“Ehleketisisani Hi Loyi A Tiyiseleke”

1-3. (a) Xana a ri ri rikulu ku fikela kwihi gome leri Yesu a a ri na rona entangeni wa Getsemani, naswona a ri vangiwa hi yini? (b) I yini leswi nga vuriwaka malunghana ni xikombiso xa Yesu xa ku tiyisela, naswona hi swihi swivutiso leswi tlakukaka?

YESU a a tshikileleke ngopfu. A a nga si tshama a va ni gome ro fana ni rero. A ku ri enkarhini wa yena wo hetelela laha misaveni. Yena swin’we ni vaapostola vakwe va ye endhawini ya vona ya ntolovelo, entangeni wa Getsemani. Minkarhi yo tala a a hlangana na vona kwalaho. Hambiswiritano, vusiku byebyo a a lava ku va yexe. Hiloko a siya vaapostola vakwe a nghena le ndzeni-ndzeni ka ntanga a fika a nkhinsama kutani a sungula ku khongela. U khongele hi mbilu hinkwayo, kutani a tela hi gome lerikulu lerova nyuku wa yena wu kotisa ‘mathonsi ya ngati lama thonelaka ehansi.’​—Luka 22:39-44.

² Ha yini Yesu a a ri ni gome swonghasi? Entiyisweni, a a swi tiva leswaku ku nga ri khale a a ta langutana ni nxaniso lowukulu, kambe sweswo a hi swona leswi a swi n’wi vangela gome. A a anakanya hi timhaka tin’wana ta nkoka ngopfu leti nga emakatleni ya yena. A a karhateka ngopfu hi vito ra Tata wakwe, naswona a a swi tiva leswaku vumundzuku bya vanhu hinkwavo byi titshege hi ku tshama ka yena a tshembekile. Yesu a a swi tiva leswaku i swa nkoka ngopfu ku va a tiyisela. Loko a a lo tsandzeka, a a ta tisa xisandzu lexikulu evitweni ra Yehovha. Kambe, Yesu a nga tsandzekanga. Endzhakunyana, rona siku rero loko Yesu la veke xikombiso lexinene ngopfu xa ku tiyisela emisaveni hinkwayo a nga si hefemula ro hetelela, u huwelerile hi ntsako a ku: “Swi hetisisiwile!”​—Yohane 19:30.

³ Bibele yi hi khutaza leswaku hi ‘ehleketisisa hi Yesu loyi a tiyiseleke.’ (Vaheveru 12:3) Hikwalaho ku tlakuka swivutiso swin’wana swa nkoka leswi nge: Hi yihi miringo yin’wana leyi Yesu a yi tiyiseleleke? U pfuniwe hi yini leswaku a kota ku tiyisela? Xana hi nga xi landzela njhani xikombiso xa yena? Kambe hi nga si hlamula swivutiso leswi, a hi rhangeni hi kambisisa leswi ku tiyisela swi vulaka swona.

4, 5. (a) Xana swi vula yini ku “tiyisela”? (b) Hi xihi xikombiso lexi hi nga xi tirhisaka ku kombisa leswaku ku tiyisela a swi vuli ku langutana ni maxangu lawa munhu a nga kotiki ku ma balekela ntsena kambe swi katsa swo tala?

⁴ Hinkwerhu ka hina, minkarhi yin’wana hi va ni “gome [hikwalaho ka] miringo leyi hambaneke.” (1 Petro 1:6) Xana loko hi langutana ni ndzingo swi vula leswaku ha tiyisela? Doo! Riviti ra Xigriki ra rito leri nge “ku tiyisela” ri vula “vuswikoti bya ku ka u nga cinci hambiloko u langutane ni xiphiqo.” Malunghana ni ku tiyisela loku vatsari va Bibele va vulavulaka hakona, mukambisisi un’wana wa Bibele u ri: “I ku va ni langutelo ro tiyiselela swilo, ku nga ri hi ku tiomisa nhloko kambe u ri ni ntshembo lowukulu . . . I mfanelo leyi pfunaka munhu leswaku a tserhama a ri karhi a tiyiselela swiphiqo. I mfanelo leyi nga endlaka ndzingo lowu tikaka ngopfu wu va nkateko hikuva munhu u va a ri karhi a anakanya hi pakani leyi a nga ta va a yi fikelerile loko ndzingo wolowo wu hundzile.”

⁵ Kutani ku tiyisela a swi vuli ntsena ku langutana ni maxangu lama nga papalatekiki. Hi ku ya hi Bibele, ku tiyisela swi katsa ku tshama u tshembekile, ku tshama u ri ni langutelo lerinene ni ku va ni ntshembo loko u langutane ni miringo. Xiya xikombiso lexi: Vavanuna vambirhi va pfaleriwe ekhotsweni rin’we kambe hikwalaho ka swivangelo swo hambana. Wanuna lon’wana la nga xigevenga u tirhela xigwevo xakwe a hlundzuke ngopfu. Lon’wana la nga Mukreste wa ntiyiso la khomeriweke vutshembeki byakwe, a nga ri landzuli ripfumelo rakwe naswona u tshama a ri ni langutelo lerinene hikuva xiyimo lexi a nga eka xona u xi teka xi ri nkarhi lowunene wo kombisa ripfumelo rakwe. La nga xigevenga a nge tekiwi a ri xikombiso lexinene xa ku tiyisela, kasi la nga Mukreste la tshembekaka hi yena a nga xikombiso lexinene xo kombisa mfanelo leyi ya risima.​—Yakobo 1:2-4.

 6. Xana hi ku hlakulela njhani ku tiyisela?

⁶ Ku tiyisela i ka nkoka leswaku hi ta kota ku pona. (Matewu 24:13) Hambiswiritano, a hi tswariwi hi ri vanhu lava tiyiselaka. Kambe hi fanele hi ku hlakulela. Njhani? Varhoma 5:3 yi ri: “Nhlomulo wu tswala ku tiyisela.” Ina, loko hakunene hi lava ku va lava tiyiselaka, a hi nge yi papalati miringo hinkwayo ya ripfumelo hikwalaho ka vutoya. Ematshan’weni ya sweswo, hi fanele hi langutana na yona. Loko siku ni siku hi langutana ni miringo leyikulu ni leyitsongo hi kona hi nga vulaka leswaku ha tiyisela. Ndzingo wun’wana ni wun’wana lowu hi wu hlulaka wa hi tiyisa leswaku hi kota ku langutana ni lowu nga ta landzela. Kambe, a hi tiyiseli hikwalaho ka vutlhari bya hina vini. Hi ‘titshega hi ntamu lowu Xikwembu xi hi nyikaka wona.’ (1 Petro 4:11) Yehovha u hi nyike mpfuno lowunene ngopfu leswaku hi tshama hi tiyile​—ku nga xikombiso xa N’wana wakwe. A hi xiyeni ndlela leyi Yesu a wu tiyiseleleke ha yona hi ndlela leyi hetisekeke.

7, 8. I yini leswi Yesu a swi tiyiseleke loko a ri ekusuhi ni ku heta vutomi byakwe bya laha misaveni?

⁷ Yesu u tiyisele tihanyi to tala loko se a ri ekusuhi ni ku heta vutomi byakwe bya laha misaveni. Ehleketa tingana leti a khomisiweke tona ni ku heleriwa hi matimba swin’we ni ntshikilelo lowu a a ri na wona evusikwini byakwe byo hetelela. U xengiwe hi munghana wa yena loyi a a n’wi tshemba, a siyiwa hi vanghana va yena lavakulu, a tengisiwa swi nga ri enawini, laha swirho swa huvo ya le henhla ya vukhongeri etikweni rero swi nga n’wi hlekula, swi n’wi tshwutela ni ku n’wi himetela hi swibakela. Kambe, sweswo hinkwaswo u swi tiyisele a rhulile naswona a ri ni matimba.​—Matewu 26:46-49, 56, 59-68.

⁸ Enkarhini wa yena wo hetelela, Yesu u tiyiselele ku xanisiwa. U rimbiwe hi ndlela leyi ku vuriwaka leswaku munhu wa kona u sala a ri ni “timbanga letikulu onge i timbalelo naswona ku huma ngati yo tala.” U beleriwile, ku nga ndlela yo dlaya leyi ku vuriwaka leswaku munhu u “fa hakatsongo-tsongo a ri karhi a twa ku vava swinene.” Ehleketa nhlomulo lowu a a ri na wona loko a etlerisiwa emhandzini, kutani a beleriwa swipikiri leswikulu emavokweni ni le milengeni. (Yohane 19:1, 16-18) Ehleketa ku vava loku hlomulaka mbilu loku a ku tweke loko mhandzi yi yimisiwa kutani ntiko wa mirhi wakwe wu helela eswipikirini sweswo, niloko timbanga takwe ta le nhlaneni ti khumbana ni mhandzi yoleyo. U tiyiselele nhlomulo wo tano a ri karhi a byarhe vutihlamuleri lebyikulu hilaha byi hlamuseriweke hakona eku sunguleni ka ndzima leyi.

 9. Xana swi katsa yini ku va hi rhwala ‘mhandzi ya nxaniso’ hi landzela Yesu?

⁹ Tanihi valandzeri va Kreste, i yini leswi hi nga ha bohekaka ku swi tiyiselela? Yesu u te: ‘Loko munhu a lava ku ndzi landzela, a a rhwale mhandzi yakwe ya nxaniso a ndzi landzela nkarhi hinkwawo.’ (Matewu 16:24) Laha rito leri nge ‘mhandzi ya nxaniso’ ri tirhisiwa hi ndlela yo kombisa ku xaniseka, ku khomisiwa tingana kumbe hambi ku ri ku fa. Ku landzela Kreste a hi matlangwana. Milawu leyi hi hanyaka ha yona ya Vukreste yi endla leswaku hi nga fani ni vanhu van’wana. Misava leyi ya hi venga hikuva a hi xiphemu xa yona. (Yohane 15:18-20; 1 Petro 4:4) Nilokoswiritano, hi tiyimisele ku rhwala mhandzi ya hina ya nxaniso​—ina, hi tiyimiserile ku xaniseka hambi ku ri ku fa, ematshan’weni ya leswaku hi tshika ku landzela loyi a nga Xikombiso xa hina.​—2 Timotiya 3:12.

10-12. (a) Ha yini ku nga hetiseki ka vanhu lava a va hanya na Yesu a ku ringa ku tiyisela ka yena? (b) Hi swihi swiyimo swin’wana leswi Yesu a swi tiyiseleke leswi a swi ri ndzingo eka yena?

¹⁰ Yesu, enkarhini wa ku chumayela ka yena u langutane ni miringo yin’wana leyi a yi vangiwa hi ku nga hetiseki ka vanhu lava a a hanya na vona. U nga rivali leswaku a a ri “mutirhi la nga ni vuswikoti” loyi Yehovha a n’wi tirhiseke loko a tumbuluxa misava ni hinkwaswo leswi hanyaka eka yona. (Swivuriso 8:22-31) Hikwalaho, Yesu a a xi tiva xikongomelo xa Yehovha hi vanhu; a va fanele va va ni timfanelo to kota ta Yena ni ku tiphina hi vutomi va ri lava hetisekeke. (Genesa 1:26-28) Loko Yesu a ri emisaveni u vone nhlomulo lowu vangiwaka hi xidyoho, naswona u wu vone hi ndlela leyi nga faniki niloko a ri etilweni hikuva a a ri munhu wa nyama naswona a a titwa hi ndlela leyi fanaka ni ya vanhu. Entiyisweni, swi n’wi twise ku vava ku vona ndlela leyi vanhu va nga hetisekangiki ha yona loko va pimanisiwa ni ndlela leyi Adamu na Evha a va hetiseke ha yona eku sunguleni! Xisweswo, Yesu u langutane ni ndzingo wa ku tiyisela. Xana a a ta hela matimba kutani a tshika ku tiyisela, a vona onge a ku na ntshembo wa leswaku vanhu lava nga ni xidyoho va ta cinca? A hi voneni.

¹¹ Ku tiomisa nhloko ka Vayuda ku tisele Yesu nhlomulo lerova a rila. Xana sweswo swi n’wi hete matimba kumbe swi n’wi endle a nga ha wu hisekeli ntirho wo chumayela? Doo, hikuva “siku ni siku a a ya etempeleni a ya dyondzisa.” (Luka 19:41-44, 47) U ve ni “gome swinene” hikwalaho ka Vafarisi lava timbilu to tlanyala lava a va n’wi langute hi tihlo ra le tin’hwembeni ku vona loko a ta hanyisa wanuna wo karhi hi Savata. Xana u tshike van’wavunene volavo leswaku va n’wi kavanyeta? Doo! U yime a tiyile eripfumelweni a hanyisa wanuna yoloye​—kona kwale xikarhi ka sinagoga!​—Marka 3:1-5.

¹² Ku ni xin’wana lexi veke ndzingo eka Yesu​—ku nga ku tsana ka vadyondzisiwa va yena lava a va tshama va ri na yena. Hilaha hi swi voneke hakona eka Ndzima 3 ya buku leyi, a va tshamela ku kombisa leswaku va navela xikhundlha. (Matewu 20:20-24; Luka 9:46) Yesu u va laye ko tala leswaku va titsongahata. (Matewu 18:1-6; 20:25-28) Kambe, a va hlwela ku cinca. Phela, eka vusiku bya yena byo hetelela ku va swin’we na vona, va ‘kanetane ngopfu’ hileswaku i mani lonkulu exikarhi ka vona! (Luka 22:24) Xana Yesu u va n’arile, a tibyela leswaku a va nge he pfuki va cincile? Doo! U va lehisele mbilu naswona a tshama a ri ni ntshembo wa leswaku va ta cinca, naswona a a hambeta a languta timfanelo letinene eka vona. A a swi tiva leswaku etimbilwini ta vona va n’wi rhandza Yehovha naswona va swi lava hi timbilu ta vona hinkwato ku endla ku rhandza ka Yena.​—Luka 22:25-27.

13. Hi yihi miringo leyi hi nga ha langutanaka na yona yo fana ni leyi tiyiseriweke hi Yesu?

¹³ Hi nga ha langutana ni miringo yo fana ni leyi Yesu a yi tiyiseleke. Hi xikombiso, hi nga ha hlangana ni vanhu lava nga ri amukeliki rungula ra Mfumo kumbe lava ri kanetaka. Xana nkaneto wolowo hi ta wu pfumelela wu hi heta matimba kumbe hi ta hambeta hi chumayela hi ku hiseka? (Tito 2:14) Ku nga hetiseki ka Vakreste-kulorhi ku nga ha va ndzingo eka hina. Un’wana a nga ha vula kumbe ku endla swin’wana handle ko anakanya kutani a hi khunguvanyisa. (Swivuriso 12:18) Xana hi ta tshika ku pfuna vapfumeri-kulorhi, hi va lan’wa hikwalaho ka swihoxo swa vona, kumbe hi ta hambeta hi tiyiselela swihoxo swa vona ni ku languta timfanelo letinene eka vona?​—Vakolosa 3:13.

14. Hi swihi swivangelo swimbirhi leswi pfuneke Yesu leswaku a yima a tiyile?

¹⁴ I yini leswi nga pfuna Yesu leswaku a yima a tiyile a tlhela a tshama a tshembekile hambiloko a onhiwa vito, a khomisiwa tingana ni ku xanisiwa? Ku ni swivangelo swimbirhi swa nkoka leswi n’wi tiyiseke. Xo sungula, a a tshembe Yehovha, a tlhela a khongela eka “Xikwembu lexi nyikaka ku tiyisela.” (Varhoma 15:5) Xa vumbirhi, a a anakanya hi vumundzuku, a dzikisa mianakanyo ya yena eka leswi ku tiyisela ka yena ku nga ta n’wi vuyerisa ha swona. Kutani a hi kambisiseni swivangelo leswi ha xin’we-xin’we.

15, 16. (a) I yini leswi kombaka leswaku Yesu a nga titsheganga hi matimba ya yena n’wini leswaku a kota ku tiyisela? (b) Hi wihi ntshembo lowu Yesu a a ri na wona eka Tata wakwe naswona ha yini?

¹⁵ Hambileswi Yesu a a ri N’wana wa Xikwembu la hetisekeke, a nga titsheganga hi matimba ya yena n’wini leswaku a kota ku tiyisela. Ku ri na sweswo, u khongelele mpfuno eka Tata wa yena wa le matilweni. Muapostola Pawulo u tsale a ku: “Kreste u endle swikombelo ni swikhongelo eka Loyi a a swi kota ku n’wi ponisa eku feni, hi swirilo swa matimba ni mihloti.” (Vaheveru 5:7) Xiya leswaku Yesu a nga ‘endlanga’ swikhongelo ntsena kambe u endle ni swikombelo. Rito leri nge “swikombelo” ri vula ku kombela hi mbilu hinkwayo​—ina, u kombele mpfuno. Leswi ku tirhisiweke rito ra vunyingi leri nge “swikombelo” swi komba leswaku Yesu u kombele Yehovha ko tala. Entiyisweni, loko Yesu a ri entangeni wa Getsemani u khongele ko tala hi mbilu hinkwayo.​—Matewu 26:36-44.

¹⁶ Yesu a a tshemba hi mbilu hinkwayo leswaku Yehovha u ta swi hlamula swikombelo swakwe, hikuva a a swi tiva leswaku Tata wa yena i “Mutwi wa xikhongelo.” (Pisalema 65:2) Loko N’wana loyi wa mativula a nga si va munhu wa nyama, u yi vonile ndlela leyi Tata wakwe a a swi hlamula ha yona swikhongelo swa vagandzeri lava tshembekaka. Hi xikombiso, loko N’wana a ri etilweni u vone Yehovha loko a rhumela ntsumi yi ya hlamula xikhongelo xa muprofeta Daniyele lexi humaka embilwini​—Daniyele a nga si heta ni ku khongela. (Daniyele 9:20, 21) A swi nga ta endleka leswaku Tatana a tshika ku hlamula N’wana wa yena la nga swakwe loko a chulula mbilu yakwe hi “swirilo swa matimba ni mihloti.” Yehovha u swi hlamurile swikombelo swa N’wana wakwe kutani a rhumela ntsumi leswaku yi ya n’wi tiyisa leswaku a ta kota ku tiyisela maxangu.​—Luka 22:43.

17. Ha yini hi tshembela eka Yehovha leswaku hi kota ku tiyisela, naswona hi nga swi endlisa ku yini sweswo?

¹⁷ Leswaku na hina hi kota ku tiyisela, hi fanele hi tshemba Yehovha​—hi khongela eka Xikwembu lexi “nyikaka matimba.” (Vafilipiya 4:13) Loko N’wana wa Xikwembu la hetisekeke a vone swi fanerile leswaku a kombela mpfuno eka Yehovha, swo boha na hina hi endla tano! Na hina hi nga ha boheka ku kombela Yehovha hi ku phindha-phindha ku fana na Yesu. (Matewu 7:7) Hambileswi hi nga langutelangiki ku rhumeriwa ntsumi, kambe lexi hi tiyisekaka ha xona hi lexi: Xikwembu xa hina xa rirhandzu xi ta swi hlamula swikombelo swa Vakreste lava tshembekaka lava ‘phikelelaka eswikombelweni ni le swikhongelweni vusiku ni nhlikanhi.’ (1 Timotiya 5:5) Ku nga khathariseki miringo leyi hi nga ha langutanaka na yona​—hambi i mavabyi, ku feriwa hi loyi hi n’wi rhandzaka kumbe ku xanisiwa hi lava va vengaka ntiyiso—​Yehovha u ta swi hlamula swikhongelo swa hina leswi humaka embilwini loko hi kombela vutlhari, xivindzi ni matimba leswaku hi ta kota ku tiyisela.​—2 Vakorinto 4:7-11; Yakobo 1:5.

18. Swi tise ku yini leswaku Yesu a anakanya hi leswi nga ta humelela endzhaku ka ku xaniseka ka yena?

¹⁸ Xivangelo xa vumbirhi lexi pfuneke Yesu leswaku a tiyisela hileswaku u anakanye hi vumundzuku, leswi a swi ta endleka endzhaku ka ku xaniseka kakwe. Bibele yi vule leswi hi Yesu: “Hikwalaho ka ntsako lowu a wu vekiwe emahlweni ka yena u tiyisele mhandzi ya nxaniso.” (Vaheveru 12:2) Xikombiso xa Yesu xi kombisa ndlela leyi ntshembo, ntsako ni ku tiyisela swi fambisanaka ha yona. Leswi swi nga ha katsakanyiwa hi ndlela leyi: Ntshembo wu tisa ntsako naswona ntsako wu endla leswaku munhu a kota ku tiyisela. (Varhoma 15:13; Vakolosa 1:11) Yesu a a langutele vumundzuku lebyi hlamarisaka. A a swi tiva leswaku vutshembeki bya yena a byi ta lwela vuhosi bya Tata wakwe naswona hikwalaho ka byona u ta kutsula vanhu eka xidyoho ni rifu. Nakambe Yesu a a ri ni ntshembo wa ku fuma tanihi Hosi ni Muprista Lonkulu, la nga ta tisela vanhu lava yingisaka mikateko yo tala. (Matewu 20:28; Vaheveru 7:23-26) Loko Yesu a anakanya hi leswi nga ta humelela swin’we ni ntshembo lowu a a ri na wona, u ve ni ntsako lowukulu naswona ntsako wolowo wu n’wi pfune leswaku a tiyisela.

19. Loko hi langutane ni miringo ya ripfumelo, xana ntshembo, ntsako ni ku tiyisela swi nga hi pfuna njhani?

¹⁹ Na hina hi fanele hi va ni ntshembo, ntsako naswona hi tiyisela ku fana na Yesu. Muapostola Pawulo u te: “Tsakani hi ntshembo.” Kutani a tlhandlekela a ku: “Mi tiyisela nhlomulo.” (Varhoma 12:12) Xana u langutane ni ndzingo lowukulu wa ripfumelo ra wena sweswi? Loko swi ri tano anakanya hi ntshembo lowu u nga na wona. U nga rivali leswaku ku tiyisela ka wena ku ta yisa ku dzuneka evitweni ra Yehovha. Tshama u ri karhi u anakanya hi ntshembo wa Mfumo. Tivone hi mahlo ya mianakanyo u ri emisaveni leyintshwa ya Xikwembu, u ri karhi u tiphina hi mikateko ya Paradeyisi. Ku anakanyisisa hi ku hetiseka ka swilo swo hlamarisa leswi Yehovha a swi tshembiseke​—ku katsa ni ku lweriwa ka vuhosi bya yena, ku herisiwa ka vuhomboloki, vuvabyi ni rifu emisaveni—​swi ta ku tisela ntsako naswona ntsako wolowo wu ta ku pfuna leswaku u tiyisela miringo yihi ni yihi leyi u nga ha langutanaka na yona. Entiyisweni, ku xaniseka kun’wana ni kun’wana emafambiselweni lawa ya swilo i ka ‘nkarhinyana naswona ka vevuka’ loko ku pimanisiwa ni ntshembo wa Mfumo.​—2 Vakorinto 4:17.

20, 21. Loko swi ta emhakeni ya ku tiyisela, i yini leswi Yehovha a swi languteleke eka hina, naswona hi fanele hi tiyimisela ku endla yini?

²⁰ Yesu a a swi tiva leswaku loko munhu a va mulandzeri wa yena a swi nga ta n’wi olovela, a swi ta lava leswaku a tiyisela. (Yohane 15:20) A a swi lunghekerile ku bula ndlela, hi ku tiva leswaku xikombiso xa yena xi ta tiyisa van’wana. (Yohane 16:33) I ntiyiso leswaku Yesu u veke xikombiso lexi hetisekeke xa ku tiyisela kambe hina a hi hetisekanga. I yini leswi Yehovha a swi languteleke eka hina? Petro u ri: “Kreste u xanisekele n’wina, a mi siyela ntila leswaku mi landzelerisisa mikondzo yakwe.” (1 Petro 2:21) Ndlela leyi Yesu a langutaneke ha yona ni miringo, u hi siyele “ntila” lowu hi faneleke hi wu landzelela.a Rungula leri hlamuselaka ndlela leyi a tshembekeke ha yona ri nga fanisiwa ni “mikondzo.” Mikondzo yoleyo a hi nge swi koti ku yi landzelela hilaha ku hetisekeke, kambe hi nga yi “landzelerisisa.”

²¹ Kutani a hi tiyimiseleni ku landzela xikombiso xa Yesu hilaha hi nga kotaka hakona. Hi nga tshuki hi rivala leswaku loko hi landzelerisisa mikondzo ya Yesu hi ta ya hi tiyisela swinene ku ya “fika emakumu”​—ku nga makumu ya mafambiselo lawa ya swilo ya khale kumbe kukondza hi fa. A hi swi tivi leswaku ku ta rhanga xihi eka leswimbirhi, kambe lexi hi xi tivaka hileswaku: Yehovha u ta hi vuyerisa hilaha ku nga heriki hikwalaho ka ku tiyisela ka hina.​—Matewu 24:13.