A A Ri Mani Pontiyo Pilato?

“PILATO la vungunyaka a tlhela a kanakana i munhu wa le matin’wini loyi a karhataka mianakanyo ya hina. Eka van’wana i mukwetsimi, eka van’wana i xikombiso xa xiviri xa ku tsana ka munhu, xikombiso lexi hetisekeke xa n’watipolitiki la tiyimiseleke ku nyiketa munhu un’we leswaku a ta sirhelela xikhundlha xa yena.”—Pontius Pilate, hi Ann Wroe.

Ku nga khathariseki leswaku u pfumelelana ni mavonelo wolawo kumbe e-e, Pontiyo Pilato u tiendlele vito hikwalaho ka ndlela leyi a khomeke Yesu Kreste ha yona. Pilato a a ri mani? I yini leswi tiviwaka malunghana na yena? Ku twisisa xikhundlha xa yena ku antswa swi ta antswisa ku twisisa ka hina swiendlakalo swa nkoka swinene leswi swa ha ta endlekaka emisaveni.

Xikhundlha, Mintirho Ni Vulawuri

Tiberiyo Mufumi wa le Rhoma u veke Pilato ku va ndhuna-nkulu ya xifundzha xa Yudiya hi 26 C.E. Valawuri volavo lava tlakukeke a ku ri vavanuna lava vuriwaka lava gadaka tihanci—valawuri va xiyimo xa le hansi, ku hambana ni valawuri lava tlakukeke va huvo ya milawu. Swi nga ha endleka Pilato a joyine vuthu tanihi ndhuna ya masocha kumbe mulawuri la nga le hansinyana; a kuma swikhundlha hi ku hambana ka swona; ivi a hlawuriwa ku va ndhuna-nkulu emahlweni ka ku va a va ni malembe ya 30 hi vukhale.

Pilato a a ambala yunifomo ya dzovo ni xisirhelelo xa xifuva xa ntsompfu. Loko a ri exikarhi ka vanhu a a ambala nguvu yo basa leyi sasekisiweke hi muvala wa xivunguvungu emakumu ka yona. A a va a tsemete misisi ya yena yi koma naswona a nga ri na malepfu. Hambileswi van’wana va pfumelaka leswaku a a huma eSpain, vito ra yena ri ringanyeta leswaku a a ri wa rixaka ra Mapontii—vanhu va xiyimo lexi tlakukeke va Masamnite lava humaka edzongeni wa Italy.

Tindhuna-nkulu leti nga ni xikhundlha lexi ringanaka ni xa Pilato hakanyingi a ti rhumeriwa etindhawini leti nga hluvukangiki. Varhoma a va teka Yudiya tanihi ndhawu leyi nga hluvukangiki. Ku engetela eka ku hlayisa ku hleleka, Pilato hi yena a a ri mulanguteri wa swibalo leswi nga kongomangiki ni swa nhlawulo. Tihuvo ta Vayuda a ti tikarhatela ku kombisa vululami siku ni siku, kambe milandzu leyi munhu a a fanele a gweviwa rifu eka yona handle ko kanakana a yi yisiwa eka ndhuna-nkulu, leyi a a yi ri mulawuri lonkulu.

Pilato ni nsati wa yena a va tshama emutini lowu nga ehlalukweni wa Khezariya, swin’we ni ntlawa wutsongo wa vatsari, vanakulobye ni varhumiwa. Pilato a a rhangela ntlhanu wa mintlawa ya vaseketeri va masocha lava a va sukela eka vavanuna va 500 va ya fika eka 1 000 swin’we ni vuthu ra masocha lama gadaka tihanci lawa kumbexana a ma ri 500. Masocha ya yena a ma tshamela ku belela vanhu lava tluleke nawu. Loko tiko xa ha etlele, milandzu ya vanhu lava faneleke va dlayiwa a yi tengiwa katsongo, kambe loko ku ri ni nhlungo, mintlawa ya vapfilunganyi a yi dlayiwa xikan’we-kan’we, naswona a yi dlayiwa yi tele. Hi xikombiso, Varhoma va belele mahlonga ya 6 000 leswaku va herisa nhlungo lowu a wu rhangeriwe hi Spartacus. Loko swi tikomba onge ku ta va ni swiphiqo eYudiya, ndhuna-nkulu hi ntolovelo a yi ta ya eka mulawuri wa masocha eSiriya, loyi a a langutela mavuthu. Hambiswiritano, nkarhi wo tala loko Pilato a ha ri ndhuna-nkulu, a ku nga ri na mulawuri wa masocha, hikwalaho Pilato a a fanele a herisa hasahasa hi xihatla.

Tindhuna-nkulu nkarhi na nkarhi a ti vulavula ni mufumi. A ku fanele ku endliwa xiviko eka timhaka leti katsaka xindzhuti xa yena kumbe minxungeto yihi na yihi eka vulawuri bya Rhoma, hikwalaho a ku ta humesiwa swileriso leswi humaka eka mufumi. Ndhuna-nkulu a yi hisekela ku hlamusela mufumi hi swiendlakalo swa le xifundzheni xa yona emahlweni ka ku va van’wana va vilela. Leswi a ku ri ni swiphiqo eYudiya, Pilato a a teka timhaka to tano ti ri ta xiviri hakunene.

Handle ka marungula ya Tievhangeli, n’wamatimu Flavius Josephus na Philo hi vona va tsaleke rungula ro tala malunghana na Pilato. Tacitus, n’wamatimu wa Murhoma na yena u vula leswaku Pilato u dlaye Christus, loyi Vakreste va tirhisaka vito ra yena.

Vayuda Va Tlhontlhiwa

Josephus u vula leswaku hikwalaho ko anakanyela mapfalo ya Vayuda emhakeni ya ku endla swifaniso, tindhuna-nkulu ta Rhoma ti papalate ku ta ni mijeko ya nyimpi leyi a yi ri ni swifaniso swa mufumi eYerusalema. Leswi Pilato swi nga n’wi tovangiki helo, Vayuda lava hlundzukeke va hatle va ya eKhezariya leswaku va ya vilela. Ku hundze masiku ya ntlhanu Pilato a nga endli nchumu. Hi siku ra vutsevu, u lerise masocha ya yena leswaku ma rhendzela vanhu lava a va kombisa ku vilela ma tlhela ma va xungeta hi ku va dlaya loko va nga hangalaki. Loko Vayuda va vule leswaku swi nga antswa va fa ematshan’weni ya ku vona Nawu wa vona wu tluriwa, Pilato u verhamile kutani a lerisa leswaku swifaniso swoleswo swi susiwa.

Pilato a a swi kota ku tirhisa matimba ya yena. Eka xiendlakalo lexi tsariweke hi Josephus, Pilato u sungule ku endla muhocho lowu a wu ta tisa mati eYerusalema kutani a tirhisa mali leyi humaka evuhlayiselweni bya xuma bya le tempeleni leswaku a hakelela tsima leri. Pilato a nga lo titekela mali, hikuva a a swi tiva leswaku ku phanga etempeleni a ku ri ndzhukano naswona a swi ta vangela leswaku Vayuda lava hlundzukeke va kombela Tiberiyo leswaku a n’wi tshikisa ntirho. Hikwalaho swi tikomba onge Pilato a a tirhisana ni valawuri va le tempeleni. Timali leti nyikeriweke, leti vuriwaka “korbani,” a ti tirhisiwa hi nawu eka mintirho leyi a yi ta vuyerisa tiko. Kambe magidi ya Vayuda ma hlengeletanile leswaku ma kombisa ku hlundzuka ka wona.

Pilato u endle leswaku masocha ma hlangana ni ntshungu a ma lerise leswaku ma nga tirhisi matlhari kambe ma ba vanhu lava kombisaka ku vilela hi michizo. Swi tikomba onge a a lava ku lawula ntshungu wa vapfukeri handle ko yayarhela vanhu. Leswi swi tikomba swi tirhile katsongo, hambileswi van’wana va feke. Vanhu van’wana lava byeleke Yesu leswaku Pilato u pfanganise ngati ya Vagaleliya ni switlhavelo swa vona swi nga ha endleka a va vulavula hi xiendlakalo lexi.—Luka 13:1.

“Ntiyiso I Yini?”

Lexi endleke Pilato a va ni ndhuma yo biha i ku tenga ka yena swihehlo swa vaprista lavakulu va Vayuda ni vakulukumba swa leswaku Yesu a a tiendla Hosi. Loko a ta va a twe hi ntirho wa Yesu wo nyikela vumbhoni malunghana ni ntiyiso, Pilato u swi xiyile leswaku mubohiwa loyi a a nga vangi nxungeto eRhoma. U vutisile: “Ntiyiso i yini?” swi nga ha endleka a a anakanya leswaku ntiyiso i mhaka leyi swi tikaka swinene ku yi twisisa. Xana u gimete hi yini? “A ndzi kumi xihoxo eka yena.”—Yohane 18:37, 38; Luka 23:4.

Ku tengisiwa ka Yesu a ku fanele ku helele kwalaho, kambe Vayuda va phikelerile va vula leswaku a a onha tiko. Xivangelo lexi a xi endla vaprista lavakulu va nyiketa Yesu a ku ri mavondzo, naswona Pilato a a swi tiva. Nakambe a a swi tiva leswaku loko o ntshunxa Yesu a a ku ta va ni hasahasa, ku nga nchumu lowu a a lava ku wu papalata. Ana se a ku ri ni hasahasa, hikuva Barabasi ni van’wana a va khomiwile hikwalaho ka ku vanga madzolonga ni ku dlaya. (Marka 15:7, 10; Luka 23:2) Ku tlula kwalaho, leswi Pilato a tshameke a holova ni Vayuda swi onhe ndhuma ya yena eka Tiberiyo, loyi a a dume hi ku ti xupula hi nkhavi wo vava tindhuna-nkulu leti nga riki tinene. Kambe, loko o pfumelelana ni Vayuda a a ta kombisa leswaku wa tsandzeka. Hikwalaho Pilato a a langutane ni ntlhontlho.

Loko a twe leswaku Yesu u huma kwihi, Pilato u ringete ku hundzisela nandzu eka Heroda Antipasi, mufumi wa muganga wa Galeliya. Loko a tsandzekile, Pilato u ringete ku endla leswaku lava hlengeletaneke hala handle ka xigodlho xa yena va kombela leswaku Yesu a ntshunxiwa, hi ku pfumelelana ni mukhuva wa ku ntshunxa mubohiwa hi Paseka. Ntshungu wu huwelerile wu vula leswaku wu lava ku ntshunxeriwa Barabasi.—Luka 23:5-19.

Swi nga ha endleka Pilato a a lava ku endla leswinene, kambe a a navela ku sirhelela xikhundlha xa yena ni ku tsakisa ntshungu. Eku heteleleni, u teke ntirho wa yena wu ri wa nkoka swinene ematshan’weni ya ripfalo ni vululami. U kombele mati, a hlamba mavoko ya yena a vula leswaku a nga na nandzu eka rifu leri a a ri pfumelela.a Hambileswi a a pfumela leswaku Yesu a a nga ri na nandzu, Pilato u lerise leswaku a biwa a tlhela a pfumelela masocha leswaku ma n’wi sapatela, ma n’wi ba ni ku n’wi tshwutelela.—Matewu 27:24-31.

Pilato u ringete ro hetelela ku ntshunxa Yesu, kambe ntshungu wu huwelerile wu vula leswaku loko o n’wi ntshunxa, u ta va a nga ri munghana wa Khezari. (Yohane 19:12) Loko Pilato a twa sweswo, u pfumelelane na vona. Xidyondzi xin’wana xi vule leswi malunghana ni xiboho xa Pilato: “Ntlhantlho wa kona a wu olova: a ku ri ku dlaya wanuna loyi. Nchumu lowu a wu ta lahleka ntsena a ku ta va vutomi bya Muyuda un’we la nga nyawuriki; a ku ta va ku ri vuphukuphuku ku endla leswaku ku va ni hasahasa hikwalaho ka yena.”

Ku Humelele Yini Hi Pilato?

Xiendlakalo xo hetelela lexi tsariweke malunghana ni ntirho wa Pilato a ku ri hasahasa yin’wana. Josephus u vula leswaku vunyingi bya Vasamariya lava hlomeke a va hlengeletane eNtshaveni ya Gerizimu hi ntshembo wo yimbula xuma lexi ku vuriwaka leswaku Muxe u xi celele kwalaho. Pilato u nghenelerile, naswona masocha ya yena ma dlaye vanhu vo tala entshungwini wolowo. Vasamariya va vilerile eka Lucius Vitellius, mukongomisi wa Pilato, ndhuna-nkulu ya Siriya. A swi hlamuseriwi loko Vitellius a anakanye leswaku Pilato se a a swi hundzeletile. Nilokoswiritano, u lerise Pilato leswaku a ta eRhoma leswaku a ta tihlamulela eka mufumi hikwalaho ka swiendlo swa yena. Hambiswiritano, Tiberiyo u fe Pilato a nga si fika.

Magazini wun’wana wu ri: “Endzhaku ka sweswo, Pilato a ka ha vulavuriwi ha yena.” Kambe van’wana va ringetile ku nyikela vuxokoxoko lebyi nga riki kona. Ku vuriwe leswaku Pilato u ve Mukreste. “Vakreste” va le Etiyopiya va n’wi endle “mukwetsimi.” Eusebius, loyi a tsaleke eku heleni ka lembe-xidzana ra vunharhu ni le ku sunguleni ka ra vumune, a a ri wo sungula eka vo tala ku vula leswaku Pilato, u tisungile ku fana na Yudasi Iskariyota. Hambiswiritano, a swi tiviwi kahle leswaku ku humelele yini hi Pilato.

Pilato a a sihalala, a ri ni nsele ni tihanyi. Kambe u hete malembe ya khume exikhundlheni xa yena, kasi tindhuna-nkulu to tala ta le Yudiya a ti nga heti nkarhi wo leha. Hikwalaho, hi ku ya hi langutelo ra Varhoma, Pilato a a ri ni vuswikoti. U vuriwe toya leri pfumeleleke Yesu leswaku a xanisiwa a tlhela a dlayiwa hi ndlela yo vava leswaku a tisirhelela. Van’wana va vula leswaku ntirho wa Pilato a ku nga ri ku seketela vululami kambe a ku ri ku kondletela ku rhula ni timhaka ta le Rhoma.

Minkarhi ya Pilato a yi hambanile swinene ni ya hina. Kambe, ku hava muavanyisi loyi hi ndlela leyi faneleke a nga gwevaka wanuna loyi a tekiwaka a nga ri na nandzu. Loko a a nga tenganga swihehlo leswi Yesu a phyarhekiwe swona, Pontiyo Pilato a ku ta va ku ri munhu wo karhi la nga le tibukwini ta matimu loyi a nga tekeriwiki enhlokweni.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Marito lawa lama hlamuselaka Pontiyo Pilato tanihi ndhuna-nkulu ya le Yudiya ma kumiwe eKhezariya