Yuyaq tayta-mamanchista sumaqta qhawarisun

 1. ¿Imatan tayta-mamanchis qowarqanchis? ¿Imaynatan paykunata qhawarinanchis?

REY Salomonmi nirqan: “Uyariy churiyaqniyki taytaykita, payayapuqtinqa ama mamaykita qhawarpariychu”, nispa (Proverbios 23:22). Nisunmanpaschá: “Ñoqaqa manan hayk’aqpas taytaytapas mamaytapas hinallata qhawarpariymanchu”, nispa. Arí, manan chaytaqa ruwasunmanchu, paykunataqa anchatan munakunchis. Imaymanatan ñoqanchisrayku ruwarqanku. Jehová Diosña kawsay Qoq chaypas, paykunaraykun kawsashanchis. Kawsay qowasqanchismantaqa manan imawanpas kutichipuyta atisunmanchu. Hinaspapas yuyaykusun ñoqanchisrayku llakikusqankupi, gastokuna ruwasqankupi, qhollachamantapacha yuyayniyoq runa kananchiskama munakuywan uywawasqanchispipas. Chaymi Biblia niwanchis: “Taytaykitapas mamaykitapas respetankin [...] ahinapin allillan kanki, kay pachapipas unayta kawsanki”, nispa (Efesios 6:2, 3).

 2. ¿Imata ruwaspan wawakuna tayta-mamankuman ‘chaninta kutichipunkuman’?

² Apóstol Pablon cristianomasinkunata nirqan: “Paykunan [wawakuna otaq nietokuna] ñawpaqtaqa Diospi iñiq hina familiankuta yanapaykunanku, ahinapin tayta-mamankumanpas uywasqankumanta chaninta kutichinanku, Diospas chaytapunin munan”, nispa (1 Timoteo 5:4). Tayta-mamakunaman abuelokunamanpas ‘chaninta kutichipuyqa’ munakuywan uywawasqanchismanta, llank’asqankumanta agradecekuymi. Chaytaqa ruwasunman paykunata munakuspa kallpachaspa iman. Paykunapas munankun allin qhawarisqa kayta, chhaynapin mana pisipaqchu qhawarikunqaku.

 3. ¿Imaynatan tayta-mamanchista abuelonchiskunatapas sumaqta qhawarisunman?

³ Tayta-mamanchista abuelonchiskunata allinta qhawarisqanchista rikuchinapaqqa ninanchismi paykuna munakusqanchista (1 Corintios 16:14). Karupiña tiyanchis chaypas manan qonqananchischu ñoqanchismanta yachaytapuni munasqankuta. Anchatan kusikunkuman cartata apachiqtinchis, telefonopi waqyaqtinchis, waturikuqtinchispas. Miyo sutiyoq cristianan Japón suyupi tiyan, paypa ususinmi qosanwan iñiq t’aqakunata watukuq kanku, Miyon 82 watanpi kashaspa qelqarqan: “Ususiymi sapa semana maykunapi kanankumanta direccionta telefonoq numerontawan apachimuwaspa niwan: ‘Mamitáy, ñoqaykuwanpas viajashawaq hina yuyaykunki’, nispa. Mapapi maypi kasqankuta maskhaspaytaq nini: ‘Wawaykunaqa kaypiñachá kashanku’, nispa. Anchatan Jehová Diosta agradecekuni chhayna ususi qowasqanmanta”, nispa.

 4. ¿Imatan religionpi umallikuna runakunaman yachachiqku?

⁴ ¿Imatawanmi ruwananchis tayta-mamanchista sumaqta qhawarisqanchista rikuchinapaq? Atisqanchisman hinan kaqninchiskunawan yanapana. Jesuspa tiemponpi religionpi umallikunan ñawpa runakunaq costumbrenman hina yachachiqku qolqenkutapas otaq ima kaqninkutapas necesitaq tayta-mamankuman qonankumantaqa, ‘chayta Diosman ofrendata qopunankupaq’ (Mateo 15:3-6). ¡Mana khuyapayakuq runakunan karqanku! Arí, chay umallikunaqa tayta-mamanku yanapayta yachachinankumantaqa tayta-mamanku pisichaytan yachachirqanku. Ñoqanchisqa amapuni hayk’aqpas chayta ruwasunchu (Deuteronomio 27:16).

 5. Kamachikuqkunaña yanaparinkuman chaypas, ¿imaraykun wawakuna yuyaq tayta-mamankuta kapuqninkuwan yanapananku kanqa?

⁵ Wakin suyukunapi kamachikuqkunaqa kurak runakunatan yanapanku mikhunawan, p’achawan, wasiwan ima. Wakin kurak runakunataq jubilakuspa sueldota chaskikunku. ¿Chay yanapaykuna tukukapuqtin otaq mana aypaqtinri? Chhayna kaqtinqa wawakunan yanapananku, chhaynapin rikuchinqaku yuyaq tayta-mamankuta sumaqta qhawarisqankuta, Dios sonqo runa kasqankutapas.

 6. ¿Imatan wakin wawakuna ruwanku kurak tayta-mamankuta yanapanankupaq?

⁶ Askha wawakunan onqosqa tayta-mamankuta munakuywan tukuypi yanapanku. Wakinmi tayta-mamankuta wasinkuman apapunku, wakintaq tayta-mamankuq tiyasqan qayllapi tiyanku, hukkunataq paykunawan tiyaq ripunku. Chaykuna ruwasqankuqa allinpaqmi.

 7. ¿Imaraykun allinta yuyaykuspa imatapas ruwananchis tayta-mamanchista yanapanapaq?

⁷ Mayninpin ichaqa mana allinchu kanman chay hinata ruway. ¿Imarayku? Yaqapaschá usqhaylla decidisqankurayku otaq sonqonkuq nisqanman hinalla decidisqankurayku. Biblian nin: “Yuyayniyoqmi [...] thaskisqankunata allinta qhawan”, nispa (Proverbios 14:15). Yuyaq mamanchis sapallan kaspa ñak’arishanman chayri, ¿imatan ruwasunman? Yaqapaschá wasinchisman apapuyta munasunman, ichaqa ‘thaskisqanchista allinta qhawarikunapaqqa’ ñawpaqtan tapukunanchis: “¿Imatapunin mamay necesitashan? ¿Kanchu tiyasqay llaqtapi kurak runakunapaq ima yanapaykunapas? ¿Munanchu wasiyman hampuyta? ¿Yachakunqachu wasiypi? ¿Llakikunqachu amigonkunamanta? ¿Imaynan sientekunqa chaykunawan? ¿Imaninmi pay chaykunamanta? ¿Imaynan sientekunqaku warmiy otaq qosay wawaykunapas? ¿Imaynan ñoqapas sientekusaq? Yuyaq mamitay astawan yanapanata necesitanqa chayri, ¿pin yanapanqa? ¿Rimarqaniñachu chaymanta wawqe-panaykunawan? ¿Yanapanakuykumanchu payta qhawarinaykupaq?” nispa.

 8. ¿Pikunatan tapurikusunman yuyaq tayta-mamanchista yanapanapaq?

⁸ Yuyaq tayta-mamakunataqa wawankunan ñawpaqtaqa yanapananku, chaypaqqa yaqapaschá allin kanman llapa familiantin huñunakuspa parlariy. Chaymantapas tapurikusunmanmi umallikunata otaq chhaynapi tarikuq iñiqmasikunata. Biblian nin: “Yuyaychaq mana kaqtinqa, imachus yuyaykusqakunan qollupun”, nispa (Proverbios 15:22).

9, 10. a) Tayta-mamanchis machuyapushankuña chaypas, ¿imatan mana qonqananchischu? b) ¿Imaynatan yuyaq tayta-mamanchista tratananchis?

⁹ Tayta-mamakunata sumaqta qhawarinapaqqa khuyapayakuqmi kana. Watakunaq pasasqanman hinan yuyaq tayta-mamanchisqa sasachakun purinanpaq, mikhunanpaq, yuyarinanpaqpas. Yaqapaschá yanapananchistaña necesitanqaku. Llapa wawakunapas tayta-mamanchispa allinninta munaspan mayninpi ninchis ima ruwanankutapas, ichaqa manan qonqananchischu paykuna aswan experienciayoq kasqankuta. Tukuy kawsasqanku tiempopin imaymanata yacharqanku, sapallankun imatapas ruwarqanku imatapas decidirqanku. Chaymi paykunaqa respetowan qhawarinata munanku. Yaqapaschá sinchi llakisqa kankuman otaq phiñakunkuman wawanku ima ruwanankutapas hark’aqtinku otaq paykunalla imatapas decidiqtinku.

¹⁰ Chay sasachakuykunata allichayqa sasan kanman. Chaykuna mana kananpaqmi ichaqa paykunallamanta ima atisqankutapas ruwananku imatapas decidikunanku. Chaymi tayta-mamanchispaq imataña ruwayta munanchis chaypas paykunawan ñawpaqta parlarina. Manapasñachá wayna-sipas hinachu imatapas ruwanku, chaywanpas respetowanmi qhawarina atisqankuman hina ima ruwasqankutapas. Chaykunata ruwasun chayqa, paykunapas ñoqanchispas kusisqan kasun. Allinninkupaqña imatapas ruwayta munanchis chaypas, respetowanpunin kurak tayta-mamanchiskunataqa tratananchis. Biblian nin: “Machu runaq ñawpaqenpin sayaykunki, hinaspan payman k’umuykukunki”, nispa (Levítico 19:32).

11-13. Tayta-mamanchis manaña allintachu uywawarqanchis chaypas, ¿iman yanapawasunman machuyapusqanku tiempopi yanapanapaq?

¹¹ Wakin tayta-mamakunaqa manan sumaqtachu wawankuta uywarqanku. Yaqapaschá papanchis mana munakuq karqan mamitanchistaq k’arak sonqo. Chaypaschá kunankama paykunapaq phiñasqaraq kashasunman, hinaspa sasa kanman paykunata sumaqta qhawariy. ¿Iman yanapawasunman sonqonchismanta chaykunata chinkachinapaq?a

¹² Finlandia llaqtayoq Basse sutiyoq runan nin: “Padrastroyqa Alemania suyupi nazi nisqapin guardia kasqa. Payqa usqhayllan imamantapas phiñakuq, manan manchakuqchu ima ruwaytapas. Sapa kutillanmi mamayta ñawpaqeypi maqaykuq. Huk kutinmi ñoqawan sinchita phiñakurqan hinaspa correanta horqokuspa hebillanwan uyaypi soq’awarqan. Tukuy kallpanwan soq’awaspan cama patamanraq kumpawarqan”, nispa.

¹³ Ichaqa allinkuna ruwasqankutan ñawpaqtaqa qhawarina. Basse nillantaq: “Chhaynaña kashaspapas allintan llank’aq uywawanankupaq. Payqa manan huk tayta hinachu munakuwarqan, ichaqa yacharqanin mana allin uywasqa kasqanrayku sonqonpi k’irisqa kasqanta. Paytaqa mamansi huch’uyllaraq kashaqtin wasinmanta qarqosqa. Chaymantapas imaymana sasachakuykunapi tarikuspan payllamanta yuyayta hap’isqa, waynallaraq kashaspataq guerraman risqa. Chhayna kawsasqanta entiendespan mana huchacharqanichu. Waynaña kashaqtiymi payqa onqopurqan, chaymi wañupunankama tukuy atisqaypi yanaparqani. Chay ruwayqa sasan karqan, ichaqa kallpachakurqanin allin churi hina tukuy atisqaypi yanapanaypaq, paypas yaqachus hina allin churita hina rikuwarqan”, nispa.

14. ¿Ima textoq nisqanman hinan yuyaq tayta-mamanchista qhawarinanchis?

¹⁴ Biblian nin: “P’achawan hina p’achakuychis khuyapayakuq-kaywan, sumaq sonqo-kaywan, huch’uyyaykukuywan, llamp’u sonqo-kaywan, pacienciawan ima. Qankunapura paciencianakuychis, pipas hukpa contranpi imatapas riman chayqa, pampachaykunakuychis. Imaynan Cristopas [“Jehová”, NM] pampacharqasunkichis, chay hinallataq qankunapas pampachaychis”, nispa. Chay textoq nisqanman hinan familianchiswan llapa runakunawanpas kawsananchis (Colosenses 3:12, 13).

15. ¿Imaraykun ancha llakikunapaq kanman onqosqa tayta-mamata yanapay?

¹⁵ Onqosqa tayta-mamata yanapayqa sasan, imaymana ruwanan kan tiempopaqtaqmi kanpas. Ichaqa llakikusqanchismi astawanqa ñit’iwanchis. Arí, llakikunapaqmi tayta-mamanchispa onqosqanta, pisi-pisimanta imatapas qonqapusqanta, manaña imatapas ruway atisqanta rikuyqa. Puerto Rico suyupi tiyaq Sandy sutiyoq cristianan nin: “Mamallaywanmi wasipi imapas allinta ruwakuq. Chaymi sinchita llakikurqani onqosqanta rikuspa. Ñawpaqtaqa wist’uytan qallarirqan, chaymantataq tawnawan purirqan, chay qhepamantaq andador nisqawan purirqan, manaña puriyta atiqtintaq silla de ruedas nisqallapiña tanqaq kayku. Tullunmanmi cancer onqoy haykusqa, hinan tuta p’unchay atiendenayku karqan. Ñoqaykun bañaq kayku, mikhuchiq kayku, qelqakunatapas leepuq kayku. Anchatan mamayta munakurqani chaymi waqaykuq kani wañupunanta yachaspa. Payqa pisi-pisimantan astawan onqospa wañukapurqan. Chaywanmi sinchitapuni llakikurqani”, nispa.

16, 17. ¿Imakunan yanapawasunman tayta-mamanchista allinta yanapanapaq?

¹⁶ ¿Imatan ruwasunman chhaynapi tarikuspa? Diostan uyarinanchis Bibliata leespa, paywan parlaspataq kallpata mañakunanchis (Filipenses 4:6, 7). Chaymantapas allintan mikhuna allintataqmi samanapas. Chaykunan yanapawasun onqosqa familianchista allinta yanapanapaq. Yaqapaschá mayninpi pitapas valekusunman onqosqa taytanchista otaq mamanchista qhawaripuwananchispaq, hinaspa maytapas purikuq risunman, mana atispataq tiempota t’aqasunman samarinapaq.

¹⁷ Wakin wawakunaqa tayta-mamankuraykun tukuy imata ruwayta munanku. Ichaqa manan llakikunachu mana ruway atisqanchismantaqa. Onqosqa tayta-mamanchista yanapashanchis chayqa, atisqanchisman hinan yanapananchis. Ichaqa manan paykunata yanapananchisraykuqa familianchista qonqanachu.

18, 19. ¿Imatan Jehová Dios prometen pay sonqo runakunaman? ¿Imaynatan chayta rikuchin Myrnaq willakusqan?

¹⁸ Munakuq kayninpin Jehová Dios Bibliapi qelqachirqan machuyapuq tayta-mamankuta qhawariqkunapaq imaymana yanapaykunata. Ichaqa kanmi huk yanapaykunapas, chaymantan David nirqan: “Señor Diosqa llapa waqyakuqninkunaq sispallanpin kashan, [...] waqyakusqankutan uyarin, paykunatan qespichin [yanapan]”, nispa. Arí, Jehová Diosmi pay sonqo runakunata yanapanqa imapiña tarikuqtinkupas (Salmo 145:18, 19).

¹⁹ Filipinas suyumanta Myrna sutiyoq cristianan chhayna llakipi tarikusqa apoplejía onqoywan mamitan onqoqtin. Paymi nin: “Munakusqayki runaq ñak’arisqanta rikuypas imanchus nanasqanta mana yachaypas sinchitan llakichisunki. Mamay nishuta ñak’arishaqtinqa makiypas chakiypas watasqa kashanman hinan sientekurqani. Sapa kutillanmi qonqorikuspa Jehová Diosman willakuq kani sinchi sayk’usqa kasqayta. Waqaykuqmi kani imaynan Davidpas waqaykuspa Diosmanta mañakuq weqenta qara p’uyñumanpas churashanman hina payta yuyarinanpaq [Salmo 56:8]. Jehová Diosqa prometekusqanman hinan kallpata qowarqan. Arí, ‘Señor Diosmi [...] hark’aykuwarqan [yanapaykuwarqan]’”, nispa (Salmo 18:18).

20. ¿Ima suyakuykunan yanapan tayta-mamankuq wañupusqanrayku llakikuq runakunata?

²⁰ Yuyaq tayta-mama yanapaymantan ninku: “Llakipin tukupun”, nispa. Arí, maytaña kallpachakusunman tayta-mamanchista yanapanapaq chaypas wañupunkupunin Myrnaq maman hina. Jehová Diospi suyakuqkunan ichaqa yachanchis wañupuqkunaq kawsarimpunanta. Apóstol Pablon nirqan: “Ñoqapas Diospi suyakuni chaninkunatapas mana chaninkunatapas wañusqankumanta Diospa kawsarichimpunanta”, nispa (Hechos 24:15). Arí, kawsarimpuymanta yachaymi, mosoq pachapi ‘manaña wañuy kananmanta’ suyakuypiwanmi tayta-mamankuq wañupusqanmanta llakikuq runakunata sonqochan (Apocalipsis 21:4).

21. ¿Pikunatan kusichisun yuyaq tayta-mamanchista sumaqta qhawarispa?

²¹ Cristianokunaqa sumaqtan qhawarinku yuyaq tayta-mamankuta, respetankutaqmi kanpas (Proverbios 23:22-24). Chayta ruwaspan ‘taytankutapas mamankutapas kusichinku, wachaqninkupas q’ochukunmi’ (Proverbios 23:25). Astawanqa Jehová Diostan kusichinku hatunchankutaqmi kanpas.