʼuy kaq Evangelio, chaywanpis Jesuspa ruwayninta sumaqta rikuchin. Marcosqa, Jesuspa 19 milagrosninta sutʼita willawanchik.

⁸ Mateoqa Evangelionta judiospaq qillqarqa, Marcostaq romanospaq qillqarqa. ¿Imaynatá chayta yachanchik? Moisespa Leyninta juk chhikallata uqharin, Jesuspa ñawpa tatasninmantataq mana willanchu. Cristop evangelion tukuypaq kasqanta sumaqta sutʼinchan. Marcosqa judiospa ususninmanta, yachachiyninkunamanta ima, allinta sutʼinchan, chaykunamantaqa mana judíos kaqkunaqa mana allintachu yachaq kanku (2:18; 7:3, 4; 14:12; 15:42, 43). Arameo simipi rimaykunata tikrachin (3:16-19; 5:41; 7:11, 34; 14:36; 15:22, 34). Palestinamanta llaqtasta, sachʼasta ima, wak sutiswan sutʼinchan (1:5, 13; 11:13; 13:3, 4). Judiospa qullqinta, romanospa qullqinku machkhachus valesqanman tikrachin (12:42). Wak Evangeliosmanta nisqaqa, Marcosqa astawan latín qillqakunata uqharin; kay rimaykunatajina: speculator (juk qhawaq soldado), praetorium (kamachiqpa wasin), chantapis centurio (soldadosta kamachiq) (6:27; 15:16, 39).

⁹ Marcos romanospaq kay Evangeliota qillqasqanta sutʼita yachakun, chayrayku Romapi kayta qillqasqanta nisunman. Ñawpa runas, chantapis imaynatachus Marcos qillqasqan ima, rikuchiwanchik Romapi kay Evangelio qillqakusqanta, ichapis apóstol Pablo Romapi wisqʼasqa kachkaptin, 60-65 watakunapi. Chay wataspi Marcosqa, Romaman juk kutita chayri iskay kutita rinman karqa. Tukuy sumaq yachayniyuq runas, 2 siglomanta, 3 siglomanta ima, Marcos kay Evangeliota qillqasqanta ninku. Kay Evangeliotaqa 2 siglopi cristianos ñawiriqña kanku. Griego Qillqakunapi Marcosta uqharikusqanqa, Marcos Evangelio Diospa yuyaychasqan kasqanta rikuchiwanchik.

¹⁰ Chaywanpis, Marcospa 16 tʼaqan, 8 pʼitimanta qhipaman jatun tukuchayninta, chantapis juchʼuy tukuchayninta, mana Diospa yuyaychasqantajinachu riqsikun. Yaqha tukuy unay qillqakunapi mana kanchu, Sinaítico, chantapis Vaticano núm. 1209, qillqakunapijina. Eusebiopis, Jeronimopis, 4 siglomanta may yachayniyuq runas, Diospa yuyaychasqan Marcos libroqa, “manchachikusqankurayku” rimaywan, tukusqanta ninku. Ichapis wak tukuchaykunata, ruwankuman karqa, kay Evangelio jukllapi tukukusqanta, tumpata allinchanankupaq.

¹¹ Marcos Evangelioqa chiqapuni, wak Evangelios willasqankumanjina willasqanrayku, chantapis Bibliap librosninwan mana churanakusqanrayku, Genesismanta Apocalipsis librokama. Astawanpis, Marcosqa Jesusta kutin kutita juk atiyniyuq runatajina rikuchin, Jesús sinchita parlasqanta, wayrata, parata, Kuraq Supayta, supaykunata ima, kamachisqanta, unquykunata thañichisqanta, wañuymanta runata kawsarichimusqanta ima, qillqarqa. Marcosqa Evangelionta jinata qallarirqa: “Kayqa Diospa Churin Jesucristoj evangeliompa qallariynin”, nispa. Jesuspa jamuynin, ruwaynin ima, “sumaq willaykuna” niyta munarqa, chayrayku Marcos Evangeliota yachaqayqa tukuy ñawiriqkunaman yanapan. Marcosqa imatachus Jesús, 29 watamanta 33 watakama ruwasqanmanta qillqarqa.

IMAYNATATAQ YANAPAWANCHIK

³¹ Marcos Jesucristomanta sumaqta qillqasqanrayku, unay cristianosmanta kunan cristianoskama, Hebreo Qillqakunapi Mesiasmanta profecías, imaynatachus juntʼakusqanta sutʼita rikuchiwanchik. Qallariyninpi kay willayta; “Willajniyta ñawpaqeykita kachamushani, qampaj ñanta wakichinampaj” uqharikusqanmantapacha, Jesús manaraq wañuchkaspa “Diosníy, Diosníy, [¿]imaraykutaj saqerpariwankiri?”, nisqankama. Hebreo Qillqakunapi profetizakusqanmanjina Marcosqa uqharirqa (Mar. 1:2; 15:34; Mal. 3:1; Sal. 22:1). Chantapis, milagrosta, sumaq ruwaykunata ima ruwasqan; sumaq yachachisqan; mana pantaspa runap yuyayninta allinchasqan; Jehovap espiritunwan Diospa Palabranwan ima yachachisqan; munakuywan ovejasta michisqan ima, Jesús atiyniyuq Diospa Churin kasqanta sutʼita rikuchirqa. Jesusqa “atiyniyuqjina” yachachirqa, chay atiytataq Jehová qurqa, jinamanta ‘Diosmanta sumaq willaykunata’ willarqa, nisunman, “Diospa Reinon qayllamusqanta” willarqa. Marcos qillqasqanqa, tukuy uyariqkuqkunaman sumaqta yanapan (Mar. 1:22, 14, 15).

³² Jesús discipulosninman nirqa: “Qankunamanqa Dios rejsichisunkichej paypa reinonmanta pakasqa yachayninta”, nispa. Marcos “Diospa Reinonta” 14 kutita uqharin, chantapis imaynatachus Reinoniqta kawsayninchikta salvayta atisqanchikta willawanchik. Jesús nirqa: ‘Pichus ñuqarayku, evangelioraykutaq kawsayninta chinkachiqqa kawsayninta salvanqa’. Wiñay kawsayta japʼinapaqqa, tukuy imata saqina tiyan: “aswan allin kanman chʼulla makilla wiñay kawsayman yaykunaykiqa, iskaynin makisniyuq Gehenaman yaykunaykimanta nisqaqa”. Jesús nillarqataq: “Pichus mana wawa jina Diospa reinonta japʼejqa mana jaykʼaj chayman yaykonqachu”, chantapis: “May ñakʼayllata qhapajkunaqa Diospa reinonman yaykonqanku”, nispa. Jesús nirqa: ‘pichus qʼulachisqa animalkunata jaywanamanta, iskay jatuchaq kamachiykunata kasun chayqa, Diospa Reinonmanta qayllapiña kachkan’, nispa. Marcos Evangeliopi Reinonmanta kay yachachiykunata wak yachachiykunatapis willakusqanqa, allin kʼamiriykuna kanku, sapa pʼunchay kawsayninchikpi yanapawananchikpaq (4:11; 8:35; 9:43-48, NM; 10:13-15, 23-25; 12:28-34).

³³ Marcos Evangeliotaqa juk horapi chayri iskay horallapi tukuyninta ñawirisunman, Jesuspa ruwaynintataq sumaqta riqsisunman. Marcospi Dios yuyaychasqanta, mana sayaspa ñawiriyqa, chantapis astawan ukhuncharispa tʼukuriyqa sumaqmanta yanapawanchik. Marcos Evangelioqa, qhatiykachasqa cristianosta, 1 siglopi cristianostajina sumaqta sunquchan, imaraykuchus kunan pʼunchaypi cristianosqa, ‘manchay saqra pʼunchaykunapi’ kawsachkanku, chayrayku Jesucristomanta qillqakusqanta necesitanchik, kay Marcos Evageliotajina. Marcosta ñawiriy iñiyniyki wiñananpaq. Dios salvakunanchikpaq Jesucristota churasqanta qhawanallapaqpuni; qhipantataq kusiywan payjina purinallapaqpuni, Marcos Evangeliota ñawiriy (2 Tim. 3:1; Heb. 12:2). Arí, Jesusta juk sinchi llamkʼaq runatajina; sunqu kʼajaywan Diosmanta willaqtajina; ñakʼarispapis Diosta kasukuqtajina ima, qhaway. Kay may valesqa Diospa Palabranmanta qillqawan sunquchakuy. ¡Wiñay kawsayta tarinaykipaqtaq yanapasunqa!

[Sutʼinchaynin]