Kryqi

Përkufizimi: Për pjesën më të madhe të të ashtuquajturit krishterim, kryqi është mjeti në të cilin u ekzekutua Jezu Krishti. Fjala është marrë nga latinishtja crux.

Përse në botimet e Dëshmitarëve të Jehovait, Jezui shfaqet i vënë në një shtyllë e me duart sipër kokës dhe jo në kryqin që njihet tradicionalisht?

Fjala greke e përkthyer «kryq» («shtyllë torture», BR), në shumë versione moderne të Biblës është staurós. Në greqishten klasike kjo fjalë do të thoshte thjesht një hu ose shtyllë. Më vonë, ajo nisi të përdorej edhe për një shtyllë ekzekutimi me një traversë. Në përputhje me këtë, një fjalor thotë: «Fjala greke për kryq [staurós], nënkuptonte pikërisht një shtyllë vertikale, ose një element të një gardhi me hunj, në të cilin mund të varej çdo gjë, ose mund të përdorej për të rrethuar [me gardh] një copë tokë. . . . Edhe në mes të romakëve duket se crux (prej nga rrjedh kryqi ynë) të ketë qenë në fillim një shtyllë vertikale.»​—The Imperial Bible Dictionary, botuar nga P. Ferbern (Londër, 1874), vëll. I, f. 376.

A vlen kjo edhe në rastin e ekzekutimit të Birit të Perëndisë? Është për t’u vërejtur se Bibla përdor edhe fjalën ksílon për të identifikuar mjetin që u përdor në atë rast. Ja si e përshkruan fjalën ksílon një fjalor: «Dru i prerë dhe gati për t’u përdorur, dru zjarri, tra, etj. . . . copë druri, kërcu, binar, hu . . . shkop, kopaçe . . . shtyllë ku vareshin kriminelët . . . prej druri të gjallë, pemë.» (A Greek-English Lexicon, nga autorët Lidëll dhe Skot) Pastaj, duke cituar si shembuj Veprat 5:30 dhe 10:39, shton: «Në Besëlidhjen e Re, përdoret për kryqin.» (Oksford, 1968, f. 1191, 1192) Sidoqoftë, në këto vargje Diodati i Ri dhe Kristoforidhi e përkthejnë fjalën ksílon «dru». (Krahaso këtë mënyrë përkthimi me Galatasve 3:13; Ligjin e përtërirë 21:22, 23.)

Një libër thotë: «Nuk ekziston as edhe një fjali e vetme në çdonjë nga shkrimet e shumta që përbëjnë Besëlidhjen e Re që, në greqishten origjinale, të ketë qoftë edhe prova jo të drejtpërdrejta në mbështetje të idesë që staurosi i përdorur në rastin e Jezuit, të ketë qenë diçka tjetër përveçse një stauros i zakonshëm; aq më tepër nuk ekzistojnë prova që të mbështetin idenë se ai nuk ka qenë një tra, por dy copa të gozhduara së bashku në formën e kryqit. . . . Nuk është një gabim i vogël ai që bëjnë mësuesit tanë, kur e përkthejnë fjalën stauros si ‘kryq’, ndërsa i kthejnë dokumentet e Kishës nga greqishtja në gjuhën tonë amtare, dhe kur e mbështetin këtë veprim, duke i dhënë fjalës ‘kryq’ në fjalorët tanë domethënien e staurosit, pa shpjeguar me kujdes që ky nuk ishte kuptimi kryesor i kësaj fjale në ditët e Apostujve, që u bë kuptimi kryesor vetëm shumë kohë më pas, dhe që kjo ndodhi, pavarësisht nga mungesa e provave të sigurta, vetëm ngaqë, për një arsye ose për një tjetër, u hamendësua që ai lloj staurosi ku u ekzekutua Jezui, kishte atë formë të veçantë.»​—The Non-Christian Cross, nga J. D. Parsons, (Londër, 1896), fq. 23, 24; shih edhe The Companion Bible (Thetford, Angli, 1997), Shtojca nr. 162.

Kështu pra, provat tregojnë se Jezui vdiq në një shtyllë të drejtë dhe jo në kryqin tradicional.

Cilat janë fillesat historike të kryqit të të ashtuquajturit krishterim?

«Pothuajse në çdo cep të botës së vjetër janë gjetur objekte të ndryshme, që datojnë nga periudha shumë më të hershme se epoka e krishterë, ku vërehen kryqe të formave të ndryshme. India, Siria, Persia dhe Egjipti, të gjithë japin shembuj të panumërt . . . Përdorimi i kryqit si një simbol fetar në kohët para krishterimit edhe nga popujt jo të krishterë, mund të konsiderohet pothuajse universal, dhe në shumë raste lidhej me ndonjë formë të adhurimit të natyrës.»​—Encyclopædia Britannica (1946), vëll. 6, f. 753.

«Forma e [kryqit me dy trarë] e ka origjinën në Kaldenë e lashtë dhe përdorej si simbol i perëndisë Tamuz (duke qenë sipas formës së Taut mistik, iniciali i emrit të tij) në atë vend dhe në vendet fqinje, përfshirë edhe Egjiptin. Nga mesi i shekullit të 3-të pas Krishtit, kishat ose ishin larguar nga disa doktrina të besimit të krishterë ose i kishin kthyer në absurditete. Për të rritur prestigjin e sistemit kishtar apostat, paganët pranoheshin në kisha pa marrë parasysh nëse kishin rilindur me anë të besimit, dhe u lejohej në një masë të madhe të mbanin shenjat dhe simbolet e veta pagane. Prandaj, Tau ose T, në formën e tij më të shpeshtë, me pjesën horizontale të ulur më poshtë, u përvetësua si simbol i kryqit të Krishtit»​—An Expository Dictionary of New Testament Words (Londër, 1962), i U. E. Vajnit, f. 256.

«Është e habitshme, por gjithsesi një fakt, që në kohët shumë më të hershme se lindja e Krishtit, dhe më pas në vende të paprekura nga mësimet e Kishës, Kryqi është përdorur si një simbol i shenjtë. . . . Baku i grekëve, Tamuzi i tirëve, Beli i kaldeasve dhe Odini i skandinavëve, të gjithë simbolizoheshin nga një mjet në formë kryqi nga ithtarët të tyre.»​—The Cross in Ritual, Architecture, and Art (Londër, 1900), G. S. Tiak, f. 1.

«Kryqi në formën e ‘Crux Ansata’ . . . mbahej në dorë nga priftërinjtë egjiptianë dhe nga mbretërit kryepriftërinj si simbol i autoritetit të tyre si priftërinj të perëndisë Diell, dhe quhej ‘Shenja e Jetës’.»​—The Worship of the Dead (Londër, 1904), koloneli Xh. Garnier, f. 226.

«Kudo nëpër monumentet dhe varret e Egjiptit janë gjetur figura të ndryshme kryqesh, të cilat janë konsideruar nga ana e shumë autoriteteve si simbole të falusit [paraqitje e organit seksual të mashkullit] ose të aktit seksual. . . . Në varret e Egjiptit crux ansata [kryqi që ka në majë një rreth ose një dorezë] gjendet krah për krah me falusin.»​—A Short History of Sex-Worship (Londër, 1940), H. Katner, fq. 16, 17; shih edhe The Non-Christian Cross, f. 183.

«Këto kryqe përdoreshin si simbole të perëndisë-diell babilonas, [Shiko librin], dhe së pari janë gjetur në një monedhë të Jul Cezarit, 100-44 P.K, dhe më vonë në një monedhë të prerë nga trashëgimtari i Cezarit (Augusti), 20 P.K. Në monedhat e Kostandinit simboli që vërehet më shpesh, është [Shiko librin]; megjithatë, është përdorur i njëjti simbol, pa rrethin, dhe me katër krahët e barabartë vertikalë e horizontalë; ky ishte sidomos simboli që adhurohej si ‘Rrota diellore’. Duhet thënë që Kostandini ishte një adhurues i perëndisë-diell, dhe hyri në ‘Kishë’ vetëm rreth çerek shekulli pas legjendës, sipas së cilës ai kishte parë në qiell një kryq të tillë.»​—The Companion Bible, Shtojca nr. 162; shih edhe The Non-Christian Cross, fq. 133-141.

A është një zakon biblik përnderimi i kryqit?

1 Kor. 10:14, DSF: «Prandaj, o të dashurit e mi, ikni nga idhujtaria.» (Një idhull është një shëmbëlltyrë ose një simbol, që është objekt i një përkushtimi të madh, përnderimi ose adhurimi.)

Dal. 20:4, 5, Dio: «Nuk do të bësh skulpturë ose shëmbëlltyrë të asnjë gjëje që ndodhet aty në qiejt ose këtu poshtë në tokë ose në ujërat nën tokë. Nuk do të përkulesh para tyre dhe as do t’i shërbesh.» (Vër re që Perëndia urdhëroi që populli i tij as të mos bënte ndonjë shëmbëlltyrë, para së cilës të përkuleshin.)

Është interesant edhe ky koment i një enciklopedie: «Paraqitja e vdekjes shpenguese të Krishtit në Gólgotha nuk gjendet në artin simbolik të shekujve të parë të krishterë. Të krishterët e hershëm, të ndikuar nga ndalimi që u bënte Besëlidhja e Vjetër shëmbëlltyrave të gdhendura, ngurronin madje të pikturonin edhe mjetin e Vuajtjeve të Zotërisë.»​—New Catholic Encyclopedia (1967), vëll. IV, f. 486.

Një vepër thotë për të krishterët e shekullit të parë: «S’përdornin as paraqitje të kryqëzimit dhe as ndonjë paraqitje materiale të kryqit.»​—History of the Christian Church (Nju-Jork, 1897), Xh. F. Hërst, vëll. I, f. 366.

A ndryshon gjë nëse një person e mban kryqin vetëm si një objekt të dashur, por nuk e adhuron?

Si do të ndiheshit sikur një nga miqtë tuaj më të dashur të ishte ekzekutuar në bazë të akuzave të rreme? A do bënit kopje të mjetit të ekzekutimit? A do të ishte për ju një objekt i dashur apo i urryer?

Në Izraelin e lashtë, judenjtë jobesnikë qanin për vdekjen e perëndisë së rreme, Tamuzit. Jehovai e quajti këtë veprim të tyre ‘të pështirë’. (Ezek. 8:13, 14) Sipas historisë, Tamuzi ishte një perëndi babilonase, dhe kryqi përdorej si simbol i kësaj perëndie. Që nga zanafilla e saj në ditët e Nimrodit, Babilonia ishte kundër Jehovait dhe armike e adhurimit të vërtetë. (Zan. 10:8-10; Jer. 50:29) Prandaj, duke mbajtur kryqin si një objekt të dashur, një person po nderon një simbol adhurimi që është kundër Perëndisë së vërtetë.

Sikurse thotë edhe Ezekieli 8:17, judenjtë apostatë i ‘zgjatnin biskun te hunda’ Jehovait. Ai e konsideronte këtë si diçka ‘të pështirë’ dhe ‘fyese’. Përse? Ky «bisk», si shpjegojnë disa komentues, ishte një paraqitje e organit seksual mashkullor, që përdorej në adhurimin e falusit. Atëherë, si duhet ta konsiderojë Jehovai përdorimin e kryqit që, ashtu siç e pamë, në kohët e lashta përdorej si simbol në adhurimin e falusit?