’Nete e Kolobisa Motse oa Metsi a Mangata
HOA makatsa! Lefatše le tummeng ka metsi a lona a mangata ebe le nyoriloe! Sebaka se nang le metsi a mangata ebe se fumanoa se omeletse ebile mobu oa sona o sa behe. Ke lenyora le ka nyorolloang feela ka metsi a ’nete e tsoang Lentsoeng la Molimo, Bibele. Ke pale ea Rahbeh, motse o monyenyane oa baahi ba 2 200, o lutseng hamonate lithabeng tse ka leboea ho Lebanone, e leng lik’hilomithara tse ka bang 130 ho tloha Beirut.
Lebitso Rahbeh le bolela “sebaka se batsi” ka Searabo, ’me le tsoa motsong oa Sesemithiki o bolelang “ho atoloha, ho nama.” Ka ho loketseng, motse oo o namme holim’a lithaba tse peli tse khōlō tse ka bang limithara tse 600 ka holimo ho bophahamo ba leoatle. Nakong ea mariha le selemo, lehloa le ka bonoa holimo lithabeng tse ka bochabela, le fana ka motsoako oa ’mala o khanyang. Empa, habohlokoa ka ho fetisisa, Rahbeh ke motse oa metsi a mangata. Sebakeng sena ho na le melatsoana e 360, e meholo le e menyenyane, e fanang ka metsi a bohlokoa bakeng sa masimo a nonneng a koro, liapolekose, lipéré, liperekisi, le merara a liphuleng tse potolohileng moo.
Boemo ba Nako e Fetileng le ba Hona Joale Rahbeh
Lintho tse ngata Rahbeh li lutse li sa fetoha haesale ho tloha linakong tsa Bibele. Matlo a teteane. Literata li tšesaane, lia tsoelipana, lia phethesela—liesele le likhomo. Le hoja ho e-na le makoloi, liphoofolo li itsamaela ka bolokolohi mona. Hangata beng ba tsona ba li belesa lithoto ba le masimong ’me ba li romele hae li le ling. Li latela literata tse tšesaane tseo ’me li leka ho phunyelletsa le moo ho leng thata, ’me li khutlele hae. Na see e ka ba se tšoanang le seo Esaia a neng a se hopotse ha a ne a re: “Khomo e tseba ea e ruileng, esele e tseba lesaka la mong a eona”?—Esaia 1:3.
Rahbeh e boetse ke sebaka sa maemo a sa tšoaneng. Mona u ka fumana batho ba nang le thuto ea univesithi haesita le batho ba iphelelang ka ho lema ba e-s’o ka ba fihla toropong ho hang. Ho na le matlo a maholo a potolohiloeng ke lijarete, ’me ho na le mekhoro e menyenyane e nang le liphoofolo tse ntseng li e-ea holimo le tlaase. Thepa ea motlakase e fumanoa hoo e batlang e le lehaeng le leng le le leng, empa hase ka nako tsohle motlakase o fumanehang. Ka baka lena, mahae a mangata a na le lijenereithara. Literata tse khōlō tsa motse li betliloe, le hoja litselana tse isang masimong li sa betloa ebile li le matšoka-tšoka. Kahoo, mokhoa feela oa ho tsamaisa thepa ho tloha masimong ke ka liphoofolo tse ruiloeng. U ka ba ua bona esele e belesitse jenereithara ea motlakase ho ea masimong ho ea fehla matla bakeng sa mechini ea polasi, e sebelisoang ka nako e le ’ngoe le liphoofolo masimong.
Ka ho tšoanang, bophelo motseng ha boa fetoha hakaalo. Haeba u ka robaletsa motseng, u ka ’na ua tsosoa ke mekoko e llang hoseng ka hora ea bobeli kapa ea boraro. Mesebetsi ea letsatsi e qala hoseng, ka hona u se ke ua makala ha u utloa mantsoe a batho ba hoeletsana lefifing ha ba ntse ba lokisa liphoofolo. Ha bosiu bo e-sa, u ka bona batho ba bangata ba motse, liphoofolo tsa bona li belesitsoe, ba ea ba lebile masimong kapa ’marakeng ho ea rekisa thepa ea bona.
Ha letsatsi le ntse le phahama, bashanyana le banana baa tsoa ho tla bapala literateng le libakeng tse pontšeng. Mehoo ea bona le setšeho sa bona se utloahala hohle, hantle feela joalokaha ho etsahetse Jerusalema ea boholo-holo joalokaha moprofeta Zakaria a hlalositse: “Mapatlelo a motse a tla tlala bashanyana le banana ba bapalang mapatlelong a oona.” (Zakaria 8:5) U tla boela u fumane batho ba motse e le ba nang le botsoalle haholo ’me ba botsa haholo. U lebelletsoe hore u lumelise motho e mong le e mong oa motse eo u kopanang le eena, kaha ba batla ho tseba hore na u mang, u hlaha hokae, u batla’ng moo, le hore na u ea hokae. Batho ba tsebana hantle haholo.
Metsi a ’Nete a Fihla Rahbeh
Har’a batho ba atamelaneng hakaalo, litaba li feta ka potlako. Sena ke sona se ileng sa etsahala ha Asaad Younis a khutlela Rahbeh ho tsoa United States ka 1923. A ipotsa hore na ebe Asaad o ile a rua Amerika, motsoalle oa hae Abdallah Blal o ile a ea ’mona. Ho e-na le hore a bue ka chelete, Asaad o ile a mo fa kopi ea buka The Harp of God ’me a ’molella: “Ke lena he, leruo la ’nete.” Abdallah, eo e neng e le Moprostanta, o ile a bala tokollo ena e theiloeng Bibeleng ’me e ile ea mo khahla hona hoo. Le hoja Asaad a sa ka a etsa ho hongata mabapi le boitsebiso boo, Abdallah o ne a thabisitsoe ke seo a ithutileng sona ’me a bolela phatlalatsa hore o fumane ’nete.
Nakoana hamorao, Abdallah o ile a fallela Tripoli, motse-moholo oa Lebanone leboea. Teng, o ile a kopana le Liithuti tsa Bibele tse ’maloa, e leng kamoo Lipaki tsa Jehova li neng li tsejoa ka teng nakong eo, ’me o ile a etsa tsoelo-pele e eketsehileng lithutong tsa hae tsa Bibele. Hamorao o ile a khutlela Rahbeh ho ea phatlalatsa litaba tse molemo tseo a neng a ithutile tsona. O ne a buisana le batho ba motse oa habo ka lihlooho tse kang Boraro-bo-bong, hore na motho o na le sephefumolohi se sa shoeng, mollo oa lihele, boprista, ’Misa, le tšebeliso ea litšoantšo, a arolelana le bona seo Bibele e hlileng e se rutang.
Batho ba bang ba motse ba ile ba bontša thahasello. Ba bararo kapa ba bane ba bona ba ile ba kopanela le Abdallah mosebetsing oa ho ruta. Eaba ba qala ho tšoara liboka tsa Sontaha. Tsena li ne li akarelletsa ho mamela thuto e hatisitsoeng ho tsoa sebapala-lirekotong kapa ’malo oa Bibele, ho lateloang ke ho tšohla seo ba sa tsoa se utloa. Hamorao, lithuso tsa ho ithuta Bibele li ile tsa sebelisoa, ho akarelletsa libuka The Harp of God, Riches, le “Let God Be True.” Batho ba bang teng ba ne ba sa fete leshome, bongata ba bona bo qetoa ke ho rata litaba ho feta ho thahasella. Ba bang ba ne ba bonahala ba tlela lijo tse jeoang qetellong ea seboka se seng le se seng.
Ka bo-1940, Abdallah Blal o ile a fuoa boikarabelo ba ho hlokomela sehlopha se Rahbeh. O ile a ipaka e le mohlanka ea chesehang le ea tšepahalang oa Jehova, a behela ba bang mohlala o motle. E mong oa bona, Moena Mattar, o sa hopola hore na ba ne ba sebetsa joang mosebetsing oa bona oa ho ruta: “Kaha likoloi li ne li le sieo matsatsing ao, ’na le Moena Blal re ne re tsamaea ka maoto ho ea paka metseng e haufi. Ke ne ke jara sebapala-lirekoto, ha Moena Blal a ne a etella pele ka ho bua. Hangata re ne re tsamaea matsatsi a mabeli kapa a mararo pele re khutlela hae.” Moena Blal o ile a sebeletsa Jehova ka botšepehi ho fihlela lefung la hae ka 1979 a le lilemo li 98.
Tsoelo-pele e Tlisa Khanyetso
Ha mosebetsi o tsoela pele, baena ba ile ba qala ho fumana khanyetso. Ka 1950, ka tlas’a phehello ea moprista oa motse, ho ile ha qaloa letšolo la mahloriso khahlanong le baena Rahbeh. Moprista o ile a qosa baena ka ho nyefola kereke le ho utsoa lintho tse halalelang. Batho ba bang ba motse ba ile ba halefa hoo ba ileng ba tlepetsa baena ka majoe, ’me baena ba bang ba ile ba tšoaroa ’me ba kenngoa teronkong. Leha ho le joalo, liphuputso tse ileng tsa etsoa hamorao li ile tsa paka liqoso tseo e le tsa bohata. Ho ntse ho le joalo, baena ba ile ba bolokoa teronkong ka matsatsi a se makae.
E mong oa bahanyetsi o ile a leka ho etsa hore baahi ba motse, bao ba bang ba bona ba neng ba sa tsebe ho bala hantle, ba tekene pampiri e neng e qosa baena ka lintho tse ngata, ho akarelletsa le ho tšoenya batho ka ho phehella ho ea mahaeng a bona. Ho etsa hore batho ba bangata ba khone ho tekena pampiri eo, o ile a ba bolella hore ke kōpo ea hore mosebeletsi e mong ea itseng a boele a tlisoe motseng oo. Ha batho ba fumana hore ha e le hantle ke qoso khahlanong le Lipaki, ba ile ba hlakola mabitso a bona. Liketsahalo tse kang tsena li ile tsa thusa ho fana ka bopaki bo botle ho ba bangata ba boholong sebakeng seo.
Ntle le ho sebetsana le khanyetso eo e tobileng baena ba ile ba talimana le tšitiso e ’ngoe. Motsaneng moo bohle ba tsebanang, “ho tšaba batho ho isa sefing,” joalokaha Bibele e supa ho Liproverbia 29:25. Ho hlokahala hore baena ba be sebete hore ba rute baahelani, metsoalle, le beng ka bona, bao khafetsa ba ba ntšang liphoso le ho ba soma. Ka hona, mantsoe a Jesu ho Mattheu 10:36 a fumana moelelo oa sebele: “Bafo ba motho e tla ba lira ho eena.” Empa, joalokaha maele ana a tsoela pele, “ea tšepang Jehova o beiloe phahameng.” Tumelo le mamello ea baena li behile litholoana tse hlollang.
’Nete e Kolobisa Rahbeh
Ho pholletsa le lilemo baahi ba motse ba ’nile ba ananela boitšoaro bo botle ba Lipaki tsa Jehova, ’me ba bangata ba amohetse ’nete. Baena ba ne ba tletse thabo ka 1969 ha phutheho ea bobeli e ne e thehoa Rahbeh. Ba ile ba tsoela pele ho sebetsa ka thata haholo. Ba bangata ba ile ba kenela tšebeletso ea nako e tletseng, ba bang ba bile ba e-ea ho ea sebeletsa libakeng tse ling, ho akarelletsa le toropo ea Beirut. Jehova o ile a hlohonolofatsa ho sebetsa ka thata ha bona, ’me phutheho ea boraro e ile ea thehoa Rahbeh ka 1983. Khabareng, baena ba eketsehileng ba ile ba falla kapa ba tsamaea ho ea lula litoropong. Ho ntse ho le joalo, khōlo e ile ea tsoela pele, ’me phutheho ea bone e ile ea thehoa Rahbeh ka 1989, ea lateloa ke ea bohlano ka 1990.
Nakong ena hoo e batlang e le lelapa le leng le le leng motseng oo le ne le e-na le mong ka lona kapa motsoalle eo e leng Paki. Lehloeo le kileng la e-ba teng le ne le se le le sieo. Batho ba ile ba tloaela Lipaki hamolemonyana. Ha e le hantle, lipolelo “moholo,” “pula-maliboho,” “molebeli oa potoloho,” “kopano,” le “Harmagedone” e ile ea e-ba karolo ea mantsoe a sebelisoang ke baahi ba motse. Nakong ea liketsahalo tse khethehileng, tse kang ketelo ea molebeli oa potoloho kapa ka Sehopotso, ho ne ho oma literateng ’me Liholo tsa ’Muso li tlala haholo. Liphutheho tse ling li ne li bile li beha libuela-hōle mathuleng a ka holimo a matlo molemong oa baahelani.
Hona joale ho se ho e-na le bahoeletsi ba ’Muso ba ka holimo ho 250 Rahbeh. Hona ho bolela hore ho na le Paki e le ’ngoe bakeng sa batho ba ka bang 8 ba motse! Phutheho e ’ngoe ea bahoeletsi ba 51 e na le tšimo ea matlo a 76, ’me ba e koahela beke e ’ngoe le e ’ngoe. Nahana se ileng sa etsahala likhoeling tsa March le April selemo se fetileng ha ba 98 ba bahoeletsi ba 250 ba ne ba nkile mosebetsi oa bopula-maliboho bo thusang, hammoho le bo-pula-maliboho ba ka mehla ba 13 Rahbeh. Tšimo e ne e koaheloa ka makhetlo a mangata beke le beke. Ho ne ho tloaelehile hore ntlo e le ’ngoe e eteloe ke lihlopha tsa bahoeletsi tse peli kapa tse tharo ka letsatsi le le leng kapa ebile e le ka nako e le ’ngoe. Boholo ba baahi ba motse ba tloaetse liketelo tsena. Empa ha monna e mong a belaela, mohoeletsi o ile a arabela: “Ha u amohela mpho ea rōna ea ho ba le thuto ea Bibele, u tla eteloa hang feela ka beke.” Ba boetse ba bua le motho e mong le e mong eo ba kopanang le eena masimong—batho ba hlaolang, ba jalang, ba nosetsang, kapa ba kalameng liesele.
Ha e le hantle, ’nete ea Bibele e kolobisitse Rahbeh, motse oa metsi a mangata. Hoo hase phetho. Joalokaha Rahbeh e ’nile ea e-ba mohloli oa metsi a hloekileng bakeng sa metse e mengata e e potolohileng, e boetse e e fepetse le metsi a fanang ka bophelo a ’nete ea Bibele. Bahoeletsi ba tsoang Rahbeh ba etela batho ba metse e haufi ka maoto ’me ba hlophisa lihlopha tsa makoloi ’me ba nke maeto a letsatsi le le leng ho ruta metseng e thōko. Bahoeletsi ba bang baa falla ho ea sebeletsa litoropong tse ling. Ka tlhohonolofatso ea Jehova, ho tla ’ne ho be le keketseho e eketsehileng e tla ’ne e fane ka thoriso ho Ntate oa leholimo, Jehova Molimo.
[Setšoantšo se leqepheng la 26]
Se etsahalang seterateng Rahbeh