Loko Swi Tikomba Onge Mahlo Hinkwawo Ma Langute Wena

“Nxaniso” i rito leri Jerry a ri tirhisaka loko a vulavula hi wona. U ri: “Nkarhi na nkarhi loko ndzi nghena etlilasini, a ndzi sungula ku dzuka nyuku ku tlula mpimo, ndzi twa onge nomu wa mina wu tele hi switlakati, naswona a ndzi anakanya leswaku a ndzi nge swi koti ku vulavula—hambileswi a ndzi swi tiva leswaku vutomi bya mina byi titshege hi kona. Ndzi tlhele ndzi twa ku hisa lokukulu emavokweni ni le milengeni swin’we ni le xikandzeni ivi ndzi sungula ku basuluka—onge miri wa mina hinkwawo a wu khomiwe hi tingana.”

JERRY u chava vanhu, ku nga xiyimo lexi fambisanaka ni ku chuha lokukulu loko van’wana va ku languta ni loko u khomisiwa tingana emahlweni ka vanhu. “Munhu la chavaka vanhu u anakanya leswaku mahlo hinkwawo ma langute yena,” ku vula xibukwana lexi kandziyisiweke hi Nhlangano wa Swiphiqo swa Rihanyo wa le Amerika. “Ku chava loku ku nga ha vanga ku tsemeka nhlana loku katsaka ku ba ka mbilu loku nga tolovelekangiki, ku titivala, ku heleriwa hi moya ni ku dzuka nyuka ku tlula mpimo.”

Van’wana va nga ha va ni mboyamelo wa ku honisa minchavo ya vanhu lava chavaka vanhu, va nga ha vula leswaku va fanele va tibyela leswaku va fanele ku honisa tingana ta vona ivi “va dyondza ku tolovelana ni vanhu van’wana.” I ntiyiso, xiyenge xin’wana xa ku lawula ku chava vanhu i ku langutana ni ku minchavo ya wena. Hambiswiritano, ku ni ku hambana lokukulu exikarhi ka tingana ni ku chava vanhu. Jerilyn Ross u ri: “Ku hambana ni tingana leti tolovelekeke, ku chava vanhu ka karhata lerova ku kavanyeta ntirho wa munhu wa siku na siku entirhweni, exikolweni ni le ka swiyimo swo tala swa ku hanyisana ni vanhu van’wana.”

Minkambisiso yi ringanyeta leswaku vutomi bya vanhu va timiliyoni byi kavanyetiwa hi ku chava vanhu.a Anakanya hi minchavo yin’wana leyi fambisanaka ni xiyimo lexi hetaka matimba.

Minchavo Ya Ku Chava Vanhu

Ku vulavula emahlweni ka vanhu. Doug wa ha tsundzuka leswaku u tshame a tsemeka nhlana loko a ri karhi a nyikela nkulumo eka vaaki va ndhawu yoleyo. U ri: “Hi xitshuketa ndzi sungule ku dzuka nyuku. Mbilu ya mina a yi ba hi ku hatlisa. A ndzi rhurhumela. A ndzi twa onge nkolo wa mina wa pfaleka, lerova a swi nga ndzi oloveli ku vula marito swi twakala.” I ntiyiso, un’wana ni un’wana wa chuha loko a yime emahlweni ka vayingiseri. Kambe munhu la chavaka vanhu u langutana ni gandlati lerikulu ra nchavo leri nga lawulekiki naswona a ri nyamalali hi ku va munhu a titoloveta. Entiyisweni, Doug u sungule ku teka ku vulavula loku nga nyawuriki tanihi nxungeto evuton’wini byakwe.

Ku dya entalweni wa vanhu. Tanihi leswi vanhu lava chavaka vanhu va anakanyaka leswaku vanhu van’wana va lo va nhwii, hambi ku ri ku dya swakudya leswi nga nyawuriki i nhlomulo lowukulu. Va vilerisiwa hi leswaku va ta va ni ritukulu, ni leswaku va ta halata swakudya kumbe ku hupa milomu ya vona, kumbe va vilerisiwa hi leswaku va ta vabya. Minchavo leyi yi nga ha endla leswaku swi va tano. Buku leyi nge Dying of Embarrassment yi ri: “Loko u vilerisiwa ngopfu hi leswaku swi nga ha endleka leswaku u endla swilo leswi khomisaka tingana, ku vilela ka wena kuya ku nyanya. Loko ku vilela ka wena ku nyanya ku biha, swi nga ha endleka leswaku u sungula ku rhurhumela kumbe u endla swilo hi magugu, hi ndlela ya vuhunguki. Xiphiqo lexi xi nga ha nyanya ku biha ku fika laha swi tikaka ku yisa swakudya kumbe swakunwa enon’wini wa wena swi nga wanga kumbe ku halaka.”

Ku tsala vanhu va ku langutile. Hi ku chava leswaku voko ra vona ri ta rhurhumela kumbe va ta voniwa hi van’wana leswaku tsalelo ra vona a ri hlayeki, vanhu vo tala va chuha loko va fanele ku sayina cheke kumbe ku endla ntirho wun’wana lowu lavaka ku tsala va langutiwe hi van’wana. Hi xikombiso, Sam u khomiwe hi rhumbu loko muthori wakwe a n’wi lerise ku sayina buku ya rungula ra ntirho mixo wun’wana ni wun’wana wa siku ra ntirho emahlweni ka murindzi. Sam u ri: “A swi ndzi tsandza. Voko ra mina a ri rhurhumela ku tlula mpimo lerova a ndzi boheka ku ri khoma hi voko lerin’wana leswaku ndzi ta kota ku tsala ehenhla ka layeni, hambiswiritano a wu nga ta swi kota ku hlaya leswi ndzi swi tsaleke.”

Ku tirhisa riqingho. Dok. John R. Marshall u vula leswaku vunyingi bya vanhu lava a va tshungulaka va vule leswaku va papalata ku tirhisa riqingho minkarhi hinkwayo. U ri: “Va vilerisiwa hi leswaku a va nge swi koti ku hlamula khwatsi. Van’wana a va chava leswaku hikwalaho ka leswi va nga swi tiviki leswaku va ta vula yini, va ta miyela hi ndlela leyi khomisaka tingana naswona hi nkarhi wolowo bulo ri ta sungula ku ka ri nga tsakisi, nchavo wu endla leswaku mpfumawulo wa marito ya vona wu cinca, ma rhurhumela kumbe ku tlatlarhuka. A va chava leswaku va nga ha nghanghamela, va tilumaluma kumbe hi ndlela yin’wana leyi khomisaka tingana swi ta tikomba leswaku a va chuhile.”

Ku hlangana ni vanhu van’wana. Entiyisweni van’wana lava chavaka vanhu va chava xiyimo xin’wana ni xin’wana lexi katsaka ku hlangana ni vanhu van’wana. Hakanyingi, va chava ku hlangana ni van’wana hi mahlo. The Harvard Mental Health Letter yi ri: “Vanhu lava chavaka vanhu ku tlula mpimo hakanyingi va karhateka ngopfu hi leswaku va ta languta kwihi ni leswaku va ta endla yini loko van’wana va va languta. Va papalata ku hlangana ni van’wana hi mahlo hikwalaho ka leswi va nga swi tiviki leswaku hi rini laha va faneleke va langutana na vona ni laha va faneleke va languta etlhelo. Va anakanya leswaku van’wana va ta teka langutelo ra vona hi ndlela leyi hoxeke.”

Ku ni minchavo yin’wana leyi fambisanaka ni ku chava vanhu. Hi xikombiso, vo tala va chava ku tirhisa swihambukelo swa mani na mani. Van’wana va chava ku xava va ri karhi va langutiwe hi munhu la xavisaka exitolo. Wansati un’wana u ri: “Ndzi munhu la tixiya-xiyaka ngopfu lerova hakanyingi a ndzi swi voni swilo leswi ndzi languteke swona. Nkarhi na nkarhi ndzi tshama ndzi langutele kumbe ku anakanya leswaku muxavisi u ta ndzi byela ku teka lexi ndzi xi lavaka ndzi tshika ku va dyela nkarhi.”

Va Swi Kotisa Ku Yini Ku Tiyisela?

Lava nga riki na xona xiphiqo lexi xa ku chava vanhu swa va tikela ku twisisa ndlela leyi swi dyisaka mbitsi ha yona. Un’wana la karhatiwaka hi ku chava vanhu u hlamusela xiyimo xakwe tanihi “xiyimo xo biha ku tlula mpimo lexi khomisaka tingana lexi ku nga riki na munhu la nga xi twisisaka!” Un’wana u ri: “Nkarhi hinkwawo ndzi anakanya ku tisunga.”

Lexi vavisaka, vanhu vo tala lava chavaka vanhu va sungula ku nwa xihoko leswaku va susa ku karhateka ka vona.b Hambiloko a pfuneka swa nkarhinyana, hi ku famba ka nkarhi, ku tirhisiwa ka xihoko hi ndlela yo biha ku engetela swiphiqo swa munhu yoloye. Dok. John R. Marshall, u ri: “Vunyingi bya vanhu lava ndzi va tshungulaka a va nga si tshama va nwa swakunwa leswi nga ni xihoko exikarhi ka vanhu, naswona va dakwe lerova va kala va rivala ni mavito ya vona—leswaku va susa nchavo emahlweni ka ku hlangana ni vanhu van’wana kumbe loko va tshame na vona, naswona va endla swilo leswi khomisana tingana emahlweni ka van’wana, swilo leswi a va chava ngopfu ku swi endla.”

Kumbexana ndlela yin’wana leyi tolovelekeke swinene eka vanhu lava chavaka vanhu i ku papalata van’wana. Ina, vo tala va fambela ekule ni swilo leswi va swi chavaka. Lorraine la chavaka vanhu u ri: “Ndzi papalate swiyimo swo tala hilaha ndzi koteke hakona, hambi ku ri ku vulavula ni un’wana hi riqingho.” Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi vo tala lava karhatiwaka hi ku chava vanhu va kuma leswaku ku papalata van’wana swi va endla mahlonga ematshan’weni ya ku va sirheleta. Lorraine u ri: “Endzhaku ka nkarhinyana, ndzi karhatiwe hi xivundza ni ku phirheka.”

Jerilyn Ross u vula leswaku ku papalata vanhu van’wana ku nga ha va ku “tiphasa hi ntlhamu.” U tlhele a ku: “Xiendlo xin’wana ni xin’wana xa ku papalata vanhu van’wana, ku endla leswaku enkarhini lowu taka swi olova ku wela entlhan’wini—ku fikela laha ku papalata vanhu van’wana ku hundzukaka mukhuva lowu ngo tiendlekela.” Van’wana lava chavaka vanhu nkarhi na nkarhi a va pfumeli loko va rhambiwa eswakudyeni kumbe va ala mintirho leyi lavaka leswaku va tihlanganisa ni vanhu van’wana. Hikwalaho, a va swi koti ku langutana ni minchavo ya vona ni ku yi hlula. Hilaha Dok. Richard Heimberg a vulaka hakona “va tshama va ri karhi va anakanya leswaku va ta tsan’wiwa hi vanhu van’wana ku nga nchumu lowu nga si tshamaka wu endleka ni ku anakanya hi ku tsandzeka emintirhweni leyi ni ku ringeta va nga yi ringetangiki hikwalaho ka leswi a va yi chava.”

Hambiswiritano, ku ni mahungu lama tsakisaka malunghana ni ku chava vanhu: Ka lawuleka. Ina, a swi koteki—naswona a hi swinene—ku herisa hi ku helela muxaka wun’wana ni wun’wana wa nchavo. Hambiswiritano lava chavaka vanhu va nga ha dyondza ku lawula minchavo ya vona naswona Bibele yi nyikela ndzayo ya risima leyi pfunaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 21]

Eka munhu la chavaka vanhu, ku hlangana ni vanhu van’wana i xinghunghumana