Ha Yini U Ambala Ku Titsongahata?

MUTSARI wa Muamerika Edgar Allan Poe a a ha ku heta ku hlayela vanghana van’wana xitori xa yena lexintshwa. Hi ku vungunya va te u tirhise vito ra nhenha ko tala ngopfu. Xana Poe u angule njhani? Munghana un’wana wa tsundzuka: “Moya wa yena wa vutikukumuxi a wu nga ta tiyisela ku tshinyiwa ko tano ka le rivaleni, kutani hi ku hlundzuka, vanghana va yena va nga si n’wi sivela, u hoxe maphephe hinkwawo endzilweni lowu pfurhaka swinene.” Xi lahlekisa sweswo xitori “lexi a xi tsakisa swinene ni lexi a xi hambane swinene ni switori swa yena leswi tivekaka . . . hi ku dzunga.” Ku titsongahata a a ku ta va ku xi ponisile.

Hambi leswi vutikukumuxi byi endlaka vanhu va endla swilo swa vuphukuphuku, byi tele emisaveni. Kambe malandza ya Yehova ma fanele ku va lama hambaneke. Ma fanele ku ambala nguvu leyi endliweke kahle ya ku titsongahata.

Ku Titsongahata I Yini?

Muapostola Pawulo u kombetele eka nguvu yo saseka ya Vukriste ya ku titsongahata loko a tsalela vapfumeri-kulobye emutini wa khale wa Kolosa. U khutazile: ‘Tanihi vahlawuriwa va Xikwembu lavo kwetsima, ni lava rhandziwaka, ambalani moya wa tintswalo, vunene, mianakanyo yo pfumala ku tikukumuxa, ku rhula ni ku leha mbilu.’—Vakolosa 3:12.

Ina, ku titsongahata i ‘mianakanyo yo pfumala ku tikukumuxa.’ I ‘mianakanyo yo tiveka ehansi; ku pfumala ku tikurisa; ku tiveka exiyin’weni xa le hansi.’ Munhu wo rhula wa “ringanisela emoyeni; a nga tikukumuxi.” U na “xichavo lexi enteke kumbe lexinene.” (The World Book Dictionary, Vholumo I, tluka 1030) Ku titsongahata a hi vutoya kumbe ku tsana. Entiyisweni, vutikukumuxi byi kombisa ku tsana, kasi ku kombisa ku titsongahata hakanyingi swi tisa vurhena ni matimba.

Ematsalweni rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “ku titsongahata” hi ku kongoma ri vula ku “tiveka ehansi.” Xisweswo, mutsari wo tlhariha wa Swivuriso wa tsundzuxa: “Ṅwana nga, . . . loko ku v̌ula ka nomu wa wena ku ku phasile, . . . famba u ya tikuṭula, hikuv̌a u le mandleni ya warikwenu; famba, u khinsama [tiveka ehansi] u tikhongelela e ka warikwenu.” (Swivuriso 6:1-3) Sweswo swi vula leswaku, lahlela ku tikukumuxa etlhelo, pfumela xihoxo xa wena, lulamisa timhaka.

Ku Fanele Ku Va Ka Ntiyiso

A hi vanhu hinkwavo lava vonakaka va rhurile lava nga na ku titsongahata ka ntiyiso. Vanhu van’wana lava vonakaka va rhurile entiyisweni va nga ha tikukumuxa naswona va nga ha endla xin’wana ni xin’wana leswaku va kuma lexi va xi lavaka. Kutani ku na lava tirhisaka nguvu ya ku titsongahata ka mavunwa leswaku va nyanyula van’wana. Hi xikombiso, muapostola Pawulo u hlangane ni van’wana lava a va kombisa ku “tilondla-londla,” naswona u kombise leswaku un’wana ni un’wana la endlaka leswi entiyisweni a a “tikurisa hi swa hava, hi miehleketo ya yena ya swa nyama.” Munhu wo tano u anakanye hi laha ku hoxeke leswaku ku kuma ku amukeriwa hi Xikwembu a a swi titshege ehenhleni ka ku dya ka yena, ku nwa, kumbe ku khumba swilo swo karhi kumbe ku hlayisa masiku ya vukhongeri kumbe e-e. I ntiyiso, a nga ha va a vonake a ri ni xichavo ni ku rhula, kambe ku titsongahata ka yena ka vunwa a ku nga pfuni nchumu. (Vakolosa 2:18, 23) Entiyisweni, swi n’wi vangele ku ehleketa ka leswaku hakelo ya vutomi a a yi nyikeriwa eka lava vengaka swilo leswi vonakaka. Nakambe swi vumbe xivumbeko xa vukanganyisi xa ku rhandza swilo leswi vonakaka hikuva minsivelo ya munhu hi xiyexe yi kokele nyingiso eka swilo leswi vonakaka leswi a vulaka leswaku wa swi venga.

Hi tlhelo rin’wana, ku titsongahata ka ntiyiso ku sivela munhu ku kombisa ka nkoka wa yena n’wini hi ku ambala, ku tilunghisa ni mahanyelo. (1 Yohane 2:15-17) Munhu loyi a ambaleke nguvu ya ku titsongahata a nga yisi nyingiso lowu nga lavekiki eka yena n’wini kumbe eka vuswikoti bya yena. Ematshan’wini ya sweswo, ku titsongahata ku n’wi pfuna leswaku a khoma van’wana hi ndlela yo ehleketelela ni ku tilanguta hi ndlela leyi Xikwembu xi n’wi langutaka ha yona. Kutani swi hi ndlela yihi sweswo?

Langutelo Ra Yehova

Loko muprofeta Samuwele a ri kusuhi na ku tota hosi leyintshwa ya rixaka ra Israyele, u anakanye leswaku Eliyabu n’wana wa Yese a a ri muhlawuriwa wa Yehova. Kambe Xikwembu xi byele Samuwele: “U nga languti nghohe ya yena, hambi ši ri šiyimo ša yena, hikuv̌a nḍi ṅwi tšukumetile; Yehova a nga languti le’ŝi langutiwaka hi v̌anhu, hikuv̌a v̌anhu v̌a languta nghohe, kambe Yehova o languta mbilu.” Vana va Yese va nkombo va landzuriwile. Muhlawuriwa wa Yehova a a ku ri Davhida, loyi a tikombiseke a ri wanuna wa vutshembeki ni wa ku titsongahata.—1 Samuel 13:14; 16:4-13.

Nguvu ya ku titsongahata yi hi sirheleta leswaku hi nga vi na ku tikukumuxa, ku tikurisa—ivi hi nga amukeriwi hi Xikwembu. “Xi alela vatikurisi, kambe xi tsetselela lava titsongahataka.” (Yakobo 4:6) Vonelo ra yena ri kombisiwe emaritweni ya mupisalema: “Yehova o tlakukile; o v̌ona la’v̌a titsongahataka, o tiv̌a v̌atikurisi v̌a ha ri kule.” (Psalma 138:6; 1 Petro 5:5, 6) Leswi Xikwembu xi swi langutelaka eka malandza ya xona swi le rivaleni eka xivutiso lexi, lexi tlakusiweke eka Mikea 6:8, (NW): “Kutani i yini leswi Yehova a swi kombelaka eka wena loko ku nga ri ku kombisa vululami ni ku rhandza tintswalo ni ku titsongahata eku fambeni ni Xikwembu xa wena?”

Ku Kombisiwe Hi Xikwembu Na Kriste

A swi hlamarisi loko Yehova a langutela leswaku hi kombisa ku titsongahata! I yin’wana ya timfanelo ta yena. Endzhaku ka loko Xikwembu xi n’wi kutsurile eka valala va yena, Davhida u yimbelerile a ku: “[Yehova] u nḍi nyikile šitlhangu ša ku hlayiseka ka wena, . . . kambe vunene bya wena byi nḍi kurisile.” (Psalma 18:35; 2 Samuel 22:1, 36) Hambi leswi Yehova a nga ehenhla-henhla ematilweni, “[u korhamela] hansi, a hlometela e matilweni ne misav̌eni. A pfuša e nṭhurini l’a nge khombyeni, kutani a humesa šisiwana e nḍopeni, a ta ṅwi thamisisa ni tihosana.” (Psalma 113:5-8) Xikwembu xi kombisa ku titsongahata hi ku kombisa musa ehenhla ka vanhu lava dyoheke. Ku tirhisana ka xona ni vadyohi ni ku nyikela N’wana wa xona tanihi gandzelo ra swidyoho i swikombiso swa ku titsongahata, rirhandzu ni timfanelo tin’wana ta xona.—Varhoma 5:8; 8:20, 21.

Yesu Kriste, loyi a a ri ni “mbilu yo rhula ni ya tintswalo,” u veke xikombiso lexikulu xa munhu xa ku titsongahata. (Matewu 11:29) U byele vadyondzisiwa va yena a ku: “Un’wana ni un’wana loyi a tikurisaka, ú ta tsongahatiwa; kutani un’wana ni un’wana la titsongahataka, ú ta kurisiwa.” (Matewu 23:12) Sweswo a ku nga ri ku vulavula ntsena. Emadyambini ya le mahlweni ka ku fa ka yena, Yesu u hlantswe milenge ya vaapostola va yena, a endla ntirho lowu hi ntolovelo a wu endliwa hi mahlonga. (Yohane 13:2-5, 12-17) Yesu u tirhele Xikwembu hi ku rhula a nga si ta emisaveni naswona u kombise ku titsongahata hi mpfhuka ka ku pfuxiwa ka yena ku ya exiyin’weni lexi tlakukeke etilweni. Kutani Pawulo u tsundzuxe vapfumeri-kulobye ku ‘teka van’wana va ri ehenhla ka vona’ naswona va va na langutelo ra ku titsongahata ra Yesu Kriste.—Vafilipiya 2:3, 5-11.

Leswi Xikwembu na Yesu va kombisaka ku titsongahata, lava navelaka ku amukeriwa hi Xikwembu va fanele ku kombisa mfanelo leyi. Loko hi tshame hi tikukumuxa minkarhi yin’wana, swi ta va swinene leswaku hi titsongahata kutani hi khongelela ku rivaleriwa hi Xikwembu. (Ringanisa 2 Tikronika 32:24-26.) Naswona ematshan’wini yo va ni makungu lamakulu ha hina vini, hi fanele ku tirhisa xitsundzuxo xa Pawulo: “Mi nga tshuki mi navela leswi tlakukeke, kambe mi tolovelana ni lava titsongahataka.” (Varhoma 12:16) Kutani ke, ku titsongahata ku nga hi pfunisa ku yini hina ni van’wana?

Mimpfuno Ya Ku Titsongahata

Mpfuno wun’wana wa ku titsongahata hi leswaku swi hi sivela ku tinyungubyisa. Xisweswo hi sivela ku siringa van’wana naswona hi papalata ku khomiwa hi tingana ka munhu hi yexe loko va nga tsakisiwi hi swiendlo swa hina. Hi fanele ku titshega hi Yehova, hayi hi hina vini.—1 Vakorinto 1:31.

Ku titsongahata ku hi pfuna ku kuma vukongomisi bya Xikwembu. Yehova u rhumele ntsumi eka Daniyele hi xivono hikuva muprofeta yoleyo a a titsongahata emahlweni ka Xikwembu loko a ri karhi a lava nkongomiso ni ku twisisa. (Daniel 10:12) Loko Ezra a ri kusuhi ni ku rhangela vanhu va Yehova va huma eBabilona va ri ni nsuku ni silivhere yo tala yo ya sasekisa tempele eYerusalema, u tivise ku titsona swakudya leswaku va ta titsongahata emahlweni ka Xikwembu. Vuyelo ku ve byihi? Yehova u va sirheletile eka nhlaselo wa nala hi nkarhi wa riendzo leri ra khombo. (Ezra 8:1-14, 21-32) Tanihi Daniyele na Ezra, a hi kombiseni ku titsongahata kutani hi lava nkongomiso wa Yehova ematshan’wini yo ringeta ku hetisisa mintirho leyi hi nyikiweke hi Xikwembu hi vutlhari ni matimba ya hina vini.

Loko hi ambale nguvu ya ku titsongahata, hi ta xixima van’wana. Hi xikombiso, vana lava titsongahataka na vona va xixima ni ku yingisa vatswari va vona. Vakriste lava titsongahataka na vona va xixima vapfumeri-kulobye va matiko, tinxaka ni mindhavuko yin’wana, hikuva ku titsongahata ku hi endla hi nga yi hi nghohe.—Mintirho 10:34, 35; 17:26.

Ku titsongahata ku kurisa rirhandzu ni ku rhula. Munhu la titsongahataka a nga lwi na vapfumeri-kulobye hi matshalatshala yo simeka timfanelo ta yena leti a ti anakanyaka. Pawulo u endle swilo leswi a swi aka ntsena, naswona leswi a swi nga ta karhata ripfalo ra makwavo. (Varhoma 14:19-21; 1 Vakorinto 8:9-13; 10:23-33) Ku titsongahata nakambe ku kurisa rirhandzu ni ku rhula hi ku rivalela van’wana swidyoho swa vona eka hina. (Matewu 6:12-15; 18:21, 22) Ku hi susumetela ku ya eka munhu loyi hi n’wi dyoheleke, hi amukela xihoxo xa hina, hi kombela leswaku a hi rivalela, kutani hi endla leswi hi nga swi kotaka ku lulamisa xidyoho xihi na xihi lexi hi nga ha vaka hi xi endlile. (Matewu 5:23, 24; Luka 19:8) Loko munhu la dyoheriweke a hi tshinelela, ku titsongahata ku hi susumetela ku lulamisa timhaka hi ku rhula hi moya wa rirhandzu.—Matewu 18:15; Luka 17:3.

Ku ponisiwa ku titshege hi ku kombisa ku titsongahata. Hi xikombiso, mayelana ni Xikwembu, ku vuriwa leswi: “U ponisa v̌anhu la’v̌a nge khombyeni, kambe u ṭongahata mahlo la’ma tlakukeke.” (2 Samuel 22:28) Loko Hosi Yesu Kriste a ‘khandziya golonyi a ya lwela ntiyiso, ku titsongahata ni ku lulama,’ u ta ponisa lava titsongahataka emahlweni ka yena ni Tata wa yena. (Psalma 45:4) Lava kombisaka ku titsongahata va nga kuma nchavelelo emaritweni lawa: “Lav̌ani Yehova, ṅwina v̌atiṭongahati hikwav̌o v̌a tiko, la’v̌a endlaka hi ku lerisa ka yena, lav̌ani ku lulama, mi lav̌a ku tiṭongahata; kumbe mi ta tifihla e sikwini ra v̌ukari bya Yehova.”—Sofonia 2:3.

Ku Titsongahata Ni Nhlengeletano Ya Xikwembu

Ku titsongahata ku yisa vanhu va Xikwembu eku tlangeleni ka nhlengeletano ya xona ni ku tshama na yona tanihi vahlayisi va vutshembeki. (Ringanisa Yohane 6:66-69.) Loko hi nga nyikiwanga lunghelo ra ntirho leri a hi langutele ku ri amukela, ku titsongahata ku hi pfuna ku tirhisana ni lava byarhaka vutihlamuleri ebandlheni. Kutani ku tirhisana ka hina hi ku titsongahata ku veka xikombiso lexinene.

Hi tlhelo rin’wana, ku titsongahata ku hi sivela ku kombisa vutikukumuxi mayelana ni malunghelo ya hina ya ntirho exikarhi ka vanhu va Yehova. Ku hi sivela ku lava ku dzunisiwa hikwalaho ka ntirho lowu hi nga na lunghelo ra ku wu endla enhlengeletanwini ya Xikwembu. Ku tlula kwalaho, loko hi tirha tanihi vakulu, ku titsongahata ku hi pfuna ku khoma ntlhambi wa Xikwembu hi musa.—Mintirho 20:28, 29; 1 Petro 3:8.

Ku Titsongahata Ni Ndzayo

Nguvu ya ku titsongahata yi hi pfuna ku amukela ndzayo. Vanhu vo rhula a va fani na Uziya Hosi ya Yuda, loyi mbilu ya yena yi tikuriseke lerova a teka mintirho ya vuprista. U ‘dyohele Yehova, kutani a nghena etempeleni ku hisa mirhi ya risuna eltarini ya mirhi ya risuna.’ Loko Uziya a hlundzukele vaprista hikwalaho ko n’wi tshinya, u biwe hi nhlokonho. Vona hakelo leyi a bohekeke ku yi hakela hikwalaho ko pfumala ku titsongahata! (2 Tikronika 26:16-21; Swivuriso 16:18) U nga tshuki u fana na Uziya kutani u pfumelela vutikukumuxi byi ku sivela ku amukela ndzayo leyi humaka eka Xikwembu hi Rito ni nhlengeletano ya xona.

Emhakeni leyi Pawulo u byele Vakriste lava totiweke va Vaheveru: “Mi rivele marito ya ku khongotela, lawa ha wona mi vuriwaka vana, lama nge: ‘N’wananga, u nga teki ku layiwa hi [Yehova, NW] u ku endla mhaka leyintsongo, naswona u nga heli mbilu loko u tshinyiwa hi y[e]na. Hikuva [Yehova u] laya loyi [a] n’wi rhandzaka, [u] ba n’wana un’wana ni un’wana loyi [a] n’wi amukelaka.’ . . . Hikuva ku laya hinkwako, ku vonaka ku ri loku vavisaka enkarhinyana wolowo, loku nga tsakisiki, kambe endzhaku, ku veka mihandzu ya ku rhula ya vutomi lebyo lulama, eka lava va dyondzisiweke ha kona.” (Vaheveru 12:5-11) Nakambe, tsundzuka leswaku “ku tshinya ka ku laya i ndlela ya v̌utomi.”—Swivuriso 6:23.

Tshamani Mi Ambale Ku Titsongahata

Mawaku nkoka lowu swi nga wona leswaku Vakriste va ambala nguvu ya ku titsongahata minkarhi hinkwayo! Swi hi susumetela ku tiyisela tanihi vahuweleri va Mfumo, hi ku titsongahata hi vula vumbhoni hi yindlu na yindlu hi ri karhi hi lava “lava hlawuleriweke vutomi lebyi nga heriki.” (Mintirho 13:48; 20:20) Entiyisweni, ku titsongahata ku hi pfuna ku hambeta hi yingisa Xikwembu etimhakeni hinkwato, hambi leswi vakaneti va manyunyu va vengaka ndlela ya hina yo lulama.—Psalma 34:21.

Hkwalaho ka leswi ku titsongahata ku hi susumetela ku ‘tshemba Yehova hi mbilu ya hina hinkwayo,’ u lulamisa tindlela ta hina. (Swivuriso 3:5, 6) Entiyisweni, hi loko hi ambale mfanelo leyi, leyinene ntsena laha hi nga fambaka ni Xikwembu kutani hi tsakela ku amukeriwa ni mikateko ya xona. Hi laha mudyondzisiwa Yakobo a tsaleke ha kona: “Titsongahateni emahlweni ka [Yehova] kutani [yena u] ta mi tlakusa.” (Yakobo 4:10) Xisweswo a hi ambaleni ku titsongahata, yona nguvu leyo saseka leyi endliweke hi Yehova Xikwembu.