Xana Swiharhi Ni Swimilana Swi Nga Ponisiwa Eku Herisiweni? — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Xana Swiharhi Ni Swimilana Swi Nga Ponisiwa Eku Herisiweni?

HI 2002, Nhlangano wa Matiko wu vule leswaku wu tivekele pakani ya leswaku endzhaku ka khume ra malembe, ku ta hungutiwa ku herisiwa ka swimilani, swiharhi ni ku onhiwa ka mbango. Malunghana ni pakani yoleyo, hi 2010 a ku ta va Lembe ro Hlayisa Mixaka ya Swiharhi ni Swimilana eMisaveni Hinkwayo.

Khombo ra kona hileswaku loko lembe rero ri fika, pakani yoleyo a yi fikeleriwanga. Xiviko xa BBC xi ri: “Vanhu hi vona va endlaka leswaku swiharhi ni swimilana swi hela hi mpimo lowu endlaka 1 000 ku tlula ndlela leyi a swi ta fa ha yona hi ntumbuluko.” Phepha-hungu ra New Zealand Herald ri swi veke erivaleni ri ku: “Muxaka wun’we wa swimilana eka ya ntlhanu, wun’we eka ya ntlhanu ya swiharhi, wun’we eka ya nkombo ya swinyenyana ni wun’we eka yinharhu ya swivumbiwa leswi hanyaka ematini ni le handle yi le khombyeni ro hela emisaveni hinkwayo.” Loko hi kambisisa leswi humeleleke le New Zealand eka malembe-xidzana lama hundzeke, hi kume xivangelo xa leswi vangaka swiphiqo leswi.

Mixaka Ya Swimilana Ni Swiharhi Swa Le New Zealand

Loko eNew Zealand ku nga si tshama vanhu, swimilana ni swiharhi a swi tiphina hi vutomi. Kambe vaaki vo sungula va te ni mixaka ya swifuwo leswi nga ni khombo eka swiharhi swa nhova. Hi xikombiso, vanhu lava vuriwaka Maori va te ni timbyana kumbexana ni makondlo lama vuriwaka kiore, leswi a ku ri swakudya swa vona.

Hi lembe-xidzana ra vu-17 ni ra vu-18, ku fike vanhu va le Yuropa naswona va te ni mixaka ya makondlo ni swimanga leswi heteleleke swi hundzuke magoya. Nakambe va te ni mixaka ya timbuti, tinguluve ni timhunti leswaku swi va swakudya. Hi lembe-xidzana ra vu-19, va xave muxaka wun’wana wa xihadyana lexi vuriwaka possum ni wa mimpfundla ematikweni mambe leswaku swi va xixevo, kambe a va nga swi ehleketi leswaku swi ta va ni khombo eka misinya, swinyenyana ni le ka swimilana.

Hi va-1860, ku andza ka mimpfundla a ku nga ha lawuleki kutani ku tisiwe swihadyana leswi vuriwaka ti-stoat. Kambe swihadyana sweswo a swi rhandza ngopfu ku dya swinyenyana leswi nga kotiki ku tsutsuma swi tlhela swi hlaseleka hi ku olova. Kutani sweswo swi endle leswaku mimpfundla yi hambeta yi andza swinene.

Namuntlha hikwalaho ka ku andza ka swihadyana leswi mamisaka, Ndzawulo yo Hlayisa Swiharhi ni Swimilana ya le New Zealand yi vike leswaku eka khume wa swiciwana swa ti-kiwi ta buraweni leti velekeriwaka enhoveni, kaye wa tona ti ta fa ti nga si hlanganisa ni lembe. Ana se mixaka ya swiharhi swo tala yi herile: mixaka leyi tlulaka 40 ya swinyenyana; mixaka yinharhu ya machela; muxaka wun’we wa vamangadyana; mixaka leyi nga vaka yinharhu ya minkolombyana ku katsa ni mixaka yin’wana yo hlaya ya switsotswana. Mixaka ya swimilana ni swiharhi ya le New Zealand leyi tlulaka hafu ya 5 819, ku vuriwa leswaku yi le khombyeni naswona sweswo swi endla leswaku swiharhi swa tiko rero swa le nhoveni swi va swin’wana swa leswi nga ekhombyeni swinene emisaveni.

Matshalatshala Yo Pfuna

Sweswi vatirhi va hulumendhe va endla matshalatshala ya leswaku ku nga tisiwi mixaka ya swiharhi kumbe swimilana leswi nga ni khombo eNew Zealand. Ku engetela kwalaho, Ndzawulo yo Hlayisa Swiharhi ni Swimilana yi endle matshalatshala yo herisa swihadyana ni switsotswana leswi nga ni khombo, ngopfu-ngopfu eswihlaleni naswona ku endliwe mintanga yo hlayisa swiharhi.

Xin’wana xa swihlala leswi pfuxetiweke i Tiritiri Matangi, lexi nga ekulenyana ni ribuwa ra Nhlonhle ya Whangaparaoa eAuckland. Leswi ku susiweke makondlo hi 1993 ivi ku byariwa mirhi ya kwalomu ka 280 000, sweswi endhawini yoleyo vavalangi va fika leswaku va ta vona swinyenyana leswintshwa, ku katsa ni leswi nga tolovelekangiki leswi vuriwaka ti-saddleback, ti-takahe, ti-kokako, ti-rifleman ni ti-stitch. Ku tshama ka swona endhawini leyi nga riki na khombo ku endla leswaku swivumbiwa leswi swo saseka swi nga chavi loko vavalangi va va ekusuhi na swona.

Hi 2003, ku vuriwe leswaku Xihlala xa Campbell lexi kumekaka en’walungu wa Antarctica, a xi nga ha ri na makondlo endzhaku ka tsima ra ku ma herisa leri heteke malembe mambirhi. Ku sukela hi nkarhi wolowo, swiluva swi tlhele swi mila naswona swinyenyana swa lwandle se swi le ku vuyeni. Hambi ku ri muxaka wun’wana lowu nga tolovelekangiki wa masekwa ya le Xihlaleni xa Campbell se wu vuyisiwile.

Sweswinyana ku sunguriwe tsima ro sirhelela khwati lerikulu emisaveni hinkwayo ra Pohutukawa ni ku hlayisa swiharhi leswa ha ku tisiwaka eswihlaleni swa Rangitoto, Motutapu swin’we ni le Nsonga-nkulu wa Hauraki eAuckland. Endzhaku ko vekiwa ka swihadyana swo hlayanyana, ku katsa ni magoya, mimpfundla, ti-stoat, swinhloni, makondlo ya le Norway, makondlo ya le swikepeni ni ya le tindlwini—swinyenyana leswi vuriwaka ti-parakeet ni ti-anthornis melanura swi tshuburiwile eswihlaleni endzhaku ka malembe ya dzana swi nyamalarile.

Swikombiso leswi swi kombisa leswi nga endliwaka leswaku ku hlayisiwa swiharhi leswi nga ekhombyeni kutani ku lulamisiwa swihoxo swa nkarhi lowu hundzeke. Varhandzi va ntumbuluko emisaveni hinkwayo, va nga xi langutela hi mahlo-ngati xitshembiso lexi nga eBibeleni xa Yehovha Xikwembu “Muendli wa tilo ni misava,” xa leswaku u ta herisa swilo leswi nga ni khombo eka ntumbuluko ku katsa ni le ka swiharhi swa le nhoveni.—Pisalema 115:15; Nhlavutelo 21:5.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 25]

Eka khume ra swiciwana swa ti-kiwi leswi velekiwaka, kaye wa swona swi fa swi nga si hlanganisa ni lembe

[Bokisi leri nga eka tluka 26]

KU TIRHISA SWITIRHISIWA LESWI NGA KONA HI VUTLHARI

Vahlayisi va ntumbuluko emisaveni hinkwayo va langutane ni xiphiqo xa ku andza ka mixaka ya swiharhi leyi helaka kambe a ku na switirhisiwa leswi eneleke leswi nga va pfunaka eka xiphiqo xolexo. Ndlela yin’wana leyi pfunaka yi vuriwa conservation triage, ku nga ndlela leyi tirhisiwaka exibedlhele eka xiyimo xa xihatla emisaveni hinkwayo. Ndlela leyi, leyi hi hala tlhelo yi vuriwaka ecological triage, yi ringeta ku tirhisa switirhisiwa hi ndlela leyi humelelaka hi ku kambisisa timhaka to tanihi (1) nkoka wa mixaka yo karhi, (2) ku humelela ka xiringanyeto xo karhi ni (3) mali leyi nga ta laveka. Hambileswi ku nga riki vanhu hinkwavo lava pfumelelanaka ni ndlela leyi, ku vuriwa leswaku ya pfuna leswaku ku tirhisiwa switirhisiwa leswi nga kona hi vutlhari, ku dzikiwa ngopfu eka leswi nga ta tisa vuyelo lebyinene.

[Mepe lowu nga eka tluka 26]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

NEW ZEALAND

Nsonga-nkulu wa Hauraki

Xihlala xa Tiritiri Matangi

Rangitoto na Motutapu

Xihlala xa Campbell

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Kiwi ya buraweni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Takahe leyikulu yi ri eXihlaleni xa Tiritiri Matangi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Xihlala xa Campbell

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 25]

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 27]