¿Imaynatá casarasqas kusisqa kawsankuman?

“Yachaywan waseqa ruwasqa, sumaj unanchakuywantaj cimiento rumispis churakun.” (PRO. 24:3.)

 1. ¿Imaynatá Diosninchik ñawpaq kaq runapi yachayninta rikuchirqa?

MAY YACHAYNIYUQ Tatanchikqa, imachus ñuqanchikpaq allin kasqanta yachan. Payqa, Edén huertapi munayninta juntʼananpaq “mana allinchu runaqa sapallan” kananta nirqa. Diospa munaynin juntʼakunanpaq, qhariwarmiqa wawasniyuq kananku karqa, jinamanta Jallpʼata juntʼachinankupaq (Gén. 1:28; 2:18).

 2. ¿Imatá Jehová rikhurichirqa, tukuy runata yanapananpaq?

² “Paywan kananpaj juk yanapajta ruwapusaj”, nispa Jehová nirqa. Chaymanta Diosqa, Adanta sumaqta puñuchirqa, juknin waqtanta urqhuspataq juk warmita ruwapurqa; chay warmiqa Eva sutikurqa. Jehová Evata Adanman rikuchiptintaq, pay nirqa: “Kayqa kikin tulluymanta, kikin aychaymanta, kaypa sutintaj kanqa warmi, imaraykuchus Diosqa payta qharimanta ruwasqa”, nispa. Evaqa chiqamanta Adanpaq juk yanapaq karqa. Diosman rikchʼasqa ruwasqa kaspapis, paykunaqa mana kikinchu karqanku. Rikunchikjina Jehová casarakuyta rikhurichirqa. Adanwan Evawanqa, Diosninchik familiata sayachisqanta allinpaq qhawarqanku, jinamanta yanapanakurqanku (Gén. 1:27; 2:21-23).

 3. ¿Imaynatá achkha runas kasarakuyta qhawanku, chayrayku ima tapuykunataq rikhurin?

³ Kunan pʼunchayninchikpi, runaqa casarakuywan churanakun, chaytaq achkha llakiykunata apamun. Chaywanpis, Diosqa chay ruwaykunamanta mana juchayuqchu. Achkha runas, casarakuyta qhisachaspa, ñawpa runasllapaq kasqanta ninku. Chantapis mana entiendenakuyta, kʼasa sunqu kayta ima, apamusqanta nillankutaq. Casarakuqkunataq anchata tʼaqanakunku. Achkha tatas wawasninkuman mana munakuyninkuta rikuchinkuchu. Wakin qhariwarmitaq maqanakuptinku, wawasninkuta apaykachanku munasqankuta ruwanankupaq. Paykunaqa mana maqanakunankupaq, chayri entiendekunankupaq, mana kʼacha kayninkuta rikuchiyta munankuchu (2 Tim. 3:3). Kay saqra pʼunchaykunapi kawsaspapis, ¿imatataq casarasqa kaqkuna kusisqas kanallankupaqpuni ruwankuman? ¿Imaynatá kʼacha kayninchikta rikuchiy, kasukuy ima, yanapanman casarasqa kaqkuna mana tʼaqanakunankupaq? ¿Imatataq yachakusunman unay watastaña kusisqas casarasqa kaqkunamanta?

Jehovap kamachisqanta kasukuna

 4. a) ¿Ima kamachiytataq Pablo casarakunapaq qurqa? b) ¿Imatataq kasukuq cristianos ruwanku?

⁴ Dios yuyaychasqanmanjina, apóstol Pabloqa, viudasta watiqmanta casaraykuta munaqkunaman, Señorpi ‘creeqkunallawan’ casarakunankuta nirqa (1 Cor. 7:39). Kay nisqanqa, Judeamanta cristianospaq mana musuqchu karqa. Dios israelitasman Ley qusqanpi, wak suyusmanta parlaspa nirqa: “Ama paykunawan aylluchanakunkichejchu”, nispa, paykuna mana Diosta yupaychasqankurayku. Jehovaqa, chay kamachisqanta mana kasukuqtinku, imachus kananta sutʼita willarqa: “paykunaqa [mana israelitas kaqkunaqa] wawasniykichejta Tata Diosmanta karunchachinkuman waj dioskunata yupaychachispa. Chaytachus ruwankichej chayqa, Tata Diospa sinchʼi phiñakuynin pataykichejpi kanqa ujllapi chinkarparichinasuykichejpaj”, nispa (Deu. 7:3, 4). ¿Imatataq Dios kunan payta kasukuqkunamanta suyan? Kayllata, Señorpi ‘creeqkunallawan’ casarakunankuta; nisunman, Diosman qukuspa bautizasqa cristianosllawan casarakunankuta. Kay Diospa kamachisqanta kasukuyqa, may sumaqpuni ñuqanchikpaqqa.

 5. ¿Imaynatá Jehovapis, cristiano qhariwarmipis casarakuspa tratota ruwasqankuta qhawanku?

⁵ Diosqa, casarakuspa tratota ruwasqanchikta may jatunpaq qhawan. Ñawpaq kaq casarakuymanta parlaytawan, Diospa Churin, Jesusqa, jinata nirqa: “Diospa ujchasqanta ama runaqa tʼaqachunchu”, nispa (Mat. 19:6). Salmosta qillqaqpis, casarakuspa tratota ruwasqanchikta juntʼananchikmanta jinata nirqa: “Diosman jayway agradecekuy jaywanasta, jinallataj imatachus Diosman juraspa nisqaykita juntʼay”, nispa (Sal. 50:14). Casarakuqkunata achkha kusiykuna suyan, chaywanpis casarakuchkaspa parlasqankuta mana qunqanankuchu tiyan, imaraykuchus chayqa mana asikunapaqjinachu, chaymanta cuentata qunanku kanqa (Deu. 23:21).

 6. ¿Imatá Jefté ruwasqanmanta yachakusunman?

⁶ Jefté ruwasqanmanta parlarina, payqa qayna pacha 12 siglopi, Israelmanta juez karqa. Jefté Jehovaman imatachus qunanta ajinata nirqa: “Sichus amonitasta atipayta yanapawanki chayqa, qampaj jaywanata qʼolachipusqayki, pichari ñawpajta wasiymanta taripawaj llojsimonqa, chayta”, nispa. ¿Imatataq Jefté ruwarqa Mizpá wasinman chayachkaptin, kʼata ususin payta taripaq lluqsimuptin? ¿Jehovaman nisqanta manañachu juntʼayta munanman karqa? Mana. Payqa ajinata nirqa: “Kunanqa juraspa Tata Diosman, qosaj nisqayta juntʼanay tiyan”, nispa (Jue. 11:30, 31, 35). Payqa, mana allchhisniyuq kananta yachaspapis, sutin chinkananta yachaspapis, nisqanta juntʼarqa. Arí, Jefté trato ruwasqanqa, mana casarakuchkaspa tratojinachu karqa. Chaywanpis, Jefté nisqanta juntʼasqanqa, casarakuq cristianosman imatachus ruwanankuta sumaqta yachachin.

¿Imaynatá casarakuspa kusisqa kawsakusunman?

 7. ¿Imastataq casarakuqkuna kawsayninkupi saqipunanku tiyan?

⁷ Achkha qhariwarmiqa, riqsinakuchkaspa kʼacha imasta ruwasqankumanta yuyarikunku. ¡May sumaq karqa sapa pʼunchay astawan riqsinakuyqa! Astawan iskayninku imatapis khuska ruwaptinku, astawan munakuyninku wiñarqa. Chaywanpis, casarakuytawan wakin ruwaykunata saqinanku karqa. Juk qusa chaymanta jinata nirqa: “Qallariypiqa, manaña solteros kasqaykuta mana entiendeyta munarqaykuchu. Munasqa masista, familiata ima, mana chay ratochu kasqanman churayta atirqayku”, nispa. Wak qusataq, kimsa chunka watastaña casarasqa kaspa, nirqa: “Manaña sapallaypichu yuyani, manaqa warmiypi ima”, nisqa. Payqa kunan pʼunchaykama, manaraq maymanpis richkaspa, warmintaraq tapurin, nisqantataq mana pisipaqchu qhawan. Tukuy casarasqa kaqkunaqa, chay ruwaykunapi, kʼacha kayninkuta rikuchiptinkuqa allinta ruwachkanku (Pro. 13:10).

8, 9. a) ¿Imaraykutaq puraqmanta sutʼinta parlay may sumaqpuni kanman? b) ¿Ima ruwaykunapitaq, mana munayninchiktapunichu ruwananchik tiyan, imaraykutaq?

⁸ Wakin kutiqa, jukjina llaqtayuq iskay runas casarakunku. Ajina kaptinqa, astawanraq sutʼinta puraqmanta parlananku tiyan. Tukuy imaynamanta parlayta atikusqanta yuyarina. Chayrayku, warmiykita chayri, qusaykita aswan allinta entiendenaykipaq, imaynatachus familianwan parlasqanta qhawariy. Rikukusqanmanjina, runataqa mana parlasqallanmantachu riqsikun, manaqa imaynatachus parlasqanmanta ima. Chantapis, imatachus mana nikusqanmanta, yachakullasunmantaq (Pro. 16:24; Col. 4:6). Sumaqta unanchayqa, may allinpuni kusisqa kanapaqqa (Proverbios 24:3, ñawiriy).

⁹ Achkha qhariwarmiqa, pukllanapaq chayri, tumpata kusirikunapaq, mana munasqankutapunichu ruwanku. Ichapis jukninqa, soltero kachkaspa mayta pukllaq, chayri wakjinamanta kusirikuq. ¿Manachu kunan allin kanman wakin ruwaykunata saqiy? (1 Tim. 4:8.) Chantapis, kikillantataq tapurikusunman, ñawpaq familianchikwan machkha unaytachus kasqanchikmanta. Casarasqa kaqkunaqa, Diosta yupaychayninkupi imatapis khuska ruwanankupaq, wak imata ruwanankupaqpis, tiempota necesitasqankuta yuyarinanku tiyan (Mat. 6:33).

10. ¿Imaynatá yanapawanchik mana munasqanchiktapunichu ruwakunanta suyay, imaynatá tataspis casarasqa wawasninkuwan allinta apanakunkuman?

¹⁰ Qharipis, warmipis casarakuspaqa, tatanta, mamanta ima, saqinan tiyan (Génesis 2:24, ñawiriy). Jina kaptinpis, Diosqa tatamamata jatunpaq qhawananchikta kamachiwanchik, chaytataq casarakuspapis kasunallapuni tiyan. Chayrayku, ichapis paykunaqa sapa jukpis familiankuta waturikuq wakin kuti rinanku kanqa. Juk cristiano 25 watastaña casarasqa kaspa ajinata nirqa: “Wakin kutiqa mana atikullanchu warmip munayninta, familiap munaynintawan ruwaytaqa. Génesis 2:24 nisqanqa, sumaqta yanapawan, imatachus ruwanaypaq. Sapa jukpis, familiaykuta yanapanaykuta yachayku, chaywanpis kay pʼitiqa, warmiytaraq imamantapis ñawpaqman churanayta yachachiwan”, nispa. Chaywanpis, cristiano tatasqa, casarasqa wawasninkuwan mana tukuy imata ruwachinkuchu, yachanku wawasninku familiayuqña kasqankuta, qusataq chay familiamanta cuentata qunanta ima.

11, 12. ¿Imaraykutaq qhariwarmi khuska Diosmanta mañakunanku, yachakunanku ima tiyan?

¹¹ Chantapis, may chhika cristiano familiasqa sapa kuti khuska Bibliamanta yachakuspa, chay ruwasqanku may allinpuni paykunapaq kasqanta rikuchiwanchik. Ichapis, wakin kutiqa sapa semana familiawan yachakuyqa mana atikullanchu. Juk qusa jinata nin: “Ñawpaqman kutirispa imallatapis tikrachiyta atiykuman chayqa, casarakusqaykumantapacha Bibliamanta yachakunaykupaq sapa semana juk horata tʼaqaykuman, chayta juntʼanaykupaqtaq kallpachakuykuman”, nispa. Chaymanta nillantaq: “Khuska Bibliamanta yachakuchkaspa, juk sumaq yachayta tariptiyku, imaynatachus warmiy maytapuni kusikusqanta rikuyqa, may sumaq ñuqapaqqa”.

¹² Diosmanta khuska mañakuypis, may sumaqllataq (Rom. 12:12). Jehovawan allinta apanakuyqa, qhariwarmita aswan allinta apanakunankupaq yanapan (Sant. 4:8). Juk cristiano nin: “Pillapis pantaspa jukninta phiñachin chayqa, may allin chay rato perdonta mañakuy, chantapis khuska Diosmanta mañakuchkaspa chaymanta parlariyqa allillantaq, mana juk jatun pantay kaptinpis. Chayqa chiqamanta pesachikusqanchikta rikuchin”, nispa (Efe. 6:18).

Casarasqa kawsaypi kʼacha kayninchikta rikuchinanchik tiyan

13. ¿Imatataq Pablo qhariwarmijina puñuykukuymanta nirqa?

¹³ Kunanqa, tukuyniqpi runa khuchichakuykunallapi yuyayninkuta churanku, chay runaspa chawpinkupitaq kawsachkanchik. Cristiano qhariwarmiqa, chay millay ruwaykunata, qhariwarmijina puñuykukusqankupi mana ruwanankuchu tiyan. Chantapis, Pablo jinata kʼamirirqa: “Qosaqa warminwan imatachus ruwananta juntʼachun, jinallataj warmipis qosanwan imatachus ruwananta juntʼachun. Warmeqa mana dueñochu kikin cuerponmanta, manachayqa qosan; nillataj qosapis dueñochu cuerponmanta, manachayqa warmin”, nispa. Chaymanta apóstol Pablo kay sutʼi kamachiykunata willarqa: “Ama qankunaqa: Mana, nispa jarkʼanakuychejchu. Qhariwarmi parlarikuspa, ichapis pisi tiempollapaj saqewajchej”, nispa. ¿Imapaq? “Diosmanta mañakoj churakunaykichejpaj. Chaymanta watejmanta qallarikapuychej, ama Kuraj Supay juchaman urmachinasuykichejpaj, mana kakuyta atisqaykichejrayku” (1 Cor. 7:3-5.) Diosmanta mañakusqachikmanta parlaspaqa, Pablo imaschus cristianop kawsayninpi aswan ñawpaqpi kananta rikuchichkarqa. Chantapis, qusapis warmipis imatachus sapa jukpis necesitasqankuta qhawanankuta rikuchillarqataq.

14. Qhariwarmijina puñuykukuypaq, ¿ima kʼamiriytaq Bibliapi tarikun?

¹⁴ Qusapis, warmipis chiqata puraqmanta parlananku tiyan, chantapis qhariwarmijina puñuykuypi mana munakuy kaptinqa, chaymanta phiñanakuy rikhurisqanta entiendenanku tiyan (Filipenses 2:3, 4, ñawiriy; kikinchaytaq Mateo 7:12). Chaytaq, qhariwarmimanta juknin mana Jehovata yupaychaptin rikukun. Chʼampaykuna kaptinpis, cristiano kaq qusa chayri warmi, sumaq kawsayninwan, kʼacha kayninwan ima, yanapanqa chay chʼampaykuna allinchakunanpaq (1 Pedro 3:1, 2, ñawiriy). Jehovata munakuptiyki, chantapis warmiykita, qusaykita casarasqa kawsay aswan allin kanqa, jinallataq kanqa mana munasqaykitapuni ruwakunanta suyaptiyki.

15. ¿Imaynatá puraqmanta jatunpaq qhawakuy, kusisqa kawsanapaq yanapan?

¹⁵ Chantapis khuyakuyniyuq qusaqa, wak ruwaykunapipis warminta jatunpaq qhawan. Payqa, imallatapis ruwananpaq warminmanta yuyarikun. Juk qusa, 47 watastaña casarasqa kaspapis, jinata nirqa: “Chay ruwaypiqa allinchakunallaypuni tiyan”, nispa. Warmispis, qusankuta jatunpaq qhawanankuta yuyaycharikunanku tiyan (Efe. 5:33). Juk warmi, qusanmanta mana allin kaqta parlaptin, chayri pantasqanmanta tukuyman willaptin, ¿qusanta jatunpaq qhawachkasqantachu nisunman? ¿Mana icharí? Proverbios 14:1 kayta yuyarichiwanchik: “Yachayniyoj warmeqa familianta pataman oqharin; wampu warmiri makisnillanwantaj paykunata pierdechin”, nispa.

Mana Kuraq Supaypa munasqanta ruwanachu

16. ¿Imaynatá qhariwarmi kaqkuna Efesios 4:26, 27 kʼamirisqanta kasukunkuman?

¹⁶ “Phiñakuspaqa, ama juchallikuychejchu, nillataj Kuraj Supaytapis uyariychejchu.” (Efe. 4:26, 27.) Kay kʼamiriyta kawsayninchikpi ruwaptinchikqa, qhariwarmi llakiykunata allinchananchikpaq yanapawanchik, jinallataq mana ancha chʼampaykunayuq kanapaq. Juk hermana nirqa: “Mana yuyanichu chʼampayniyuq kaspa juk kutillapis qusaywan chaymanta mana parlasqaykutaqa, unayta chaymanta parlaspa qhipakunayku kaptinpis”, nispa. Payqa, qhariwarmijina kawsayta qallarichkaspa, ima chʼampaypis kaptin, manaraq chay pʼunchay tukukuchkaptin allinchasqankuta nirqa. “Puraqmanta ninakurqayku, imapis kachun, perdonakunaykuta, chayta qunqanaykuta ima. Sapa paqarin mana imata yuyarispa watiqmanta qallariq kayku”. Ajinamanta mana ‘Kuraq Supayta uyarirqankuchu’.

17. ¿Imataq yanapanqa qhariwarmi kawsaypi mana apanakuyta atiptinkupis?

¹⁷ ¿Cristianos kaqkuna mana allinta apanakusqankuta creeptinkurí? Ichapis qhariwarmiqa, mana wak runajinachu munanakusqankuta creenkuman. Ajina kaptinpis, Dios casarasqa kaqkunaman nisqanta yuyariyqa yanapanqa. Pabloqa, Dios yuyaychasqanmanjina cristianosman nirqa: “Casarasqa qhariwarmi kawsayta jatumpaj qhawaychej. Qhariwarmi kakuypis khuchichakuymanta llimphu kachun, imaraykuchus Diosqa juzgaspa juchachanqa khuchichakojkunata, millayta purejkunata ima”, nispa (Heb. 13:4). Manataq kay willayta qunqanankuchu tiyan: “Kinsanchasqa chʼankullaqa [waskhaqa] mana pʼitikullanmanchu” (Ecl. 4:12). Qhariwarmi, Diospa sutin ñawpaqta llimphuchasqa kananta munaptinkuqa, Diosman astawan qayllaykunqanku, paykunapis astawan khuskachakunqanku. Casarakuspa kusisqa kawsanankupaq iskayninku kallpachakunanku tiyan, ajinamanta Jehová Diosta jatunchanqanku, pay casarakuypa Ruwaqnin kasqanrayku (1 Ped. 3:11).

18. ¿Qhariwarmi kusisqa kawsakuyta atinkumanchu?

¹⁸ Rikunchikjina, qhariwarmiqa kusisqa kawsakuyta atinku. Chaypaqqa, cristianosjina kʼacha kayninkuta rikuchinanku tiyan, manataq munasqankutapunichu ruwakunanta suyananku tiyan. Tukuy pachantinpi Jehovamanta sutʼinchaqkunap qutuchakuyninkupi, achkha runas kusisqa kawsakunku.

¿Imatataq kutichiwaq?

• ¿Imaraykutaq qhariwarmi kusisqa kawsayta atisqankuta nisunman?

• ¿Imataq casarakuqkunata kusisqa kawsanankupaq yanapanqa?

• ¿Ima kʼacha kaykunatataq qhariwarmi kaqkuna wiñachinanku tiyan?

[15 paginapi dibujo/foto]

Qhariwarmi kaqkunaqa, mayllamanpis rinankupaq puraqmanta tapurinakunku, chaytaq may allin

[16 paginapi dibujo/foto]

Chay pʼunchayllataq ima chʼampaytapis allinchanapaq kallpachakuychik, mana ‘Kuraq Supaypa munayninta ruwanaykichikpaq’