Ku Va Munhu Wo Rhula—I Mfanelo Ya Nkoka Ya Vukreste
“Tiambexeni . . . ku rhula.”—VAKOLOSA 3:12.
1. I yini lexi endlaka ku rhula ku va mfanelo leyi hlamarisaka?
LOKO munhu a ri ni ku rhula, swa tsakisa ku va na yena. Kambe Hosi Solomoni wo tlhariha u te: “Ririmi ro rhula ri nga tshova rhambu.” (Swivuriso 25:15) Ku rhula i mfanelo leyi hlamarisaka, hikuva ya tsakisa yi tlhela yi va ni matimba.
2, 3. Xana moya lowo kwetsima swin’we ni ku rhula swi hlangana njhani, naswona i yini leswi hi nga ta swi dyondza eka xihloko lexi?
2 Muapostola Pawulo u katse ku rhula eka nxaxamelo wakwe wa “mihandzu ya moya,” leyi kumekaka eka Vagalatiya 5:22, 23. Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke va ku “ku olova” eka ndzimana 23 ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa, hakanyingi ri hundzuluxeriwa va ku “musa” kumbe “ku rhula” eka vuhundzuluxeri byin’wana bya Bibele. Xiphiqo hi leswaku eka tindzimi to tala, a swi olovi ku kuma rito leri nga ni nhlamuselo leyi fanaka kahle ni ya rito ra Xigriki, hikuva rito leri a ri vulavuli hi ku olova kumbe vunene lebyi ambariwaka kunene, kambe ri vula ku rhula ni musa lowu nga endzeni ka munhu; ku nga ri ndlela leyi munhu a tikhomaka ha yona, kambe i xiyimo xa mianakanyo yakwe ni mbilu yakwe.
3 Leswaku hi kota ku yi twisisa kahle nhlamuselo ya rito leri nge ku rhula swin’we ni ntikelo wa rona, a hi kambisiseni swikombiso swa mune swa le Bibeleni. (Varhoma 15:4) Loko hi ri karhi hi endla leswi, hi ta yi twisisa kahle mfanelo leyi ni leswaku hi swi kotisa ku yini ku va na yona ni ku tlhela hi yi tirhisa loko hi tirhisana ni vanhu van’wana.
I Wa “Risima Lerikulu Emahlweni Ka Xikwembu”
4. Hi swi tivisa ku yini leswaku Yehovha u wu teka wu ri wa nkoka moya wo rhula?
4 Tanihi leswi ku rhula ku nga xiphemu xa mihandzu ya moya wa Xikwembu, swa fanela leswaku ku fambisana swinene ni vumunhu bya Xikwembu lebyi hlamarisaka. Muapostola Petro u vule leswaku “moya wo rhula ni wo olova” i wa “risima lerikulu emahlweni ka Xikwembu.” (1 Petro 3:4) Hakunene, moya wo rhula i mfanelo leyinene; Yehovha u yi teka yi ri ya nkoka swinene. Handle ko kanakana, leswi swi fanele swi endla nandza un’wana ni un’wana wa Xikwembu a navela ku hlakulela ku va munhu wo rhula. Kambe, xana Xikwembu xa matimba hinkwawo, Mulawuri wa vuako hinkwabyo, u swi kombisa njhani leswaku i munhu wo rhula?
5. Hikwalaho ka musa lowu Yehovha a nga na wona, xana hi wihi ntshembo lowu hi nga na wona?
5 Loko Adamu na Evha, lava nga mpatswa wo sungula, va tlule xileriso xa Xikwembu xa leswaku va nga dyi mbhandzu wa murhi wo tiva leswinene ni leswo biha, va xi tlule hi vomu. (Genesa 2:16, 17) Ku tlula nawu koloko loku endliweke hi vomu ku tswale xidyoho, rifu ni ku va endla va va ekule ni Xikwembu, vona ni vana lava va veke na vona hi ku famba ka nkarhi. (Varhoma 5:12) Hambileswi Yehovha a a ri ni xivangelo xo twala xo va avanyisa hi ndlela leyi, a nga va cukumetanga vanhu, kumbe ku va teka va bihe ku tlula mpimo lerova a va nge he kutsuleki. (Pisalema 130:3) Ku ri na sweswo, hikwalaho ka leswi Yehovha a nga ni nsovo naswona a nga swi laviki ku tikisela vanhu vakwe—leswi kombisaka leswaku u ni musa—u lunghiselele ndlela leyi vanhu lava dyoheke va nga n’wi tshinelelaka ha yona leswaku va amukeleka eka yena. Ina, hikwalaho ka nyiko ya gandzelo ra nkutsulo ra N’wana wa yena, Yesu Kreste, Yehovha u endla leswaku hi kota ku tshinelela xiluvelo xa yena lexi tlakukeke handle ko chava.—Varhoma 6:23; Vaheveru 4:14-16; 1 Yohane 4:9, 10, 18.
6. Xana musa wa Xikwembu wu vonake njhani emhakeni ya Kayini?
6 Khale swinene, Yesu a nga si ta laha misaveni, musa wa Yehovha wu vonakile loko vana va Adamu ku nga Kayini na Avele va endlela Xikwembu magandzelo. Loko a vone xiyimo xa timbilu ta vona, Yehovha u ale gandzelo ra Kayini kambe a ‘amukela’ Avele ni gandzelo ra yena. Kayini u ngheniwe hi moya wo biha hikwalaho ka leswi Xikwembu xi amukeleke Avele wo tshembeka ni gandzelo rakwe. Rungula ra Bibele ri ri: “Kayini a hlundzuka ngopfu, naswona nghohe yakwe yi hlunama.” Xana Yehovha u angurise ku yini? Xana langutelo ro biha ra Kayini ri n’wi hlundzukisile? Doo! Hi moya wo rhula, u vutise Kayini leswaku ha yini a hlundzukile. Yehovha u tlhele a byela Kayini leswi a faneleke ku swi endla leswaku a ‘tlakusiwa.’ (Genesa 4:3-7) Hakunene, Yehovha u kombisa mfanelo ya musa hi ndlela leyi hetisekeke.—Eksoda 34:6.
Musa Wa Rhandzeka Naswona Wa Phyuphyisa
7, 8. (a) Xana hi nga swi kotisa ku yini ku twisisa musa wa Yehovha? (b) Xana marito ya Matewu 11:27-29 ma kombisa yini hi Yehovha na Yesu?
7 Yin’wana ya tindlela letinene to twisisa timfanelo ta Yehovha leti nga ringanisiwiki na nchumu, i ku dyondza hi vutomi ni vutirheli bya Yesu Kreste. (Yohane 1:18; 14:6-9) Loko Yesu a ri eGaleliya hi lembe ra vumbirhi ra tsima ra yena ra ku chumayela, u endle mintirho yo tala ya matimba eKorazini, Betsayida, Kapernawume ni le mitini leyi nga ekusuhi. Hambiswiritano, vanhu vo tala a va tikukumuxa, va nga tsakeli naswona va arile ku va vapfumeri. Xana Yesu u endle yini? Hambileswi a va tsundzuxeke hi vuyelo bya ku pfumala ka vona ripfumelo, u ve ni ntwela-vusiwana loko a vona xiyimo xa moya lexi nga tsakisiki xa ma-am ha·aʹrets, ku nga vanhu va xiyimo xa le hansi, lava a va ri kona kwalaho.—Matewu 9:35, 36; 11:20-24.
8 Leswi Yesu a swi endleke endzhaku ko vona xiyimo lexi, swi kombise leswaku a a n’wi ‘tiva Tatana hi ku helela’ naswona a a n’wi tekelela. Yesu u rhambe vanhu lava va xiyimo xa le hansi a ku: “Tanani eka mina, n’wina hinkwenu lava tirhaka hi matimba ni lava tikeriwaka, ndzi ta mi phyuphyisa. Tlhandlekani joko ra mina ehenhla ka n’wina mi tlhela mi dyondza eka mina, hikuva ndzi ni moya wo rhula ni mbilu yo titsongahata, kutani mi ta kumela mimoya-xiviri ya n’wina ku phyuphya.” Marito lawa ma fanele ma va khutazile ni ku va phyuphyisa lava a va tikeriwa ni ku tshikileriwa! Na hina namuntlha ma ha hi khutaza ni ku hi phyuphyisa. Loko hi tiambexa ku rhula, hi ta va exikarhi ka ‘lava N’wana a rhandzaka ku va hlavutela’ eka Tata wa yena.—Matewu 11:27-29.
9. Hi yihi mfanelo leyi fambisanaka ni moya wo rhula, naswona Yesu i xikombiso lexinene hi ndlela yihi emhakeni leyi?
9 Moya wo rhula wu fambisana swinene ni ku titsongahata, ku nga ku va ni “mbilu yo titsongahata.” Hi hala tlhelo, ku tikukumuxa ku endla leswaku munhu a titlakusa naswona ku nga endla munhu a tala ku khoma vanhu hi tihanyi ni hi nsele. (Swivuriso 16:18, 19) Yesu u kombise moya wa ku titsongahata evutirhelini bya yena hinkwabyo bya laha misaveni. Hambiloko a nghena eYerusalema a khandziye ximbhongolwana loko ka ha sele masiku ya tsevu leswaku a fa, naswona vanhu va n’wi losa va n’wi vitana Hosi ya Vayuda, Yesu a nga endlanga ku fana na vona vafumi va misava. U hetisise vuprofeta bya Zakariya lebyi vulavulaka hi Mesiya lebyi nge: “Waswivo! Hosi ya wena ya ta eka wena, hi moya wo rhula, yi gade mbhongolo, ina, yi gade ximbhongolwana, n’wana wa xifuwo lexi rhwalaka ndzhwalo.” (Matewu 21:5; Zakariya 9:9) Daniyele muprofeta wo tshembeka u vone xivono lexi eka xona Yehovha a tekaka vuhosi a byi nyika N’wana wa yena. Kambe eka vuprofeta byin’wana u hlamusele Yesu tanihi “xisiwana evanhwini.” Ina, moya wo rhula ni ku titsongahata swa fambisana hakunene.—Daniyele 4:17; 7:13, 14.
10. Ha yini moya wo rhula wa Vakreste wu nga vuli swona leswaku va tsanile?
10 Moya wo rhula, lowu tsakisaka, lowu kombisiwaka hi Yehovha na Yesu wa hi pfuna leswaku hi tshinela eka vona. (Yakobo 4:8) Kambe, loko munhu a ri ni moya wo rhula a swi vuli swona leswaku u tsanile. Yehovha, Xikwembu xa matimba hinkwawo, u ni matimba lamakulu ni ntamu lowukulu. Wa hlundzuka swinene loko a vona vuhomboloki. (Esaya 30:27; 40:26) Hilaha ku fanaka, Yesu u yime a tiyile hambiloko a hlaseriwa hi Sathana Diyavulosi. A nga ri pfumelanga bindzu leri nga riki enawini leri a ri endliwa hi varhangeri va vukhongeri va le sikwini rakwe. (Matewu 4:1-11; 21:12, 13; Yohane 2:13-17) Kambe, u kombise moya wo rhula loko a tlhantlha swiphiqo swa vadyondzisiwa vakwe, naswona a a lehisa mbilu loko a vona ku tsana ka vona. (Matewu 20:20-28) Xidyondzi xin’wana xa Bibele xi hlamusela moya wo rhula hi ndlela leyi: “Moya wo rhula i mfanelo leyi nga ni matimba.” Onge hi nga va na yona mfanelo leyi ya Vukreste—ku nga moya wo rhula.
A A Rhule Ku Tlula Vanhu Hinkwavo Va Le Nkarhini Wakwe
11, 12. Loko hi anakanya hi ndlela leyi Muxe a kurisiweke ha yona, ha yini moya wo rhula lowu Muxe a a ri na wona wu xiyeka?
11 Xikombiso xa vunharhu lexi hi nga ta xi kambisisa hi lexiya xa Muxe. Loko Bibele yi n’wi hlamusela yi ri “a a rhule ku tlula vanhu hinkwavo lava a va ri ehenhla ka vuandlalo bya misava.” (Tinhlayo 12:3, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Moya wa Xikwembu hi wona wu kongomiseke leswaku ku tsariwa nhlamuselo leyi. Moya wo rhula wa Muxe lowu hlamarisaka wu n’wi endle leswaku a amukela nkongomiso wa Yehovha.
12 Ndlela leyi Muxe a kurisiweke ha yona a yi nga tolovelekanga. Yehovha u endle leswaku n’wana loyi, la velekiweke hi vatswari vo tshembeka lava nga Vaheveru, a sirheleleka hi nguva ya vuxengi ni ya ku dlaya. Muxe u hete malembe yakwe ya vuntshwa a ri karhi a khathaleriwa hi mana wakwe, loyi hi vukheta a n’wi dyondziseke hi Yehovha, Xikwembu xa ntiyiso. Hi ku famba ka nkarhi, Muxe u susiwile ekaya ka vona a ya tshama emutini lowu a wu hambane swinene ni wa ka vona. Stefano, Mukreste wa lembe-xidzana ro sungula la dlayiweke hikwalaho ka ripfumelo, u te: “Muxe u leteriwe hi vutlhari hinkwabyo bya Vaegipta. Entiyisweni, [Muxe] a a ri ni matimba emaritweni yakwe ni le swiendlweni swakwe.” (Mintirho 7:22) Ripfumelo rakwe ri sungule ku vonaka loko a a vone vamakwavo va xanisiwa hi malandza ya Faro. Muxe u boheke ku baleka aEgipta a ya eMidiyani endzhaku ko dlaya Muegipta loyi a n’wi voneke a ba Muheveru.—Eksoda 1:15, 16; 2:1-15; Vaheveru 11:24, 25.
13. Xana Muxe u vuyeriwe njhani eka malembe ya 40 lawa a ma heteke a ri eMidiyani?
13 Loko Muxe a ri ni malembe ya 40, a a fanele a tikhathalela loko a ri emananga. Loko a ri eMidiyani u hlangane ni vana va vanhwanyana va nkombo va Rhuwele, hiloko a va pfuna ku kelela mati yo nwisa ntlhambi lowukulu wa tata wa vona. Loko va fika ekaya, vanhwanyana lava hi ntsako va hlamusele Rhuwele leswaku “Muegipta un’wana” u va kutsurile eka varisi lava a va va xanisa. Hiloko Rhuwele a rhamba Muxe leswaku a ta tshama ekaya rakwe. Maxangu lawa a langutaneke na wona a ma n’wi endlanga leswaku a va ni xikhomela; naswona a ma n’wi sivelanga leswaku a cinca vutomi bya yena byi twanana ni bya ndhawu leyi leyintshwa. Ku navela ka yena ku endla ku rhandza ka Yehovha a ku tsekatsekisiwanga. Eka malembe hinkwawo ya 40, lawa eka wona a khathaleleke tinyimpfu ta Rhuwele, a teka Zipora, ni ku kurisa vana va yena va majaha, Muxe u hlakulele ni ku antswisa mfanelo leyinene leyi hi ku famba ka nkarhi a tivekeke ha yona. Ina, hi ku tiyiselela maxangu, Muxe u dyondze ku va munhu la nga ni ku rhula.—Eksoda 2:16-22; Mintirho 7:29, 30.
14. Hlamusela xiendlakalo lexi kombiseke leswaku Muxe a ri ni moya wo rhula hi nkarhi lowu a a ri murhangeri wa Vaisrayele.
14 Endzhaku ka loko Yehovha a n’wi veke ku va murhangeri wa rixaka ra Israyele, Muxe a ha ri na yona mfanelo ya ku rhula. Jaha rin’wana ri byele Muxe leswaku Elidadi na Medada va profeta enxaxeni—hambileswi a va nga ri kona loko Yehovha a chululela moya wa yena eka vakulukumba va 70 leswaku va va vapfuni va Muxe. Yoxuwa u te: “Hosi yanga Muxe, va sivele!” Muxe u hlamule hi moya wo rhula a ku: “Xana u ni mavondzo hikwalaho ka mina? E-e, ndzi navela onge loko vanhu va Yehovha hinkwavo a va ri vaprofeta, hikuva Yehovha a a ta veka moya wakwe ehenhla ka vona!” (Tinhlayo 11:26-29) Moya wo rhula wu endle leswaku xiyimo xexo xo tika xi tlhantlhiwa.
15. Ha yini xikombiso xa Muxe xi fanele xi tekeleriwa, hambileswi a a nga hetisekanga?
15 Ku ni nkarhi lowu moya wo rhula wa Muxe wu vonakeke onge a wa ha ri kona. Le Meriba, ekusuhi na Kadexi, u tshike ku yisa ku dzuneka eka Yehovha, Muendli wa Singita. (Tinhlayo 20:1, 9-13) Hambileswi Muxe a a nga hetisekanga, ripfumelo ra yena leri nga tsekatsekiki ri n’wi tiyisile evuton’wini bya yena hinkwabyo naswona moya wa yena wo rhula lowu xiyekaka wa ha hi khutaza ni namuntlha.—Vaheveru 11:23-28.
Tihanyi Ni Moya Wo Rhula A Swi Fambisani
16, 17. Hi xihi xitsundzuxo lexi hi xi kumaka emhakeni ya Nabali na Abigayele?
16 Xikombiso lexi hi lemukisaka hi lexi endlekeke enkarhini wa Davhida, endzhakunyana ka ku fa ka Samuwele, muprofeta wa Xikwembu. I xa Nabali ni nsati wakwe Abigayele. Wa nga vona ku hambana lokukulu loku a ku ri kona exikarhi ka vanhu lavambirhi! Hambileswi Abigayele a a “tlharihile swinene,” nuna wakwe a a “karhata naswona swiendlo swakwe a swi bihile.” Nabali u ale ku nyika vavanuna va Davhida swakudya loko va kombela, kasi a va hoxe xandla eku sirheleleni ka ntlhambi lowukulu wa Nabali eka makhamba. Hi ku hlundzuka loku faneleke, Davhida ni vavanuna va yena, va teke matlhari kutani va kongoma eka Nabali.—1 Samuwele 25:2-13.
17 Loko timhaka leti ti fika etindleveni ta Abigayele, hi ku hatlisa u lunghiselele xinkwa, vhinyo, nyama ni swimbundzwa swa mukhusu wa madiriva ni swimbundzwa swa mukhusu wa makuwa kutani a ya hlanganisa Davhida. Hiloko a n’wi kombela a ku: “Oho hosi yanga, xihoxo a xi ve ehenhla ka mina. Ndza ku kombela, hlonga ra wena ra xisati a ri vulavule etindleveni ta wena, u yingisa marito ya hlonga ra wena ra xisati.” Mbilu ya Davhida yi vohlile loko a twa xikombelo xa Abigayele lexi kombisaka ku titsongahata. Endzhaku ka loko a yingisele nhlamuselo ya Abigayele, Davhida u te: “A a dzunisiwe Yehovha Xikwembu xa Israyele loyi a ku rhumeke esikwini leri leswaku u ta hlangana na mina! Nakambe a ku katekisiwe ku twisisa ka wena, a ku katekisiwe wena u nga ndzi sivela esikwini leri leswaku ndzi nga vi na nandzu wa ngati.” (1 Samuwele 25:18, 24, 32, 33) Tihanyi ta Nabali eku heteleleni ti endle leswaku a fa. Timfanelo letinene ta Abigayele emakumu ti endle leswaku a kuma lunghelo ra ku va nsati wa Davhida. Moya wa yena wo rhula wu veka ntila wo wu landzela eka hinkwavo lava tirhelaka Yehovha namuntlha.—1 Samuwele 25:36-42.
Hlakulela Ku Va Ni Moya Wo Rhula
18, 19. (a) Hi kwihi ku cinca loku vonakaka loko hi tiambexa moya wo rhula? (b) I yini lexi nga hi pfunaka leswaku hi tikambisisa?
18 Hikwalaho, ku va ni moya wo rhula swa laveka. A swi vuli ku va munhu wo olova ntsena; kambe i mfanelo leyi rhandzekaka leyi phyuphyisaka van’wana. Enkarhini lowu hundzeke, swi nga ha endleka a hi ri ni mukhuva wo vulavula hi ndlela ya tihanyi naswona hi nga va anakanyeli vanhu van’wana. Hambiswiritano, endzhaku ko dyondza ntiyiso wa Bibele, hi cincile kutani hi va vanhu lavanene lava rhandzekaka. Pawulo u vulavule hi ku cinca loku, loko a khongotela Vakreste-kulobye a ku: “Tiambexeni xinakulobye lexikulu xa tintswalo, musa, mianakanyo yo titsongahata, ku rhula, ni ku va ni mbilu yo leha.” (Vakolosa 3:12) Bibele yi fanisa ku cinca loku ni ku cinca loku endliwaka hi swiharhi swa nhova leswi levaka—hlolwa, yingwe, nghala, bere ni xivatlankombe—swi fana ni swifuwo swo rhula—xinyimpfana, ximbutana, rhole ni homu. (Esaya 11:6-9; 65:25) Ku cinca loku ka vumunhu ku xiyeka swinene lerova hambi ku ri vahlaleri va hlamala. Kambe hina hi teka ku cinca loku ku ri ku tirha ka moya wo kwetsima wa Xikwembu, tanihi leswi wun’wana wa mihandzu ya wona lowu hlamarisaka ku nga ku rhula.
19 Xana leswi swi vula leswaku loko hi kala hi endla mindzulamiso leyi lavekaka, hi tlhela hi tinyiketela eka Yehovha, a swa ha bohi leswaku hi hlakulela ku va ni moya wo rhula? Doo! Hi xikombiso, swiambalo leswintshwa swi lava ku khathaleriwa leswaku swi tshama swi basile swi tlhela swi languteka. Ku kambisisa Rito ra Xikwembu ni ku anakanyisisa hi swikombiso leswinene leswi kumekaka eka rona, swi ta hi pfuna leswaku hi tlhela hi tikambisisa hi vuntshwa. Xana Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke leri nga xivoni, ri ku komba leswaku u fanele u lulamisa kwihi?—Yakobo 1:23-25.
20. Xana hi nga swi kotisa ku yini ku kombisa moya wo rhula?
20 Vumunhu bya hina bya hambana hi ntumbuluko. Malandza man’wana ya Xikwembu swa ma olovela ku kombisa moya wa ku rhula ku tlula man’wana. Hambiswiritano, Vakreste hinkwavo va fanele va hlakulela mihandzu ya moya wa Xikwembu, ku katsa ni ku va ni moya wo rhula. Pawulo, hi rirhandzu u khutaze Timotiya a ku: “Lavisisa ku lulama, ku tinyiketela loku nga ni vukwembu, ripfumelo, rirhandzu, ku tiyisela, moya wo rhula.” (1 Timotiya 6:11) Rito leri nge “lavisisa” ri kombisa leswaku munhu u fanele a endla matshalatshala. Vuhundzuluxeri byin’wana bya Bibele byi hundzuluxela xikhutazo lexi byi ku ‘veka mbilu ya wena.’ (New Testament in Modern English, hi J. B. Phillips) Loko u endla matshalatshala yo anakanyisisa hi swikombiso leswinene leswi kumekaka eka Rito ra Xikwembu, swi nga nghena emianakanyweni ya wena ku fana ni loko swi lo byariwa. Swi ta ku ololoxa swi tlhela swi ku kongomisa.—Yakobo 1:21.
21. (a) Hikwalaho ka yini hi fanele hi lavisisa moya wo rhula? (b) Xana ku ta vulavuriwa hi yini eka xihloko lexi landzelaka?
21 Ndlela leyi hi tikhomaka ha yona loko hi ri ni van’wana hi yona yi kombisaka leswaku hi yi antswise ku fikela kwihi mfanelo leyi. Mudyondzisiwa Yakobo wa vutisa: “I mani la tlhariheke naswona a twisisaka exikarhi ka n’wina? Hi ku tikhoma kakwe lokunene a a kombe mintirho yakwe hi ku rhula loku fambisanaka ni vutlhari.” (Yakobo 3:13) Xana hi nga yi kombisa njhani mfanelo leyi ya Vukreste ekaya, evutirhelini bya Vukreste ni le vandlheni? Xihloko lexi landzelaka xi nyikela nkongomiso lowu pfunaka.
Mpfuxeto
• Xana u dyondze yini malunghana ni moya wo rhula eka xikombiso xa
• Yehovha?
• Yesu?
• Muxe?
• Abigayele?
• Ha yini hi fanele hi hlakulela ku va ni moya wo rhula?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Hikwalaho ka yini Yehovha a amukele gandzelo ra Avele?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]
Yesu u kombise leswaku moya wo rhula ni ku titsongahata swa fambisana
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Muxe u veke xikombiso lexinene xa ku va ni moya wo rhula