Diospaq kausasunchis juñunakuypi yachanapaq referencia
6-12 ENERO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA | GÉNESIS 1, 2
“Jehová Diosmi kay pachapi tukuy imatapas kamaqqa”
(Génesis 1:3, 4) Diosmi niran: K’anchay kachun, nispa. Chaymi k’anchay karan. 4 Diosmi rikuran k’anchayqa allin kasqanta, k’anchaytataq laqhayaqmanta t’aqaran.
(Génesis 1:6) Diosmi niran: Unu chaupipi t’aqaq ch’usaq kachun, jinaspa unumanta unuta t’aqachun, nispa.
(Génesis 1:9) Diosmi niran: Janaq pacha urapi kaq unu jujllaman juñukuchun, jinaspa ch’aki rijurichun, nispa. Ajinataq karan.
(Génesis 1:11) Jinaspan Diosqa niran: Allpa phutuchichun llapa q’omerta, mujuyoq qorakunata, rurunpi mujuyoq sach’akunata, nispa. Ajinataq karan.
it-1-S 571
Diospa kamasqankuna
Diosmi ñaupaq kaq p’unchay niran: “K’anchay kachun”, nispa. Chay k’anchayqa pisillatachá rikukuran, manachá rikukuranchu maymantas k’anchamusqanpas. Yaqapaschá pisi-pisimanta imapas rijuriran, imayna (inglés simipi) J. W. Watts nisqan jina, chay Biblian nin: “Diosmi niran: K’anchay kachun, nispa. Chaymi k’anchay karan”, nispa (Gén. 1:3, A Distinctive Translation of Genesis). Diosmi t’aqaran k’anchayta laqhayaqtawan, k’anchaytataq “p’unchay” nispa suticharan, laqhayaqtataq “tuta” nispa. Chhayna kananpaqmi kay pacha allpanchisqa intita sapa p’unchay muyuykun, chhaynapin tutapas p’unchaypas kan (Gén. 1:3, 4).
Iskay kaq p‘unchay, Diosmi paqarichiran ch’usaqta, chaypin “unumanta unuta” t’aqaran. Wakin unun kay pachallapi quedakuran, wakin unutaq phuyuman apasqa karan, chhaynapitaq ch’usaq paqariran. Chaytataq Dios suticharan Cielo nispa. Ichaqa chay phuyupi kaq unuqa manan ch’askakunamanchu nitaq juj planetakunamanpaschu chayan (Gén. 1:6-8; qhaway EXPANSIÓN nisqata).
Kinsa kaq p’unchay, chaypin Diosqa umuta juñururan jinaspa, ch’aki pampa rijuriran, chaytataq suticharan allpa nispa. Chay p’unchaypin Diosqa kamallarantaq imaymana jampi qorakunata, pastokunata, mijunapaq ruruyoq sach’akunatapas. Chaymantataq chaykunaqa ch’eqeriyta qallariranku. Ichaqa chaykunaqa manan yanqallamantachu paqariran, aswanpas Diosmi kamaran (Gén. 1:9-13).
(Génesis 1:14) Diosmi niran: Janaq pachapi k’anchaqkuna kachun p’unchaytawan tutatawan t’aqananpaq, jinallataq mita-mitata, p’unchay-p’unchayta, wata-watatapas señalaqpaq.
(Génesis 1:20) Diosmi niran: Unu wajwachimuchun kausashaq animalkunata, allpa altopitaq phalaq animalkuna phalachun, nispa.
(Génesis 1:24) Diosmi niran: Allpa rijurichichun tukuy rijch’aq kausashaq animalkunata: uywakunatapas, suchuq animalkunatapas, salqa uywakunatapas, nispa. Ajinataq karan.
(Génesis 1:27) Jinaspan Diosqa runata kamaran, Diosman rijch’akuqtan paytaqa kamaran, qharita warmitawanmi kamaran.
it-1-S 571 párrs. 8, 9-572 párrs. 1, 2
Diospa kamasqankuna
Génesis 1:16 textopiqa manan hebreo rimaypi ba·rá’ nisqa palabraqa rijurinchu, chayqa “kamay” ninantan nin, aswanpas rijurin ʽa·sáh nisqa palabran, chaytaq “ruway” ninanta nin. Intipas, killapas, ch’askakunapas “cielopin” kashanku, chaymantan rimashan Génesis 1:1 textopiqa, chaykunaqa manaraq tawa kaq p’unchay chayamushaqtinmi kamasqa karanku. Tawa kaq “p’unchaypitaq” Diosqa chay cielopi kamasqankunawan allpa pachata k’anchaykachiran. Chaytan Biblia nin: “Diosqa janaq pachapi k’anchaqkunata churaran, kay pachata k’anchamunankupaq”, nispa. Chay kutimantapachan allpa pachamantaqa reparakuran chay kamasqakunaqa cielopipas kashankuman jinata. Biblian nillantaq: “Janaq pachapi k’anchaqkuna kachun p’unchaytawan tutatawan t’aqananpaq, jinallataq mita-mitata, p’unchay-p’unchayta, wata-watatapas señalaqpaq”, nispa. Chaymi runakunataqa yanapan ima horaspi kashasqankuta yachanankupaq (Gén 1:14).
Pisqa kaq p’unchay, chaypin Diosqa kamaran animalkunata. Ichaqa manan jujllatachu kamaran miraspa llapa imaymana clase animalkunaman tukunankupaq, aswanpas imaymana clase animalkunatan kamaran. Biblian nin: “Diosqa kamaran jatuchachaq qocha animalkunata, unupi llapa kausaqkunata, llapa phalaq animalkunatapas”, nispa. Diosqa kamasqankunawanmi kusikuran, jinan niran: “Askhata miraychis, lamar-qochaman junt’aykuychis”, nispa. Chhaynapunin kanan karan, paymi kamaran sapanka animalkunata miray atiqtakama, allpa patanta puriqkunata, “unupi llapa kausaqkunata, llapa phalaq animalkunatapas” (Gén 1:20-23).
Soqta kaq p’unchaypin, “Diosqa ruwaran tukuy rijch’aq uywakunata, suchuq animalkunata, salqa uywakunatapas. Diosmi rikuran allin kasqanta” imayna juj kamasqankunapas jinata (Gén. 1:24, 25).
Soqta p’unchay tukuytañan Diosqa uywakunamantapas aswan allinta kamaran, ichaqa manan angelkuna jinachu karanku: chayqa karan runan, runaqa Diosman rijch’akuq kamasqan karan. Génesis 1:27 textoqa pisillapin willashan runamanta, chaymi nin: “Qharita warmitawanmi kamaran”, nispa. Génesis 2:7-9 textopipas nishanmi: “Ñut’u allpamanta Señor Diosqa runata ruwaran, jinaspa kausay samayta senqanman samaykuran, chaymi runaqa kausashaq kapuran. Señor Diosmi Edenpi huertata plantaran, inti lloqsimuy ladopi, jinaspan ruwasqan runata chayman churaran. Señor Diosmi allpamanta phutuchimuran lliu munayllaña sach’akunata, mijunapaqpas sumaqta”, nispa. Chhaynatan allpa pachapi kamasqankunawan ruwaran, Adanta kamasqan qhepamantaq, “jujnin waqtanninta orqoran” warmita kamananpaq (Gén. 2:18-25). Chhaynapi runapas mirayta atinanpaq (Gén. 5:1, 2).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
(Génesis 1:1) Qallariypin Diosqa janaq pachata kay pachatawan kamaran.
w15-S 1/6 5
Cientificokunaq yachasqan
¿Jayk’a watañan kashan kay allpanchispas, ch’askakunapas intikunapas?
Científico runakunan ninku kay allpanchis tawa waranqa millón watakuna kasqanta, ch’askakuna intikunataq 13.000, 14.000 millones watakuna kasqanta. Biblian ichaqa mana willanchu ch’askakuna intikuna jayk’a wataña kasqanta. Allpamantapas kaqllataqmi mana ninchu jayk’a wataña kasqanta. Bibliapiqa qallariy versiculopin nishan: “Qallariypin Diosqa janaq pachata kay pachatawan kamaran”, nispa (Génesis 1:1). Bibliaq chay nisqanman jinan cientificokunaqa estudiaspa allpanchispa, ch’askakunaq intikunaq jayk’a wataña kasqanta yachanku.
(Génesis 1:26) Jinaspanmi Diosqa niran: Runata ruwasunchis noqanchisman rijch’akuqta, rijch’ayninchisman jina. Kamachichuntaq challwakunata, phalaq animalkunata, uywakunata, suchuq animalkunatapas, kay pachantinpi, nispa.
it-2-S 80
Jesucristo
Payqa manan kamaqchu karan. Papantaña tukuy kamasqanpi yanaparan chaypas, manan paychu kamaqqa karan. Tukuyta kamanapaq atiyqa Diosmantan paqarimuran, chaymi karan Diospa kallpan (Gén. 1:2; Sal. 33:6). Jehová Diosmi tukuy kausaqkunaman kallpata qon, tukuy rikukuqman mana rikukuqmanpas, chaymi payrayku kausanku (Sal. 36:9). Jesusqa yanapaqninmi karan otaq juj herramienta jina tukuytapas paywan Dios ruwasqanrayku. Jesús kikinmi Diospuni kamaq kasqanmanta riman, imayna Bibliapas nishan jinata (Mat. 19:4-6; qhawallaytaq CREACIÓN nisqatapas).
Bibliata leenapaq
(Génesis 1:1-19) Qallariypin Diosqa hanaq pachata kay pachatawan kamarqan. 2 Kay pachaqa rawisqa ch’usaqmi kasharqan, laqhayaqtaq chinkay-chinkay ukhu unuta pakasharqan. Diospa Espiritunmi unu patapi muyusharqan. 3 Diosmi nirqan: K’anchay kachun, nispa. Chaymi k’anchay karqan. 4 Diosmi rikurqan k’anchayqa allin kasqanta, k’anchaytataq laqhayaqmanta t’aqarqan. 5 Hinaspan Diosqa k’anchayta “P’unchay” nisqata suticharqan, laqhayaqtataq “Tuta” nisqata suticharqan. Hinan ch’isiyaykurqanpas illarimurqanpas. Kaymi ñawpaqkaq p’unchay karqan. 6 Diosmi nirqan: Unu chawpipi t’aqaq ch’usaq kachun, hinaspa unumanta unuta t’aqachun, nispa. 7 Diosmi ruwarqan t’aqaqpaq ch’usaqta, hinan ch’usaq urapi kaq unu t’aqakurqan ch’usaq patapi kaq unumanta. Ahinataq karqan. 8 Diosqa t’aqaq ch’usaqtan suticharqan “Hanaq Pacha” nisqata. Hinan ch’isiyaykurqanpas illarimurqanpas. Kaymi iskaykaq p’unchay karqan. 9 Diosmi nirqan: Hanaq pacha urapi kaq unu hukllaman huñukuchun, hinaspa ch’aki rikhurichun, nispa. Ahinataq karqan. 10 Hinaspan Diosqa ch’aki kaqta suticharqan “Hallp’a” nisqata, huñusqa unutataq suticharqan “Lamar-qocha” nisqata. Diosmi rikurqan allin kasqanta. 11 Hinaspan Diosqa nirqan: Hallp’a phutuchichun llapa q’omerta, muhuyoq qorakunata, rurunpi muhuyoq sach’akunata, nispa. Ahinataq karqan. 12 Hinaqtinmi hallp’aqa phutuchimurqan llapa q’omerta, muhuyoq qorakunata, rurunpi muhuyoq sach’akunata. Diosmi rikurqan allin kasqanta. 13 Hinan ch’isiyaykurqanpas illarimurqanpas. Kaymi kinsakaq p’unchay karqan. 14 Diosmi nirqan: Hanaq pachapi k’anchaqkuna kachun p’unchaytawan tutatawan t’aqananpaq, hinallataq mita-mitata, p’unchay-p’unchayta, wata-watatapas señalaqpaq. 15 Kallachuntaq hanaq pacha ch’usaqpi kay pachata k’anchamunanpaq, nispa. Ahinataq karqan. 16 Diosmi iskay hatun k’anchaqkunata ruwarqan, hatunkaq k’anchaqta p’unchay k’anchananpaq, huch’uykaq k’anchaqtataq tuta k’anchananpaq. Ruwallarqantaq ch’askakunatapas. 17 Hinaspan Diosqa hanaq pachapi k’anchaqkunata churarqan, kay pachata k’anchamunankupaq, 18 p’unchaypas tutapas k’anchanankupaq, k’anchaytawan laqhayaqtawan t’aqanankupaqwan. Diosmi rikurqan allin kasqanta. 19 Hinan ch’isiyaykurqanpas illarimurqanpas. Kaymi tawakaq p’unchay karqan.
13-19 ENERO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA | GÉNESIS 3-5
“Satanaspa llullakusqanrayku sasachakuykuna kasqan”
(Génesis 3:1-5) Mach’aqwayqa Señor Diospa ruwasqan llapan salqa animalkunamantapas aswan yuyaysapan karan. Jinan warmita niran: ¡Ajá! ¿Dioschu nirasunkichis: Aman mijunkichischu huertapi llapa sach’a ruruta, nispa? nispa. 2 Warmitaq mach’aqwayman kutichiran: Huertapi sach’akunaq ruruntaqa atiykun mijuyta, 3 huerta chaupipi kaq sach’a rurullatan manaqa, Diosmi niwaranku: Aman chaytaqa mijunkichischu, amallataq llamiykunkichispaschu, mana chayqa wañunkichismi, nispa. 4 Jinaqtinmi mach’aqwayqa warmita niran: Manapunin wañunkichischu. 5 Diosqa yachanmi chayta mijuqtiykichis jina ñawiykichis kicharikunanta, jinaspa Dios jina allinkaqta mana allinkaqta reqsiq kanaykichista, nispa.
Jehová Diospa munayninqa junt’akunqapunin
9 Satanasqa juj mach’aqwayta utilizaspan Evata engañaran Jehová Diosta mana kasukunanpaq (leey Génesis 3:1-5; Apo. 12:9). Jinaspapas kaytan creechiytan munaran: “Diosqa cheqnikunmi wawankunata, chaymi mana munanchu ‘huertapi llapa sach’aq rurunta’ mijunankuta”, nispa. Chaywanmi nisharan: “¿Imaynapitaq munasqaykichistari mana ruwayta atiwaqchischu?”, nispa. Chay qhepamanmi llullakuspa niran: “Manapunin wañunkichischu”, nispa. Nillarantaqmi: “Diosqa yachanmi chayta mijuqtiykichis jina ñawiykichis kicharikunanta”, nispa. Chaykunawanmi Satanasqa Diosta tumpasharan, nisharanmi: “Diosqa manan munanchu allin yachayniyoq kanaykichista, chaymi mana munanchu chay ruruta mijunaykichista”, nispa. Nillarantaqmi: ‘Dios jinan allinkaqta mana allinkaqta reqsiq kankichis’, nispa.
(Génesis 3:6) Jinan warmiqa qhawariran sach’a ruruqa mijunapaq sumaqllaña, munayllaña kasqanta, yachayniyoq kanapaq munapayana kasqantapas. P’itispataq mijuykuran, jinaspa qosanman jaywariran, jinan paypas mijuykullarantaq.
w00-S 15/11 25, 26
¿Imatan yachasunman ñaupaq kaq runakunamanta?
¿Manachu Eva atinman karan Dios kasukuyta? Atinmanmi karan. Kaypi piensasun. Mach’aqwaypa nisqanqa Diospa, Adanpa contranpin kasharan. ¿Imatan noqanchis ruwasunman karan munakusqanchis runa contra pipas rimaqtin? Evaqa chayta uyarispaqa manachá uyariytapas munanmanchu karan. ¿Mach’aqwayri pin karan Diosta Adantawan llullamanta tumpananpaq? Evaqa qosanta respetasqanraykun imata decidinanpaqpas Adanta tapunan karan. Noqanchispas chhaynapi tarikuspaqa manan uyarinanchischu pipas Diospa contranpi rimapayawaqtinchisqa. Evaqa tentación churaqnintan kasukuran, jinaspa pay kikin juez kaspa allinkaqta mana allin kaqta yachananpaq. Askha kutita chaypi piensaspaqa astawanmi munapayaran. Manan allinchu karan sonqollanpi chay munapayayta wiñachiyqa, payqa qosanwanmi rimanan karan (1 Corintios 11:3; Santiago 1:14, 15).
Adanqa warminpa nisqantan uyariran
Evaqa ratullan Adanta juchanman urmachiran. ¿Imanisunmanmi Adán ratulla juchaman urmaykusqanmanta? (Génesis 3:6, 17.) ¿Imatan Adán ruwanman karan? ¿Kasukunmanchu karan kamaqninta, munakusqan esposan Evata qoqninta? ¿Taytantachu maskhanman karan ima ruwananpaq yanapayta mañakuspa? ¿Otaq esposan jinachu ruwallanmantaq karan? Payqa yacharanmi esposanpa munapayasqanqa yanqa kasqanta. Diosmi Apóstol Pablota yuyaycharan, chaytan qelqaran: “Chaymantapas manan Adanchu engañasqaqa karan, aswanpas warmin engañasqaqa karan, chhaynapin Diospa kamachikuyninta p’akiran”, nispa (1 Timoteo 2:14). Adanqa ajllakuran Jehová Diosta mana kasukuytan. Payqa yaqapaschá manchakuran esposanpa nisqanta mana uyarikuqtinqa esposan saqepunanmanta, chhaynapin rikukun mana iñiyniyoq kasqanta.
(Génesis 3:15-19) Qantawan warmitawanmi cheqninachisqaykichis, mirayniykitawanpas paypa miraynintawanpas, mirayninmi umaykipi t’ustusunki, qantaq talonninpi kaninki, nispa. 16 Warmitataq niran: Wijsallikuspaykin sinchita ñak’arinki, nanaywanmi wawakunata wachakunki. Munasqaykitaq qosaykiman apasunki, paytaq kamachisunki, nispa. 17 Qharitataq niran: Warmiykita kasusqaykiraykun, jark’arayki chay sach’a ruruta mijusqaykiraykun, qan jawa allpaqa ñakasqa kanqa, sayk’uywanmi allpata ruruchinki, chaytan tukuy kausasqayki p’unchaykuna mijunki. 18 Kiskakunan kisakunan wiñapusunki, k’ita q’omerkunatataq mijunki. 19 Jump’iykita jich’arispan mijunata tarinki ruwasqa kasqayki allpaman tukunaykikama, ñut’u allpan kanki, ñut’u allpamantaqmi tukupunki, nispa.
¿Imaynatan Dios qhawarin warmikunata?
¿Warmitachu Dios ñakarqan?
Manan. Aswanpas ‘ñawpa mach’aqway, saqratan’ ñakarqan (Apocalipsis 12:9; Génesis 3:14). Diosmi Evata nirqan: “Paymi [qosaykin] kamachisunki”, nispa; chaywanqa manan kamachinta hina tratananpaqchu nisharqan (Génesis 3:16). Aswanpas huchallikusqanku hawa imaynapi tarikunankumantan willasharqan.
w04-S 1/1 29 párr. 2
Génesis libromanta ajllasqa yachachikuykuna (juj kaq parte)
3:17. ¿Imaynapin allpa ñakasqa karan, jayk’a tiempopaqtaq ñakasqa karan? Allpaqa ñakasqa kasqamantapachan manaña llank’anapaq allinñachu karan. Adanpa mirayninkunaqa llakikurankun kay allpa ñakasqan kasqanmanta, kisakuna wiñasqanmanta. Noepa taytan Lamec niran: “Kay pachata Señor Diospa ñakasqanraykun sinchita llank’ashanchis”, nispa (Génesis 5:29). Jatun para qhepatataq Jehová Dios bendiciran Noetapas mirayninkunatapas kay pachaman junt’aykunankupaq (Génesis 9:1). Yaqapaschá chay qhepamanqa Jehová Dios allpa pacha ñakasqa kasqanta chinkachipuran (Génesis 13:10).
it-1-S 717
Nanaywan wawata onqokunku
Wawataqa nanaywanmi onqokunanku karan. Eva juchaman urmasqan qhepamanmi Jehová Dios willaran nanaywan wawata onqokunanta. Kasukunmanchus karan chayqa Jehová Diosmi Evataqa bendecishallanman karan, wawata onqokuspapas anchatan kusikunman karan. Biblia nishan: “Señor Diospa saminchayninqa qhapaqyachinmi, chay saminchayqa manan llakichinchu”, nispa. (Prov. 10:22). Eva juchaman urmasqanraykun kunanqa nanaywan wawata onqokunku. Chaymi Dios Evata niran (Diosllan munayniyoqqa imata ninanpaqpas): “Wijsallikuspaykin sinchita ñak’arinki, nanaywanmi wawakunata wachakunki”, nispa (Gén. 3:16).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
(Génesis 4:23, 24) Lamecmi warminkunata niran: Ada, Zila, kunkayta uyariychis, Lamecpa warminkuna, simiyta uyariychis, juj qharitan wañuchini k’iriwasqanmanta, juj waynatataq wañuchini maqawasqanmanta. 24 Cainmanta qanchis kutita ayni-kutichina kanan chayqa, Lamecmantaqa qanchis chunka qanchis kutitan kanqa, nispa.
it-2-S 183 párr. 2
Lamec
Lamecmi warminkunapaq qelqaran (Gén. 4:23, 24). Chaypin reparakun millay tiemponpi tiyasqankuta, paymi niran: “Kunkayta uyariychis, Lamecpa warminkuna, simiyta uyariychis, juj qharitan wañuchini k’iriwasqanmanta, juj waynatataq wañuchini maqawasqanmanta. Cainmanta qanchis kutita ayni-kutichina kanan chayqa, Lamecmantaqa qanchis chunka qanchis kutitan kanqa”, nispa. Chay nisqanpin reparakun Lamecpa defiendekusqanta, chaymantapas mana payqa piensaykuspachu wañuchiran, Cainmi ichaqa piensaykuspa wañuchiran. Lamecqa wañuchiran payta maqaqtinkun. Qelqasqanpin mañakuran wañuchisqanmanta juchachaqtinku mana juchayoq kananpaq.
(Génesis 4:26) Setpaqpas juj qhari wawa nacellarantaq, suticharantaq Enosta. Chaymantapachan runakunaqa Señor Diospa sutinpi mañakuyta qallariranku.
it-1-S 359
Yanqapaq Diospa sutinta oqarinku
“Runakunaqa Señor Diospa sutinpi mañakuyta qallariranku”, Enospa tiemponmantapacha manaraq jatun para chayamushaqtin. Abelpas Diostaqa sutinmantan wajakunman karan (Gén. 4:26; Heb. 11:4). Wakin estudioso runakunan Diospa sutinmanta ninku: “Sichus Diospaq sutinta mana allinpaq oqarinku otaq idolokuna yupaychaywan tupachinku chayqa, yanqapaqmi Diospa sutinta oqarishanku”, nispa (qhaway ENÓS nisqata).
Bibliata leenapaq
(Génesis 4:17-5:8) Cainmi warminwan puñurqan, hinan warmiqa wiksallikuspa Enocta wachakurqan. Huk llaqtatataq sayarichirqan, hinaspan chay llaqtata suticharqan Enoc churinpa sutinwan. 18 Enoctaq churiyarqan Iradta, Iradtaq churiyarqan Mehujaelta, Mehujaeltaq churiyarqan Metusaelta, Metusaeltaq churiyarqan Lamecta. 19 Lamecqa iskay warmiwanmi casarakurqan, hukninpa sutinmi karqan Ada, hukkaqpa sutintaq Zila. 20 Adaqa wachakurqan Jabalta. Jabalqa karpapi tiyaqkunaq, uywa michiqkunaq taytanmi karqan. 21 Wawqenpa sutintaq karqan Jubal, paymi karqan llapa arpata pinkuylluta tocaqkunaq taytan. 22 Zilapas Tubal-Cainta wachakullarqantaq, paymi karqan llapa broncemanta fierromanta herramientakunata ruwaq. Tubal-Cainpa panantaq Naama karqan. 23 Lamecmi warminkunata nirqan: Ada, Zila, kunkayta uyariychis, Lamecpa warminkuna, simiyta uyariychis, huk qharitan wañuchini k’iriwasqanmanta, huk waynatataq wañuchini maqawasqanmanta. 24 Cainmanta qanchis kutita ayni-kutichina kanan chayqa, Lamecmantaqa qanchis chunka qanchis kutitan kanqa, nispa. 25 Adanqa wakmantan warminwan puñurqan, hinan warmiqa huk qhari wawata wachakurqan, suticharqantaq Set-ta, nirqanmi: Diosmi huk wawata qowan Cainpa wañuchisqan Abelpa rantinpi, nispa. 26 Setpaqpas huk qhari wawa nacellarqantaq, suticharqantaq Enosta. Chaymantapachan runakunaqa Señor Diospa sutinpi mañakuyta qallarirqanku.
5 Kaymi Adanpa miraynin qelqa. Diosqa runata kamaspan Diosman rikch’akuqta ruwarqan. 2 Qharita warmitawanmi kamarqan, hinaspan paykunata samincharqan. Kamasqa kasqanku p’unchaytaq paykunata “Runa” nispa suticharqan. 3 Adanqa pachak kinsa chunka watayoq kashaspanmi, churiyarqan huk qhari wawata payman rikch’akuq rikch’ayniyoqta, suticharqantaq Set-ta. 4 Set-ta churiyasqan qhepatan Adanqa kawsarqan pusaq pachak watatawanraq. Churiyallarqantaqmi qhari wawakunatapas warmi wawakunatapas. 5 Adanmi kawsarqan isqon pachak kinsa chunka watakama, hinaspan wañukapurqan. 6 Setmi pachak phisqayoq watayoq kashaspa churiyarqan Enosta. 7 Enosta churiyasqan qhepatataq Setqa kawsarqan pusaq pachak qanchisniyoq watatawanraq. Churiyallarqantaqmi qhari wawakunatapas warmi wawakunatapas. 8 Setmi kawsarqan isqon pachak chunka iskayniyoq watakama, hinaspan wañukapurqan.
20-26 ENERO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA | GÉNESIS 6-8
“Diospa tukuy kamachisqanman jina ruwaran”
(Génesis 6:9) Kaymi Noemanta willakuykuna: Noeqa karan chanin qharin, wiñaymasinkuna ukhupi allin kausaq, payqa Diospa munayninta ruwaspallapunin kausaran.
(Génesis 6:13) Chaymi Noeta niran: Llapan kausaqtan p’uchukachipusaq, paykuna jawa kay pacha mana chanin-kaywan junt’a kashasqanrayku, kunanqa kay pachatawan kuskata paykunata p’uchukachipusaq.
Noé jina Daniel jina Job jina iñiyniyoq kasun
¿Imakunapin Noé tarikuran? Noepa tiemponpiqa sinchi millaymi runakunaqa karanku. Abuelon Enocpa tiemponpiraqmi runakunaqa millayña kasharanku. Diospa contranpipas ‘millaytan rimaqku’ (Jud. 14, 15). Tiempoq pasasqanman jinan runakunaqa aswan millayman tukupuranku. Noepa tiemponpaqqa “lliu runan kay pachapi puriyninpi waqllipuran”. Angelkunan runaman tukuspanku kay pacha warmikunawan casarakuranku, paykunaq wawankunaqa sinchi millay runakunan karanku (Gén. 6:2-4, 11, 12). Noé ichaqa mana paykuna jinachu karan. Bibliaq nisqan jina payqa ‘Diospa khuyapayasqanmi karan’. Chaymantapas ‘Noeqa chanin qharin karan, wiñaymasinkuna ukhupi allin kausaq, payqa Diospa munayninta ruwaspallapunin kausaran’ (Gén. 6:8, 9).
(Génesis 6:14-16) Ciprés sach’a kurkumanta arcata ruway, chaypitaq wasikunata ruway, ukhuntawan jawantawantaq breawan llut’anki. 15 Kay jinatan chayta ruwanki: wask’anta pachak kinsa chunka pisqayoq metrota, anchonta iskay chunka iskayniyoq metro kuskanta, sayaynintataq chunka kinsayoq metro kuskanta. 16 Arcatan ruwanki kinsa pata altosniyoqta, chaytan tukunki qempunpi juj kuskan metro sayay ventanayoqta, jinaspa chayta qatanki, punkuntataq ladonpi churanki.
“Diospa munayninta ruwaspallapunin kawsarqan”
Chay arcataqa unay watakunan ruwakurqan yaqapaschá 40, 50 watakunapi hina. Chaymantapas sach’akunamanta k’aspikunata, tablakunata ruwasqankuwanmi sayarichinanku karqan. Chay arcaqa kinsa pata altosniyoqmi karqan, huk punkuyoq, askha ventanakunayoq techonpas unuq phawananpaq hinan karqan (Génesis 6:14-16).
(Génesis 6:22) Noetaq Diospa tukuy kamachisqanman jina ruwaran.
“Phawananchis carrerapi aguantaspa phawasun”
13 Pabloq willasqan runakunata, ¿iman yanaparqan carrera phawasqankupi aguantanankupaq, atipanankupaqpas? Noemanta yachasunchis (leey Hebreos 11:7). Jehová Diosmi prometerqan ‘kay pachata para unuwan millp’uchispa, kay pachapi hayk’an kawsaqta [...] wañuchinanpaq’ (Gén. 6:17). ¿Imaraykun Pablo nirqan: ‘Noepa manaraq rikusqankuna’, nispa? Manan hayk’aqpas chhayna paraqa chayarqanchu. Chaywanpas Noeqa manan yanqapas kanman, manapas hunt’akunmanchu hinatachu rikurqan. ¿Imarayku? Diospa rimasqan hunt’akunanpi iñisqanrayku, chaymi Diospa kamachisqantaqa mana sasa hunt’anapaq hinatachu qhawarirqan. Aswanpas ‘Diospa tukuy kamachisqanman hinan ruwarqan’ (Gén. 6:22). Payqa arcata ruwaspan hunt’achinan karqan mikhuykunata, pastota, animalkunata. Runakunaman predicananmantapas familiantapas yanapananmi karqan iñiyninkupi allin kanankupaq, chay ruwayqa manan facilchu karqan. Diosqa samincharqanmi Noepa iñiyninta, aguantaspa ruwasqantapas chaymi paytapas familiantapas qespichirqan.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
(Génesis 7:2) Lliu sacrificana animalmanta qanchis orqota qanchis chinatawan jaykuchinki, mana sacrificana animalkunamantataq iskaytakama, orqotawan chinatawan.
w04-S 1/1 29 párr. 7
Génesis libromanta ajllasqa yachachikuykuna (juj kaq parte)
7:2 ¿Imaynapin yachakunman karan mayqen animalkunachus sacrificio ruwakunan kasqanta? Chaytaqa yacharanku ima animalkunatachus Diosman sacrificionpi jaywananku kasqanpi, ima animalkunatachus mana mijunankuchu karan chayta. Manaraq jatun para chayamushaqtinqa runakunaqa manan uywakunaq aychantaqa mijurankuchu. Chaymi ch’uya otaq qhelli animalkunataqa yacharanku Moisespa kamachikuy chaskisqanpi. Chay qhepamantaq Jesuspaq sacrificionwan chinkapuran (Hechos 10:9-16; Efesios 2:15). Noeqa yacharanñan ima animalkunata Diosman jaywanan kasqanta. Arcamanta lloqsispa Noeqa, “Señor Diospaq juj altarta perqaspaña, jap’iran llapa sacrificana animalmanta, llapa sacrificana phalaq animalmanta, jinaspanmi altarpi ruphachispa sacrificiokunata jaywaran” (Génesis 8:20).
(Génesis 7:11) Soqta pachaj watayoq Noé kashaqtinmi, iskaykaq killapi, chunka qanchisniyoq p’unchaypi manchay chinkay-chinkay ukhumanta llapa pujukuna t’ojamuran, janaq pacha phauchikunapas kicharikamuran.
w04-S 1/1 29 párr. 8
Génesis libromanta ajllasqa yachachikuykuna (juj kaq parte)
7:11 ¿Maymantan unu lloqsimuran kay pachata millp’unanpaq? Iskay kaq p’unchaypin ch’usaq kaqta kamaran. Chaymantapas “Diosmi ruwaran t’aqaqpaq ch’usaqta, jinan ch’usaq urapi kaq unu t’aqakuran ch’usaq patapi kaq unumanta” (Génesis 1:6, 7). ‘Urapi kaq unukunaqa’ kay allpapin kasharan. ‘Patapi kaq unutaq’ phuyupi askha waqaychasqa kasharan. Chaymi “janaq pacha phauchikunapas kicharikamuran”, chay unun Noeq tiemponpi kay pachaman junt’aykamuran.
Bibliata leenapaq
(Génesis 6:1-16) Kay pachapin runakuna mirayta qallarirqan, chaymi paykunaq warmi wawankuna nacerqan. 2 Hinan Diospa wawankunaqa runakunaq ususinkunata sumaq rikch’ayniyoq kasqanta qhawarispa, lliwmanta akllarikuspa pi munasqankuwan casarakurqanku. 3 Señor Diostaq nirqan: Espirituyqa manan wiñaypaqchu runapi kashanqa, payqa wañuq runallan, cheqaqtapunin runaqa aychalla. P’unchayninkunapas pachak iskay chunka watalla kachun, nispa. 4 Diospa wawankunan runakunaq ususinkunawan tiyaspanku, qhari wawakunata churiyarqanku. Hinan chay tiempopipas qhepamanpas kay pachapi hatuchachaq runakuna karqan. Chaykunan ñawpaqmantapacha kallpasapa mentasqa qharikuna karqanku. 5 Señor Diosmi rikurqan kay pachapi runakunaq sinchi mana allin kasqanta, sonqonkuq lliw yuyaykusqanpas mana allinllapuni kasqantawan. 6 Hinan Señor Diosqa khuyayta llakikurqan kay pachapi runata ruwasqanmanta, sonqontapas mayta nanachikurqan. 7 Chaymi Señor Diosqa nirqan: Kay pachapi runa kamasqayta ch’usaqyachisaq, runatapas uywatapas suchuq animaltapas phalaq animalkunatapas, chaykunata ruwasqaymantan khuyayta llakikuni, nispa. 8 Noetaq ichaqa Señor Diospa khuyapayasqan karqan. 9 Kaymi Noemanta willakuykuna: Noeqa karqan chanin qharin, wiñaymasinkuna ukhupi allin kawsaq, payqa Diospa munayninta ruwaspallapunin kawsarqan. 10 Noepa churinkunan kinsa karqan: Sem, Cam, Jafetpiwan. 11 Runakunaqa Diospa qayllanpin waqllipurqanku, kay pachantinpitaq lliw mana chanin-kaypas q’oñirirqan. 12 Diosmi kay pachata qhawarimurqan, hinan waqllisqa kasharqan, lliw runan kay pachapi puriyninpi waqllipurqan. 13 Chaymi Noeta nirqan: Llapan kawsaqtan p’uchukachipusaq, paykuna hawa kay pacha mana chanin-kaywan hunt’a kashasqanrayku, kunanqa kay pachatawan kuskata paykunata p’uchukachipusaq. 14 Ciprés sach’a kurkumanta arcata ruway, chaypitaq wasikunata ruway, ukhuntawan hawantawantaq breawan llut’anki. 15 Kay hinatan chayta ruwanki: wask’anta pachak kinsa chunka phisqayoq metrota, anchonta iskay chunka iskayniyoq metro kuskanta, sayaynintataq chunka kinsayoq metro kuskanta. 16 Arcatan ruwanki kinsa pata altosniyoqta, chaytan tukunki qempunpi huk kuskan metro sayay ventanayoqta, hinaspa chayta qatanki, punkuntataq ladonpi churanki.
27 ENERO-2 FEBRERO
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA | GÉNESIS 9-11
“Kay pachapiqa ch’ulla simillatan rimakuran”
(Génesis 11:1-4) Kay pachapiqa ch’ulla rimayllan karan, kaq simikunallataq. 2 Inti lloqsimuy ladomanta runakuna puririspataq, Sinar allpapi pampata tariranku, chaypin tiyaranku. 3 Jinaspan ninakuranku: Jamuychis, ladrillota ruwasunchis, jinaspa ninapi kanasunchis, nispa. Ladrillon ruminku karan, breataq t’urunku karan. 4 Ninakullarankutaq: Kunanqa, juj llaqtata perqasunchis, janaq pachakama aypaq torretawan. Allin mentasqa runataq kasunchis, amataq kay pachantinmanpas ch’eqesunchu, nispanku.
it-1-S 275
Jatun Babilonia
¿Imaynan karan ñaupa Babilonia llaqta? Sinar llaqtapi Babilonia llaqtaq ruwakusqanqa yaqa igualmi karan Babel torreq ruwakusqanwanqa (Gén. 11:2-9). Torretaqa manan Diosta jatunchanapaqchu ruwaranku, aswanpas runakuna “jatunchakuq kasqankuraykun”. Mesopotamia ladopiqa diosninkuta adoranankupaqqa imayna torre ruwasqankuta jinan templokunataqa ruwaqku, chaymi rikukun ñaupa Babilonia llaqtaq raqay-raqay kasqanpi tarisqankupipas. Imayna ruwasqaña karan chaypas Jehová Diosmi Babel torretaqa thunichiran chhaynapi mana pantasqa dioskunata adoranankupaq. Babel sutiqa “Pantachiy” ninantan nin, sumerio (Ka-dingir-ra), acadio (Bab-ilu) rimaykunan ichaqa “Diospa punkun” ninanta nin. Chay llaqtapi quedakuq runakunan ichaqa juj niray sutita churapuranku, chhaynapi chay sutiq ima nisqanta pakanankupaq, ichaqa qhepa kaq sutinpas chayman rijch’akuqllataqmi karan.
it-2-S 204 párr. 6
Rimay
Génesis libropin rimashan jatun para qhepaman Noeman wawankunamanwan Diospa kamachikuykuna qosqan contra, juj grupo runakuna ruwayta qallariranku (Gén. 9:1). Chay runakunaqa allpantinta junt’anankupaq tukuy ladopi tiyanankumantaqa Sinar (Mesopotamia) nisqa lugarllapin tiyaranku. Chaypiqa pantasqa diosta adoranankupaqmi juj torreta sayarichiranku (Gén. 11:2-4).
(Génesis 11:6-8) Jinaspan Señor Diosqa niran: Kay runakunaqa ch’ullallan, llapankutaq juj rimaynillayoq kanku. Ruwaytan qallarinkuña, paykunataqa manan imapas jark’ayta atinqachu ruway yuyaykusqankuta. 7 Kunanqa uraykusunchis, jinaspa paykunaq rimayninkuta t’ijrarqarisunchis, ama rimasqankuta entiendenakunankupaq, nispa. 8 Ajinatan Señor Diosqa chaymantapacha kay pachantinman paykunata ch’eqechiran, chay jinapitaq llaqta perqayta qollupuranku.
it-2-S 204 párr. 7
Rimay
Tukuy atiyniyoq Diosmi pantachiran torre ruwasqankuta, rimasqankuta imaymana rimayman tukuchispa, chhaynapin manaña rimasqankuta entiendenakurankuñachu, jinaspa tukuyneqman ripuranku, chhaynapitaq manaña torre ruwayta tukupurankuchu. Chaymantapas, chhaynapin runakunaqa manaña grupopiñachu Dios contra mana allinta ruwaranku, chaymantapas, chaymanta pachan sinchi millayta ruwankuman karan, paykunaqa yachayniyoqmi karanku, ima ruwaytapas atinkumanmi karan (Qhawallaytaq Ecl. 7:29; Deut. 32:5). Chaymantapas runakunaq imaymana rimaypi rimasqankuqa allinmi karan, chhaynapin manaña sinchi millaykunata ruwarankuñachu (Gén. 11:5-9; qhawallaytaq Is. 8:9, 10). Kay tiempopiqa runakunaqa imaymana ruwaytan yachanku, sichus Babel llaqtapi ruwasqankuta Dios mana qollochinmanchu karan chayqa, kunanqa imataraqchá mana ruwankumanchu karan.
(Génesis 11:9) Chayraykun chaypa sutinqa “Babel” nisqa kapuran, Señor Diospa chaypi kay pachantin rimayta t’ijrarqarisqanrayku. Chaymantapachan Señor Diosqa runakunata kay pachantinman ch’eqeykachiran.
it-2-S 455
Nacionkuna
Manañataq juj simillatachu rimaranku chayqa, sapanka simi rimaqkunan juj costumbreyoq, juj ruwanayoq, juj religionniyoq ima karanku; sapankankun jujniraymanta imatapas ruwaqku (Lev. 18:3). Diosmanta karunchakapuspaqa, sapanka llaqtan idolonkuta ruwakuranku costumbrenkuman jina (Deut. 12:30; 2 Rey. 17:29, 33).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
(Génesis 9:20-22) Noeqa chajra llank’aytan qallariran, jinaspan uvas chajrata ruwaran. 21 Vinota ujaspataq macharapuran, jinaspan karpan ukhupi q’alalla wijch’urayasharan. 22 Canaanpa taytan Camtaq taytanpa q’ala-kayninta rikuran, jinaspan jawapi kashaq iskaynin wayqenkunaman chayta willamuran.
(Génesis 9:24, 25) Noetaq ch’aki sonqo kapuspan, sullk’a kaq churinpa imachus ruwasqanta yacharan. 25 Chaymi niran: ¡Ñakasqa kachun Canaán! ¡Wayqenkunaq kamachinpa kamachin kachun! nispa.
it-1-S 397 párr. 7
Cam
Yaqapaschá Canaanqa Noepa imaynapi tarikusqanta rikuran chaytataq papan Camqa mana corregiranchu. Otaq Noeqa Diospa yuyaychasqan yacharanña Canaanqa papan jina kananta, chayraykun Canaantaqa ñakanman karan. Noepa ñakasqanqa junt’akuran Israel llaqta runakuna Canaán llaqtata munaychakapuqtinkun. Mana wañuqkunataq (ejemplopaq Gabaón runakuna [Jos. 9]) Israel runakunaq esclavon kapuranku. Askha watakuna qhepamanqa Noepa ñakasqanqa aswantaraqmi junt’akuran, Campa wawan Canaanpa mirayninkunaqa Jafetpa mirayninkunaq kamachinkunan kapuranku, chay munaychakuq llaqtakunaqa karan Medo-Persia, Grecia, Roma.
(Génesis 10:25) Heberqa iskay qhari wawatan churiyaran: jujninpa sutinmi karan Peleg, p’unchayninkunapi kay pacha runa rakirqarisqa kasqanrayku. Wayqenpa sutintaq Joctán.
w04-S 1/1 31 párr. 3
Génesis libromanta ajllasqa yachachikuykuna (juj kaq parte)
10:25. ¿Imaynatan Pelegpa tiemponpi allpata partinakuranku? Pelegqa kausaran 2269 watamanta 2030 watakaman manaraq Jesús jamushaqtin (m.J.j.). Chay tiempopin Jehová Diosqa Babel torreta ruwaq runakunaq rimayninta askha rimaykunaman tukuchiran, chay pasaqtinmi runakunaqa tukuyneqman ch’eqepuranku (Génesis 11:9). Ch’eqeripurankutaq chayqa sapankan allpayoq kapuranku, chhaynapin Pelegpa tiemponpiqa allpata partinakapuranku.
Bibliata leenapaq
(Génesis 10:6-32) Campa churinkunan karqan: Cus, Mizraim, Fut, Canaanpiwan. 7 Cuspa churinkunataq: Seba, Havila, Sabta, Raama, Sabtecapiwan. Raamaq churinkunataq: Seba, Dedanpiwan. 8 Cusqa Nimrodtan churiyarqan. Nimrodtaq kay pachapi ñawpaqkaq atiyniyoq karqan. 9 Payqa Señor Diospa yanapayninwan kallpasapa chakuqmi karqan, chaymi rimay kaq: “Señorpa yanapayninwan Nimrod hina kallpasapa chakuq”, nisqa. 10 Kamachikusqan qallariypitaq Sinar hallp’api Babel, Erec, Acad, Calni llaqtakunakama kamachikurqan. 11 Chayneqmantan Asiriaman lloqsimurqan, hinaspan hatarichirqan Niniveta, Rehobot-ta, Calata, 12 Ninivewan Calawan tupaypi hatun llaqta Resentawan. 13 Mizraimtaq churiyarqan Lud runakunata, Anam runakunata, Lehab runakunata, Naftuh runakunata, 14 Patrus runakunata, Casluc runakunata, Caftor runakunatawan. Caftormantan mirarqan Filistea runakuna. 15 Canaantaq churiyarqan phiwi churin Sidonta, Het-tawan, 16 hinallataq Jebus runakunata, Amor runakunata, Gerges runakunata, 17 Hev runakunata, Arac runakunata, Sin runakunata, 18 Arvad runakunata, Zemar runakunata, Hamat runakunatawan. Qhepatataq Canaán ayllukunaqa ch’eqepurqanku, 19 hallp’ankutaq karqan Sidonmanta Gaza qaylla Gerarkama, inti lloqsimuy ladomantaq karqan Lasa qaylla Sodoma, Gomorra, Adma, Zeboimkama. 20 Paykunan karqan Campa churinkuna, ayllunkuman hina, sapankanku rimayninkuman hina, tiyananku suyukunaman hina. 21 Sempaqpas wawakuna nacellarqantaq, paymi Jafetpa kurakkaq wawqen, hinallataq Heberpa lliw wawankunaq taytan. 22 Sempa churinkunan karqan: Elam, Asur, Arfaxad, Lud, Arampiwan. 23 Arampa churinkunataq: Uz, HuI, Geter, Maspiwan. 24 Arfaxadmi churiyarqan Salata, Salataq churiyarqan Heberta. 25 Heberqa iskay qhari wawatan churiyarqan: hukninpa sutinmi karqan Peleg, p’unchayninkunapi kay pacha runa rakirqarisqa kasqanrayku. Wawqenpa sutintaq Joctán. 26 Joctantaq churiyarqan Almodata, Selefta, Hazarmavet-ta, Jerata, 27 Adoramta, Uzalta, Diclata, 28 Obalta, Abimaelta, Sebata, 29 Ofirta, Havilata, Jodabtawan. Llapan chaykunan Joctanpa churinkuna karqan. 30 Tiyanankutaq karqan inti lloqsimuy lado orqo-orqopi Mesamantapacha Sefarkama. 31 Paykunan karqan Sempa churinkuna ayllunkuman hina, sapankanku rimayninkuman hina, tiyananku suyukunaman hina. 32 Paykunan karqan Noepa ayllunkuna mirayninkuman hina, suyunkupi. Paykunamantan millp’uq para unu qhepata runakunaqa kay pachaman ch’eqeykurqanku.