Studimi numër 3—Përcaktimi i ngjarjeve në rrjedhën e kohës

Studime mbi Shkrimet e frymëzuara dhe informacione në lidhje me to

Studimi numër 3—Përcaktimi i ngjarjeve në rrjedhën e kohës

Llogaritja e kohës në epokën biblike dhe shqyrtimi i kronologjisë së ngjarjeve të rëndësishme në Shkrimet Hebraike dhe Greke.

1. (a) Ç’gjë e tregon se Jehovai i respekton me saktësi afatet kohore? (b) Ç’përparim është bërë në kuptueshmërinë e kronologjisë biblike?

KUR i dha Danielit vegimin për ‘mbretin e veriut’ dhe «mbretin e jugut», engjëlli i Jehovait përdori disa herë shprehjen ‘koha e caktuar’. (Dan. 11:6, 27, 29, 35) Ka edhe shumë shkrime të tjera që tregojnë se Jehovai i respekton me saktësi afatet kohore dhe i përmbush qëllimet e tij pikërisht në kohën e caktuar. (Luka 21:24; 1 Sel. 5:1, 2) Në Fjalën e tij, në Bibël, ai ka dhënë shumë tregues që na ndihmojnë të përcaktojmë ngjarje të rëndësishme në rrjedhën e kohës. Kronologjia biblike është bërë më e kuptueshme. Kërkimet e bëra nga arkeologët ose individë të tjerë vazhdojnë të hedhin dritë mbi probleme të ndryshme, duke na ndihmuar të përcaktojmë kohën kur ndodhën ngjarje kyçe të Biblës.—Prov. 4:18.

2. Jep një shembull llogaritjeje me numrat rreshtorë.

² Numrat rreshtorë dhe themelorë. Në studimin e mëparshëm (paragrafët 24 dhe 25) mësuam se ka një ndryshim midis numrave themelorë dhe atyre rreshtorë. Kjo duhet mbajtur parasysh kur llogaritim periudhat biblike sipas metodave të sotme të datimit. Për shembull, kur përmendet ‘viti i tridhjeteshtatë i mërgimit të Jehojakinit, mbretit të Judës’, termi «tridhjeteshtatë» është një numër rreshtor. Ai përfaqëson 36 vite të plota plus disa ditë, javë ose muaj (pra çfarëdo lloj kohe që kishte kaluar pas përfundimit të vitit të 36-të).—Jer. 52:31.

3. (a) Cilat regjistrime shtetërore ndihmojnë në përcaktimin e datave biblike? (b) Çfarë ishte një vit mbretërimi dhe çfarë ishte viti i hipjes në fron?

³ Vitet e mbretërimit dhe viti i hipjes në fron. Në Bibël flitet për regjistrimet shtetërore të qeverive të Judës e të Izraelit, si edhe për çështjet shtetërore të Babilonisë e të Persisë. Në të katër këto mbretëri, kronologjia shtetërore llogaritej saktë sipas periudhës së sundimit të mbretërve, dhe i njëjti sistem llogaritjeje është ndjekur edhe në Bibël. Shpesh në Bibël jepet emri i dokumentit të cituar, si për shembull, ‘libri i ngjarjeve të Solomonit’. (1 Mbret. 11:41) Sundimi i një mbreti përfshinte atë pjesë të vitit të hipjes së tij në fron dhe numrin e plotë të viteve të mbretërimit. Vitet e mbretërimit ishin vitet zyrtare të sundimit të tij dhe në përgjithësi llogariteshin nga nisani në nisan ose nga pranvera në pranverë. Kur një mbret hipte në fron në vend të një tjetri, muajt e ndërmjetëm deri në muajin pranveror të nisanit konsideroheshin si viti i hipjes në fron, gjatë të cilit ai plotësonte afatin e mbretërimit të paraardhësit të tij. Megjithatë, mbretërimi i tij zyrtar llogaritej duke filluar nga 1 nisani më i afërt.

4. Trego se si kronologjia biblike mund të llogaritet sipas viteve të mbretërimit.

⁴ Për shembull, duket se Solomoni filloi të mbretëronte diku para nisanit të vitit 1037 p.e.s, ndërsa Davidi ishte ende gjallë. Pak kohë më pas Davidi vdiq. (1 Mbret. 1:39, 40; 2:10) Gjithsesi, viti i fundit i mbretërimit të Davidit vazhdoi deri në pranverën e vitit 1037 p.e.s. dhe konsiderohej ende pjesë e sundimit të tij 40-vjeçar. Viti i pjesshëm nga fillimi i mbretërimit të Solomonit deri në pranverën e vitit 1037 p.e.s., konsiderohet si viti i hipjes në fron të Solomonit dhe nuk mund të llogaritet si një vit mbretërimi për të, meqë ai po plotësonte afatin e sundimit të të atit. Prandaj, viti i parë i plotë i mbretërimit të Solomonit nuk filloi veçse në nisanin e vitit 1037 p.e.s. (1 Mbret. 2:12) Së fundi, thuhet se Solomoni mbretëroi për 40 vite të plota. (1 Mbret. 11:42) Duke i veçuar në këtë mënyrë vitet e mbretërimit nga vitet e hipjes në fron, është e mundur të llogaritim saktë kronologjinë biblike.a

LLOGARITJA E KOHËS PRAPA DERI NË KRIJIMIN E ADAMIT

5. Si përcaktohet data e rivendosjes së adhurimit të Jehovait në Jerusalem?

⁵ Të nisemi nga data kyçe. Data kyçe për të llogaritur kohën deri në krijimin e Adamit është data kur Kiri mposhti dinastinë babilonase në vitin 539 p.e.s.b Kiri e nxori dekretin e lirimit të judenjve gjatë vitit të tij të parë, përpara pranverës së vitit 537 p.e.s. Tek Ezdra 3:1 raportohet se bijtë e Izraelit u kthyen në Jerusalem nga muaji i shtatë, tishër, i cili përkon me një pjesë të shtatorit dhe të tetorit. Prandaj, vjeshta e vitit 537 p.e.s. mendohet se është data e rivendosjes së adhurimit të Jehovait në Jerusalem.

6. (a) Cila periudhë e parathënë përfundoi në vjeshtën e vitit 537 p.e.s.? (b) Kur duhet të ketë filluar ajo periudhë dhe si e mbështetin faktet këtë?

⁶ Kjo rivendosje e adhurimit të Jehovait në vjeshtën e vitit 537 p.e.s. shënoi fundin e një periudhe profetike. Cila periudhë? Ishin ‘shtatëdhjetë vjetët’ gjatë të cilëve Toka e Premtuar ‘do të bëhej një shkreti’ dhe për të cilën Jehovai tha gjithashtu: «Kur të mbushen shtatëdhjetë vjetët në Babiloni, unë do të drejtoj vëmendjen nga ju dhe do të përmbush fjalën time të mirë për t’ju kthyer në këtë vend.» (Jer. 25:11, 12; 29:10) Danieli, i cili e njihte mirë këtë profeci, veproi në përputhje me të ndërsa ‘shtatëdhjetë vjetët’ po përfundonin. (Dan. 9:1-3) ‘Shtatëdhjetë vjetët’ që përfunduan në vjeshtën e vitit 537 p.e.s. duhet të kenë filluar, pra, në vjeshtën e vitit 607 p.e.s. Faktet e mbështetin këtë. Në kapitullin 52 të Jeremisë përshkruhen ngjarjet e rëndësishme të rrethimit të Jerusalemit, se si babilonasit çanë murin e qytetit dhe se si zunë rob mbretin Zedekia në vitin 607 p.e.s. Më pas, siç thuhet në Jer 52 vargun 12, «ditën e dhjetë të muajit të pestë», domethënë ditën e dhjetë të abit (i cili përkon me një pjesë të korrikut dhe të gushtit), babilonasit dogjën tempullin dhe qytetin. Por ky nuk ishte ende momenti kur filluan ‘shtatëdhjetë vjetët’. Ndonjë gjurmë e sundimit judaik mbeti ende me Gedaliahun, të cilin mbreti i Babilonisë e kishte emëruar guvernator të komuniteteve të mbetura judaike. «Muajin e shtatë», Gedaliahun dhe disa të tjerë i vranë, prandaj, nga frika, judenjtë e mbetur u arratisën në Egjipt. Atëherë, vetëm që prej 1 tetorit të vitit 607 p.e.s., në kuptimin e plotë, vendi «qe i shkretuar, që të mbusheshin shtatëdhjetë vjet».—2 Mbret. 25:22-26; 2 Kron. 36:20, 21.

7. (a) Si mund të llogariten vitet prapa deri në ndarjen e mbretërisë pas vdekjes së Solomonit? (b) Çfarë mbështetjeje jep profecia e Ezekielit?

⁷ Nga viti 607 p.e.s. deri në vitin 997 p.e.s. Llogaritja e kësaj periudhe, duke shkuar pas nga rënia e Jerusalemit deri në kohën e ndarjes së mbretërisë pas vdekjes së Solomonit, paraqet shumë vështirësi. Por një krahasim i sundimeve të mbretërve të Izraelit e të Judës, të regjistruara në librin e parë dhe të dytë të Mbretërve, tregon se kjo periudhë kohore është 390 vjet. Një dëshmi e fortë se bëhet fjalë për një shifër të saktë është profecia që gjendet tek Ezekieli 4:1-13. Profecia i referohet kohës kur Jerusalemi do të rrethohej dhe banorët e tij do të merreshin robër nga kombet, e kjo ndodhi në vitin 607 p.e.s. Kështu 40 vjetët që përmenden për Judën përfunduan me shkretimin e Jerusalemit. 390 vjetët që përmenden për Izraelin nuk përfunduan kur u shkatërrua Samaria, sepse kjo ngjarje kishte ndodhur shumë kohë para se Ezekieli të profetizonte e profecia thotë qartë se i referohet rrethimit dhe shkatërrimit të Jerusalemit. Pra, edhe ‘faji i shtëpisë së Izraelit’ përfundoi në vitin 607 p.e.s. Duke llogaritur prapa nisur nga kjo datë, shohim se periudha e 390 vjetëve filloi në vitin 997 p.e.s. Në atë vit, Jeroboami, pas vdekjes së Solomonit, i preu lidhjet me shtëpinë e Davidit dhe «e ndau Izraelin nga Jehovai, duke e shtyrë të mos e ndiqte atë dhe të kryente një mëkat të rëndë».—2 Mbret. 17:21.

8. (a) Si llogariten vitet prapa deri në kohën e Daljes? (b) Cili ndryshim ndikon në kronologjinë biblike për këtë kohë?

⁸ Nga viti 997 p.e.s. deri në vitin 1513 p.e.s. Meqë viti i fundit i 40 viteve të plota të mbretërimit të Solomonit përfundoi në pranverën e vitit 997 p.e.s., është e logjikshme se viti i tij i parë i mbretërimit duhet të ketë filluar në pranverën e vitit 1037 p.e.s. (1 Mbret. 11:42) Në Bibël, në përkthimin e Simon Filipaj, te 1 Mbretërve 6:1 thuhet se Solomoni filloi ta ndërtonte shtëpinë e Jehovait në Jerusalem në muajin e dytë të vitit të katërt të mbretërimit të tij. Kjo do të thotë se kishin kaluar tri vite të plota dhe një muaj i plotë nga mbretërimi i tij, prandaj arrijmë në periudhën prill-maj të vitit 1034 p.e.s. si koha kur nisi ndërtimi i tempullit. Megjithatë, në të njëjtin shkrim thuhet se kjo përkonte edhe me «të katërqind e tetëdhjetin vit pasi bijtë e Izraelit kishin dalë prej Egjiptit». Përsëri theksojmë se i 480-i vit është një numër rreshtor, që përfaqëson 479 vite të plota. Kështu 479 plus 1034 jep datën 1513 p.e.s. si vitin kur Izraeli doli nga Egjipti. Në paragrafin 19 të Studimit 2 shpjegohet se, që nga viti 1513 p.e.s., abibi (nisani) duhej konsideruar si «muaji i parë» për Izraelin (Dal. 12:2) dhe se më parë viti fillonte në vjeshtë, me muajin tishër. Në enciklopedinë The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, 1957, vëll. 12, faqja 474, thuhet: «Llogaritja e viteve të sundimit të mbretërve bazohet në vitin që fillonte në pranverë dhe ajo është e ngjashme me metodën babilonase në të cilën kjo lloj llogaritjeje ishte e zakonshme.» Kurdo që të ketë nisur të përdoret ky ndryshim i fillimit të vitit nga vjeshta në pranverë në përshkrimin e periudhave kohore në Bibël, kjo do të nënkuptonte një humbje ose shtesë prej gjashtë muajsh në llogaritjen e kohës.

9. (a) Si datohet dokumentimi për periudhën deri kur hyri në fuqi besëlidhja abrahamike? (b) Çfarë shpjegimi mund të japësh për 215 vitet e para të kësaj periudhe? (c) Sa vjeç ishte Abrahami kur kaloi Eufratin gjatë udhës për në Kanaan?

⁹ Nga viti 1513 p.e.s. deri në vitin 1943 p.e.s. Sipas përkthimit të Kristoforidhit, te Dalja 12:40, 41 Moisiu shkruan se ‘koha e të ndenjurit të bijve të Izraelit që ndenjën në Egjipt ishte katërqind e tridhjetë vjet’. Nga fjalët e mësipërme kuptohet se ‘koha e të ndenjurit’ nuk ishte e gjitha në Egjipt. Kjo kohë nisi në çastin kur Abrahami kaloi Eufratin gjatë udhës për në Kanaan dhe në këtë çast hyri në fuqi besëlidhja e Jehovait me Abrahamin. 215 vitet e para të kësaj ‘kohe të të ndenjurit’ i kaluan në Kanaan dhe më pas një periudhë të njëjtë e kaluan në Egjipt, derisa Izraeli u bë plotësisht i pavarur nga pushteti egjiptian në vitin 1513 p.e.s.c Septuaginta greke, e cila bazohet te një tekst hebraik që është më i lashtë se teksti masoretik, pas fjalës «Egjipt» shton fjalët «dhe në vendin e Kanaanit». Po kështu bën edhe Pentateuku samaritan.d Galatasve 3:17, që përmend gjithashtu 430 vjetët, vërteton se kjo periudhë filloi kur u shpall e vlefshme besëlidhja abrahamike, në kohën kur Abrahami kaloi Eufratin gjatë udhës për në Kanaan. Prandaj, kjo ndodhi në vitin 1943 p.e.s., kur Abrahami ishte 75 vjeç.—Zan. 12:4.

10. Cila dëshmi tjetër mbështet kronologjinë e kohës së Abrahamit?

¹⁰ Llogaritjen e mësipërme e mbështet edhe një dëshmi tjetër. Te Veprat 7:6 thuhet se fara e Abrahamit do të mundohej për 400 vjet. Meqë Jehovai e hoqi mundimin nga Egjipti në vitin 1513 p.e.s, fillimi i mundimit duhet të ketë qenë në vitin 1913 p.e.s. Kjo kohë ishte pesë vjet pas lindjes së Isakut dhe përkon me kohën kur Ismaeli «po tallej» me Isakun në rastin kur këtij iu hoq gjiri.—Zan. 15:13; 21:8, 9.

11. Në ç’mënyrë të dhënat kohore biblike na çojnë prapa në ditët e Përmbytjes?

¹¹ Nga viti 1943 p.e.s. deri në vitin 2370 p.e.s. Kemi parë se Abrahami ishte 75 vjeç kur hyri në Kanaan në vitin 1943 p.e.s. Tani është e mundur të datojmë edhe më prapa rrjedhën e kohës deri në ditët e Noesë. Këtë mund ta bëjmë duke përdorur periudhat kohore që jepen te Zanafilla 11:10 deri 12:4. Kjo llogaritje, nga e cila del shuma 427 vjet, bëhet si vijon:

Nga fillimi i Përmbytjes deri

te lindja e Arpakshadit 2 vjet

Më pas deri te lindja e Shelahut 35 “

Deri te lindja e Eberit 30 “

Deri te lindja e Pelegut 34 “

Deri te lindja e Reut 30 “

Deri te lindja e Serugut 32 “

Deri te lindja e Nahorit 30 “

Deri te lindja e Terahut 29 “

Deri te vdekja e Terahut, kur

Abrahami ishte 75 vjeç 205 “

Gjithsej 427 vjet

Po t’i shtojmë vitit 1943 p.e.s. 427 vjet arrijmë në vitin 2370 p.e.s. Kështu që të dhënat kohore të Biblës tregojnë se Përmbytja e Noesë nisi në vitin 2370 p.e.s.

12. Sa është periudha kohore deri në krijimin e Adamit?

¹² Nga viti 2370 p.e.s. deri në vitin 4026 p.e.s. Duke ecur edhe më prapa në rrjedhën e kohës, shohim se Bibla e daton periudhën nga Përmbytja deri te krijimi i Adamit. Kjo përcaktohet nga Zanafilla 5:3-29 dhe 7:6, 11. Llogaritja e periudhës kohore përmblidhet më poshtë:

Nga krijimi i Adamit

deri te lindja e Setit 130 vjet

Më pas deri te lindja e Enosit 105 “

Deri te lindja e Kenanit 90 “

Deri te lindja e Mahalalelit 70 “

Deri te lindja e Jaredit 65 “

Deri te lindja e Enokut 162 “

Deri te lindja e Metuselahut 65 “

Deri te lindja e Lamekut 187 “

Deri te lindja e Noesë 182 “

Deri te Përmbytja 600 “

Gjithsej 1.656 vjet

Duke i shtuar 1.656 vjet datës së mësipërme 2370 p.e.s., arrijmë në vitin 4026 p.e.s. në krijimin e Adamit, ndoshta në vjeshtë, meqë viti fillonte në vjeshtë në shumicën e kalendarëve të lashtë.

13. (a) Prej sa kohësh ekziston njeriu në tokë? (b) Pse kjo nuk përkon me gjatësinë e ditës së pushimit të Jehovait?

¹³ Ç’domethënie ka kjo sot? Në botimin e parë të këtij libri, në vitin 1963, thuhej: «A do të thotë atëherë kjo se deri në vitin 1963 kemi ecur përpara 5.988 vjet në ‘ditën’ në të cilën Jehovai ‘filloi të pushonte nga gjithë puna e tij’? (Zan. 2:3) Jo, sepse krijimi i Adamit nuk përkon me fillimin e ditës së pushimit të Jehovait. Pas krijimit të Adamit dhe ende brenda ditës së gjashtë krijuese, duket se Jehovai ka krijuar kafshë dhe shpendë të tjera. Gjithashtu ai bëri që Adami t’u vinte emra kafshëve, dhe për këtë duhet të jetë dashur ca kohë, e më tej krijoi Evën. (Zan. 2:18-22; shih edhe BR, botimi i vitit 1953, shënimi për vargun 19, anglisht) Çfarëdo periudhe kohe që të ketë kaluar nga krijimi i Adamit deri në fund të ‘ditës së gjashtë’, duhet zbritur nga 5.988 vjetët që të gjendet periudha reale nga fillimi i ‘ditës së shtatë’ deri në vitin [1963]. Nuk kemi asnjë dobi të përdorim kronologjinë biblike për të spekuluar për data që janë ende në të ardhmen në rrjedhën e kohës.—Mat. 24:36.»e

14. Pse përshkrimi biblik për origjinën e njerëzimit duhet parapëlqyer më shumë se hipotezat dhe teoritë njerëzore?

¹⁴ Ç’mund të themi për pohimet shkencore se njeriu ekziston në tokë nga qindra mijëra ose madje miliona vjet? Asnjëri prej këtyre pohimeve nuk mund të provohet nga dokumentime të shkruara të atyre kohëve të hershme, siç provohen ngjarjet biblike. Datat imagjinare të caktuara për «njeriun parahistorik» bazohen në hamendje që nuk mund të provohen. Faktikisht historia shekullare e besueshme, bashkë me kronologjinë e saj, shtrihet në të kaluarën vetëm pak mijëra vjet. Toka ka pësuar shumë ndryshime dhe tronditje, si për shembull, në Përmbytjen mbarëbotërore të kohës së Noesë, të cilat i kanë ndryshuar tej mase shtresat shkëmbore dhe depozitat fosile, duke bërë që çdo pohim shkencor për datat para Përmbytjes të jetë tepër i hamendësuar.f Ndryshe nga gjithë hipotezat dhe teoritë kontradiktore të njerëzve, Bibla i bën thirrje arsyes nëpërmjet përshkrimit të saj të qartë e të harmonishëm për origjinën e njerëzimit dhe nëpërmjet historisë së saj të dokumentuar me kujdes për popullin e zgjedhur të Jehovait.

15. Si duhet të ndikojë te ne studimi i Biblës?

¹⁵ Studimi i Biblës dhe meditimi për veprat e Perëndisë Jehova, i cili i respekton me saktësi afatet kohore, duhet të na bëjë të ndihemi shumë të përulur. Njeriu i vdekshëm është vërtet i vogël në krahasim me Perëndinë e plotfuqishëm. Ai krijoi vepra mahnitëse mijëvjeçarë të panumërt më parë, dhe kjo pohohet në Shkrimet kaq thjesht: «Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën.»—Zan. 1:1.

JETA E JEZUIT NË TOKË

16. (a) Sipas cilës radhë u shkruan të katër ungjijtë? (b) Si mund ta datojmë fillimin e shërbimit të Jezuit? (c) Çfarë radhe ndjekin ngjarjet tek ungjijtë dhe çfarë vlen të theksohet për tregimin e Gjonit?

¹⁶ Katër tregimet e frymëzuara në lidhje me jetën e Jezuit në tokë duket se janë shkruar sipas kësaj radhe: Mateu (rr. 41 të e.s.), Luka (rr. 56-58 të e.s.), Marku (rr. 60-65 të e.s.) dhe Gjoni (rr. 98 të e.s.). Siç u shpjegua në kapitullin e mëparshëm, duke përdorur informacionin që gjendet te Luka 3:1-3 bashkë me vitin 14 të e.s. si data e fillimit të mbretërimit të Tiberit Cezar, arrijmë në vitin 29 të e.s. si pikënisja e shërbimit të jashtëzakonshëm të Jezuit në tokë. Edhe pse ngjarjet tek ungjilli i Mateut nuk ndjekin gjithnjë radhën kronologjike, tre librat e tjerë me sa duket, në shumicën e rasteve, paraqitin rendin e vërtetë të ngjarjeve më të rëndësishme që ndodhën në atë kohë. Këto janë përmbledhur në tabelën e bashkëngjitur. Siç vihet re, tregimi i Gjonit, i cili u shkrua gati 30 vjet pas tregimit të fundit nga tre tregimet e tjera, plotëson boshllëqe thelbësore në histori që nuk trajtohen nga tregimet e tjera. Vlen të theksohet sidomos fakti që Gjoni përmend qartë katër Pashkët ku mori pjesë Jezui gjatë shërbimit në tokë, të cilat vërtetojnë se shërbimi i tij zgjati tre vjet e gjysmë dhe përfundoi në vitin 33 të e.s.g—Gjoni 2:13; 5:1; 6:4; 12:1 dhe 13:1.

17. Cila dëshmi tjetër mbështet datën e vdekjes së Jezuit?

¹⁷ Vdekja e Jezuit në vitin 33 të e.s. vërtetohet edhe nga një dëshmi tjetër. Sipas Ligjit të Moisiut, 15 nisani ishte gjithnjë një sabat i veçantë, pavarësisht nga dita kur binte. Nëse ai përkonte me një sabat të zakonshëm, atëherë ajo ditë quhej sabati «i madh» dhe te Gjoni 19:31 tregohet se një sabat i tillë ishte atë ditë pas vdekjes së Jezuit i cili vdiq ditën e premte. Dhe 14 nisani qëlloi ditë e premte vetëm në vitin 33 të e.s., e jo në vitin 31 ose 32. Prandaj Jezui duhet të ketë vdekur më 14 nisan të vitit 33 të e.s.h

18. (a) Çfarë profetizoi Danieli në lidhje me 69 ‘javët’? (b) Kur filloi kjo periudhë sipas Nehemisë? (c) Si arrijmë në datën e fillimit të mbretërimit të Artakserksit?

¹⁸ ‘Java’ e 70-të, 29-36 i e.s. Veçoritë kohore të shërbimit të Jezuit trajtohen edhe te Danieli 9:24-27, ku parathuhet se do të kalonin 69 javë vjetore (483 vjet) «nga dalja e fjalës për të restauruar dhe për të rindërtuar Jerusalemin deri te Mesia, Udhëheqësi». Sipas Nehemisë 2:1-8, kjo fjalë doli ‘në vitin e njëzetë të Artakserksit’, mbretit të Persisë. Kur filloi të mbretëronte Artakserksi? I ati dhe paraardhësi i tij në fron, Kserksi, vdiq në fund të vitit 475 p.e.s. Kështu viti i hipjes në fron i Artakserksit filloi në 475 p.e.s., dhe kjo mbështetet nga dëshmi të forta prej burimeve greke, perse dhe babilonase. Për shembull, historiani grek Tukididi (që është bërë i njohur për saktësinë e tij) shkruan për arratisjen në Persi të një burri shteti grek, Themistokliut, në kohën kur Artakserksi kishte «pak kohë që kishte hipur në fron». Një historian tjetër grek i shekullit të parë p.e.s., Diodorus Sikulus, na ndihmon të përcaktojmë datën e vdekjes së Themistokliut, 471 ose 470 p.e.s. Pasi ishte arratisur nga vendi i tij, Themistokliu i kishte kërkuar leje Artakserksit që të studionte gjuhën perse për një vit përpara se të dilte në praninë e tij, dhe leja iu dha. Kështu Themistokliu duhet të jetë vendosur me banim në Persi jo më vonë se viti 472 p.e.s. dhe është e arsyeshme të mendojmë se data kur do të ketë ardhur atje të jetë viti 473 p.e.s. Në atë kohë Artakserksi «kishte pak kohë që kishte hipur në fron».i

19. (a) Si e përcaktojmë datën e shfaqjes së Mesisë, duke llogaritur nga ‘viti i njëzetë i Artakserksit’? (b) Si u përmbush që prej kësaj date profecia e 70 ‘javëve’?

¹⁹ Pra, ‘viti i njëzetë i Artakserksit’ do të ishte viti 455 p.e.s. Nga ky vit, duke numëruar 483 vjet (69 ‘javët’) dhe duke kujtuar se nuk kishte vit zero kur kalojmë në erën tonë, arrijmë në vitin 29 të e.s., në kohën kur u shfaq «Mesia, Udhëheqësi». Jezui u bë Mesia kur u pagëzua dhe u miros me frymën e shenjtë, në vjeshtën e atij viti. Gjithashtu profecia tregon se «në mes të javës [së shtatëdhjetë] ai do të bëjë që flijimi dhe blatimi të pushojnë». Kjo ndodhi kur flijimet tipike judaike e humbën vlefshmërinë e tyre ngaqë u flijua Jezui. ‘Mesi’ i kësaj ‘jave’ vjetore na çon përpara tre vjet e gjysmë në pranverën e vitit 33 të e.s., kur Jezuin e vranë. Megjithatë, ‘ai duhej ta mbante në fuqi besëlidhjen për shumë veta’ për tërë javën e 70-të. Nga kjo duket qartë se Jehovai vazhdoi t’u tregonte hir të veçantë judenjve gjatë shtatë vjetëve, nga viti 29 i e.s. deri në vitin 36 të e.s. Vetëm atëherë u hap rruga që njerëzit e parrethprerë të kombeve të bëheshin izraelitë frymorë, siç tregohet nga kthimi në besim i Kornelit në vitin 36 të e.s.j—Vep. 10:30-33, 44-48; 11:1.

LLOGARITJA E VITEVE NË KOHËT E APOSTUJVE

20. Si ndërthuret historia shekullare me dokumentimin biblik në përcaktimin e kohës së vdekjes së Herodit dhe të ngjarjeve që e paraprinë?

²⁰ Nga viti 33 i e.s. deri në vitin 49 të e.s. Viti 44 i e.s. mund të pranohet si një datë e dobishme për këtë periudhë. Sipas historianit Jozef (Antikitete judaike, vëll XIX, kap. vii, par. 2), Herod Agripa I mbretëroi për tre vjet pas hipjes në fron të Klaudit si perandor i Romës (në vitin 41 të e.s.). Dëshmitë historike tregojnë se Herodi vdiq në vitin 44 të e.s.k Kur shqyrtojmë tani dokumentimin biblik shohim se vetëm pak para se të vdiste Herodi, Agabi profetizoi «nëpërmjet frymës» për një zi buke të madhe që do të vinte, po ashtu apostullin Jakov e vranë me shpatë dhe Pjetrin e futën në burg (në kohën e Pashkës) dhe u lirua nëpërmjet një mrekullie. Tërë këto ngjarje mund të datohen si të vitit 44 të e.s.—Vep. 11:27, 28; 12:1-11, 20-23.

21. Mbi cilën bazë mund ta datojmë me përafërsi udhëtimin e parë misionar të Pavlit?

²¹ Zia e bukës e parathënë ndodhi në vitin 46 të e.s. Prandaj duhet të ketë qenë rreth kësaj kohe që Pavli dhe Barnaba «kryen plotësisht shërbesën e shpërndarjes së ndihmave në Jerusalem». (Vep. 12:25) Pasi u kthyen në Antiokinë e Sirisë, fryma e shenjtë i ndau veç ata që të bënin udhëtimin e parë misionar, në të cilin përfshihej Qiproja dhe shumë qytete e krahina të Azisë së Vogël.l Ky udhëtim mund të ketë zgjatur nga pranvera e vitit 47 të e.s. deri në vjeshtën e vitit 48 të e.s. dhe dimrin mund ta kenë kaluar në Azinë e Vogël. Duket se Pavli e kaloi dimrin vijues përsëri në Antiokinë e Sirisë, dhe kjo na çon në pranverën e vitit 49 të e.s.—Vep. 13:1–14:28.

22. Si mund të datohen dy vizitat e Pavlit në Jerusalem që përmenden te kapituj 1 dhe 2 të Galatasve?

²² Ajo që është dokumentuar te kapitujt 1 dhe 2 të Galatasve duket se lidhet me këtë kronologji. Këtu Pavli thotë se ka bërë edhe dy vizita të tjera të veçanta në Jerusalem pas kthimit të tij në besim, njërën «tre vjet më vonë», kurse tjetrën «pas katërmbëdhjetë vjetësh». (Gal. 1:17, 18; 2:1) Nëse këto dy periudha kohore do të merren si numra rreshtorë, sipas zakonit të atyre ditëve, dhe nëse Pavli u kthye në besim herët në kohën e apostujve, siç duket se tregohet nga këta kapituj, atëherë mund t’i llogaritim 3 vjetët dhe 14 vjetët njëri pas tjetrit si periudhat 34-36 të e.s. dhe 36-49 të e.s.

23. Cila dëshmi lë të kuptojë se edhe kapitulli i 2-të i Galatasve, edhe kapitulli i 15-të i Veprave i referohen vizitës së Pavlit në Jerusalem në vitin 49 të e.s.?

²³ Vizita e dytë e Pavlit në Jerusalem që përmendet te Galatasve duket se lidhej me çështjen e rrethprerjes, meqë edhe për Titin që e shoqëroi Pavlin nuk thuhet se iu kërkua të rrethpritej. Në qoftë se kjo përkon me vizitën për të nxjerrë vendimin për rrethprerjen, që përshkruhet te Veprat 15:1-35, atëherë viti 49 i e.s. përshtatet shumë mirë si vit ndërmjet udhëtimit të parë e të dytë misionar të Pavlit. Për më tepër, sipas Galatasve 2:1-10, Pavli e përdori këtë rast për t’u parashtruar ‘njerëzve me emër’ të kongregacionit të Jerusalemit lajmin e mirë që po predikonte, ‘se mos po vraponte më kot’. Është e logjikshme se ai do ta bënte këtë gjë kur t’u raportonte atyre pas udhëtimit të tij të parë misionar. Pavli e bëri këtë vizitë në Jerusalem «si rrjedhojë e një zbulese».

24. Gjatë cilave vite e bëri udhëtimin e dytë misionar Pavli dhe pse jemi të sigurt se ai mbërriti në Korint vetëm në fund të vitit 50 të e.s.?

²⁴ Udhëtimi i dytë misionar i Pavlit, rr. 49-52 të e.s. Pasi u kthye nga Jerusalemi, Pavli kaloi kohë në Antiokinë e Sirisë. Prandaj, duhet të ketë qenë nga mesi i verës së vitit 49 të e.s. ose më vonë kur ai u nis nga aty për në udhëtimin e dytë. (Vep. 15:35, 36) Ky udhëtim ishte shumë më i gjatë se i pari dhe atij i është dashur të dimërojë në Azinë e Vogël. Ndoshta ishte në pranverën e vitit 50 të e.s. kur iu përgjigj thirrjes maqedonase dhe shkoi në Evropë. Më pas ai predikoi dhe organizoi kongregacione të reja në Filipi, Selanik, Bere dhe Athinë. Kjo duhet ta ketë çuar atë në Korint, në provincën e Akaisë, gjatë vjeshtës së vitit 50 të e.s., pasi kishte bërë një udhëtim rreth 2.090 kilometra, kryesisht në këmbë. (Vep. 16:9, 11, 12; 17:1, 2, 10, 11, 15, 16; 18:1) Sipas Veprave 18:11, Pavli qëndroi atje 18 muaj, dhe kjo na çon në fillim të vitit 52 të e.s. Kur mbaroi dimri, Pavli mundi të lundronte për në Cezare, duke kaluar nga Efesi. Pasi u ngjit që të përshëndeste kongregacionin, me sa duket në Jerusalem, ai u kthye përsëri në bazën e tij në Antiokinë e Sirisë, ndoshta në verën e vitit 52 të e.s.a—Vep. 18:12-22.

25. (a) Si i mbështet arkeologjia vitet 50-52 të e.s. si datat e vizitës së parë të Pavlit në Korint? (b) Si e vërteton këtë fakti se Akuila dhe Prishila ‘kishin ardhur para pak kohësh nga Italia’?

²⁵ Një zbulim arkeologjik mbështet vitet 50-52 të e.s. si datat e vizitës së parë të Pavlit në Korint. Ky është një fragment i një mbishkrimi, në të cilin perandori Klaud Cezar iu përgjigj një kërkese së banorëve të Delfit në Greqi, e në të janë shkruar fjalët: «[Lucius Ju]nius, Galioni, . . . prokonsull.» Në përgjithësi historianët janë të një mendjeje se numri 26, i cili gjendet gjithashtu në tekst, i referohet shpalljes së Klaudit perandor për të 26-n herë. Mbishkrime të tjera tregojnë se Klaudi u shpall perandor për të 27-n herë përpara 1 gushtit të vitit 52 të e.s. Pozita e prokonsullit kishte një afat 1-vjeçar dhe niste në fillim të verës. Prandaj, viti i Galionit si prokonsull i Akaisë duhet të ketë zgjatur nga vera e vitit 51 të e.s. në verën e vitit 52 të e.s. «Mirëpo gjatë kohës që prokonsull i Akaisë ishte Galioni, judenjtë u ngritën së bashku kundër Pavlit, e çuan para fronit të gjykimit.» Pasi Galioni e çliroi Pavlin nga akuzat, apostulli ndenji «edhe mjaft kohë» dhe më pas lundroi për në Siri. (Vep. 18:11, 12, 17, 18) E gjithë kjo me sa duket vërteton se në pranverë të vitit 52 të e.s. përfundoi qëndrimi 18-mujor i Pavlit në Korint. Një tregues tjetër kohor gjendet në pohimin se kur mbërriti në Korint, Pavli «gjeti një jude që quhej Akuila, i lindur në Pont. Ai kishte ardhur para pak kohësh nga Italia, bashkë me Prishilën, gruan e tij, sepse Klaudi kishte dhënë urdhër që të gjithë judenjtë të iknin nga Roma». (Vep. 18:2) Historiani Paulus Orosius shkroi në fillim të shekullit të pestë, ky urdhër dëbimi doli në vitin e nëntë të Klaudit, domethënë, në vitin 49 të e.s. ose në fillim të vitit 50 të e.s. Kështu Akuila dhe Prishila mund të kenë mbërritur në Korint diku para vjeshtës së atij viti dhe Pavli qëndroi atje nga vjeshta e vitit 50 të e.s. deri në pranverën e vitit 52 të e.s.b

26. Cilat data shënojnë fazat e njëpasnjëshme të udhëtimit të tretë misionar të Pavlit?

²⁶ Udhëtimi i tretë misionar i Pavlit, rr. 52-56 të e.s. Pasi kaloi «ca kohë» në Antiokinë e Sirisë, Pavli u nis sërish për në Azinë e Vogël dhe ka mundësi që mbërriti në Efes në dimrin e viteve 52-53 të e.s. (Vep. 18:23; 19:1) Pavli kaloi «tre muaj» e pastaj «dy vjet» duke mësuar në Efes, e pas kësaj u nis për në Maqedoni. (Vep. 19:8-10) Më vonë ai u kujtoi mbikëqyrësve të Efesit se kishte shërbyer mes tyre «për tre vjet», por kjo fare mirë mund të jetë një shifër e rrumbullakosur. (Vep. 20:31) Me sa duket, Pavli iku nga Efesi pas ‘festës së Ditës së Pesëdhjetë’ në fillim të vitit 55 të e.s., duke udhëtuar deri në Korint të Greqisë dhe kaloi atje tre muajt e dimrit. Pastaj u kthye drejt veriut në Filipi në kohën e Pashkës së vitit 56 të e.s. Që andej lundroi për në Cezare duke kaluar nga Troada e Mileti dhe udhëtoi deri në Jerusalem për festën e Ditës së Pesëdhjetë të vitit 56 të e.s.c—1 Kor. 16:5-8; Vep. 20:1-3, 6, 15, 16; 21:8, 15-17.

27. Cilat janë datat e ngjarjeve deri në fundin e burgosjes së parë të Pavlit në Romë?

²⁷ Vitet e fundit, 56-100 të e.s. Pak kohë pasi arriti në Jerusalem, Pavlin e arrestuan. Atë e çuan në Cezare dhe për dy vjet e mbajtën nën ruajtje, derisa Feliksin e zëvendësoi si guvernator Festi. (Vep. 21:33; 23:23-35; 24:27) Data e ardhjes së Festit dhe nisjes më pas të Pavlit për në Romë duket se ka qenë viti 58 i e.s.d Pasi anija me të cilën udhëtoi Pavli u shkatërrua dhe ai dimëroi në Maltë, udhëtimi i tij përfundoi rreth vitit 59 të e.s. Në Bibël thuhet se ai mbeti i burgosur në Romë, duke predikuar dhe duke mësuar, për dy vjet ose deri në vitin 61 të e.s.—Vep. 27:1; 28:1, 11, 16, 30, 31.

28. Cilat data mund të caktohen në mënyrë logjike për ngjarjet e fundit të jetës së Pavlit?

²⁸ Dokumentimi historik i Veprave nuk na çon më tej, megjithatë disa gjëra tregojnë se Pavlin e liruan dhe ai vazhdoi veprën e tij misionare, duke udhëtuar për në Kretë, Greqi dhe Maqedoni. Nuk dihet nëse shkoi deri në Spanjë. Ka të ngjarë që ai u martirizua nga Neroni jo shumë kohë pasi u burgos për herë të fundit në Romë rreth vitit 65 të e.s. Historia shekullare jep korrikun e vitit 64 të e.s. si datën e zjarrit të madh që iu vu Romës, pas të cilit shpërtheu përndjekja e Neronit kundër të krishterëve. Burgosja e Pavlit në ‘zinxhirë’ dhe ekzekutimi i tij më pas, logjikisht përkojnë me këtë periudhë.—2 Tim. 1:16; 4:6, 7.

29. Kur përfundoi periudha e apostujve dhe me shkrimin e cilave libra biblikë?

²⁹ Pesë librat e apostullit Gjon u shkruan në fund të periudhës së përndjekjes që solli perandori Domician. Për të thuhet se u soll si një i çmendur gjatë tre vjetëve të fundit të mbretërimit të tij që zgjati nga viti 81-96 të e.s. Gjoni e shkroi Zbulesën rreth vitit 96 të e.s., kur ishte në mërgim në ishullin e Patmosit.e Ungjilli dhe tri letrat e tij u shkruan në Efes ose pranë këtij vendi pas lirimit të tij, dhe ky apostull i fundit vdiq rreth vitit 100 të e.s.

30. Përse është i dobishëm ky studim i kronologjisë biblike?

³⁰ Shohim kështu se duke krahasuar ngjarjet e historisë shekullare me kronologjinë e brendshme dhe me profecitë e Biblës, mund t’i përcaktojmë më qartë ngjarjet biblike në rrjedhën e kohës. Harmonia e kronologjisë biblike na e shton sigurinë se Shkrimet e Shenjta janë Fjala e Perëndisë.

[Shënimet]

a Gjatë studimit të këtij kapitulli mund të jetë e dobishme t’i referohesh botimit Të fitojmë gjykim të thellë nga Shkrimet, vëll. 1, faqet 458-467, anglisht.

b Studimi 2, paragrafët 28, 29.

c Që nga koha kur Abrahami kaloi Eufratin e deri te lindja e Isakut janë 25 vjet; më pas deri te lindja e Jakobit, janë 60 vjet; Jakobi ishte 130 vjeç kur zbriti në Egjipt.—Zan. 12:4; 21:5; 25:26; 47:9.

d Në mënyrë të ngjashme historiani Jozef shkroi në veprën Antikitete judaike, vëll. II, kap. 15, par. 2: «Ata u larguan nga Egjipti në muajin e zanthikusit [muaji maqedonas që sipas Jozefit përkonte me muajin nisan], . . . 430 vjet pas ardhjes në Kanaan të paraardhësit tonë Abrahamit.» (Loeb Classical Library, nga H. Thekëri 1967, faqja 305)

e Në vitin 2006 kjo kohë duhet zbritur nga 6.031 vjetët.

f Jeta: Si erdhi ajo këtu? Me evolucion apo me krijim?, faqet 96-98; Zgjohuni!, 22 shtator 1986, faqet 17-27, anglisht; 8 prill 1972, faqet 5-20, anglisht.

g Të fitojmë gjykim të thellë nga Shkrimet, vëll. 2, faqet 57, 58, anglisht.

h Kulla e Rojës, 1976, faqja 247; 1959, faqet 489-492, anglisht.

i Të fitojmë gjykim të thellë nga Shkrimet, vëll. 2, faqet 614-616, anglisht.

j Të fitojmë gjykim të thellë nga Shkrimet, vëll. 2, faqet 899-904, anglisht.

k The New Encyclopædia Britannica, 1987, vëll. 5, faqja 880.

l Të fitojmë gjykim të thellë nga Shkrimet, vëll. 2, faqja 747, anglisht.

a Të fitojmë gjykim të thellë nga Shkrimet, vëll. 2, faqja 747, anglisht.

b Të fitojmë gjykim të thellë nga Shkrimet, vëll. 1, faqet 476, 886, anglisht.

c Të fitojmë gjykim të thellë nga Shkrimet, vëll. 2, faqja 747, anglisht.

d Analytical Concordance to the Bible, nga Jong, faqja 342, nën zërin «Festi».

e Notes on the Book of Revelation, 1852, nga Albert Barnz, faqet xxix, xxx.

NGJARJE KRYESORE NGA JETA TOKËSORE E JEZUIT—Katër ungjijtë të vënë në radhë kronologjike

Simbolet: ps. do të thotë «pas»; rr. do të thotë «rreth».

Koha Vendi Ngjarja

Deri në shërbimin e Jezuit

3 p.e.s. Tempulli në Lindja e Gjon Pagëzorit i

Jerusalem parathuhet Zakarisë

Lu 1:5-25

rr. 2 p.e.s. Nazaret; Lindja e Jezuit i

Jude parathuhet Marisë,e cila

viziton Elizabetën

Lu 1:26-56

2 p.e.s. Krahina Lindja e Gjon Pagëzorit;

kodrinore më pas, jeta e tij në

e Judesë shkretëtirë

Lu 1:57-80

2 p.e.s., Betlehem Lindja e Jezuit (Fjala,

rr. 1 tet. nëpërmjet së cilës të gjitha

gjërat e tjera

erdhën në jetë) si pasardhës

i Abrahamit dhe Davidit

Mt 1:1-25 Lu 2:1-7

Gjo 1:1-5, 9-14

Pranë Engjëlli shpall lajmin e mirë;

Betlehemit barinjtë vizitojnë foshnjën

Lu 2:8-20

Betlehem; Jezui rrethpritet (ditën e

Jerusalem 8-të), paraqitet në tempull

(ditën e 40-të)

Lu 2:21-38

1 p.e.s. Jerusalem; Astrologët; ikja në Egjipt;

ose 1 të e.s. Betlehem; vriten foshnjat; kthimi i

Nazaret Jezuit Mt 2:1-23

Lu 2:39, 40

12 të e.s. Jerusalem Jezui dymbëdhjetëvjeçar në

Pashkë; shkon në shtëpi

Lu 2:41-52

29, pranverë Shkretëtirë, Shërbimi i Gjon Pagëzorit

Jordan Mt 3:1-12 Mr 1:1-8

Lu 3:1-18 Gjo 1:6-8, 15-28

Fillimi i shërbimit të Jezuit

29, vjeshtë Lumi Jordan Pagëzimi dhe mirosja e Jezuit,

i lindur si njeri në linjën

e Davidit, por i shpallur

Biri i Perëndisë

Mt 3:13-17 Mr 1:9-11

Lu 3:21-38 Gjo 1:32-34

Shkretëtira Agjërimi dhe tundimi i Jezuit

e Judesë Mt 4:1-11 Mr 1:12, 13

Lu 4:1-13

Betani përtej Dëshmia e Gjon Pagëzorit

Jordanit në lidhje me Jezuin

Gjo 1:15, 29-34

Lugina e sipërme Dishepujt e parë të Jezuit

e Jordanit Gjo 1:35-51

Kanë e Galilesë; Mrekullia e parë e Jezuit;

Kapernaum viziton Kapernaumin

Gjo 2:1-12

30, Pashkë Jerusalem Kremtimi i Pashkës; dëbon

tregtarët nga tempulli

Gjo 2:13-25

Jerusalem Biseda e Jezuit me Nikodemin

Gjo 3:1-21

Jude; Enon Dishepujt e Jezuit pagëzojnë;

Gjoni do të pakësohet

Gjo 3:22-36

Tiberiadë Gjoni burgoset; Jezui largohet

për në Galile Mt 4:12;

Mt 14:3-5 Mr 1:14; 6:17-20

Lu 3:19, 20; 4:14 Gjo 4:1-3

Sihar, Gjatë udhëtimit për në Galile,

në Samari Jezui mëson samaritanët

Gjo 4:4-43

Shërbimi i madh i Jezuit në Galile

Galile Shpallet për herë të parë:

«Mbretëria e qiejve është

afruar» Mt 4:17

Mr 1:14, 15 Lu 4:14, 15

Gjo 4:44, 45

Nazaret; Kanë; Shëron djalin; lexon për

Kapernaum caktimin; hidhet poshtë;

shkon në Kapernaum

Mt 4:13-16 Lu 4:16-31

Gjo 4:46-54

Deti i Galilesë, Thirrja e Simonit, Andreas,

pranë Kapernaumit Jakovit dhe Gjonit

Mt 4:18-22 Mr 1:16-20

Lu 5:1-11

Kapernaum Shëron të demonizuarin,

si edhe vjehrrën e Pjetrit

dhe shumë të tjerë

Mt 8:14-17 Mr 1:21-34

Lu 4:31-41

Galile Udhëtimi i parë në Galile,

me katër dishepujt që tashmë

ishin thirrur Mt 4:23-25

Mr 1:35-39 Lu 4:42, 43

Galile Shërohet i lebrosuri;

turmat mblidhen te Jezui

Mt 8:1-4 Mr 1:40-45

Lu 5:12-16

Kapernaum Shëron paralitikun Mt 9:1-8

Mr 2:1-12 Lu 5:17-26

Kapernaum Thirrja e Mateut; gosti me

taksambledhësit Mt 9:9-17

Mr 2:13-22 Lu 5:27-39

Jude Predikon në sinagogën e

Judesë Lu 4:44

31, Pashkë Jerusalem I pranishëm në festë;

shëron një njeri; qorton

farisenjtë Gjo 5:1-47

Duke u Dishepujt këputin kallinj

kthyer nga gruri në sabat

Jerusalemi (?) Mt 12:1-8 Mr 2:23-28

Lu 6:1-5

Galile; deti Shëron dorën në sabat;

i Galilesë ikën në breg të detit;

shëron Mt 12:9-21

Mr 3:1-12 Lu 6:6-11

Mali afër 12 zgjidhen si apostuj

Kapernaumit Mr 3:13-19 Lu 6:12-16

Pranë Kapernaumit Predikimi në Mal

Mt 5:1–7:29 Lu 6:17-49

Kapernaum Shëron shërbëtorin e

centurionit Mt 8:5-13

Lu 7:1-10

Nain Ngjall birin e vejushës

Lu 7:11-17

Galile Gjoni në burg dërgon

dishepujt te Jezui

Mt 11:2-19 Lu 7:18-35

Galile Qorton qytetet; zbulimi

i gjërave fëmijëve; zgjedhë

e këndshme Mt 11:20-30

Galile I vajos këmbët një grua

mëkatare; ilustrimi i

borxhlinjve Lu 7:36-50

Galile Udhëtimi i dytë i predikimit

në Galile, me të 12-t

Lu 8:1-3

Galile Shërohet i demonizuari;

akuzohet se ka lidhje me

Belzebubin Mt 12:22-37

Mr 3:19-30

Galile Skribët dhe farisenjtë kërkojnë

një shenjë Mt 12:38-45

Galile Dishepujt e Krishtit

konsiderohen të afërm

të tij të ngushtë

Mt 12:46-50 Mr 3:31-35

Lu 8:19-21

Deti i Ilustrimet e mbjellësit, të

Galilesë egjrave e të tjera; shpjegime

Mt 13:1-53 Mr 4:1-34

Lu 8:4-18

Deti i Qetëson stuhinë, duke kaluar

Galilesë liqenin Mt 8:18, 23-27

Mr 4:35-41 Lu 8:22-25

Gadarë, JL Shërohen dy të demonizuar;

të detit pushtohen nga demonët derrat

të Galilesë Mt 8:28-34 Mr 5:1-20

Lu 8:26-39

Ka shumë Ngjall vajzën e Jairit;

mundësi shërohet gruaja

në Kapernaum Mt 9:18-26 Mr 5:21-43

Lu 8:40-56

Kapernaum (?) Shëron dy të verbër dhe

një memec të demonizuar

Mt 9:27-34

Nazaret Riviziton qytetin ku u rrit

dhe prapë nuk e pranojnë

Mt 13:54-58 Mr 6:1-6

Galile Udhëtimi i tretë në Galile

zgjerohet me dërgimin e

apostujve Mt 9:35–11:1

Mr 6:6-13 Lu 9:1-6

Tiberiadë Gjon Pagëzorit i pritet

koka; Herodi fajtor ndihet

i frikësuar Mt 14:1-12

Mr 6:14-29 Lu 9:7-9

32, afër Kapernaum (?); Apostujt kthehen nga udhëtimi i predikimit;

Pashkës Ana VL e ushqen 5.000 veta Mt 14:13-21

(Gjo 6:4) detit Mr 6:30-44 Lu 9:10-17

të Galilesë Gjo 6:1-13

Ana VL Përpjekje për të kurorëzuar

e detit Jezuin mbret; ai ecën mbi

të Galilesë; det; shëron Mt 14:22-36

Genesaret Mr 6:45-56 Gjo 6:14-21

Kapernaum Identifikohet «buka e jetës»;

shumë dishepuj tërhiqen

Gjo 6:22-71

32, pas Ka shumë mundësi Tradita që bëjnë të kotë

Pashkës në Kapernaum Fjalën e Perëndisë

Mt 15:1-20 Mr 7:1-23

Gjo 7:1

Feniki; Pranë Tirit, Sidonit; pastaj

Dekapoli në Dekapoli; ushqen 4.000

veta Mt 15:21-38

Mr 7:24–8:9

Magadan Saducenjtë dhe farisenjtë

kërkojnë përsëri një shenjë

Mt 15:39–16:4 Mr 8:10-12

Ana VL e detit Paralajmëron kundër majasë

të Galilesë; së farisenjve; shëron

Betsaidë të verbrin Mt 16:5-12

Mr 8:13-26

Cezarea Jezui Mesia; parathotë

e Filipit vdekjen, ringjalljen

Mt 16:13-28 Mr 8:27–9:1

Lu 9:18-27

Ka shumë Shpërfytyrimi para Pjetrit,

mundësi në Jakovit dhe Gjonit

m. e Hermonit Mt 17:1-13 Mr 9:2-13

Lu 9:28-36

Cezarea Shëron të demonizuarin, që

e Filipit dishepujt s’mundën ta

shëronin Mt 17:14-20

Mr 9:14-29 Lu 9:37-43

Galile Parathotë prapë vdekjen e tij

dhe ringjalljen

Mt 17:22, 23 Mr 9:30-32

Lu 9:43-45

Kapernaum Siguron në mënyrë të

mrekullueshme paratë për

taksën Mt 17:24-27

Kapernaum Më i madhi në Mbretëri;

zgjidhja e fajeve; mëshira

Mt 18:1-35 Mr 9:33-50

Lu 9:46-50

Galile; Samari Largohet nga Galilea

për festën e Kasolleve;

çdo gjë lihet mënjanë për

shërbimin Mt 8:19-22

Lu 9:51-62 Gjo 7:2-10

Shërbimi i mëvonshëm i Jezuit në Jude

32, festa Jerusalem Mësimi publik i Jezuit

e Kasolleve në festën e Kasolleve

Gjo 7:11-52

Jerusalem Mësimi pas festës;

shëron të verbrin

Gjo 8:12–9:41

Ka shumë 70 dërgohen për të

mundësi në Jude predikuar; kthimi i

tyre, raporti Lu 10:1-24

Jude; Tregon për samaritanin

Betani që u soll si i afërm;

ë shtëpinë e Martës, Marisë

Lu 10:25-42

Ka shumë Mëson përsëri lutjen model;

mundësi në Jude këmbëngulje në të

kërkuar Lu 11:1-13

Ka shumë Hedh poshtë akuzat

mundësi në Jude e rreme; tregon se ai

brez mund të dënohet

Lu 11:14-36

Ka shumë Në tryezën e fariseut,

mundësi në Jude Jezui denoncon hipokritët

Lu 11:37-54

Ka shumë Bisedë për kujdesin e

mundësi në Jude Perëndisë; kujdestari i

besueshëm Lu 12:1-59

Ka shumë Shëron gruan sakate në

mundësi në Jude sabat; tri ilustrimet

Lu 13:1-21

32, festa Jerusalem Jezui në festën e Kushtimit;

e Kushtimit Bariu i shkëlqyer

Gjo 10:1-39

Shërbimi i mëvonshëm i Jezuit në lindje të Jordanit

Përtej Shumë veta tregojnë besim

Jordanit te Jezui Gjo 10:40-42

Pere Mëson në qytete, fshatra,

(përtej Jordanit) duke ecur drejt Jerusalemit

Lu 13:22

Pere Hyrja në Mbretëri;

kërcënimi i Herodit;

shtëpia e shkretuar

Lu 13:23-35

Ka shumë Përulësi; ilustrimi i darkës

mundësi në Pere së madhe Lu 14:1-24

Ka shumë Llogaritja e kostos

mundësi në Pere për të qenë dishepull

Lu 14:25-35

Ka shumë Ilustrime: delja e humbur,

mundësi në Pere monedha e humbur, djali

plëngprishës Lu 15:1-32

Ka shumë Ilustrime: kujdestari i

mundësi në Pere padrejtë, i pasuri dhe

Lazari Lu 16:1-31

Ka shumë Falja dhe besimi; skllevër

mundësi në Pere që s’vlejnë për asgjë

Lu 17:1-10

Betani Jezui ngjall Lazarin e vdekur

Gjo 11:1-46

Jerusalem; Këshilla e Kajafës kundër

Efraim Jezuit; Jezui largohet

Gjo 11:47-54

Samari; Shëron dhe mëson gjatë rrugës

Galile nëpër Samari, Galile

Lu 17:11-37

Samari ose Ilustrime: e veja që

Galile kërkonte me ngulm, fariseu

dhe taksambledhësi

Lu 18:1-14

Pere Zbret nëpër Pere; mëson

për divorcin Mt 19:1-12

Mr 10:1-12

Pere Pret dhe bekon fëmijët

Mt 19:13-15 Mr 10:13-16

Lu 18:15-17

Pere I riu pasanik; ilustrimi i

mëditësve në vresht

Mt 19:16–20:16

Mr 10:17-31 Lu 18:18-30

Ka shumë mundësi Për herë të tretë Jezui

në Pere parathotë vdekjen,

ringjalljen e tij

Mt 20:17-19 Mr 10:32-34

Lu 18:31-34

Ka shumë mundësi Kërkesa që Jakovi dhe

në Pere Gjoni të ulen në Mbretëri

Mt 20:20-28 Mr 10:35-45

Jeriko Duke kaluar nëpër Jeriko,

shëron dy të verbër;

viziton Zakeun;

ilustrimi i dhjetë minave

Mt 20:29-34 Mr 10:46-52

Lu 18:35–19:28

Shërbimi përfundimtar i Jezuit në Jerusalem

8 nisan 33 Betani Mbërrin në Betani

gjashtë ditë para Pashkës

Gjo 11:55–12:1

9 nisan Betani Festa në shtëpinë e Simonit

të lebrosur; Maria vajos

Jezuin; judenjtë vijnë të

shohin Jezuin dhe Lazarin

Mt 26:6-13 Mr 14:3-9

Gjo 12:2-11

Betani- Hyrja triumfuese e Krishtit

Jerusalem në Jerusalem

Mt 21:1-11, 14-17

Mr 11:1-11 Lu 19:29-44

Gjo 12:12-19

10 nisan Betani- Mallkon fikun shterpë; pastron

Jerusalem për herë të dytë tempullin

Mt 21:18, 19, 12, 13

Mr 11:12-17 Lu 19:45, 46

Jerusalem Krerët e priftërinjve dhe

skribët kurdisin plane për

të vrarë Jezuin

Mr 11:18, 19 Lu 19:47, 48

Jerusalem Bisedë me grekët; mosbesimi

i judenjve Gjo 12:20-50

11 nisan Betani- Fiku shterpë gjendet i tharë

Jerusalem Mt 21:19-22 Mr 11:20-25

Jerusalem, Pyetje për autoritetin e

tempull Krishtit; ilustrimi i dy

bijve Mt 21:23-32

Mr 11:27-33 Lu 20:1-8

Jerusalem, Ilustrimi i kultivuesve

tempull të ligj, i dasmës

Mt 21:33–22:14 Mr 12:1-12

Lu 20:9-19

Jerusalem, Pyetje grackë për taksën,

tempull ringjalljen, urdhërimin

Mt 22:15-40 Mr 12:13-34

Lu 20:20-40

Jerusalem, Jezui u jep fund pyetjeve

tempull për prejardhjen e Mesisë

Mt 22:41-46 Mr 12:35-37

Lu 20:41-44

Jerusalem, Denoncim fshikullues kundër

tempull skribëve dhe farisenjve

Mt 23:1-39 Mr 12:38-40

Lu 20:45-47

Jerusalem, Qindarkat e vejushës

tempull Mr 12:41-44 Lu 21:1-4

Mali i Parathënia e rënies së

Ullinjve Jerusalemit; prania e

Jezuit; fundi i sistemit

Mt 24:1-51 Mr 13:1-37

Lu 21:5-38

Mali i Ilustrimet e dhjetë

Ullinjve virgjëreshave, talentave,

deleve dhe cjepve

Mt 25:1-46

12 nisan Jerusalem Krerët fetarë komplotojnë

për vdekjen e Jezuit

Mt 26:1-5 Mr 14:1, 2

Lu 22:1, 2

Jerusalem Juda bie në ujdi me

priftërinjtë për tradhtimin

e Jezuit Mt 26:14-16

Mr 14:10, 11 Lu 22:3-6

13 nisan Pranë dhe në Përgatitjet për Pashkën

(e enjte Jerusalem Mt 26:17-19 Mr 14:12-16

pasdite) Lu 22:7-13

14 nisan Jerusalem Ha vaktin e Pashkës me të 12-t

Mt 26:20, 21 Mr 14:17, 18

Lu 22:14-18

Jerusalem Jezui u lan këmbët apostujve

të tij Gjo 13:1-20

Jerusalem Juda identifikohet si tradhtar

dhe lejohet të ikë

Mt 26:21-25 Mr 14:18-21

Lu 22:21-23 Gjo 13:21-30

Jerusalem Vendoset darka e Përkujtimit

me të 11-t

Mt 26:26-29 Mr 14:22-25

Lu 22:19, 20, 24-30

[1 Kor. 11:23-25]

Jerusalem Parathotë mohimin nga ana e

Pjetrit dhe shpërndarjen e

apostujve

Mt 26:31-35 Mr 14:27-31

Lu 22:31-38 Gjo 13:31-38

Jerusalem Ndihmësi; dashuri reciproke;

shtrëngim; lutja e Jezuit

Gjo 14:1–17:26

Getsemani Angështia në kopsht; tradhtimi

i Jezuit dhe arrestimi

Mt 26:30, 36-56

Mr 14:26, 32-52

Lu 22:39-53 Gjo 18:1-12

Jerusalem Merret në pyetje nga Hanai,

Kajafa, Sinedri; Pjetri

e mohon Mt 26:57–27:1

Mr 14:53–15:1 Lu 22:54-71

Gjo 18:13-27

Jerusalem Juda tradhtari var veten

Mt 27:3-10 [Vep. 1:18, 19]

Jerusalem Para Pilatit, pastaj Herodit

dhe prapë te Pilati

Mt 27:2, 11-14 Mr 15:1-5

Lu 23:1-12 Gjo 18:28-38

Jerusalem E dorëzojnë për ta vrarë,

pasi Pilati kërkon lirimin

e tij Mt 27:15-30

Mr 15:6-19 Lu 23:13-25

Gjo 18:39–19:16

(rr. 15.00,

e premte) Golgotha, Vdekja e Jezuit në një shtyllë

Jerusalem torture dhe ngjarjet pasuese

Mt 27:31-56 Mr 15:20-41

Lu 23:26-49 Gjo 19:16-30

Jerusalem Trupi i Jezuit hiqet nga

shtylla e torturës dhe

varroset

Mt 27:57-61 Mr 15:42-47

Lu 23:50-56 Gjo 19:31-42

15 nisan Jerusalem Priftërinjtë dhe farisenjtë

vënë roja për varrin

Mt 27:62-66

16 nisan Jerusalem Ringjallja e Jezuit dhe

dhe rrethina ngjarje të asaj dite

Mt 28:1-15 Mr 16:1-8

Lu 24:1-49 Gjo 20:1-25

ps. 16 nisanit Jerusalem; Galile Shfaqje të njëpasnjëshme

të Jezu Krishtit

Mt 28:16-20 [1Kor. 15:5-7]

[Vep. 1:3-8] Gjo 20:26–21:25

25 ijar Mali i Ullinjve, Ngjitja e Jezuit në qiell,

pranë Betanisë 40 ditë pas ringjalljes

së tij [Vep. 1:9-12]

Lu 24:50-53

Pyetje për tabelën që përmban «Ngjarje kryesore nga jeta tokësore e Jezuit»:

(a) Përmend disa nga ngjarjet më të spikatshme të shërbimit të Jezuit deri në kohën e burgosjes së Gjon Pagëzorit.

(b) Thuaj vendin dhe vitin e ngjarjeve vijuese: ⁽¹⁾ Thirrja e Simonit, Andreas, Jakovit dhe Gjonit. ⁽²⁾ Zgjedhja e 12 apostujve. ⁽³) Predikimi në Mal. ⁽⁴⁾ Shpërfytyrimi. ⁽⁵⁾ Ringjallja e Lazarit të vdekur. ⁽⁶⁾ Vizita e Jezuit në shtëpinë e Zakeut.

(ç) Cilat janë disa nga ngjarjet kryesore në lidhje me Jezuin që ndodhën nga 8 deri më 16 nisan të vitit 33 të e.s.?

(d) Cilat ishin disa nga ilustrimet e jashtëzakonshme që bëri Jezui gjatë shërbimit të tij në tokë?

TABELA E DATAVE HISTORIKE KRYESORE

Simbolet: ps. do të thotë «pas», pr. do të thotë «para», rr. do të thotë «rreth».

Data Ngjarja Referimi

4026 p.e.s. Krijimi i Adamit Zan. 2:7

ps. 4026 p.e.s. Besëlidhja edenike, Zan. 3:15

profecia e parë

pr. 3896 p.e.s. Kaini vret Abelin Zan. 4:8

3896 p.e.s. Lindja e Setit Zan. 5:3

3404 p.e.s. Lindja e Enokut të drejtë Zan. 5:18

3339 p.e.s. Lindja e Metuselahut Zan. 5:21

3152 p.e.s. Lindja e Lamekut Zan. 5:25

3096 p.e.s. Vdekja e Adamit Zan. 5:5

3039 p.e.s. Merret Enoku; përfundon Zan. 5:23, 24;

periudha e tij e profetizimit Juda 14

2970 p.e.s. Lindja e Noesë Zan. 5:28, 29

2490 p.e.s. Shpallja e Perëndisë Zan. 6:3

për njerëzimin

2470 p.e.s. Lindja Jafetit Zan. 5:32; 9:24;

Zn 10:21

2468 p.e.s. Lindja e Semit Zan. 7:11; 11:10

2370 p.e.s. Vdekja e Metuselahut Zan. 5:27

Derdhen ujërat e Përmbytjes Zan. 7:6, 11

(në vjeshtë)

2369 p.e.s. Besëlidhja pas Përmbytjes Zan. 8:13; 9:16

2368 p.e.s. Lindja e Arpakshadit Zan. 11:10

ps. 2269 p.e.s. Ndërtimi i kullës së Babelit Zan. 11:4

2020 p.e.s. Vdekja e Noesë Zan. 9:28, 29

2018 p.e.s. Lindja e Abrahamit Zan. 11:26, 32; 12:4

1943 p.e.s. Abrahami kalon Eufratin Zan. 12:4, 7;

gjatë udhës për në Kanaan; Dal. 12:40;

shpallet e vlefshme Gal. 3:17

besëlidhja abrahamike;

fillon periudha 430-vjeçare

që zgjat deri te besëlidhja

e Ligjit

pr. 1933 p.e.s. Shpëtohet Loti; Abrahami Zan. 14:16, 18; 16:3

viziton Melkisedekun

1932 p.e.s. Lind Ismaeli Zan. 16:15, 16

1919 p.e.s. Besëlidhja e rrethprerjes Zan. 17:1, 10, 24

Gjykimi i Sodomës dhe Zan. 19:24

i Gomorrës

1918 p.e.s. Lindja e Isakut, trashëgimtari Zan. 21:2, 5;

i vërtetë; fillojnë Vep. 13:17-20

‘rreth 450 vjetët’

1913 p.e.s. Isakut i hiqet gjiri; Zan. 21:8; 15:13;

Ismaeli dëbohet; fillon Vep. 7:6

mundimi 400-vjeçar

1881 p.e.s. Vdekja e Sarës Zan. 17:17; 23:1

1878 p.e.s. Isaku martohet me Rebekën Zan. 25:20

1868 p.e.s. Vdekja e Semit Zan. 11:11

1858 p.e.s. Lindja Esaut dhe e Jakobit Zan. 25:26

1843 p.e.s. Vdekja e Abrahamit Zan. 25:7

1818 p.e.s. Esau martohet me dy Zan. 26:34

gratë e para

1795 p.e.s. Vdekja e Ismaelit Zan. 25:17

1781 p.e.s. Jakobi ikën në Haran; Zan. 28:2, 13, 19

vegimi i tij në Bethel

1774 p.e.s. Jakobi martohet me Lean Zan. 29:23-30

dhe Rakelën

1767 p.e.s. Lindja e Jozefit Zan. 30:23, 24

1761 p.e.s. Jakobi kthehet nga Zan. 31:18, 41

Harani në Kanaan

rr. 1761 p.e.s. Jakobi përleshet me një Zan. 32:24-28

engjëll; i vihet emri Izrael

1750 p.e.s. Jozefin e shesin si Zan. 37:2, 28

skllav vëllezërit e vet

1738 p.e.s. Vdekja e Isakut Zan. 35:28, 29

1737 p.e.s. Jozefi bëhet kryeministër Zan. 41:40, 46

i Egjiptit

1728 p.e.s. Jakobi bashkë me gjithë Zan. 45:6; 46:26;

familjen hyn në Egjipt Zn 47:9

1711 p.e.s. Vdekja e Jakobit Zan. 47:28

1657 p.e.s. Vdekja e Jozefit Zan. 50:26

b. 1613 p.e.s. Sprova e Jobit Jobi 1:8; 42:16

ps. 1600 p.e.s. Egjipti bëhet fuqia Dal. 1:8

e parë botërore

1593 p.e.s. Lindja e Moisiut Dal. 2:2, 10

1553 p.e.s. Moisiu kërkon të Dal. 2:11, 14, 15;

bëhet çlirimtar; Vep. 7:23

arratiset në Midian

rr. 1514 p.e.s. Moisiu te kaçubja në flakë Dal. 3:2

1513 p.e.s. Pashka; izraelitët ikin Dal. 12:12;

nga Egjipti; çlirimi Dal. 14:27, 29, 30;

në Detin e Kuq; Zan. 15:13, 14

tronditet fuqia egjiptiane;

fundi i mundimit 400-vjeçar

Besëlidhja e Ligjit Dal. 24:6-8

te mali Sinai (Horeb)

Fundi i periudhës Gal. 3:17;

430-vjeçare nga shpallja Dal. 12:40

e vlefshme e besëlidhjes

abrahamike

Moisiu shkruan librin Gjoni 5:46

e Zanafillës në shkretëtirë;

nis shkrimi i Biblës

1512 p.e.s. Përfundon ndërtimi i Dal. 40:17

tabernakullit

Vendoset priftëria aaronike Lev. 8:34-36

Moisiu përfundon Daljen Lev. 27:34;

dhe Levitikun Num. 1:1

rr. 1473 p.e.s. Moisiu përfundon librin Jobi 42:16, 17

e Jobit

1473 p.e.s. Moisiu përfundon Numrat Num. 35:1; 36:13

në rrafshinat e Moabit

Besëlidhja me Izraelin Ligj. 29:1

në Moab

Moisiu shkruan Ligj. 1:1, 3

Ligjin e përtërirë

Moisiu vdes në Ligj. 34:1, 5, 7

malin e Nebos në Moab

Izraeli hyn në Kanaan Jos. 4:19

i udhëhequr nga Josiu

1467 p.e.s. Përfundon pushtimi i vendit; Jos. 11:23; 14:7,

përfundojnë ‘rreth 450 vjetët’ Jos. 14:10-15

që përmenden te Veprat 13:17-20

rr. 1450 p.e.s. Përfundon libri i Josiut Jos. 1:1; 24:26

Vdekja e Josiut Jos. 24:29

1117 p.e.s. Samueli miros Saulin 1 Sam. 10:24;

si mbret të Izraelit Vep. 13:21

1107 p.e.s. Lindja e Davidit në Betlehem 1 Sam. 16:1

rr. 1100 p.e.s. Samueli përfundon librin Gjyk. 21:25

e Gjykatësve

rr. 1090 p.e.s. Samueli përfundon librin Rutha 4:18-22

e Ruthës

rr. 1078 p.e.s. Libri 1 Samuelit 1 Sam. 31:6

1077 p.e.s. Davidi bëhet mbret 2 Sam. 2:4

i Judës në Hebron

1070 p.e.s. Davidi bëhet mbret 2 Sam. 5:3-7

mbi tërë Izraelin;

e bën Jerusalemin

kryeqytetin e tij

ps. 1070 p.e.s. Sillet arka në Jerusalem; 2 Sam. 6:15; 7:12-16

lidhet me Davidin një

besëlidhje për një mbretëri

rr. 1040 p.e.s. Gadi dhe Natani përfundojnë 2 Sam. 24:18

2 Samuelit

1037 p.e.s. Solomoni bëhet mbret i 1 Mbret. 1:39; 2:12

Izraelit në vend të Davidit

1034 p.e.s. Nis ndërtimi i tempullit 1 Mbret. 6:1

nga Solomoni

1027 p.e.s. Përfundon tempulli në 1 Mbret. 6:38

Jerusalem

rr. 1020 p.e.s. Solomoni përfundon Këngën Këng. 1:1

e Solomonit

pr. 1000 p.e.s. Solomoni përfundon librin Ekl. 1:1

e Eklisiastiut

997 p.e.s. Rehoboami bëhet mbret 1 Mbret. 11:43;

në vend të Solomonit; 1Mb 12:19, 20

mbretëria ndahet; Jeroboami

nis të sundojë si mbret

i Izraelit

993 p.e.s. Shishaku pushton Judën dhe

merr thesaret e tempullit 1 Mbret. 14:25, 26

980 p.e.s. Abijami (Abijahu) bëhet 1 Mbret. 15:1, 2

mbret i Judës në vend

të Rehoboamit

977 p.e.s. Asa bëhet mbret i Judës 1 Mbret. 15:9, 10

në vend të Abijamit

rr. 976 p.e.s. Nadabi bëhet mbret 1 Mbret. 14:20

i Izraelit në vend

të Jeroboamit

rr. 975 p.e.s. Baasha bëhet mbret i 1 Mbret. 15:33

Izraelit në vend të Nadabit

rr. 952 p.e.s. Elahu bëhet mbret i 1 Mbret. 16:8

Izraelit në vend të Baashës

rr. 951 p.e.s. Zimri bëhet mbret i 1 Mbret. 16:15

Izraelit në vend të Elahut

Omri dhe Tibni bëhen 1 Mbret. 16:21

mbretër të Izraelit në

vend të Zimrit

rr. 947 p.e.s. Omri sundon i vetëm si 1 Mbret. 16:22, 23

mbret i Izraelit

rr. 940 p.e.s. Akabi bëhet mbret i 1 Mbret. 16:29

Izraelit në vend të Omrit

936 p.e.s. Jehozafati bëhet mbret 1 Mbret. 22:41, 42

i Judës në vend të Asës

rr. 919 p.e.s. Ahaziahu bëhet mbret 1 Mbret. 22:51, 52

i vetëm i Izraelit

në vend të Akabit

rr. 917 p.e.s. Jehorami i Izraelit bëhet 2 Mbret. 3:1

mbret i vetëm në vend

të Ahaziahut

913 p.e.s. Jehorami i Judës ‘bëhet mbret’ 2 Mbret. 8:16, 17

bashkë me Jehozafatin

rr. 906 p.e.s. Ahaziahu bëhet mbret i 2 Mbret. 8:25, 26

Judës në vend të Jehoramit

rr. 905 p.e.s. Mbretëresha Atalia uzurpon 2 Mbret. 11:1-3

fronin e Judës

Jehu bëhet mbret i 2 Mbret. 9:24, 27;

Izraelit në vend të Jehoramit 2Mb 10:36

898 p.e.s. Jehoasi bëhet mbret i Judës 2 Mbret. 12:1

në vend të Ahaziahut

876 p.e.s. Jehoahazi bëhet mbret i 2 Mbret. 13:1

Izraelit në vend të Jehut

rr. 859 p.e.s. Jehoasi bëhet mbret i 2 Mbret. 13:10

vetëm i Izraelit në

vend të Jehoahazit

858 p.e.s. Amaziahu bëhet mbret i 2 Mbret. 14:1, 2

Judës në vend të Jehoasit

rr. 844 p.e.s. Jeroboami II bëhet mbret i 2 Mbret. 14:23

Izraelit në vend të Jehoasit

Jonai përfundon librin Jonai 1:1, 2

e Jonait

829 p.e.s. Uziahu (Azariahu) bëhet 2 Mbret. 15:1, 2

mbret i Judës në vend

të Amaziahut

rr. 820 p.e.s. Ndoshta shkruhet libri i Joelit Joeli 1:1

rr. 804 p.e.s. Amosi përfundon librin e Amosi 1:1

Amosit

rr. 792 p.e.s. Zakaria sundon si mbret 2 Mbret. 15:8

i Izraelit (6 muaj)

rr. 791 p.e.s. Shalumi bëhet mbret i 2 Mbret. 15:13, 17

Izraelit në vend të Zakarisë

Menahemi bëhet mbret i

Izraelit në vend të Shalumit

rr. 780 p.e.s. Pekahiahu bëhet mbret i 2 Mbret. 15:23

Izraelit në vend të Menahemit

rr. 778 p.e.s. Pekahu bëhet mbret i 2 Mbret. 15:27

Izraelit në vend të

Pekahiahut

rr. 778 p.e.s. Isaia fillon të profetizojë Isa. 1:1; 6:1

777 p.e.s. Jotami bëhet mbret i Judës 2 Mbret. 15:32, 33

në vend të Uziahut

(Azariahut)

rr. 761 p.e.s. Akazi bëhet mbret i Judës 2 Mbret. 16:1, 2

në vend të Jotamit

rr. 758 p.e.s. Hoshea ‘fillon të 2 Mbret. 15:30

mbretërojë’ si mbret

i Izraelit

745 p.e.s. Hezekia bëhet mbret i 2 Mbret. 18:1, 2

Judës në vend të Akazit

ps. 745 p.e.s. Hozea përfundon librin e Hozesë Hoz. 1:1

740 p.e.s. Asiria nënshtron Izraelin,

merr Samarinë 2 Mbret. 17:6, 13, 18

732 p.e.s. Senakeribi pushton Judën 2 Mbret. 18:13

ps. 732 p.e.s. Isaia përfundon librin e Isaisë Isa. 1:1

pr. 717 p.e.s. Mikea përfundon librin e Mikesë Mik. 1:1

rr. 717 p.e.s. Përfundon përpilimi i Proverbave Prov. 25:1

716 p.e.s. Manaseu bëhet mbret i Judës 2 Mbret. 21:1

në vend të Hezekisë

661 p.e.s. Amoni bëhet mbret i Judës 2 Mbret. 21:19

në vend të Manaseut

659 p.e.s. Josia bëhet mbret i Judës 2 Mbret. 22:1

në vend të Amonit

pr. 648 p.e.s. Sofonia përfundon librin Sof. 1:1

e Sofonisë

647 p.e.s. Jeremia caktohet si profet Jer. 1:1, 2, 9, 10

pr. 632 p.e.s. Naumi përfundon librin e Naumit Nau. 1:1

632 p.e.s. Ninevia bie në duart e Nau. 3:7

kaldeasve e të medëve

Babilonia është gati të bëhet

fuqia e tretë botërore

628 p.e.s. Jehoahazi, pasues i Josisë, 2 Mbret. 23:31

sundon si mbret i Judës

Jehojakimi bëhet mbret i 2 Mbret. 23:36

Judës në vend të Jehoahazit

rr. 628 p.e.s. Habakuku përfundon Hab. 1:1

librin e Habakukut

625 p.e.s. Nabukodonosori (II) bëhet Jer. 25:1

mbret i Babilonisë; viti

i tij i parë i mbretërimit

llogaritet nga nisani i

vitit 624 p.e.s.

620 p.e.s. Nabukodonosori e bën Jehojakimin 2 Mbret. 24:1

mbret që t’i paguajë haraç

618 p.e.s. Jehojakini bëhet mbret në Judë 2 Mbret. 24:6, 8

pas Jehojakimit

617 p.e.s. Nabukodonosori merr në Dan. 1:1-4;

Babiloni robërit e parë judenj

Zedekia bëhet mbret i Judës 2 Mbret. 24:12-18

613 p.e.s. Ezekieli nis të profetizojë Ezek. 1:1-3

609 p.e.s. Nabukodonosori vjen për herë

të tretë kundër Judës; 2 Mbret. 25:1, 2

nis rrethimi i Jerusalemit

607 p.e.s. muaji i pestë (ab), 2 Mbret. 25:8-10;

tempulli rrafshohet dhe Jer. 52:12-14

Jerusalemi shkatërrohet

muaji i shtatë, judenjtë 2 Mbret. 25:25, 26;

ikin nga Juda; fillon numërimi Luka 21:24

i ‘kohëve të caktuara

të kombeve’

Jeremia shkruan Vajtimet Vajt. hyrja, LXX

rr. 607 p.e.s. Abdia shkruan librin e Abdisë Abd. 1

rr. 591 p.e.s. Ezekieli përfundon librin Ezek. 40:1; 29:17

e Ezekielit

580 p.e.s. Përfundojnë librat 1 dhe Jer. 52:31;

2 Mbretërve dhe i Jeremisë 2 Mbret. 25:27

539 p.e.s. Babilonia bie në duart e Dan. 5:30, 31

medëve dhe të persëve;

Medo-Persia bëhet fuqia

e katërt botërore

537 p.e.s. Hyn në fuqi dekreti i 2 Kron. 36:22, 23;

persit Kir i cili i Jer. 25:12; 29:10

lejon judenjtë të kthehen

në Jerusalem; përfundon

shkretimi 70-vjeçar

i Jerusalemit

rr. 536 p.e.s. Danieli përfundon librin e Danielit Dan. 10:1

536 p.e.s. Zorobabeli hedh themelet e tempullit Ezd. 3:8-10

522 p.e.s. Ndalohet puna për ndërtimin Ezd. 4:23, 24

e tempullit

520 p.e.s. Hageu përfundon librin e Hageut Hag. 1:1

518 p.e.s. Zakaria përfundon librin e Zakarisë Zak. 1:1

515 p.e.s. Zorobabeli përfundon tempullin Ezd. 6:14, 15

e dytë

rr. 475 p.e.s. Mordekai përfundon librin Est. 3:7; 9:32

e Esterës

468 p.e.s. Ezdra dhe priftërinjtë kthehen Ezd. 7:7

në Jerusalem

rr. 460 p.e.s. Ezdra përfundon librin Ezd. 1:1;

1 dhe 2 Kronikave dhe të Ezdrës; 2 Kron. 36:22

përpilohet pjesa e fundit e Psalmeve

455 p.e.s. Nehemia rindërton muret Neh. 1:1; 2:1, 11;

e Jerusalemit; fillon Ne 6:15;

të përmbushet profecia Dan. 9:24

e 70 javëve

ps. 443 p.e.s. Nehemia përfundon librin e Nehemisë Neh. 5:14

Malakia përfundon librin e Malakisë Mal. 1:1

406 p.e.s. Përfundon rindërtimi i Jerusalemit Dan. 9:25

332 p.e.s. Greqia, fuqia e pestë botërore, Dan. 8:21

sundon mbi Jude

rr. 280 p.e.s. Nis Septuaginta greke

165 p.e.s. Rikushtohet tempulli pas Gjoni 10:22

dhunimit nga idhujtaria greke;

festa e Kushtimit

63 p.e.s. Roma, fuqia e gjashtë botërore, Gjoni 19:15;

sundon mbi Jerusalem Zbul. 17:10

rr. 37 p.e.s. Herodi (i emëruar mbret nga Roma)

merr me sulm Jerusalemin

2 p.e.s. Lindja e Gjon Pagëzorit Luka 1:60; 2:7

dhe e Jezuit

29 i e.s. Gjoni dhe Jezui nisin Luka 3:1, 2, 23

shërbimin e tyre

33 i e.s. 14 nisan: Jezui bëhet fli, Luka 22:20; 23:33

duke siguruar bazën për

besëlidhjen e re;

e vënë në shtyllë

16 nisan: ringjallja e Jezuit Mat. 28:1-10

6 sivan, Dita e Pesëdhjetë: Vep. 2:1-17, 38

derdhet fryma e shenjtë;

Pjetri u hap udhën judenjve

për në kongregacionin e krishterë

36 i e.s. Fundi i 70 javëve Dan. 9:24-27;

vjetore; Pjetri viziton Kornelin, Vep. 10:1, 45

i pari nga njerëzit e parrethprerë

të kombeve që bëhet pjesë

e kongregacionit të krishterë

rr. 41 të e.s. Mateu shkruan ungjillin me titull «Mateu»

rr. 47-48 të e.s. Pavli fillon udhëtimin e Vep. 13:1–14:28

parë misionar

rr. 49 të e.s. Trupi Udhëheqës vendos kundër Vep. 15:28, 29

kërkesës së rrethprerjes

për besimtarët nga kombet

rr. 49-52 të e.s. Udhëtimi i dytë misionar Vep. 15:36–18:22

i Pavlit

rr. 50 të e.s. Pavli shkruan nga Korinti 1 Sel. 1:1

1 Selanikasve

rr. 51 të e.s. Pavli shkruan nga Korinti 2 Sel. 1:1

2 Selanikasve

rr. 50-52 të e.s. Pavli shkruan nga Korinti Gal. 1:1

ose Antiokia e Sirisë

letrën drejtuar Galatasve

rr. 52-56 të e.s. Udhëtimi i tretë misionar Vep. 18:23–21:19

i Pavlit

rr. 55 të e.s. Pavli shkruan nga Efesi 1 Kor. 15:32;

1 Korintasve dhe nga 2 Kor. 2:12, 13

Maqedonia 2 Korintasve

rr. 56 të e.s. Pavli shkruan nga Korinti Rom. 16:1

letrën drejtuar Romakëve

rr. 56-58 të e.s. Luka shkruan ungjillin me Luka 1:1, 2

titull «Luka»

rr. 60-61 të e.s. Nga Roma Pavli shkruan:

Efesianëve Efes. 3:1

Filipianëve Filip. 4:22

Kolosianëve Kolos. 4:18

Filemonit Fil. 1

rr. 61 të e.s. Pavli shkruan nga Roma Hebr. 13:24; 10:34

letrën drejtuar Hebrenjve

Luka përfundon në Romë

librin e Veprave

pr. 62 të e.s. Jakovi, vëllai i Jezuit, Jak. 1:1

shkruan nga Jerusalemi

letrën me titull «Jakovi»

rr. 60-65 të e.s. Marku shkruan ungjillin

me titull «Marku»

rr. 61-64 të e.s. Pavli shkruan nga Maqedonia 1 Tim. 1:3

1 Timoteut

Pavli shkruan nga Maqedonia Titit 1:5

(?) Titit

rr. 62-64 të e.s. Pjetri shkruan nga 1 Pjet. 1:1; 5:13

Babilonia 1 Pjetrit

rr. 64 të e.s. Pjetri shkruan nga 2 Pjet. 1:1

Babilonia (?) 2 Pjetrit

rr. 65 të e.s. Pavli shkruan nga Roma 2 Tim. 4:16-18

2 Timoteut

Juda, vëllai i Jezuit, Juda 1, 17, 18

shkruan letrën me titull «Juda»

70 të e.s. Jerusalemi dhe tempulli i Dan. 9:27;

tij shkatërrohet nga romakët Mat. 23:37, 38;

Luka 19:42-44

rr. 96 të e.s. Në Patmos Gjoni shkruan Zbulesën Zbul. 1:9

rr. 98 të e.s. Gjoni shkruan ungjillin me Gjoni 21:22, 23

titull «Gjoni» dhe letrat e tij

1, 2 dhe 3 Gjonit;

përfundon shkrimi i Biblës

rr. 100 të e.s. Vdes Gjoni, apostulli 2 Sel. 2:7

i fundit

SHËNIM: Të mbahet parasysh se ndonëse disa prej këtyre datave janë të përcaktuara mirë, disa të tjera janë të përafërta, të bazuara në dëshmitë ekzistuese. Qëllimi i tabelës nuk është të përcaktojë data të pandryshueshme për çdo ngjarje, por t’i ndihmojë ata që studiojnë Biblën që të përcaktojnë ngjarjet në rrjedhën e kohës dhe të shohin lidhjet e tyre me njëra-tjetrën.

Pyetje për «Tabelën e datave historike kryesore» dhe për «Tabelën e librave të Biblës»:

(a) Duke krahasuar dy tabelat, përmend disa nga profetët dhe shkrimtarët biblikë që jetuan ⁽¹⁾ para se të themelohej mbretëria e Izraelit në vitin 1117 p.e.s., ⁽²⁾ gjatë kohës së mbretërive të Izraelit dhe të Judës, ⁽³⁾ gjatë periudhës nga fillimi i mërgimit në Babiloni deri në plotësimin e kanunit të Shkrimeve Hebraike.

(b) Përcakto kohën kur u shkruan letrat e Pavlit dhe si lidhen këto me kohën e udhëtimeve të tij misionare.

(c) Cilat pika të tjera interesante vëren për sa i përket kohës kur u shkruan librat e tjerë të Shkrimeve të Krishtere Greke?

(ç) Bëj lidhjen mes individëve vijues me ndonjë ngjarje të rëndësishme në historinë biblike, duke thënë nëse jetuan para apo pas asaj ngjarjeje, ose lidhi ata me individë të tjerë që jetuan në të njëjtën kohë: Semi, Samueli, Metuselahu, Loti, mbreti Saul, Davidi, Jobi, Hoshea (mbret i Izraelit), Solomoni, Aaroni, Zedekia (mbret i Judës).

(d) Cilat ngjarje kryesore ndodhën gjatë kohës kur jetoi: ⁽¹⁾ Noeja, ⁽²⁾ Abrahami, ⁽³⁾ Moisiu?

(dh) Bëj lidhjen e datave vijuese (p.e.s.) me ngjarjet kryesore të renditura më poshtë: 4026, 2370, 1943, 1513, 1473, 1117, 997, 740, 607, 539, 537, 455.

Krijimi i Adamit

Besëlidhja e Ligjit që u bë në malin Sinai

Shkatërrimi i Jerusalemit

Kthimi i judenjve në Jerusalem pas dekretit të Kirit

Fillon shkrimi i Biblës nën frymëzim

Nis Përmbytja

Babilonia bie në duart e medëve dhe të persëve

Miroset mbreti i parë i Izraelit

Abrahami kalon Eufratin; shpallet e vlefshme besëlidhja abrahamike

Ndahen mbretëria e Izraelit dhe e Judës

Asiria pushton mbretërinë veriore

Nehemia rindërton muret e Jerusalemit

Izraelitët çlirohen nga Egjipti

Josiu udhëheq Izraelin në Kanaan

Përfundon shkretimi 70-vjeçar i Jerusalemit

[Tabela në faqen 298]

TABELA E LIBRAVE TË BIBLËS

(Disa data [dhe emrat e disa vendeve ku u shkruan] nuk janë të sigurta. Simboli ps. do të thotë «pas», pr. do të thotë «para» dhe rr. do të thotë «rreth».)

Librat e Shkrimeve Hebraike të shkruar para erës sonë (p.e.s.)

Titulli Shkrimtari Vendi ku Shkrimi Periudha

i librit u shkrua përfundoi përkatëse

Zanafilla Moisiu Shkretëtirë 1513 Që nga

‘fillimi’

deri më

1657

Dalja Moisiu Shkretëtirë 1512 1657-1512

Levitiku Moisiu Shkretëtirë 1512 1 muaj

(1512)Numrat Moisiu Shkretëtirë/ 1473 1512-1473

Rrafshinat

e Moabit

Ligji i Moisiu Rrafshinat 1473 2 muaj

përtërirë e Moabit (1473)

Josiu Josiu Kanaan rr. 1450 1473–rr. 1450

Gjykatësit Samueli Izrael rr. 1100 rr. 1450–

rr. 1120

Rutha Samueli Izrael rr. 1090 11 vitet e

sundimit të

gjykatësve

1 Samuelit Samueli,

Gadi,

Natani Izrael rr. 1078 rr. 1180-1078

2 Samuelit Gadi,

Natani Izrael rr. 1040 1077–

rr. 1040

1 dhe 2 Mbretërve Jeremia Judë/Egjipt 580 rr. 1040-580

1 dhe 2 Kronikave Ezdra Jerusalem (?) rr. 460 Pas

1 Kron. 9:44,

1077-537

Ezdra Ezdra Jerusalem rr. 460 537–rr. 467

Nehemia Nehemia Jerusalem ps. 443 456–ps. 443

Estera Mordekai Shushan, rr. 475 493–rr. 475

Elam

Jobi Moisiu Shkretëtirë rr. 1473 Mbi 140

vjet midis

1657 dhe 1473

Psalmet Davidi rr. 460

dhe të tjerë

Proverbat Solomoni, Jerusalem rr. 717

Aguri,

Lemueli

Eklisiastiu Solomoni Jerusalem pr. 1000

Kënga Solomoni Jerusalem rr. 1020

e Solomonit

Isaia Isaia Jerusalem ps. 732 rr. 778–ps.

732

Jeremia Jeremia Judë/Egjipt 580 647-580

Vajtimet Jeremia Pranë Jerusalemit 607

Ezekieli Ezekieli Babiloni rr. 591 613–rr. 591

Danieli Danieli Babiloni rr. 536 618–rr. 536

Hozea Hozea Samari ps. 745 pr. 804–ps. 745

(Krahinë)

Joeli Joeli Judë rr. 820 (?)

Amosi Amosi Judë rr. 804

Abdia Abdia rr. 607

Jonai Jonai rr. 844

Mikea Mikea Judë pr. 717 rr. 777-717

Naumi Naumi Judë pr. 632

Habakuku Habakuku Judë rr. 628 (?)

Sofonia Sofonia Judë pr. 648

Hageu Hageu Jerusalem 520 112 ditë (520)

Zakaria Zakaria Jerusalem 518 520-518

Malakia Malakia Jerusalem ps. 443

Librat e Shkrimeve Greke të shkruar gjatë erës sonë (e.s.)

Titulli Shkrimtari Vendi ku Shkrimi Periudha

i librit u shkrua përfundoi përkatëse

Mateu Mateu Palestinë rr. 41 2 p.e.s.–

33 të e.s.

Marku Marku Romë rr. 60-65 29-33 të e.s.

Luka Luka Cezare rr. 56-58 3 p.e.s.–

33 të e.s.

Gjoni Apostulli Efes rr. 98 Pas hyrjes,

Gjon ose pranë 29-33 të e.s.

Veprat Luka Romë rr. 61 33–rr.

61 të e.s.

Romakëve Pavli Korint rr. 56

1 Korintasve Pavli Efes rr. 55

2 Korintasve Pavli Maqedoni rr. 55

Galatasve Pavli Korint ose rr. 50-52

Antioki e Sirisë

Efesianëve Pavli Romë rr. 60-61

Filipianëve Pavli Romë rr. 60-61

Kolosianëve Pavli Romë rr. 60-61

1 Selanikasve Pavli Korint rr. 50

2 Selanikasve Pavli Korint rr. 51

1 Timoteut Pavli Maqedoni rr. 61-64

2 Timoteut Pavli Romë rr. 65

Titit Pavli Maqedoni (?) rr. 61-64

Filemonit Pavli Romë rr. 60-61

Hebrenjve Pavli Romë rr. 61

Jakovi Jakovi Jerusalem pr. 62

(vëllai i Jezuit)

1 Pjetrit Pjetri Babiloni rr. 62-64

2 Pjetrit Pjetri Babiloni (?) rr. 64

1 Gjonit Apostulli Efes rr. 98

Gjon ose pranë

2 Gjonit Apostulli Efes rr. 98

Gjon ose pranë

3 Gjonit Apostulli Efes rr. 98

Gjon ose pranë

Juda Juda Palestinë (?) rr. 65

(vëllai i Jezuit)

Zbulesa Apostulli Patmos rr. 96

Gjon