Bibliap 48 kaq libron: Gálatas

Qillqaq: Pablo

Maypitaq qillqakurqa: Corintopi chayri Siriamanta Antioquiapi

Maykʼaqtaq qillqakuyta tukukurqa: ichapis, 50-52 wataspi

GALACIAPIQA, ichapis kay qutus karqanku: Antioquía de Pisidia, Iconio, Listra, Derbe ima, Pabloqa Gálatas 1:2 pʼitipi chay qutusman ichapis qillqanman karqa. Chay qutukunaqa mana juk chiqallanpichu kachkarqanku, chaywanpis Romamanta juk provinciallapi kachkarqanku. Hechos libromanta 13, 14 tʼaqapi Pablo Bernabewan ñawpa kaq misionerojina Galacianeqta risqankumanta willawanchik, chay risqankupitaq Galaciapi chay qutusta sayachirqanku. Kay qutuspi hemanosqa judíos mana judíos, celtas chayri galos ima, karqanku. Chaytaq 46 watapi Pablo risqanmanta Jerusalenman juk chhika tiempoman karqa (Hech. 12:25).

² Pablowan Silaswan 49 watapi, misionerojina iskay kaq risqankutaqa Galacia suyupi qallarirqanku, jinamanta Galaciamanta qutusqa, “kallpachakorqanku, sapa pʼunchaytaj astawan ashkhayarqanku” (Hech. 16:5; 15:40, 41; 16:1, 2). Chaywanpis, judaizantes llulla yachachiqkuna, gálatas qutumanta hermanosta circuncisionta, Moisespa Leyninta ima, juntʼachiyta munarqanku, chiqa cristianos kanapaqqa chaytapuni ruwana nispa. Chaykamantaq Pabloqa Misiamanta, Macedoniaman, Greciaman ima rirqa, chay richkasqanpitaq Corintoman chayarqa, chaypitaq hermanoswan 18 killasta qhipakurqa. Chaymanta, 52 watapi Efesoniqta Antioquía de Siria llaqtaman rirqanku, chay kikin watapitaq Antioquiaman chayarqa, chaymantapachataq wak llaqtasman riq (Hech. 16:8, 11, 12; 17:15; 18:1, 11, 18-22).

³ ¿Maypitaq, maykʼaqtaq Pablo Gálatas cartata qillqarqa? Pabloqa imatachus judaizantes yachachichkasqankuta uyariytawan kay cartata qillqanman karqa. Ichapis, Corintomanta chayri Efesomanta chayri Antioquía de Siria qillqanman karqa. Ichapis, 50 watamanta 52 watakama, 18 killasta Corintopi tiyakusqanpi qillqanman karqa, chaypi kachkaptintaq chay willaykunaqa Galaciamanta chayamunkuman karqa. Antioquía de Siriaman richkaptin Efesopiqa juk ratollata qhipakusqanrayku, nichá chaypi qillqanmanchu karqa. Antioquía de Siriapitaq, aswan unayta qhipakurqa, chayrayku 52 watamanta paray tiempo tukukuyta ichapis qillqanman karqa. Antioquía de Siria, Asia Menor nisqawan ima willaypis usqhayllata chayaq, chayrayku Pabloqa judaizantes yachachichkasqankumanta ichapis uyarinman karqa, chay kutipitaq Antioquía de Siriamanta galatasman ichapis qillqanman karqa (Hech. 18:23).

⁴ Gálatas cartapi, Pablo jinata nirqa: “Apóstol kani, mana runaspa churasqanchu nitaj paykunaj kachasqanchu. Manachayqa Jesucristoj churasqan kani, Dios Tatajpatawan”, nispa. Chantapis kay cartaqa, Pablop kawsayninmanta, apóstol kasqanmanta, chantapis, apóstol kaspa, Jerusalenpi apóstoles kamachisqankumanjina llamkʼasqanta, apóstol kasqanmanjina apóstol Pedrota kʼamirisqanmanta ima, astawan sutʼinchawanchik (Gál. 1:1, 13-24; 2:1-14).

⁵ ¿Imaynatataq Gálatas carta chiqapuni kasqanta, chantapis Diospa yuyaychasqan kasqanta yachanchik? Kay cartataqa, Ireneo, Alejandriamanta Clemente, Tertuliano, Orígenes ima, sutinmanta uqharinku. Astawanpis, Bibliamanta aswan riqsisqa qillqakunapi: Sinaítico, Alejandrino, Vaticano núm. 1209, Códice Ephraemi Syri rescriptus, Códice de Beza, jinallataq Chester Beatty núm. 2 (P⁴⁶) maytʼusqa qillqapi ima, Gálatas cartaqa rikhurin. Chantapis, Gálatas cartaqa, Griego Qillqakunawan, Hebreo Qillqakunawan ima, parlasqanpi mana churanakunchu, astawanpis chay qillqakunamanta achkha kutita uqharikun.

⁶ Pabloqa ‘Galaciapi kaq qutusman’ cartanpi, may kallpawan kaykunata sutʼita rikuchin: 1) pay, chiqamanta apóstol kasqanta (judaizantes Pablo mana apostolchu kasqanta niq kanku); 2) chiqa cristiano kayqa, Jesuspi iñisqanchikpi qhawakun, mana Ley nisqanta ruwaypichu, chayrayku chiqa cristianoqa manaña circuncidakunanchu karqa. Pablo wak cartasninta juk secretariowan qillqachispapis, Gálatas cartataqa pay “kikin makinwan” jatuchaq letraswan qillqarqa (6:11). Chay cartapi qillqasqanqa, paypaq galataspaqpis, may sumaq karqa. Kay cartawanqa, chiqa cristianos Jesucristoniqta kacharichisqas kasqankuta sutʼita rikuchiwanchik.

IMAYNATATAQ YANAPAWANCHIK

¹⁴ Gálatas cartaqa, Pablo qhatiykachaq kasqanmanta juk sumaq apostolman tikrakusqanta sutʼita rikuchin, chantapis imaynatachus hermanospaq tukuy imata ruwayta munasqanta rikuchillantaq (1:13-16, 23; 5:7-12). Pabloqa, ancianos qutupi, ima chʼampaykunatapis usqhayllata allinchanankuta; Bibliap yachachisqanwan, allin yuyaywan ima, llulla yachachiykunatapis urmachinankuta rikuchirqa (1:6-9; 3:1-6).

¹⁵ Kay cartaqa, galatasman Cristoniqta kacharichisqa kasqankuta rikuchin, pikunachus ‘sumaq willaykunata’ qʼiwichkasqankuta sutʼita rikuchillantaq. Iñiyta churasqanchikrayku chiqan runa kasqanchikta sutʼincharqa, circuncisionpis, salvakunapaq manaña necesitakusqanta sutʼincharqa (2:16; 3:8; 5:6). Chay wistʼu yachachiykunata sutʼinchaspa, judíos mana judíos kaqkunawan qutupi jukchakunankupaq sumaqta yanaparqa. Leymanta kacharichisqa kayqa, mana aychap munayninta ruwananchikpaqchu, manaqa kay chiqa kamachiyta juntʼananchikpaq: “Runa masiykita qan kikiykita jina munakunki”. Chay kamachiytataq cristianosqa kunankama kasukuchkallankupuni (5:14).

¹⁶ Pablop cartanqa, galatasman Hebreo Qillqakunamanta sumaq rikchʼanachinaswan chiqa yachachiykunata sumaqta yachachin. Dios yuyaychasqanmanjina imatachus Isaías 54:1-6, niyta munasqanta willawanchik, chantapis pichus Jehovap warmin kasqanta rikuchin, “pata kaj Jerusalén” kasqanta nispa. Imachus Sarap, Agarpa kawsaynin niyta munasqanta sutʼinchan, jinamanta Diosmanta herenciata japʼiqkunaqa mana Leyta kasukuqkunachu kanku, manaqa Cristoniqta kacharichisqa kaqkuna (Gál. 4:21-26; Gén. 16:1-4, 15; 21:1-3, 8-13). Leymanta tratoqa, Abrahamwan tratota ruwakusqanta mana chinkachinchu, manaqa chayman yapakusqanta nirqa. Abrahamwan tratota ruwakusqanmantapacha Leymanta tratota ruwakunankama 430 watas kasqanta willawanchik, jinamanta Biblia willasqanmanjina maykʼaqchus imapis ruwakusqanta yachananchikpaq yanapawanchik (Gál. 3:17, 18, 23, 24). Gálatas cartapi qillqakusqanqa, kunan cristianospa iñiyninkuta astawan kallpachananpaq waqaychakun.

¹⁷ Galatasqa Diospa Reinon warmip Miraynin kasqanta sutʼita nin “Diosqa Abrahamman, mirayninmanwan nerqa [...] Cristo”, kasqanta nispa. Chantapis, imaynatachus Jesuspi iñiqkuna Diospa churisnin, Miraynin ima kasqankuta rikuchillantaq: “Sichus qankuna Cristojta kankichej chayqa, cheqamanta Abrahampa mirayninmanta kankichej, herenciatataj japʼinkichej Diospa qosaj nisqanman jina”, nispa (3:16, 29). Pablo, Gálatas cartapi sumaq kʼamirisqanqa, Reinota herenciatajina japʼiqkunapaq, chantapis, paykunawan khuska llamkʼaqkunapaq ima, may sumaqpuni: Cristo ‘kacharichisqanpi sinchita sayaychik’. “Ama saykʼunachu allin kajta ruwaspa, imaraykuchus mana saykʼuspa trabajallasunchejpuni chayqa, maychus tiempompi sumaj poqoyta oqharisun.” “Sapa kuti tukuypaj allinta ruwana, astawanqa creeypi hermanosninchejpaj” (5:1; 6:9, 10).

¹⁸ Tukuchanapaq, Gálatas carta aychap munayninta mana ruwananchikpaq kallpawan kʼamiriwanchik, “chayta ruwajkunaqa mana Diospa reinonta herenciata jina japʼenqankuchu”, nispa. Chayrayku, tukuypis chʼichi kawsayta, phiñanakuyta ima, saqinachik tiyan, espiritup puquynintataq tukuy sunquwan puquchinanchik tiyan, “munakuyniyuq kay, kusikuyniyuq kay, sunqu tiyaykusqa kay, pacienciayuq kay, khuyakuyniyuq kay, kʼacha kay, iñiyniyuq kay, llampʼu sunqu kay, saqra munayninwan mana atipachikuq kay, ima” (5:19-23, NM).