Ndzima Ya Vukhume-mbirhi
Nchavelelo Eka Vanhu Va Xikwembu
1. Hi byihi vumundzuku lebyi chavisaka lebyi Yerusalema ni vaaki va rona a va langutane na byona, kambe a ku ri ni ntshembo wihi?
TIKO ra Yuda a ri ta va evuhlongeni le Babilona—ku ringana malembe ya 70—ku nga malembe lawa munhu a hanyaka wona. (Pisalema 90:10; Yeremiya 25:11; 29:10) Vaisrayele vo tala lava yisiweke evuhlongeni a va ta dyuhalela eBabilona, va tlhela va fela kona. Vona ndlela leyi a va ta tsongahatiwa ha yona hi ku rhukaniwa ni ku vungunyiwa hi valala va vona. Ehleketa ni hi ndzhukano lowu a wu ta fumbiwa ehenhla ka Xikwembu xa vona Yehovha, loko muti lowu a vekeke vito rakwe eka wona wu va rhumbi hi nkarhi wo leha swinene. (Nehemiya 1:9; Pisalema 132:13; 137:1-3) Tempele leyi rhandzekaka, leyi a yi ri ni ku vangama ka Xikwembu loko yi nyiketeriwa hi Solomoni, a yi ta nyamalala. (2 Tikronika 7:1-3) Se a va dye naxo! Kambe Yehovha, hi ku tirhisa Esaya, u nyikele vuprofeta bya ku vuyeteriwa. (Esaya 43:14; 44:26-28) Eka ndzima 51 ya buku ya Esaya, hi kuma vuprofeta byin’wana bya mhaka leyi ya nchavelelo ni xitiyisekiso.
2. (a) Xana Yehovha, hi ku tirhisa Esaya, u ri kongomise eka vamani rungula rakwe ra ku chavelela? (b) Xana Vayuda vo tshembeka a va ‘lava ku lulama’ hi ndlela yihi?
2 Yehovha u byele Vayuda lava timbilu ta vona a ti voyamele eka yena, a ku: “Ndzi yingiseni, n’wina lava lavaka ku lulama, n’wina lava lavaka ku kuma Yehovha.” (Esaya 51:1a) ‘Ku lava ku lulama’ swi vula ku teka goza ro karhi. Lava “lavaka ku lulama” a va nge vuli ntsena hi nomu leswaku i vanhu va Xikwembu. Va ta lwela ku va lava lulameke ni ku hanya hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka Xikwembu. (Pisalema 34:15; Swivuriso 21:21) Va ta languta Yehovha tanihi Xihlovo xin’we ntsena xa ku lulama, naswona va ta ‘lava ku kuma Yehovha.’ (Pisalema 11:7; 145:17) A swi vuli leswaku va ta va va nga n’wi tivi Yehovha kumbe va nga yi tivi ndlela ya ku khongela eka yena. Ematshan’weni ya sweswo, va ta lwela ku tshinela eka yena, ku n’wi gandzela, ku n’wi khongela ni ku lava nkongomiso wakwe eka hinkwaswo leswi va swi endlaka.
3, 4. (a) I mani “ribye” leri Vayuda va kovotliweke eka rona, naswona i mani “mugodi” lowu va ceriweke eka wona? (b) Ha yini Vayuda a va ta chaveleleka loko va tsundzuka lomu va davukeke kona?
3 Hambiswiritano, lava a va lava ku lulama hakunene eYuda a vo hlayiwa kunene, kutani leswi a swi ta va siya va hele mongo va nga ha koti nchumu. Hiloko Yehovha a va khutaza hi ku tirhisa xifaniso xa ku kovotla: “Langutani ribye leri mi kovotliweke eka rona, ni ku enta ka mugodi lowu mi ceriweke eka wona. Langutani Abrahama tata wa n’wina na Sara loyi hakatsongo-tsongo a mi tswaleke hi switlhavi swo veleka. Hikuva a a ri yexe loko ndzi n’wi vitana, kutani ndzi n’wi katekisile ndzi n’wi endla a tala.” (Esaya 51:1b, 2) “Ribye” leri Vayuda va kovotliweke eka rona i Abrahama, munhu wa matimu loyi tiko ra Israyele ri tibumaka swinene ha yena. (Matewu 3:9; Yohane 8:33, 39) Tiko leri ri davuke eka yena. “Mugodi” i Sara, loyi Isaka, kokwa wa Israyele a humeke embelekweni yakwe.
4 Abrahama na Sara a va hundze malembe ya vona ya ku veleka naswona a va nga ri na n’wana. Kambe, Yehovha u tshembise ku katekisa Abrahama ni ku “n’wi endla a tala.” (Genesa 17:1-6, 15-17) Loko Xikwembu xi pfuxete matimba ya vona ya ku tswala, Abrahama na Sara va veleke n’wana emalembeni ya vona ya vudyuhari, kutani eka n’wana loyi hi kona laha ku davukeke tiko leri Xikwembu xi endleke ntwanano na rona. Hikwalaho, Yehovha u endle munhu yoloye un’we a va tata wa tiko lerikulu leri a ri nga hlayeki, ku fana ni tinyeleti ta matilo. (Genesa 15:5; Mintirho 7:5) Hikwalaho, loko Yehovha a kote ku humesa Abrahama etikweni ra le kule kutani a n’wi endla tiko leri nga ni matimba, a swi nga ta n’wi tsandza ku hetisisa xitshembiso xakwe xa ku ntshunxa masalela lama tshembekeke evuhlongeni le Babilona, a ma tlherisela etikweni ra wona, a tlhela a ma endla tiko lerikulu. Xitshembiso xa Xikwembu eka Abrahama xi hetisekile; xitshembiso xakwe eka Vayuda lava a va ri evuhlongeni na xona a xi ta hetiseka.
5. (a) Xana Abrahama na Sara va fanekisela mani? Hlamusela. (b) Eku hetisekeni ko hetelela, i vamani lava davukeke ‘eribyeni’?
5 Ku kovotliwa ko fanekisela loku hlamuseriwaka eka Esaya 51:1, 2, ku nga ha va ni nhlamuselo yin’wana. Deteronoma 32:18 yi vitana Yehovha “Ribye” leri nga tata wa Israyele ni “[Loyi] a velekeke [Israyele] hi switlhavi swa ku veleka.” Emaritweni yo hetelela, riendli leri fanaka ra Xiheveru ri tirhisiwa ku fana ni leri humelelaka eka Esaya 51:2 malunghana na Sara loko a veleka Israyele. Hikwalaho, hi ndlela ya vuprofeta, Abrahama u fanekisela Yehovha, Abrahama Lonkulu. Sara, nsati wa Abrahama, u yi fanekisela kahle nhlengeletano ya Yehovha ya le tilweni ya swivumbiwa swa moya, leyi eMatsalweni yo Kwetsima yi fanekiseriwaka hi nsati wa Xikwembu, kumbe wansati. (Genesa 3:15; Nhlavutelo 12:1, 5) Eku hetisekeni ko hetelela ka marito ya vuprofeta bya Esaya, tiko leri davukeke ‘eribyeni’ i “Israyele wa Xikwembu,” vandlha ra Vakreste lava totiweke hi moya, leri simekiweke hi Pentekosta ya 33 C.E. Hilaha swi hlamuseriweke hakona etindzimaneni leti hundzeke ta buku leyi, tiko rero ri ve evuhlongeni bya Babilona hi 1918 kambe ri kondleteriwe hi 1919 ri va leri nyukaka hi tlhelo ra moya.—Vagalatiya 3:26-29; 4:28; 6:16.
6. (a) I yini leswi a swi rindzele tiko ra Yuda, naswona a ku ta laveka ku pfuxetiwa ka njhani? (b) Esaya 51:3 yi hi tsundzuxa hi ta ku pfuxetiwa kwihi ka manguva lawa?
6 Nchavelelo wa Yehovha eka Siyoni kumbe Yerusalema, a ko va xitshembiso ntsena xa tiko leri nga ni vaaki vo tala. Ha hlaya: “Yehovha u ta chavelela Siyoni hakunene. Kunene u ta chavelela tindhawu takwe hinkwato leti onhakeke, naswona u ta endla mananga yakwe ma fana na Edeni ni timbala takwe ta le kwandzasini ti fana ni ntanga wa Yehovha. Ku khana ni ku tsaka swi ta kumeka eka yena, ku nkhensa ni rito ra miloti.” (Esaya 51:3) Emalembeni ya 70 ya ku pfumala vaaki, tiko ra Yuda a ri ta tlhela ri va mananga, ri va ni swihlahla swo tala swa mitwa, mindzhenga ni swimilana swin’wana swa nhova. (Esaya 64:10; Yeremiya 4:26; 9:10-12) Hikwalaho, ku tlhandlekela eka ku tlheriseriwa ka Vayuda endhawini ya vona, ku pfuxetiwa loku a ku ta katsa ni ku pfuxetiwa ka tiko, leri a ri ta endliwa ntanga wa Edeni, ri va ni masimu yo nyuka lama cheletiwaka kahle, ni mirhi leyi vekaka mihandzu. Misava a yi ta vonaka yi tsakile. Tiko a ri ta va paradeyisi, loko ri pimanisiwa ni marhumbi ya rona loko vaaki va ha ri evuhlongeni. Masalela lama totiweke ya Israyele wa Xikwembu ma nghene eparadeyisini yo tano ya moya hi 1919.—Esaya 11:6-9; 35:1-7.
Swivangelo Swa Ku Tshemba Yehovha
7, 8. (a) Xana xikombelo xa Yehovha xa leswaku a yingisiwa xi vula yini? (b) Ha yini swi ri swa nkoka leswaku Yuda a yingisa Yehovha?
7 Loko a vulavula hi ku yingisa loku pfuxetiweke, Yehovha u ri: “Ndzi nyikeni nyingiso, N’wina vanhu vanga; na wena tiko ranga, ndzi lombe ndleve. Hikuva nawu wu ta huma eka mina, naswona xiboho xa mina xa vuavanyisi ndzi ta xi endla xi va ehenhla ka vanhu ku fana ni ku vonakala. Ku lulama ka mina ku le kusuhi. Kunene ku ponisa ku ta huma, ni voko ra mina ri ta avanyisa vanhu. Swihlala swi ta tshemba mina, swi ta rindzela voko ra mina.”—Esaya 51:4, 5.
8 Xikombelo xa Yehovha xa leswaku a yingisiwa a xi vuli ku twa rungula rakwe ntsena. Xi vula ku yingisa hi xikongomelo xo endla leswi u swi twaka. (Pisalema 49:1; 78:1) Tiko ri fanele ri swi tiva kahle leswaku Yehovha i Xihlovo xa ndzetelo, vululami ni ku ponisa. Hi yena ntsena a nga Xihlovo xa ku voninga ka moya. (2 Vakorinto 4:6) Hi yena Muavanyisi wo hetelela wa vanhu. Milawu ni swiboho swa vuavanyisi leswi humaka eka Yehovha i rivoningo eka lava va pfumelaka leswaku swi va kongomisa.—Pisalema 43:3; 119:105; Swivuriso 6:23.
9. Handle ka vanhu lava Xikwembu xi endleke ntwanano na vona, i vamani lava nga ta vuyeriwa eka tindlela ta Yehovha ta ku ponisa?
9 Leswi hinkwaswo a swi nga ta va tano eka vanhu lava endleke ntwanano ni Xikwembu ntsena, kambe ni le ka vanhu lavanene kun’wana ni kun’wana, hambi ku ri eswihlengeni swa le kule swinene swa lwandle. Malandza ya Xikwembu a ma nge khomiwi hi tingana hi ku va ma tshemba xona ni vuswikoti bya xona byo ma lwela ni ku ma ponisa. Matimba ya xona, lama yimeriwaka hi voko ra xona, i makulu; ku hava loyi a nga ma sivelaka. (Esaya 40:10; Luka 1:51, 52) Hilaha ku fanaka namuntlha, ntirho wa ku chumayela hi tinghitsi wa masalela ya Israyele wa Xikwembu wu endle leswaku vanhu va timiliyoni, laha vo tala va vona va humaka eswihlaleni leswi nga ekule swa lwandle, va hundzukela eka Yehovha ni ku va ni ripfumelo eka yena.
10. (a) Hi wihi ntiyiso lowu Hosi Nebukadnetsara a a ta wu dyondza hi nkani ya marahani? (b) Hi wahi “matilo” ni “misava” leswi a swi ta herisiwa?
10 Sweswi Yehovha u kombetela eka ntiyiso lowu Hosi Nebukadnetsara wa Babilona a a fanele a wu dyondza. Ku hava nchumu lowu nga etilweni kumbe emisaveni lowu nga sivelaka Yehovha leswaku a nga endli ku rhandza kakwe. (Daniyele 4:34, 35) Ha hlaya: “Tlakuselani mahlo ehenhla ematilweni, mi languta emisaveni ehansi. Hikuva matilo ma ta avana ma va swiphemu-phemu kukota musi, naswona misava yi ta hlakala kukota nguvu, lava akeke eka yona va ta fa kukota nyonyorhi. Kambe loko ku ri ku ponisa, ku ta va kona hilaha ku nga riki na makumu, naswona ku lulama ka mina a ku nge herisiwi.” (Esaya 51:6) Hambileswi nawu wa vafumi va le Babilona a wu nga pfumeli leswaku mahlonga ma ntshunxiwa ma tlhelela emakaya, ndlela ya Yehovha ya ku ponisa vanhu vakwe a yi nga ta pfariwa hi munhu. (Esaya 14:16, 17) “Matilo” kumbe vafumi va le Babilona, a va ta hluriwa. “Misava” ya le Babilona, kumbe vanhu lava fumiwaka hi tihosi teto, a va ta fa ha un’we-un’we. Ina, hambi ku ri mfumo lowukulu ngopfu wa le sikwini rero a wu nga ta jamelana ni matimba ya Yehovha kumbe ku pfala tindlela takwe ta ku ponisa.
11. Ha yini Vakreste namuntlha va khutazeka hi ku hetiseka loku heleleke ka vuprofeta bya leswaku “matilo” ni “misava” ya le Babilona swi ta herisiwa?
11 Mawaku ndlela leyi swi khutazaka ha yona eka Vakreste namuntlha ku tiva leswaku marito wolawo ya vuprofeta ma hetiseke hi ku helela! Ha yini? Hikuva muapostola Petro u tirhise marito lama fanaka malunghana ni swiendlakalo leswa ha taka. U vulavule hi siku ra Yehovha leri taka ri tile, “leri ha rona matilo ma nga ta hela hi ku tshwa naswona swiaki swa wona leswi hisaka ngopfu swi nga ta n’oka!” Kutani u te: “Ku ni matilo lamantshwa ni misava leyintshwa leswi hi swi rindzeleke hi ku ya hi xitshembiso xa yena, naswona ku ta va ni ku lulama eka swona.” (2 Petro 3:12, 13; Esaya 34:4; Nhlavutelo 6:12-14) Hambileswi matiko lama nga ni matimba ni vafumi va wona lava tlakukeke ku fana ni tinyeleti ma yimiseleke Yehovha ntshiva, hi nkarhi lowu a wu vekeke, ma ta khawula—ma ta phyandlasiwa hi ku olova ku fana ni nyonyorhi. (Pisalema 2:1-9) I hulumendhe ya Xikwembu yo lulama ntsena leyi nga ta fuma hilaha ku nga heriki, ehenhla ka vanhu vo lulama.—Daniyele 2:44; Nhlavutelo 21:1-4.
12. Ha yini malandza ya Xikwembu ma nga fanelanga ma chava loko ma hehliwa hi vanhu lava lwaka na wona?
12 Loko a vulavula ni “lava lavaka ku lulama,” Yehovha sweswi u ri eka vona: “Ndzi yingiseni, n’wina lava tivaka ku lulama, vanhu lava nawu wa mina wu nga embilwini ya vona. Mi nga chavi ndzhukano wa vanhu va nyama, naswona mi nga chavisiwi hi nhlambha ya vona. Hikuva nsumba yi ta va dya kukota nguvu, naswona nsumba leyi dyaka tinguvu yi ta va dya kukota voya. Kambe loko ku ri ku lulama ka mina, ku ta va kona hilaha ku nga riki na makumu, ni ku ponisa ka mina eka switukulwana leswi nga hlayekiki.” (Esaya 51:7, 8) Lava va tshembaka Yehovha va ta hehliwa ni ku rhukaniwa hikwalaho ka xivindzi xa vona, kambe a hi nchumu lowu faneleke wu va khomisa rhumbu. Vasandzi lava i vanhu lava faka lava nga ta ‘dyiwa’ ku fana ni nguvu loko yi dyiwa hi nsumba.a Ku fana ni Vayuda vo tshembeka va khale, namuntlha Vakreste va ntiyiso va hava xivangelo xo chava hambi ku ri mani la lwaka na vona. Yehovha, Xikwembu lexi nga riki na makumu, i muponisi wa vona. (Pisalema 37:1, 2) Ku sandziwa hi valala va Xikwembu i vumbhoni bya leswaku vanhu va Yehovha va ni moya wakwe.—Matewu 5:11, 12; 10:24-31.
13, 14. Xana rito leri nge “Rahava” ni lama nge “xivandzana xa le lwandle” ma yimela yini, naswona xi ‘tshoveleriwile’ ni ku ‘tlhaviwa’ hi ndlela yihi?
13 Esaya u vula marito lama landzelaka, onge hiloko a vitana Yehovha leswaku a teka goza a lamulela vanhu Vakwe lava fumbiweke evuhlongeni: “Xalamuka, xalamuka, tiambexe ntamu, Wena voko ra Yehovha! Xalamuka ku fana ni le masikwini ya khale swinene, ku fana ni le minkarhini ya switukulwana swa khale swinene. Xana a hi wena la tshoveleleke Rahava, loyi a tlhaveke xivandzana xa le lwandle? Xana a hi wena la omiseke lwandle, mati ya vuento lebyikulu? Loyi a endleke vuento bya lwandle byi va ndlela yo tsemakanya eka yona ya lava kutsuriweke?”—Esaya 51:9, 10.
14 Swikombiso swa matimu leswi Esaya a vulavulaka ha swona swi hlawuriwe kahle. Muisrayele un’wana ni un’wana a a ku tiva kahle ku kutsuriwa ka tiko aEgipta ni ku tsemakanya ka rona eLwandle ro Tshwuka. (Eksoda 12:24-27; 14:26-31) Rito leri nge “Rahava” ni lama nge “xivandzana xa le lwandle” ma kombetela eka Egipta leri a ri fumiwa hi Faro, loyi a a nga lavi ku twa nchumu hi ku Huma ka Vaisrayele aEgipta. (Pisalema 74:13; 87:4; Esaya 30:7) Egipta wa khale a a fana ni nyoka yo chavisa, leyi nhloko ya yona a yi ri eMakhukhumbeni ya Nayili naswona miri wa yona wo leha wu nave ni Nkova lowu noneke wa Nayili. (Ezekiyele 29:3) Kambe xivandzana lexi xi pulukanyisiwe xi va swiphemu-phemu loko Yehovha a chululela Makhombo ya Khume ehenhla ka xona. Xi tlhaviwile, xi siyiwa ni timbanga leti fehlaka, naswona a xi we mapa loko vuthu ra xona ri lovisiwa ematini ya Lwandle ro Tshwuka. Ina, Yehovha u kombise matimba ya voko rakwe loko a tirhana na Egipta. Xana a a nga ta tiyimisela swinene ku lwela vanhu vakwe lava fumbiweke evuhlongeni eBabilona?
15. (a) Xana gome ni nhlomulo wa Siyoni a swi ta dzudzeka rini? (b) Xana gome ni nhlomulo wa Israyele wa Xikwembu swi dzudzeke rini eminkarhini ya hina?
15 Kutani, vuprofeta byi ye emahlweni byi hlamusela ta ku kutsuriwa ka Israyele eBabilona, byi ku: “Kutani lava kutsuriweke va Yehovha va ta vuya, va ta ta eSiyoni hi ku huwelela ka ku tsaka, naswona ku tsaka hilaha ku nga riki na makumu ku ta va ehenhla ka nhloko ya vona. Va ta kuma ku khana ni ku tsaka. Kunene gome ni nhlomulo swi ta baleka.” (Esaya 51:11) Ku nga khathariseki leswaku xiyimo xa vona a xi terisa vusiwana ku fikela kwihi eBabilona, lava a va lava ku lulama ka Yehovha a va ta va ni vumundzuku lebyinene ngopfu. Gome ni nhlomulo a swi ta kuma ndzhuti swi yima. Ku huwelela ka ku tsaka, minkulungwana ni ku khana—a swi ta huma emilon’wini ya lava ponisiweke kumbe lava kutsuriweke. Malunghana ni ku hetiseka ka namuntlha ka marito lawa ya vuprofeta, Israyele wa Xikwembu u ntshunxiwile evuhlongeni bya Babilona hi 1919. U tlhelele exiyin’weni xakwe xa moya hi ku tsaka lokukulu—ku tsaka loku hambeteke ku fikela namuntlha.
16. Vayuda a va ta kutsuriwa hi ntsengo wo tani hi kwihi?
16 Xana Vayuda a va ta ntshunxiwa hi ntsengo wo tani hi kwihi? Vuprofeta bya Esaya ana se a byi paluxe leswaku Yehovha u nyikele ‘Egipta, Etiyopiya na Seba ma va nkutsulo ematshan’weni ya vona.’ (Esaya 43:1-4) Sweswo a swi ta humelela hi ku famba ka nkarhi. Endzhaku ko hlula Babilona ni ku ntshunxa mahlonga ya le Yuda, Hosi ya le Peresiya a yi ta hlula Egipta, Etiyopiya na Seba. A ku ta nyikeriwa matiko lawa ematshan’weni ya moya-xiviri wa Israyele. Leswi swi pfumelelana ni nsinya wa nawu lowu tsariweke eka Swivuriso 21:18: “Lowo homboloka i nkutsulo eka loyi a lulameke; naswona loyi a xengaka u siva ndhawu ya lavo lulama.”
Xitiyisekiso Xin’wana
17. Ha yini Vayuda a va nga ri na xivangelo xa ku chava vukarhi bya Babilona?
17 Yehovha u ye emahlweni a tiyisekisa vanhu vakwe: “Mina—hi mina Loyi a mi chavelelaka. Xana wena u mani lerova u nga chava munhu wa nyama, ni n’wana wa vanhu loyi a endliweke a fana ni byanyi bya rihlaza? Nileswaku u rivala Yehovha Muendli wa wena, Loyi a anamisaka matilo ni ku veka masungulo ya misava, lerova a wu tshama u chava siku hinkwaro hikwalaho ka vukarhi bya loyi a ku sivelelaka, onge hi loko a tiyimisele ku ku lovisa hi ku helela? Byi kwihi vukarhi bya loyi a ku sivelelaka?” (Esaya 51:12, 13) A va ha ta va evuhlongeni hi malembe yo tala. Hambiswiritano, a ku ri hava xivangelo xa ku chava vukarhi bya Babilona. Hambiloko tiko rero, mfumo wa vunharhu wa misava ematin’wini ya Bibele, a wu ta hlula vanhu va Xikwembu kutani wu lava ku ‘va sivelela,’ kumbe ku va pfalela ndlela leswaku va nga baleki, Vayuda lava tshembekaka a va swi tiva leswaku Yehovha u profete ta ku hluriwa ka Babilona hi Korexe. (Esaya 44:8, 24-28) Ku hambana ni Muvumbi—Xikwembu lexi nga heriki, Yehovha—vaaki va Babilona a va ta mbumburheka ku fana ni byanyi lebyi vunaka loko byi vavuriwa hi miseve ya dyambu ra vuxika. Kutani, minxungeto ni vukarhi bya vona a swi ta pfuna yini? I vuphukuphuku swinene ku chava munhu hi rivala Yehovha, ku nga yena la endleke tilo ni misava!
18. Hambileswi vanhu va Yehovha a va ta va vabohiwa swa nkarhinyana, xana yena u va tiyisekise hi yini?
18 Hambileswi vanhu va Yehovha a va ta va evuhlongeni swa nkarhinyana, ‘va bohiwe hi tinketana’ hi ndlela yo fanekisela, ku ntshunxiwa ka vona a ku ri kwala nyongeni. A va nga ta mbumburheka eBabilona kumbe ku dlayiwa hi ndlala tanihi vabohiwa—rifu ri va nghenisa eSheol, ku nga esirheni. (Pisalema 30:3; 88:3-5) Yehovha u va tiyisekisile a ku: “Loyi a bohiweke hi tinketana u ta ntshunxiwa hi ku hatlisa, leswaku a nga feli emugodini nileswaku xinkwa xakwe xi nga pfumaleki.”—Esaya 51:14.
19. Ha yini Vayuda lava tshembekaka a va fanele va tshemba marito ya Yehovha hilaha ku heleleke?
19 Yehovha u ye emahlweni a chavelela Siyoni: “Kambe mina, Yehovha, ndzi Xikwembu xa wena, Loyi a dungaka lwandle leswaku magandlati ya rona ma pfuma. Vito ra yena i Yehovha wa mavuthu. Ndzi ta veka marito ya mina enon’wini wa wena, kunene ndzi ta ku funengeta hi ndzhuti wa voko ra mina, leswaku ndzi simeka matilo ni ku veka masungulo ya misava, ndzi byela Siyoni ndzi ku, ‘Mi vanhu va mina.’” (Esaya 51:15, 16) Hi ku phindha-phindha Bibele yi vulavula hi vuswikoti bya Xikwembu byo tirhisa matimba ya xona ehenhla ka lwandle ni ku ri lawula. (Yobo 26:12; Pisalema 89:9; Yeremiya 31:35) Wa swi kota ku lawula matimba ya ntumbuluko hi ku helela, hilaha a swi kombiseke hakona loko a ntshunxa vanhu vakwe aEgipta. I mani loyi a nga fanisiwaka na “Yehovha wa mavuthu,” hambi ku ri hi mpimo lowutsongo?—Pisalema 24:10.
20. Xana hi wahi “matilo” ni “misava” leyi a yi ta va kona loko Yehovha a vuyetela Siyoni, naswona hi wahi marito lama chavelelaka lawa a a ta ma vula?
20 Vayuda va tshame va ri vanhu lava Xikwembu xi endleke ntwanano na vona, naswona Yehovha u va tiyisekisile leswaku a va ta tlhelela etikweni ra rikwavo, va ya hanya nakambe ehansi ka Nawu wakwe. Kwalaho a va ta pfuxa muti wa Yerusalema ni tempele ya kona, kutani va ya emahlweni ni vutihlamuleri bya vona malunghana ni ntwanano lowu a wu endleke na vona hi ku tirhisa Muxe. Loko Vaisrayele va tlhelela etikweni ra rikwavo swin’we ni swifuwo swa vona, kutani a ku ta va ni “misava leyintshwa.” A yi ta fumiwa hi “matilo lamantshwa,” fambiselo ra hulumendhe leyintshwa. (Esaya 65:17-19; Hagayi 1:1, 14) Yehovha a a ta tlhela a byela Siyoni a ku: “Mi vanhu va mina.”
A Lerisiwa Ku Teka Goza
21. Hi rihi goza leri Yehovha a leriseke leswaku ri tekiwa?
21 Loko Yehovha a heta ku tiyisekisa Siyoni, u n’wi lerise leswaku a teka goza. Loko a vulavula onge hi loko se a tsavuriwile eku xanisekeni kakwe, u te: “Pfuka, pfuka, suka u yima, Wena Yerusalema, wena la nweke evokweni ra Yehovha xinwelo xa vukarhi byakwe. U nwe jomela, xinwelo lexi dedelekisaka, u xi kukutlerile.” (Esaya 51:17) Ina, Yerusalema a a fanele a pfuka exiyin’weni xakwe xa khombo kutani a tlhelela exiyin’weni xakwe xa khale ni le ku vangameni kakwe. A wu ta fika nkarhi lowu ha wona a a ta minya xinwelo xo fanekisela xa nxupulo wa Xikwembu. Vukarhi hinkwabyo bya Xikwembu a byi ta huthiwa byi suka hi ku helela.
22, 23. Xana Yerusalema a a ta tokota yini loko a nwa xinwelo xa vukarhi bya Yehovha?
22 Nilokoswiritano, loko Yerusalema a ha xupuriwa, a ku nga ri na muaki na un’we, “vana” vakwe, loyi a a ta n’wi lamulela. (Esaya 43:5-7; Yeremiya 3:14) Vuprofeta byi ri: “A a nga ri kona ni un’we wa vana hinkwavo lava a va velekeke loyi a a n’wi kongomisa, naswona a a nga ri kona ni un’we wa vana lava a va kuriseke loyi a a n’wi khoma hi voko.” (Esaya 51:18) Kunene Vababilona a va ta n’wi dyisa biriviri hi tinhompfu! “Swilo sweswo swimbirhi swi ku werile. I mani la nga ta ku tshandzisa? Ku hlasela ni ku tshova, ndlala ni banga! I mani la nga ta ku chavelela? Vana va wena va titivarile. Va etlele emakumu ka switarata hinkwaswo ku fana ni nyimpfu yo leva erikokeni, ku fana ni lava taleke vukarhi bya Yehovha, ku tshinya ka Xikwembu xa wena.”—Esaya 51:19, 20.
23 Mbuyangwana Yerusalema! A a ta ‘hlaseriwa ni ku tshoveleriwa’ swin’we ni ku langutana ni “ndlala ni banga.” Leswi “vana” vakwe a va ta tsandzeka ku n’wi kongomisa ni ku n’wi wundla, a va to n’wi languta hi mahlo ntsena ku nga ri ni lexi va nga xi endlaka, va ondza va sala marhambu, va tsandzeka ni ku yimisa rintiho rinene leri, va sivela Vababilona loko va ta eku hlaseleni. A va ta voniwa emakumu kumbe ekhonweni ya switarata, va titivarile, va tsanile naswona va sale va hlakarile. (Swirilo 2:19; 4:1, 2) A va ta va va nwe xinwelo xa vukarhi bya Xikwembu naswona a va ta pfumala matimba ku fana ni swiharhi leswi phasiweke hi rikoka.
24, 25. (a) I yini leswi a swi nga ha ta humelela nakambe hi Yerusalema? (b) Endzhaku ka Yerusalema, i mani loyi a a ta landzela eku nweni ka xinwelo xa vukarhi bya Yehovha?
24 Kambe xiyimo lexi xi terisaka vusiwana a xi ta hela. Hilaha ku chavelelaka, Esaya u ri: “Hikokwalaho u komberiwa ku yingisa leswi, Wena wansati la xanisekaka, la dakweke, kambe ku nga ri hi vhinyo. Hosi, Yehovha, Xikwembu xa wena, lexi yimelelaka vanhu va xona, xi te: ‘Waswivo! Evokweni ra wena ndzi ta teka xinwelo lexi dedelekisaka. Jomela, xinwelo xa mina xa vukarhi—a wu nge he xi nwi. Ndzi ta xi veka evokweni ra lava va ku karhataka, lava byeleke moya-xiviri wa wena va ku, “Nkhinsama leswaku hi kota ku tsemakanya,” lerova a wu hambeta u endla nhlana wa wena wu fana ni misava, kukota xitarata xa lava tsemakanyaka.’” (Esaya 51:21-23) Endzhaku ko tshinya Yerusalema, Yehovha u lunghekele ku n’wi komba ntwela-vusiwana ni moya wa ku rivalela.
25 Sweswi Yehovha a a ta susa vukarhi byakwe eka Yerusalema a byi kongomisa eka Babilona. Vababilona a va ta va va lovise Yerusalema ni ku n’wi khomisa tingana. (Pisalema 137:7-9) Kambe Yerusalema a a nga ha ta tlhela a nwisiwa xinwelo xexo hi Babilona kumbe vanghana vakwe. Ematshan’weni ya sweswo, xinwelo a xi ta tekiwa evokweni ra Yerusalema kutani xi nyikiwa lava a va giya loko a ri karhi a khomisiwa tingana. (Swirilo 4:21, 22) Babilona a a ta rhelela, a pfumala ni dzano hi ku pyopyiwa. (Yeremiya 51:6-8) Hi nkarhi wolowo, Siyoni a a ta tlakusa nhloko! Muhloti wa tinyarhi a ti ta vuya hi yena! Entiyisweni, Siyoni a a ta suriwa mihloti hi ntshembo wolowo. Naswona malandza ya Yehovha ma nga tiyiseka leswaku vito rakwe ri ta kwetsimisiwa hi tindlela takwe ta ku ponisa.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Nsumba leyi ku vulavuriwaka ha yona laha swi tikomba ku ri nsumba leyi dyaka tinguvu, leyi onhaka ngopfu loko ya ha ku tlhotlhoriwa.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 167]
Yehovha, ku nga Abrahama Lonkulu, i “ribye” leri vanhu vakwe va “kovotliweke eka rona”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 170]
Lava va lwaka ni vanhu va Xikwembu va ta hela, ku fana ni nguvu leyi dyiwaka hi tinsumbha
[Xifaniso lexi nga eka tluka 176, 177]
Yehovha u kombise matimba yakwe ya ku lawula swilo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 178]
Xinwelo lexi Yerusalema a a ta boheka ku nwela eka xona a xi ta hundziseriwa eka Babilona ni le ka vanghana vakwe