Bibliap 58 kaq libron: Hebreos

Qillqaq: Pablo

Maypitaq qillqakurqa: Romapi

Maykʼaqtaq qillqakuyta tukukurqa: Ichapis 61 watapi

PABLOTAQA, “mana judío kajkunaman kachasqa apóstol” nispa astawan riqsinku. Chaywanpis, ¿mana judío kaqkunallamanchu Diospa willayninta willarqa? ¡Mana! Pablo niraq bautizakuchkaptin, niraq willamunanpaq minkʼasqa kachkaptin ima, Jesús ajinata Ananiasta nirqa: “Payta [Pablota] ajllakuni kamachiy kanampaj, noqamantataj willanampaj mana judio kajkunaman, reykunaman, jinallatataj israelitasmampis”, nispa (Hech. 9:15; Gál. 2:8, 9). Pablo Hebreos cartata qillqasqanqa, rikuchiwanchik Jesuspa sutinta israelitasman riqsichimunanpaq kamachisqa kasqanta.

² Chaywanpis wakin yachayniyuq runaspaqqa, mana Pablochu kay hebreos cartata qillqarqa. Chaytataq yuyanku mana Pablop sutin kay cartapi rikhurisqanrayku. Chaywanpis Bibliap wakin librosninmanta, manallataq qillqaqninpaq sutin rikhurinchu, chaytaqa chay librollataq sutʼinchan. Chantapis, wakin yachayniyuq runas yuyanku, Pablopuni sutinta mana churasqanta, Judeamanta runas payta chiqnikusqankurayku (Hech. 21:28). Pabloqa, mana wak cartasnintajinachu kay cartata qillqarqa; chaywanpis mana nisunmanchu mana pay qillqasqanta. Chantapis Pabloqa tukuyman willaq, mana judío kaqkunaman, judiosman, cristianosman ima, chayta ruwananpaqtaq ‘imaynachus kasqankumanjina tukuq’. Kay cartaqa, juk judiop qillqasqanjina karqa, imaraykuchus paykuna allinta japʼiqanankupaqjina karqa (1 Cor. 9:22).

³ Kay cartaqa, sutʼita rikuchin Pablo qillqaqnin kasqanta. Kay carta sutʼinchasqanmanjina, qillqaqninqa, Italia suyupi Timoteowan kachkarqa. Kaytaq chiqa Pablomanta (Heb. 13:23, 24). Chantapis kaypi yachachikusqanqa, Pablo yachachiyta yachan jinapuni. Hebreo qutuchakuyman qillqasqa kasqanrayku, juk judío yachachinjina qillqasqa karqa. Chaymanta parlaspa kay Commentary de Clarke, tomo VI, 681 paginapi, ajinata Hebreos cartamanta nin: “Kay Hebreos carta judiosmanpuni qillqakusqanqa, sutʼita rikukun kay cartap kapuyninpi. Mana judío kaqkunaman, qillqakunman karqa chayqa, nichá chunka waranqa runasmanta jukllapis kaypi yachachisqanta sumaqta entiendeyta atinmanchu karqa, imaptinchus wakkunaqa, mana riqsinkuchu judiospa kawsayninkumanta. Kay cartata qillqaqtaq, judiospa kawsayninta riqsiqkunapaqjina qillqarqa”. Kay rikuchiwanchik imaraykuchus Pablo wak cartasninmanta, hebreos cartata wakjinamanta qillqasqanta.

⁴ Kay (1930 wata chayniqmanta) Papiro Chester Beatty núm. 2 (P⁴⁶) nisqaqa, astawan sutʼita rikuchin Pablo kay cartata qillqasqanta. Kay papiromanta libroqa, Pablo wañusqanmanta pachaq phichqa chunka watanman qillqakurqa. Britaniamanta may riqsisqa runa, sir Frederic Kenyon, chay papiropi tarisqankumanta nirqa: “Hebreos cartaqa Romanospa qhipanpi churasqa kachkan (mana jaykʼaq rikukurqajina), chaytaq rikuchiwanchik kay papiro qillqakuchkaptin chay tiempopi, mana iskaychakuqchu kanku Pablo kay cartata qillqasqanmanta”.a Chayllamantataq parlachkaspa kay Cyclopedia de McClintock y Strong nisqa, ajinata nin: “Sutʼinchakusqanmanjina —kay carta nisqanmanjina, wakkuna sutʼinchasqankumanjina ima— Pablopuni kay cartata qillqarqa”.b

⁵ Ñawpa tiempomanta cristianosqa, Hebreos cartata ‘Diospa yuyaychasqantajinapuni’ qhawaq kanku, kay cartapi qillqakusqanpis chayta rikuchillawanchiktaq. Kay cartapiqa, achkha kutita Hebreo qillqakunamanta uqharin, rikuchintaq tukuy chay rimaykuna Cristo Jesuspi juntʼakusqanta. Kay Hebreos cartamanta juk tʼaqanllapi qanchis kutita Hebreo qillqakunamanta uqharin, yachachinanpaq Jesús angelesmanta astawan patapi kasqanta. Chantapis achkha kutita Diospa sutinta, palabranta ima, jatunchan. Rikuchintaq Jesuslla salvacionman pusanapaq churasqa kasqanta, Diospa Reinollan chiqa suyakuyta qunawanchikta ima.

⁶ Rikukunjina Pabloqa, Italiapi kachkaspa kay cartata qillqarqa. Chayta yachanchik, Pablo cartata tukuchachkaspa ajinata qillqasqanrayku: “Munani yachanaykichejta, hermanonchej Timoteo kacharisqaña kasqanta. Aswan usqhaytachus chayamonqa chayqa, iskayniyku qankunata watukoj jamusqayku”, nispa (13:23). Timoteoqa, wisqʼasqa kasqanmanta kacharisqaña karqa, Pablotaq ichapis pisimantawan wisqʼasqa kasqanmanta kacharisqa kayta suyachkarqa, ajinamanta Timoteowan khuska qutuchakuykunata waturiq rinankupaq. Chayrayku nisunman Pablo ñawpaq kuti Romapi wisqʼasqankumanta, kacharichinanku wata chaypi, kay cartata qillqanman karqa; chaytaq 61 watapi kanman karqa.

⁷ Chay tiempomanta Judiospa kawsayninku chinkananpaq kachkaptinña, hebreo cristianosqa, Judea llaqtamanta Jerusalenpi kachkarqanku, may ñakʼariypitaq tarikuchkarqanku. Chantapis hermanos mayta yapakuchkarqanku, allin willaykunataq tukuy niqpi willakuchkarqa. Chaywantaq judiosqa, creesqankumanta mayta japʼikuspa, cristianosta maytapuni chiqnikurqanku. Niraq unaychu karqa, Pablo Jerusalenman chayaptin juk jatun chʼaqwa rikhurisqanqa, maypichus chay tiempomanta religionta umachaqkunaqa “qhaparerqanku: Wañuchun chay runaqa. Payqa manamin kawsanampaj jinachu, nispa.” Tawa chunka kuraq judíos tantakuspa, juraspa yachachinakurqanku, mana imata mikhunankuta, nitaq ukyanankuta Pablota wañuchinankukama, chayrayku chay kutipiqa Pablota tuta achkha soldadoswan jarkʼaspa Cesareaman aparqanku (Hech. 22:22; 23:12-15, 23, 24). Cristianosqa, chayjina chiqninakuy chawpipi kawsananku, willananku, iñiyninkupi sinchita sayananku ima, karqa. Paykunaqa, imaynatachus Moisesniqta qusqa ley Jesuspi juntʼakusqanta yachananku, entiendenanku ima, karqa. Ajinamanta mana, Judiospa relingionninkuman kutirinankupaq nitaq chay tiempomanta leymanjina uywa qʼulachinasta jaywanankupaq, imaraykuchus chayqa qhasi manakaqllaña karqa.

⁸ Pabloqa, sumaqta yacharqa imaynatachus Judeamanta cristianos chiqnisqas, qhatiykachasqas ima, kasqankuta. Imaraykuchus astawan ñawpaqta fariseo karqa, Gamalielniqtataq sumaqta leyta riqsirqa, chayrayku paylla sutʼimanta rikuchiyta atinman karqa judíos pantaypi kasqankuta. Chaymanta japʼikuspataq sumaqmanta yachachirqa imaynatachus tukuy Moisesniqta qusqa ley Jesuspi juntʼakusqanta. Sutʼimanta rikuchirqa imaynatachus tukuy chay leypi kamachiykuna, juk aswan sumaq musuq tratoniqta, astawan yanapawasqanchikta. Payqa, sumaq yuyaywan jukmanta juk chay chiqa yachachiyta sutʼinchan. Kay yachachiykunatataq sutʼincharqa: Ñawpaq trato tukukusqanta, juk musuq tratotaq rikhurisqanta; Jesús aswan Kuraq sacerdote, Aarón sacerdotemantapis; Cristop wañuyninqa, astawan sumaq uywa qʼulachinasmantaqa; Jesucristo Diospa ñawpaqinpi janaqpachapi yaykusqanta, manataq jallpʼapi yupaychanapaq wasillapichu. Tukuy chay musuq yachachiykunaqa, may allinpuni karqa. Chaywanpis chay yachachiyqa mana creeyniyuq judiospaq chiqnisqa karqa, allin yuyayniyuq judiospaqtaq kay yachachiy Hebreo qillqakunamanta urqhukusqanrayku mana qhisachanankupaqjinachu karqa.

⁹ Kay cartawanqa sumaq wakichisqas karqanku, qhatiykachaq judiosta chʼinyachinankupaq, chiqa sunquyuq judiostataq Diospa llaqtanman yaykunankupaq yanapayta atinkuman karqa. Chantapis kay cartaqa, Pablo Judeamanta hermanosninta mayta munakusqanta, necesitasqankupi yanapayta munasqanta ima, rikuchin.

IMAYNATATAQ YANAPAWANCHIK

²³ Kay cartaqa, may sumaq qillqasqapuni, imaraykuchus sumaqmanta rikuchin Jesucristopi Moisesniqta ley juntʼakusqanta, chantapis hebreo qillqakunamanta achkha kutita uqharin. Moisesman qusqa leymanta sutʼinchan: tratomanta, yawarmanta, Diosnischikwan runata Jesucristo allinyachiqmanta, Diosta yupaychanapaq wasimanta, sacerdociomanta, jaywanasmanta ima. Kaykunaqa, Diospa astawan jatuchaq ruwaykunanta rikhuchinallanpaq karqa, mayqinkunachus Jesuspa wañuyninwan juntʼakurqa. Pabloqa, leymanta nirqa: “Unayniyojqa mawkʼayapun, chinkapunantaj qayllapiña kashan”, nispa. Mana chayman jinataq, “Jesucristoqa kikillampuni qayna, kunan, wiñaypajpis” (8:13; 13:8; 10:1). ¡Maytachá chay tiempomanta judíos kay cartata japʼiytawan kusikurqanku!

²⁴ Chaywanpis, ¿imaynatataq kay tiempopi, kay cartap yachachisqan yanapawasunman? Ñuqanchikqa,mana chay ñawpa leypichu kachkanchik, jina kaptin, ¿Pablop yachachisqan yanapawasunmanchu? ¡Arí! Kay cartapiqa, sumaqmanta mana ancha parlaykunallawan musuq tratomanta yachachiwanchik, mayqinchus Jehová Abrahanpa mirayninniqta tukuy jallpʼamanta familiasta bendecinanta nirqa. Ñuqanchikpis suyakuchkanchik, Jehová Abrahanpa mirayninniqta [Jesucristoniqta], tukuy jallpʼata bendecinanta. Kunan tiempo manaña leyta kasukuna kaptinpis, Adanmanta jamusqanchikrayku tukuy, juchayuq paqarikunchik. Chayrayku khuyakuyniyuq kuraq sacerdoteta necesitanchik, juchanchik pampachasqa kananpaq, chay sacerdotetaq janaqpachapi Jehovap ñawpaqinman yaykunan tiyan ñuqanchikrayku mañakunanpaq. Kaypi yachanchikjina juk kuraq sacerdote kanña, paytaq kawsayman, Jehová Diospa musuq pachanman ima, pusawasunman, chantapis “pisi kallpa kasqanchejta yachaspa, khuyawanchej, imaraykuchus payqa juchaman urmanapaj tanqasqa karqa noqanchej jina”. Pay niwanchik: ‘Chayrayku mana manchachikuspa, qhasilla kʼacha yanapayninta quq Diospa ñawpaqinman qayllaykuychik, khuyakuyninta, qhasilla kʼacha yanapaynintawan tarinaykichikpaq pisichikusqaykichik tiempopi’, nispa (4:15, 16).

²⁵ Kay cartapi rikuchiwanchik, imaynatachus unay tiempomanta Hebreo qillqakunapi qillqasqa profecías tʼukunapaqjina juntʼakusqanta. Tukuy kaykunataq yachachinawanchikpaq, sunquchanawanchikpaq ima qillqakun. Qhawarinallapaq, Pabloqa Hebreos cartapi phichqa kutita Salmo 110:1 pʼitipi profeciamanta uqharin, Jesucristo Reinop miraynin kasqanta rikuchinanpaq, pichus “Diospa pañanman tiyaykukorqa”, ‘chaymantapacha suyachkarqa enemigosnin chakisnin uraman churasqa kanankuta’ (Heb. 12:2; 10:12-14; 1:3, 13; 8:1). Chantapis Pabloqa Salmo 110:4 pʼitipi nisqanta uqharillantaq, Diospa churin ‘wiñaypaq sacerdote kasqanta, Melquisedecjina’ kasqanta, sutʼinchananpaq. Ñawpa tiempomanta Melquisedecpa “tatanmanta, mamanmanta, ñawpa tatasninmantapis mana yachakunchu, nitaj nacekusqanmanta, wañuyninmantapis”, kikillantaq Jesusqa, Rey chantapis “sacerdote wiñaypaj” wañuyninraykutaq paypa kamachiyninta kasukuqkunamantaq, wiñaypaq tʼinkasta jaywanqa (Heb. 5:6, 10; 6:20; 7:1-21). Kay Sacerdote-Reyllamantataq, Pablo parlarqa Salmo 45:6, 7 pʼitikunamanta uqharichkaspa: “Diosniy, kamachina tiyanaykeqa wiñaypa wiñaynintinkama kanqa; kamachina tojnuykeqa cheqan kaj kamachiyta apamun. Qanqa cheqan kajta munakorqanki, sajra kajtataj chejnerqanki. Chayrayku Dios, qampa Diosniykeqa kusiywan jawisorqa aceitewan jina, kawsaqesniykimanta aswan pataman churasuspa” (Heb. 1:8, 9). Pablo hebreo qillqakunamanta profeciasta uqharispa Jesuspi juntʼakusqanta sutʼinchan, chaytaq Diospa ñawpa tiempopi nisqanmanjina juntʼakusqanta, rikuchiwanchik.

²⁶ Hebreos carta rikuchinjina, “Abraham suyachkarqa jaqay sumaj cimientosniyoj llajtata, mayqentachus Dios wakicherqa, sayacherqataj, chayta”, chaytaq “janaj pachapi kaj” llaqtata. ‘Iñiyninrayku’ Diospa Reinonpi suyakuchkarqa, chayraykutaq tukuy imata Diospaq ruwarqa, ajinamanta ‘aswan sumaq kawsarimuyta taripananpaq’. ¡Abranmanta yachaqakuyta atisunman, chantapis mana payllamantachu manaqa tukuy iñiyniyuq runasmantapis mayqinkunachus, Pablo 11 tʼaqanpi hebreosman cartanpi qillqasqanmanjina, ‘chay chhika sutʼinchaqkuna kanku’! Kayta ñawirichkaspaqa, mayta sunqunchik kusikun, chantapis ñawpa tiempomanta chiqa sunquyuq runasjina, juk suyakuyniyuq kanchik. Kaytaq yanapawanchik ‘pacienciawan ñawpaqllamanpuni tʼijunapaq, Dios churapuwarqanchik, chay ñanta’ (11:8, 10, 16, 35; 12:1).

²⁷ Pablo Hageop profecianmanta uqhariytawan, chaypi Diospa nisqanmanta sutʼinchan: “Uj kutitawan kuyuchisaj, mana kay pachallatachu, manachayqa cielotawan” (Heb. 12:26; Hageo 2:6). Mana chayman jinataq Diosninchikqa, Jesucristoniqta, Reinonta wiñaypaq sayachinqa. “Chayrayku noqanchejpis mana kuyurej reinota japʼispaña, graciasta qona. Chaynejtataj Diosta yupaychana munayninman jina, tukuy sonqo payta jatumpaj qhawaspa, manchachikuspataj”. Kaypi qillqakusqanqa, rikuchiwanchik Jesús ‘iskay kaq kutimuyninpi, mana juchasta apananpaqchu jamusqanta, manachayqa payta suyaqkunaman salvacionta qunanpaq’. “Chayrayku, Jesucristonejta Dios Tatanta yupaychanachej, uj sumaj jaywanatapis jaywashasunman jina”, Diospa sutinta jatunchaspa. Jehová Diospa jatun sutinqa, Jesucristoniqta mayqinchus Rey-Sacerdote kachkan, chayniqta jatunchasqa kachun (Heb. 12:28; 9:28; 13:15).

[Sutʼinchaykunasnin]