Mkaanem ma Yehova Ma Uma Je

U Saven Ôron Asember Ken Takerada u Samuel u Hiihii

YOSUA yange hemba Mbakanaan ityav anyom kar kuma er deri utar nahan. Mba ker ken inyom i 1117 C.S.W. la yô, mbatamen mba Iserael cii kohol va hen Profeti u Yehova, ve va sôn tor. Lan profeti la ishima tsô, á er msen a ôr Yehova kwagh sha mi. Nahan, Yehova kaa a na ér a na ve tor. Kwagh ne tese ér mbaajiriv vea de u hemen, a lu ator a geman hemen ye. Takerada u Samuel u Hiihii ne ôr akaa a dedoo agenegh a yange er ken tar u Iserael sha shighe u mbatamen mban sôn tor la.

Ior mba ve nger takerada u Samuel u Hiihii ne yô, ka Samuel iyolna man Natan kua Gadi. Takerada ne ôr akaa a yange er ken atô u anyom 102, hii ken inyom i 1180 zan zan kôr ken inyom i 1078 C.S.W. la. (1 Kroniku 29:29) Takerada ne ôr kwagh u mbahemenev Mbaiserael unyiin. Iorov uhar ken mbahemenev mban lu mbaajiriv, mba uhar mbagen di lu utor; mba uhar ken ve ungwan imo i Yehova, mba uhar di hemba un ato. Shi ú ôr kwagh u kasev uhar mba ve lu a aeren a dedoo; man kwagh u nomor ugen u fa ityav tsember tsember shi lu a inja i dedoo kpaa yô. Ior mban ver se ikyav i injaa sha aeren a ve a i gbe u se dondo man a se dondo ga yô. Akaa a í er ken Takerada u Samuel u Hiihii ne aa fatyô u benden a mbamhen asev man aeren a ase kpaa.—Mbaheberu 4:12.

SAMUEL HINGIR ORJIR SHA ITYOUGH KI ELI

(1 Samuel 1:1–7:17)

Shighe u eren Iniongo i Kurun a Iyiav kuma. Hana lu ken gar u Rama, saan un iyol je zua ga.a Gadia Yehova ungwa mbamsen nav, nahan á mar wannomso. Hana soo ér una kure ityendezwa na a Yehova, tsô a za a wan na Samuel a za na un ken “iyou i TER.” Samuel lu ken tempel eren tom “sha ikev i pristi Eli.” (1 Samuel 1:24; 2:11) Zum u Samuel lu anye la, Yehova kaa a na ér Una ôr ya u Eli ijir. Er Samuel lu vesen beenyol yô, Mbaiserael cii lumun un ér ngu profeti u Yehova.

Iyange igen sev mbu aven yô, Mbafiliti mough ityav a Iserael. Ve hemba ve ityav mbira, nahan ve tôô Areki ve yem a mi shi ve wua ônov mba Eli uhar. Eli ongo ku u ônov nav mbara yô, un kpa maa yem ityough tingir, gadia lu or u beenyol je, “lu orjir hen Iserael anyom akunduahar.” (1 Samuel 4:18) Er Mbafiliti yem a Areki la yô, ve kpera yongo, gadia kwagh kera lu zan a ve doon ga, tsô ve hide Mbaiserael a kwagh ve. Hen shighe ne Samuel lu orjir u Iserael, hanma kwagh hide lu zan hemen vough vough.

Mbamlumun sha Mbampin mba Í Pin ken Ruamabera La:

2:10—Er nan ve Hana sôn Yehova ér a “na tor Na agee,” zum u tor môm lu a gba hemen Iserael ga laa? Yange í tsengaôron ken Tindi u sha ikyev i Mose la ér, a va kôr or tor, nana tema tor sha Iserael. (Duteronomi 17:14–18) Shighe u Yakobu zulum ken ku la, ôr kwaghôron u profeti wener: “Tôgh [ikyav i tahav mbu torough] kua kar hen Yuda kera ga.” (Genese 49:10) Shi, Yehova iyolna tsengaôron kwagh u Sara, ngôtamen u Mbaiserael wener “utor mba iorov . . . vea due ken a na.” (Genese 17:16) Nahan, Hana lu er msen sha ci u or u a va kôr nan tor ken hemen la.

3:3—Samuel yange yav ken Icighankpar u Hembancii la jim jimii? Ei. Samuel lu Orlevi, kpa eren tom u pristi ga, sha ci u due hen tsombor u Mbakohati. (1 Kroniku 6:33–38) Nahan lu a ian i ‘nyôron sha u gbirin ashe sha uicighanmbaakaav’ ga. (Numeri 4:17–20) Ape Samuel lu a ian i nyôron ken icighanjiir la yô, lu hen tembe u tabernakel la tseegh. A lu pe Samuel yav je la. Eli kpaa, adooga yange yav hen an-ijiir ugen hen tembe u tabernakel la. Nahan, a shi nan kpa, mkaanem ma i kaa ér, “ken tempel u TER, u areki u Aôndo lu ker la” tese ér ka tembe u tabernakel la.

7:7–9, 17—Yange lu hen ijiir í Yehova tsuwa ér i naan iniav la tseegh í naan iniav heregh ye, kpa er nan ve Samuel ta atse a nanden naagh ken Rama, kpa gema za na naagh ku nanden ken Misepa? (Duteronomi 12:4–7, 13, 14; Yosua 22:19) Er yange í va tôô icighan Areki la ken tabernakel, ken Shilo í yem a mi je, Yehova kera lu hen ijiir la ga. Ka nahan ve Samuel, un u lu ortom u Aôndo la ta atse a nanden naagh ken Rama, kpa gema na naagh ken Misepa ye. A shi nan kpa Yehova lumun a kwagh u Samuel er la.

Ityesen hen Avese:

1:11, 12, 21–23; 2:19. Hana lu kwase u veren ishima sha msen u eren, shi hiden a iyol ijime kpaa, shi lu kwase u wuese Yehova sha erdoo na, shi lu ngô u wan wan ikyo tsung. Á ver kasev mba cian Aôndo ikyav i dedoo.

1:8. Elkana ver se ikyav i dedoo i̱ surun mbagenev asema. (Yobu 16:5) Zum u á nenge kwase na Hana lu gbuugh yô, á pine un sha kwaghfan ér: “Ka nyi ishima i vihin we?” Mkaanem man yange ma kundu kwase na iyol, nahan saan un iyol u ôron nom na zayol na. Tsô, Elkana gema taver un ishima sha dooshima, kaa a na ér: “Mo m hemba u ônov mba nomso pue gaa?”

2:26; 3:5–8, 15, 19. Aluer se mba eren tom u Aôndo a ne se sha gbashima, shi se mba ngohol ityesen i ken jijingi, shi se mba a ior sar sar, shi nan mbagenev icivir yô, Aôndo man ior vea “rumun” se a ishima i môm.

4:3, 4, 10. Er areki u ikyuryan lu icighankwagh nahan kpa, lu ikyagh ki ahiriv ki i yaren tom a mi ér ka kurayol ga. Nahan, gba u se ‘kem ayol ase sha akombo’ a civir.—1 Yohane 5:21.

TOR U ISERAEL U HIIHII LA—ZA IKYURA SHIN VA NZUGHUR ANGAHARA?

(1 Samuel 8:1–15:35)

Samuel civir Yehova sha mimi sha ayange a uma na cii, kpa ônov nav yô, zenden sha igbenda i Aôndo ga. Zum u mbavesen mba ken Iserael sôn ér i̱ ver ve tor yô, Yehova na ve ian ér ve tsua or nana lu tor ve. Nahan, Samuel ungwa imo i Yehova tsô á shighe Saulu, Orbenyamin, u kuma or ashe doo doo la mkurem, maa hingir tor. Saulu yange nôngo ityav a Mbaamon hemba ve, nahan seer nyôôso mtemtor na.

Wan u Saulu, Yonatan lu wanye u taver ishima kpishi, wen di gema hemba akumautya a Mbafiliti agen ityav. Mbafiliti maa mough a ikpela i akumautya sha u vea va ta num sha Iserael yô. Saulu nengen nahan maa yem cian, mciem man na yô, kar a ishima na za na naagh ku nanden. Yonatan lu wanye u taver ishima kpishi, nahan a kua a wanye u tilin un ikyav mbi tswamev ve yem ve za nôngo ityav a kwe uitya u Mbafiliti ugen. Nahan kpa, kwagh u Saulu bum a u henen sha mi shio la na yô, ve kera hemba ityav cii ga. Saulu “nôngo ityav” a mbaihomov nav “sha hanma vegher” cii. (1 Samuel 14:47) Zum u á hemba Mbaamaleki ityav yô, hemba Yehova ato, á tsegha akaa a i wa ‘ifan ér i dugh ken ior kera’ la. (Levitiku 27:28, 29) Ken masejime yô, Yehova venda un ér a de kera lu tor ga.

Mbamlumun sha Mbampin mba Í Pin ken Ruamabera La:

9:9—Mkaanem ma í kaa ér “or u i yer nan er profeti ainge yô, i yilan nan er Ornengen” ne ma a inja nena? A shi nan kpa, mkaanem man tese ér er ior seer fan kwagh u uprofeti sha shighe u Samuel lu uma la man sha ashighe a utor geman hemen Iserael la yô, ve de yilan profeti ér “ornengen,” ve geman yilan ér “profeti.” Samuel lu profeti u hiihii cii ve uprofeti mbagen mase van ken ijime ye.—Aerenakaa 3:24.

14:24–32, 44, 45—Aôndo yange vihi ishima a Yonatan ér a hemba ato a ya iyough i Saulu bum ér or môm nana de ye ga la yumu? Kwagh u Yonatan er la lu kwagh u Aôndo ma vihi ishima a na keng ga. Ityôkyaa yô, Yonatan yange lu a mfe sha ibumun i ter na la ga. Heela tseegh ga, ibumun i Saulu bum a ishimataver i gbilinigh shin bum sha ci u un ngu tor yô una er kwagh u un soo cii la yange i kur a ior kpen kpen. Nahan, a er nan ve Aôndo una lumun a imba ibumun laa? Er Yonatan wa iyol u ngohol nyityô mtsaha u a na un ér un kura ibumun la ga nahan kpa, i va war un.

15:6—Er nan ve Saulu er a Mbakeni doo doo? Ityôkyaa yô, Mbakeni lu tsombor u terkem u Mose. Zum u Mbaiserael hembe twev hen Uwo u Senai ve lu haan afo ken deserti yemen la, Mbakeni mban lu wasen ve sha gbenda yemen. (Numeri 10:29–32) Mbaiserael yange ve za haa afo ken tar u Kanaan nahan kpa, Mbakeni undu ve ga, ve tema twev imôngo a ônov mba Yuda shighe war karen. (Mbaajiriv 1:16) Shi, er ve va kera lu imôngo a Mbaiserael ga, ve lu a Mbaamaleki man akuraior agen je kpa ve gba uwegh u eren erdoo a Mbaiserael ga. Ka nahan man Saulu de ve ye.

Ityesen hen Avese:

9:21; 10:22, 27. Iyol i Saulu hide a mi ijime shighe u í na un tor la wase un er “udangmbaiorov” mba ve soo hemen na ga la kwagh u bo ga. Sha kpôô yô, imba ieren la ka i kuran or sha ieren i bo!

12:20, 21. Mayange je, de ne “ugbilinmbaakaav” amba er u suur sha ior shin lun a vangertiôr sha akuraior a a lu a tahav kpishi shin akombo a civir ian wer a̱ yange ú u civir Yehova ga.

12:24. Kwagh u vesen u una wase ú ve ú lu a mcie u cian Yehova sha civir shi ú civir un a ishima you cii yô, ka u ‘nengen uzegembaakaav mba A er’ sha ci u ior nav sha ashighe a tsuaa la, man uzegembaakaav mba a lu eren sha ci u ior nav mba sha ayange ne kpaa la.

13:10–14; 15:22–25, 30. De iyolgengese—a̱ lu sha ihyembeato shin sha ieren kpaa.—Anzaakaa 11:2.

I VER WANYE U KURANILEV TOR

(1 Samuel 16:1–31:13)

Samuel shie Davidi mkurem ér una va lu tor u Iserael. Davidi due hen tsombor u Yuda. Ica i gba ga tsô maa a wua ikyôror Goliati, Orfiliti sha mzu. Kwagh ne na yô, Yonatan vea Davidi ve kôr ijende kangenaa. Saulu maa ver Davidi lu kurutya na. Davidi hemba ityav acin imôngo, kwagh ne doo kasev Iserael tsô ve dugh icam ér: “Saulu wua udubu udubu; Davidi yô, wua udubu pue pue.” (1 Samuel 18:7) Kwagh ne vihi Saulu je maa gba Davidi yuwe, gba keren gbenda u una wua un. Saulu nôngo acin atar cii ér una wua Davidi, nahan Davidi yevese hingir u yeren ningir.

Anyom a Davidi hingir or u azende azende la cii á war uma u Saulu acin ahar. Er lu zenden nahan za asegh sha dion kwase Abigail, ken masejime yô, va vôso un. Shighe karen yô, Mbafiliti va mough ityav sha Iserael, tsô, Saulu pine Yehova iwasen. Kpa, Yehova ungwa un her ga. Hen shighe ne, Samuel kpe kera. Saulu maa mough za kohol kwase u lu a jijingi u tsengan pasen akaa ér a ôr un er ityav mbira mbia lu yô, kwase la kaa a na ér Mbafiliti vea wua un ken uitya. Zum u i lu nôngon ityav mbira yô, i vihi Saulu iyol kehelee, shi i wua ônov nav kpaa. Kwaghôron la mase kuusu ér Saulu kpe ku u kunya. Hen shighe la, Davidi lu yevese Saulu her tsô.

Mbamlumun sha Mbampin mba Í Pin ken Ruamabera La:

16:14—Ka jijingi u bo u nyi lu haan Saulu mciem iyolo? Jijingi u bo u á yange Saulu mkpeyol la lu mbamhen mbabov mba ve iv un ken ishima poo la—inja na yô, lu mlu u ishima na u lu mgbeghan un ér a̱ er asorabo la. Yehova yange ngohol icighan jijingi na hen Saulu kera, nahan icighan jijingi kera lu kuran un ga, jijingi u bo u lu a mi la maa ya tor ken a na. Er lu Aôndo je ngohol icighan jijingi Na hen a na kera, u bo la kar tema ken a na yô, ka nahan ve í kaa ér ‘TER tindi jijingi u bo ne’ ye.

17:55–58—Sha kwagh u í er ken 1 Samuel 16:17–23 la yô, er nan ve Saulu soo u fan or u nan mar Davidi? Saulu lu tôvon ér una fa iti i ter u Davidi tseegh tsô ga. A shi nan kpa soo wener una fa inja or i ter u Davidi a lu ve a mar wan a er gwaikyaa u kpilighyol, a woo ikyôr yô.

Ityesen hen Avese:

16:6, 7. Doo u se lumun ser mluyol u or shin mluashe u nan u ken won la a tsur se ga, shin se kenger nan sha ashe tsô maa se kure ikyaa fese je ser se fa injaor i nan lu ga, kpa hemba doon u se nengen mbagenev er Yehova kpa a nengen ve nahan.

17:47–50. Se kpaa se fatyô u taver ishima hendan a mbaihyomov asev mba ve lu sha inja i Goliati, ve lu hendan a vese shin tôvon se a ican la, “gadia ityav ka mbi TER.”

18:1, 3; 20:41, 42. Se fatyô u kôron akar a dedoo a ior mba Yehova a doo ve ishima yô.

21:12, 13. Yehova soo ér se yar tom a mfe wase man mhen u eren kwagh sha inja la se nôngo a mbamzeyol mba se tagher a mi la. A na se Mkaanem nam ma a ne i nger la, mkaanem man ka ma na se kwaghfan man mfe kua mhen u eren kwagh sha inja. (Anzaakaa 1:4) Ape gen pe se zua a iwasen yô, ka sha ikyev i mba i tsough ve ve lu mbatamen Mbakristu la.

24:6; 26:11. Davidi ver se ikyav i dedoo sha gbenda u á na or u Yehova, u i shighe un mkurem icivir sha ishima i môm la.

25:23–33. Abigail ver se ikyav i dedoo sha kwaghfan na la.

28:8–19. Ujijingi mba bov ka ve yer iyol shin ve gema mluyol ve a hingir mluyol u ior mbagenev mba ve kpe la sha er vea tsume a ior shin vea vihi ve iyol yô. Nahan doo u se wa ikyo sha er se palegh hanma gbenda u ahir cii yô.—Duteronomi 18:10–12.

30:23, 24. Kwagh u i er ken Numeri 31:27 ér i̱ kar ishar i̱ na hanmaor cii la tese ér hanma or u nan lu suen tiônnongo cii kwagh u nan gba Yehova ishima. Nahan, ‘hanma kwagh u se lu eren cii yô, se eren nen un, i̱ lu sha ishima i môm er ka sha ci u Ter nahan, i̱ de kera lu sha ci u ior ga.’—Mbakolose 3:23.

Kanyi i Hembe “Nagh ku Sôngono?”

Ieren i Eli man Samuel man Saulu kua i Davidi la tese se mimi u vesen u nyi? I tese se ér: “Iko i wan hemba nagh ku sôngon, man u veren ato kpaa hemba ahôm a anomaiyôngo. Gadia, u hendan kwagh, ka er ishor i kpehen nahan, man ityough ki taver gema ka er akombo a sôron kua eev mbu civir nahan.”—1 Samuel 15:22, 23.

Tom u pasen kwagh u Tartor tar shawon cii shi geman mbagenev hingir mbahenen ne ka icighan tom kpen kpen! Nahan er sé gema “ityumbujôôv yase sé na” Yehova “nagh sha mi, sha ityough ki anomabua” yô, se nôngo nen sha afatyô wase cii se dondo nen kwaghwan u a lu nan se ken Mkaanem nam man sha ikyev i nongo na ú shin tar la.—Hosea 14:2; Mbaheberu 13:15.

[Footnote]