‘Mana rikchʼanachinaswanqa mana imatapis yachachirqachu’

1-3. a) ¿Jesuspa discipulosnin piqpa yachachisqantataq uyarirqanku, imaynatá Jesús yachachisqanta mana qunqanankupaq yanaparqa? b) ¿Imaraykutaq allin rikchʼanachinasta mana qunqanchikchu?

JESUSWAN kaqkuna discipulosqa: Aswan Jatun Yachachiq yachachisqanmanta yachakurqanku. Bibliamanta sutʼinchachkaptin, chiqa yachachiykunata yachachichkaptin ima, Jesuspa siminmanta uyarirqanku. Yachachisqantaqa manaraq qillqakuchkarqachu, chayrayku Jesusta uyariqkunaqa umankupi, sunqunkupi ima, nisqanta jallchʼananku karqa.a Jesusqa chayta yachaspa yuyarinankupaqjina parlarqa. ¿Imaynamantá? Rikchʼanachinaswan, kikinchaykunawan ima.

² Rikchʼanachinasqa, yachakusqanmanjina mana qunqayta atikullanchu. Juk qillqaq runa nirqa, rikchʼanachinasqa, “ninrita ñawiman tukuchin, jinamanta uyariqkuna yuyayninkupi uyarisqankuta rikunankupaq”. Aswan sumaqta tʼukurinchik, umanchikpi uyarisqanchikta rikuyta atispa. Rikchʼanachinasqa mana japʼiqay atina yachachiykunatapis sutʼita yachananchikpaq yanapawanchik. Parlasqanchikta mana qunqananchikpaq kawsarichin.

³ Jallpʼapiqa, mana pipis Jesusjinaqa rikchʼanachinaswan yachachirqachu. Chayrayku yachachisqanqa kunankama yuyarikullanpuni. ¿Imaraykutaq rikchʼanachinaswan kutin kutita yachachirqa? ¿Imaraykutaq kay yachachiyqa sumaq karqa? ¿Imaynatataq ñuqanchikpis kikillantataq yachachisunman?

4, 5. ¿Imapaqtaq Jesús rikchʼanachinaswan yachachirqa?

⁴ Bibliaqa imaraykuchus Jesús rikchʼanachinaswan yachachisqanta willawanchik. Qallarinapaqqa, juk profeciata juntʼachkarqa. Mateo 13:34, 35 niwanchik: “Jesusqa rijchʼanachinaswan parlarqa runasman; mana rijchʼanachinaswanqa mana imatapis yachacherqachu. Chaywan profetaj nisqan juntʼakorqa: Rijchʼanachinaswan simiyta kicharisaj”. Profetaqa, Diospa espiritunrayku manaraq Jesús nacekuchkaptin Salmo 72:8 pʼitita qillqarqa. Jehovaqa Mesías rikchʼanachinaswan yachachinanta qillqachirqa. Diosqa kay yachachiytaqa may sumaqpaq qhawan.

⁵ Chantapis Jesusqa, rikchʼanachinaswan yachachirqa, ‘rumiyasqa sunqu kaqkunata’ riqsinanpaq (Mateo 13:10-15; Isaías 6:9, 10). ¿Imaynatá imachus runap sunqunpi kasqanta rikuchirqa? Wakin kutipiqa, Jesús juk rikchʼanachinasta parlaq, runaqa astawan yachayta munaspa tapurinanpaq. Llampʼu sunqu runaqa tapun, jatunchakuq runari mana. (Mateo 13:36; Marcos 4:34). Jinamanta Jesusqa rikchʼanachinaswan chiqa kaqta, yachakuyta munaqkunaman sutʼinchaq, mana allin sunquyuq runamanri pakaykuq.

 6. ¿Imaraykutaq Jesuspa rikchʼanachinasnin may sumaq karqanku?

⁶ Jesuspa rikchʼanachinasninqa allin kallarqankutaq. Runas sumaqta uyarinankupaq, umankupi uyarisqankuta rikunankupaq yanaparqa, chantapis qallariypi rikunchikjina yachakusqankuta mana qunqanankupaq yanapallarqataq. Urqupi parlasqanpi, Mateo 5:3–7:27, pʼitikunapi ninjina, Jesusqa achkha rikchʼanachinaswan parlarqa. Chay kutiqa 50 kuraq rikchʼanachinaswan parlarqa. Urqupi yachachisqanta allinta ñawirispa, ichapis 20 minutospi tukuyninta ñawirisuman, sapa rikchʼanachinatataq 20 segundosjina. Jesuspaqqa uyariqkunap umanpi, uyarisqankuta rikuchiyqa, may sumaqpuni karqa.

 7. ¿Imaptintaq Jesusjina rikchʼanachinaswan yachachinanchik tiyan?

⁷ Jesuspa qhipanta puriqkunajina, payjina rikchʼanachinaswan yachachiyta munanchik. Imaynatachus mikhunata kachi miskʼichan, kikillantaq rikchʼanachinasqa yachachisqanchikta miskʼichan. Chantapis, sumaq chiqa yachachiykunata sutʼita yachananchikpaq yanapan. Chayrayku, imaraykuchus Jesuspa rikchʼanachinasnin sumaqpuni kasqankuta sutʼincharina. Chaymanta, imaynatachus ñuqanchik kikillantataq yachachinanchikta qhawasunchik.

8, 9. ¿Jesús ima kikinchakunatataq ruwarqa, imaraykutaq may sumaq karqanku?

⁸ Jesús yachachinapaq, chhalla kikinchaykunawan, uyariqkunap umankupi nisqanta kawsarichiq. Jesús discipulosninta sapa pʼunchaymanta mana llakikunankupaq, ‘pʼisqus’ mana tarpusqankuta nitaq puquykunatapis ukharisqankuta rikuchirqa, jinallataq ‘tʼikaspis’ mana phuchkasqankuta nitaq pʼitasqankuta rikuchirqa, chaywanpis Diosninchik tukuy paykunata qhawan. Kayta sutʼita yachachichkarqa: Diosninchik pʼisqusta, tʼikasta jinata qhawaptinqa, machkhataraqchus ‘ñawpaqta Diospa Reinonta’ maskʼaqkunata qhawananta (Mateo 6:26, 28-33).

⁹ Jesús metáforas nisqawan yachachillaqtaq. Kay metaforasqa, kikinchaykuna kanku, juk ima wak imajina kasqanta rikuchinku. Jesuspa metaforasninqa chhallalla karqanku. chayrayku Juk kutipi discipulosninman nirqa: “Kay pachapaj kʼanchay kankichej”, nispa. Jinamanta, paykunaqa ruwasqankuwan, parlasqankuwan ima, chiqa kaqwan kay pachata kʼanchachinanku karqa, wakkunapis Diosta jatunchanankupaq (Mateo 5:14-16). Chantapis, nillarqataq: “Qankunaqa kay pachapaj kachi kankichej”, “Noqa kani uva sachʼaqa, qankunataj ramas kankichej”, nispa (Mateo 5:13; Juan 15:5). Kay metáforas nisqaqa, atinapaqjinalla kasqankuta nisunman.

10. ¿Imaynamantá rikchʼanachinaswan yachachisunman?

¹⁰ ¿Imaynatá ñuqanchikpis rikchʼanachinaswan yachachisunman? Chaypaqqa mana jatun kikinchaykunata parlananchikchu tiyan, manaqa chhallalla kanan tiyan. Ichapis, wañusqa kawsarimunanmanta yachachichkaspa, Jehová kawsarichimuyta atisqanta rikuchinaykipaq, ¿ima kikinchaypitaq tʼukuriwaq? Bibliaqa, wañuyta puñuywan kikinchan. Chayrayku ichapis nisunman: “Imaynatachus ñuqanchik juk puñuchkaqta rikchʼarichinchik, kikillantataq Diosninchikpis wañusqakunata kawsarichimunqa”, nispa (Juan 11:11-14). Chayri, wawakuna allinta wiñanankupaq munakuyta khuyakuyta ima, munasqankuta yachachinapaq, ¿ima kikinchaywantaq chayta yachachisunman? Bibliaqa, wawakuna ‘sachʼa olivo retoñojina’ kasqankuta niwanchik (Salmo 128:3). Ichapis nisunman: “Sachʼitaqa yakuta, intita ima, munan, kikillantataq wawaspis munakunanchikta, khuyakunanchikta ima, munanku”, nispa. Aswan chhalla kikinchaywanqa, astawan chhallallamanta yachachisqanchikta japʼiqanqanku.

11. ¿Imaynatá Jesús Galileapi tiyakusqanmanta rikchʼanachinasta urqurqa?

¹¹ Jesusqa, sapa pʼunchay kawsaymanta rikchʼanachinasta urqhuspa yachachirqa. Wakin rikchʼanachinasninqa Galileapi wiñachkaspa runap ususninta rikusqanmanjina karqa. Jesuspa wawa kayninpi tʼukurina. Machkha kutitachus mamanta trigota kutaspa jakʼuchaqta qhawarqa, chantapis masaman levadurata churaykuqta, mecherostataq japʼichiqta, wasinta pichayta ima (Mateo 13:33; 24:41; Lucas 15:8). Machkha kutitachus challwata japʼiqkunata chʼipasninkuta mama quchaman chuqaykuqta rikurqa (Mateo 13:47). Machkha kutitachus wawasta plazaspi pukllaqta qhawarqa (Mateo 11:16). Jesusqa, wak ruwaykunamantapis rikchʼanachinasta urqurqa: mujuta tarpuymanta, casarakuy raymimanta, cosecha tiempomanta ima (Mateo 13:3-8; 25:1-12; Marcos 4:26-29).

12, 13. ¿Imaraykutaq Jesús kʼacha samaritanomanta rikchʼanachina “Jerusalenmanta Jericoman” ñanpi ruwakusqanta nispa, allinta yachachirqa?

¹² Jesuspa rikchʼanachinasninqa runap riqsisqanta rikuchillaqtaq. Kayta rikunchik kʼacha samaritanomanta rikchʼanachinapi: “Uj runaqa Jerusalenmanta Jericoman uraykʼushaspa, suwaspa makinkuman urmasqa, [...] suwasqa sumajta maqaykuytawan parte wañusqata saqerparisqanku” (Lucas 10:30). Jesús “Jerusalenmanta Jericoman” riq ñanmanta parlarqa. Chay kutiqa, Jesús Judeapi kachkarqa, Jerusalenmanta qayllanpi. Uyariqkunaqa chay ñanta sumaqta riqsirqanku, manataq pipis sapallanqa chay ñanta puriyta atisqanta yachallarqankutaq: chʼin pampasta purina karqa, chaypitaq juskʼuspi, suwas pakakuspa runata suwaq kanku.

¹³ Chantapis Jesusqa, chay ñanmanta imatachus yachasqankuta parlarqa. Jesús nisqanmanjina chay ñantaqa, juk sacerdote juk levita, richkarqa, manataq mayqinpis chay maqasqa runata yanaparqankuchu (Lucas 10:31, 32). Sacerdotesqa Jerusalenpi templopi llamkʼaq kanku, levitastaq paykunata yanapaq kanku. Mana templopi llamkʼachkaspataq Jericoman ripuq kanku, Jericoqa Jerusalenmanta 23 kilometrosninman kachkarqa. Chayrayku, paykuna chay ñanta purisqankuta tukuypis yachaq kanku. Chantapis Jesusqa, chay runa ‘uraykuchkasqanta’ —mana wicharichkasqantachu— nirqa. Chayqa uyariqkunapaq chiqa karqa imaraykuchus, Jericoqa Jerusalenmanta aswan urapi kachkarqa. Chayrayku Jesús nisqanqa allin kachkarqa: Jerusalenmanta jamuq runaqa, uraqamuchkarqa.b Chayjinata parlaspaqa, Diospa Churin runata yachachinanpaq paykunamanta khuyarikusqanta rikuchirqa.

14. ¿Imaynatá rikchʼanachinaspi tʼukurichkaspa, uyariqkunamanta yuyarikusunman?

¹⁴ Kikillantataq ñuqanchikpis, rikchʼanachinaspi tʼukurichkaspa, pikunachus uyariwasunchik, paykunamanta yuyarikunanchik tiyan. ¿Imaspitaq tʼukurisunman? Machkha watayupchus kasqankupi, imayna runaschus kasqankupi, imapichus llamkʼasqankupi ima. Nisunman, tarpuymanta rikchʼanachinasqa campo runapaq aswan sumaq kanman. Chantapis, runap kawsayninmanta kikinchaykunata urqhullasunmantaq, wasismanta, wawasmanta, pukllayninkumanta, mikhusqankumanta ima.

15. ¿Imaraykutaq Jesús tukuy ruwakusqanmanta sumaqta yacharqa?

¹⁵ Jesuspa achkha rikchʼanachinasninqa, sachʼasmanta, uywasmanta, wayramanta, paramanta ima, sumaqta riqsisqanta rikuchin (Mateo 16:2, 3; Lucas 12:24, 27). ¿Maypi kaykunamanta yachakurqari? Galileapi wiñasqanpi, maytachá Diospa ruwayninmanta yachakurqa. Jesustaqa ‘tukuy ruwakusqanmanta ñawpaqta ruwakurqa’, ‘yanapaq maestrojinataq’ Jehovata tukuy imata ruwaysirqa (Colosenses 1:15, 16, NM; Proverbios 8:30, 31, NM). ¿Jesús tukuy Diospa ruwasqanmanta sumaqta yachasqan? Tʼukuchiwananchikchu tiyan. Imaynatachus yachayninta apaykachasqanta rikuna.

16, 17. a) ¿Imaraykutaq Jesús ovejasninta sumaqta riqsisqanta nisunman? b) ¿Imaynatá ovejas michipninkuta sumaqta riqsisqankuta yachanchik?

¹⁶ Yuyarina, Jesús nirqa: “Noqa sumaj michej kani”, qhipayta puriqkunataq “ovejasnin” kanku nispa. Jesús parlasqanqa rikuchiwanchik michiqwan ovejaswan maytapuni munakusqankuta, chantapis ovejasta allinta riqsisqanta. Jesusqa kasukuq ovejas, michiqninman mayta atienekusqankuta sumaqta yacharqa. ¿Imaraykutaq ovejas michiq qhipanta rinku? ‘Michippa parlasqanta’ riqsisqankurayku (Juan 10:2-4, 11). ¿Chiqamantachu ovejas michiqpa parlasqanta riqsinku?

¹⁷ George A. Smith pay kikin qhawasqanmanta, Geografía histórica de la Tierra Santa, libropi nin: “Wakin kutipi khuskan pʼunchaypi judiospa pozonpi, kusiywan samariykuq kayku. Chaymantaq 3 manaqa 4 michiqkuna tropa ovejasninkuwan uraqamuq kanku, chaypitaq tukuy ovejas chhapukuq kanku. Chayta rikuspa, imaynatachus sapa michiq ovejasninta akllananta rikuyta munaq kayku. Ovejas yakuta upyayta, pukllayta ima, tukusqankutawan, sapa michiq ñanninkuta ripuq kanku, chaymantataq qhaparispa ovejasninkuta waqyaq kanku, chayta uyarispataq ovejasqa michiqninta uyarispa, chay chhapumanta lluqsiytawan sapa jukpis michipqninwan ripuq kanku”, nispa. Jesús qhipanta puriqkunata ovejaswan kikinchasqanqa allin karqa, jinamanta ovejasjina yachachisqanta kasukuptinchikqa, “Sumaj michejwan” michichikusunchik.

18. ¿Maypi Jehovap ruwasqanmanta astawan yachakusunman?

¹⁸ ¿Imaynatá Diospa ruwasqanmanta rikchʼanachinasta apaykachasunman? Uywakunap kawsaynin, chhalla kikinchaykunata ruwananchikpaq yanapawasunman. ¿Maypi Dios ruwasqanmanta ñawirisunman? Bibliaqa may chhika uywasmanta yachachiwanchik, wakin kutipitaq kawsayninchikwan kikincharin. Taruka, Leopardo ima, usqhayta purisqankumanta parlan, chantapis katari sumaq yuyayniyuq kasqankumanta, palomasrí llampʼu sunqu kasqankumanta, ima (1 Crónicas 12:8; Habacuc 1:8; Mateo 10:16).c Chantapis Jehovamanta sutʼinchaqkuna La Atalaya, ¡Despertad! ima, revistasta urqhusqanku yanapawasunman. Kayqa, Jehovap sumaq ruwasqanmanta yachachinapaq, imaynatachus kaypi kikinchakun ñuqanchikpis kikinta ruwasunman.

19, 20. a) ¿Ima riqsisqa chʼaqwaytataq Jesús uqharirqa yachachinanpaq? b) ¿Imaynatá runa kawsayninpi ruwasqanta yachachinapaq apaykachasunman?

¹⁹ Chantapis sumaq rikchʼanachinastaqa, runap kawsayninmanta urqhusunman. Juk kutipi, Jesusqa Dios ñakʼarichiywan runata mana jasutʼisqanta rikuchinanpaq, juk riqsisqa chʼaqwaymanta parlarqa. Pay nirqa: “Jaqay chunka pusajniyuj runas, pikunatachus Siloepi torre urmakuspa wañuracherqa chaykunamanta, [¿]yuyankichejchu paykuna aswan juchasapas kasqankuta Jerusalenpi tiyaykojkunamanta nisqaqa?”, nispa (Lucas 13:4). Jaqay 18 runasqa mana juchasninkuraykuchu wañurqanku, manataq Dios paykunawan phiñakusqanraykuchu, manaqa “tiempo chayamojtin wakinpaj allin imas tiyan, wakinpajtaj mana” (Eclesiastés 9:11). Juk riqsisqa chʼaqwaymanta parlaspaqa, Jesús chay llulla yachachiyta urmachirqa.

²⁰ ¿Imaynatá runa kawsayninpi ruwasqanta yachachinapaq apaykachasunman? Jesuspa kutimunan pʼunchay qayllapiña kasqanmanta parlachkanchik (Mateo 24:3-14). Chaypaqqa, chʼampaykunamanta, yarqhaykunamanta, jallpʼa ikhakuykunamanta, parlasunman, Jesús parlasqanta juntʼakuchkasqanta rikuchinapaq. Ichapis, imaynatachus musuq pʼachawan pʼachallikuyta atisqanchikta rikuchinapaq, juk runap tikrakuyninmanta parlayta munasunchik (Efesios 4:20-24). ¿Maypi chayta tarisunman?, hermanosninchikpa kawsayninpi, chayri librosninchikpi hermanosninchikmanta qillqakusqanpi tarisunman.

21. ¿Ima tʼinkakunatataq japʼisunchik sumaq yachachiqkuna kaptinchik?

²¹ Chiqamanta Jesusqa Sumaq Yachachiq karqa. Kay tantapi rikunchikjina, Jesusqa, ‘reinomanta’ willayta yachachiyta ima, kawsayninpi ñawpaqman churaq (Mateo 4:23). Ñuqanchikpaqpis kay ruwayqa kawsayninchikpi imamantapis ñawpaqpi kanan tiyan. Sumaq yachachiq kananchikpaq wakichikuptinchik, jatuchaq tʼinkakunata japʼisunchik, imaraykuchus wakkunata yachachispaqa ñuqanchikmanta quchkanchik, chaytaq kusichiwanchik (Hechos 20:35). Kusikunchik, Jehovamanta may valorniyuq chiqa yachachiykunata yachachisqanchikta yachaspa. Chantapis, tukuy runamanta aswan sumaq yachachiq, Jesuspa qhipanta purispa maytapuni kusikunchik.