“Rhendzeleka eTikweni”

“Rhendzeleka etikweni ku vona ku leha ni ku anama ka rona.”—GENESA 13:17.

 1. I xileriso xihi lexi tsakisaka lexi Xikwembu xi xi nyikeke Abrahama?

XANA wa swi rhandza ku famba-famba etindhawini ta le makaya, kumbe u famba hi movha hi mahelo-vhiki? Van’wana va tsakela ku famba hi xikanyakanya leswaku va endla vutiolori ni ku tiphina hi ku valanga va nga tsutsumelanga helo. Kasi van’wana va hlawula ku famba-famba etintshaveni tanihi ndlela yo tolovela ndhawu va tlhela va tiphina eka yona va nga hatliselanga helo. Hakanyingi maendzo yo tano ma teka nkarhi wo karhi. Kambe anakanya ndlela leyi Abrahama a faneleke a titwe ha yona endzhaku ka loko Xikwembu xi n’wi byele leswi: “Suka u yima, u rhendzeleka etikweni ku vona ku leha ni ku anama ka rona, hikuva ndzi ta ku nyika rona”!—Genesa 13:17.

 2. Xana Abrahama u ye kwihi loko a suka aEgipta?

² Anakanya hi mongo wa marito wolawo. Abrahama ni nsati wakwe ni vanhu van’wana a va luvele etikweni ra Egipta. Genesa ndzima 13 yi hi byela leswaku va suke aEgipta kutani va rhurhisela mintlhambi ya vona “eNegebu.” Hiloko Abrahama “a famba a ri karhi a dzima mixaxa ni ku rhurha a huma eNegebu a ya eBethele.” Loko ku ve ni mholovo exikarhi ka varisi va mintlhambi yakwe ni varisi va mintlhambi ya ntukulu wa yena Lota, kutani swi tikomba leswaku a va fanele va kuma madyelo lama hambaneke, Abrahama handle ka vutianakanyi u rhange a hlawurisa Lota. Lota u hlawule “Muganga . . . wa Yordani,” ku nga nkova lowo saseka ku “fana ni ntanga wa Yehovha,” kutani hi ku famba ka nkarhi a ya tshama eSodoma. Xikwembu xi byele Abrahama xi ku: “Ndzi kombela u tlakusa mahlo ya wena, u languta tlhelo ra n’walungu ni tlhelo ra dzonga ni tlhelo ra vuxa ni tlhelo ra vupela-dyambu endhawini leyi u nga eka yona.” Abrahama u kote ku vona swiphemu swin’wana swa tiko rero, kumbexana a yime endhawini leyi tlakukeke ya Bethele. Kambe a a ta endla leswi engetelekeke. Xikwembu xi n’wi rhambe leswaku a “rhendzeleka etikweni” a ta xi tiva kahle xiyimo xa rona ni tindhawu ta rona.

 3. Ha yini swi nga ha vaka ntlhontlho ku anakanya tindhawu leti Abrahama a fambeke eka tona?

³ Ku nga khathariseki leswaku Abrahama u rhendzeleke ku fikela kwihi loko a nga si fika eHebroni, a swi kanakanisi leswaku a a ri tiva kahle Tiko leri Tshembisiweke ku tlula vunyingi bya hina. Anakanya hi tindhawu leti boxiweke eka rungula leri—Negebu, Bethele, Muganga wa Yordani, Sodoma na Hebroni. Xana swa ku tikela ku anakanya leswaku tindhawu toleto a ti kumeka kwihi? Vo tala swa va tikela hikuva a va talanga vanhu va Yehovha lava endzeleke tindhawu leti va hlayaka ha tona eBibeleni, va famba-famba etikweni hinkwaro. Hambiswiritano, hi ni xivangelo xo swi tsakela swinene ku tiva tindhawu leti ku vulavuriwaka ha tona eBibeleni. Ha yini?

4, 5. (a) Xana Swivuriso 18:15 yi nghena njhani emhakeni ya ku tiva ni ku twisisa matiko ya le Bibeleni? (b) Xana Sofaniya ndzima 2 yi kombisa yini?

⁴ Rito ra Xikwembu ri ri: “Mbilu ya la twisisaka yi kuma vutivi, ni ndleve ya lavo tlhariha yi lava ku kuma vutivi.” (Swivuriso 18:15) Ku ni timhaka to tala leti munhu a nga ha kumaka vutivi ha tona, kambe vutivi lebyi kongomeke lebyi fambisanaka na Yehovha Xikwembu ni ndlela leyi a endlaka swilo ha yona i bya nkoka swinene. Handle ko kanakana, leswi hi swi hlayaka eBibeleni i swa nkoka emhakeni ya vutivi lebyi kongomeke. (2 Timotiya 3:16) Kambe, xiya leswaku ku twisisa ka katseka. Ku twisisa swi vula ku kumisisa mhaka, ku vonisisa ndlela leyi yi hlanganaka ha yona. Swi tano ni hi tindhawu leti boxiweke eBibeleni. Hi xikombiso, vo tala va hina va ku tiva laha Egipta yi kumekaka kona, kambe hi yi twisisa ku fikela kwihi nhlamuselo ya leswaku Abrahama u hume aEgipta a “ya eNegebu,” endzhakunyana a ya eBethele kutani a ya eHebroni? Xana wa swi twisisa leswaku tindhawu leti ti fambisana njhani?

⁵ Kumbe u nga ha va u landzele xiyimiso xa ku hlaya ka Bibele lexi a xi katsa Sofaniya ndzima 2. Eka ndzima yoleyo u hlaye hi mavito ya miti, vanhu ni matiko. Miti ya Gaza, Axikeloni, Axidodo, Ekroni, Sodoma na Ninivha swin’we na Kanana, Mowabu, Amone na Asiriya hinkwayo ya boxiwa eka ndzima yoleyo. Xana u swi kote ku fikela kwihi ku ti vona hi mahlo ya mianakanyo tindhawu toleto laha a ku tshama vanhu va xiviri, vanhu lava katsekeke eku hetisiseni ka vuprofeta bya Xikwembu?

 6. Ha yini Vakreste van’wana va xiye nkoka wa ku tirhisa mimepe? (Vona bokisi.)

⁶ Swichudeni swo tala swa Rito ra Xikwembu swi vuyeriwe swinene loko swi kambisisa mimepe leyi nga ni matiko lawa ku vulavuriwaka hi wona eBibeleni. Leswi a va swi endli hikwalaho ka leswi va tsakisiwaka hi mimepe, kambe hikwalaho ka leswi va swi xiyaka leswaku loko va tirhisa mimepe, va nga kurisa vutivi bya vona bya Rito ra Xikwembu. Mimepe yi nga tlhela yi va pfuna ku antswisa ku twisisa ka vona, va vona ndlela leyi timhaka leti se va ti tivaka ti fambisanaka ha yona ni rungula rin’wana. Loko hi ri karhi hi kambisisa swikombiso swin’wana, kumbexana u ta antswisa ndlela leyi u rhandzaka Yehovha ha yona u tlhela u ma twisisa swinene marungula lama nga le Ritweni ra yena.—Vona bokisi eka tluka 14.

Ku Tiva Mpfhuka Swi Antswisa Ku Twisisa Ka Wena

7, 8. (a) I nchumu wihi wo hlamarisa lowu Samsoni a wu endleke lowu khumbaka muti wa Gaza? (b) I rungula rihi leri nga endlaka leswaku hi twisisa matshalatshala lawa Samsoni a ma endleke eriendzweni rakwe? (c) Xana vutivi ni ku twisisa rungula leri ri khumbaka Samsoni swi nga hi pfuna njhani?

⁷ Eka Vaavanyisi 16:2, u nga hlaya hi mhaka ya Muavanyisi Samsoni loko a ri eGaza. Muti wa Gaza ku vulavuriwa hi wona swinene emahungwini masiku lawa, hikwalaho u nga ha vona laha Samsoni a a ri kona, endhawini ya Vafilista ekusuhi ni Ribuwa ra Mediteraniya. [11] Sweswi xiya Vaavanyisi 16:3: “Samsoni a etlela kukondza ku va exikarhi ka vusiku, a pfuka exikarhi ka vusiku a khoma tinyangwa ta vungheno bya muti ni tinsika timbirhi ta le matlhelo, a ti simula swin’we ni xigogo, a swi tlhandleka emakatleni yakwe, a swi rhwala a ya na swona ehenhla ka ntshava leyi nga emahlweni ka Hebroni.”

⁸ Handle ko kanakana, tinyangwa ni tinsika ta le matlhelo ta muti wa khokholo wo fana na Gaza a ti ri tikulu ti tlhela ti tika. Tianakanye u ri karhi u ringeta ku ti rhwala! Samsoni u ti rhwarile, kambe xana u ti yise kwihi, naswona u boheke ku teka riendzo ra muxaka muni? Muti wa Gaza wu le ribuweni evuandlalweni bya lwandle. [15] Hambiswiritano, Hebroni yi le vuxeni endhawini leyi tlakukeke hi 900 wa timitara—laha a a ta khupuka swi nyawula! A hi nge swi koti ku vula hi ku kongoma lomu ndhawu ya “ntshava leyi nga emahlweni ka Hebroni” yi nga kona, kambe muti lowu wu le mpfhukeni wa tikhilomitara ta kwalomu ka 60 ku suka eGaza—endhawini leyi khupukelaka! Ku tiva mpfhuka lowu Samsoni a wu fambeke swi endla hi twisisa matshalatshala lawa a ma endleke eriendzweni ro tano, a swi tano ke? Naswona tsundzuka lexi susumeteleke Samsoni ku endla swiendlo swo tano—“moya wa Yehovha wu sungul[e] ku tirha eka yena.” (Vaavanyisi 14:6, 19; 15:14) Tanihi Vakreste namuntlha, a hi langutelanga leswaku moya wa Xikwembu wu hi nyika matimba lama nga tolovelekangiki. Kambe, moya wolowo wu nga ni matimba swinene wu nga antswisa ku twisisa ka hina timhaka leti enteke ta moya, kutani wu endla leswaku munhu loyi hi nga yena endzeni a va ni matimba. (1 Vakorinto 2:10-16; 13:8; Vaefesa 3:16; Vakolosa 1:9, 10) Ina, ku twisisa mhaka ya Samsoni swi endla hi khorwiseka hi mhaka ya leswaku moya wa Xikwembu wu nga hi pfuna.

9, 10. (a) I yini leswi katsekeke loko Gidiyoni a hlula Vamidiyani? (b) Xana ku tiva tindhawu leti katsekaka swi nga pfuna njhani leswaku mhaka leyi yi twala yi ri ya nkoka swinene eka hina?

⁹ Ku hlula ka Gidiyoni Vamidiyani i mhaka yin’wana leyi kandziyisaka nkoka wa ku tiva mimpfhuka. Vahlayi vo tala va Bibele va swi tiva leswaku Muavanyisi Gidiyoni ni vuthu rakwe ra vavanuna va 300 va hlule vahlaseri va 135 000 lava a va hlengela swin’we—Vamidiyani, Vaamaleke ni van’wana lava a va dzime mixaxa erivaleni ra Yizriyele, ekusuhi ni xitsunga xa More. [18] Vavanuna va Gidiyoni va yimbe tinanga, va faya makhuwana leswaku va humesa swisana swa vona, kutani va huwelela va ku: “Banga ra Yehovha ni ra Gidiyoni!” Marito lawa ma pfilunganye valala ma tlhela ma va chavisa, lerova va sungula ku dlayana hi xivona. (Vaavanyisi 6:33; 7:1-22) Xana xiendlakalo xexo xi lo endleka hi ku hatlisa hi vusiku byin’we? Yana emahlweni u hlaya Vaavanyisi ndzima 7 na 8. U ta swi vona leswaku Gidiyoni u hambete a hlasela. Tin’wana ta tindhawu to tala leti boxiweke kwalaho a ti tiviwi namuntlha, hikwalaho a ti humeleli emimepeni ya Bibele. Nilokoswiritano, ku hlamuseriwe tindhawu to tala lerova hi nga swi kota ku twisisa swiendlo swa Gidiyoni.

¹⁰ Gidiyoni u hlongorise masalela ya mavuthu lama hlanganeke a hundza eBeta-xita kutani a ya edzongeni eAvele-mehola, ekusuhi na Yordani. (Vaavanyisi 7:22-25) Rungula ra kona ri ri: “Gidiyoni a fika eYordani, a wu pela, yena ni vavanuna va 300 lava a va ri na yena, va karhele kambe va ya emahlweni va [hlongorisa valala].” Loko se va tsemakanyile, Vaisrayele va hlongorise valala va ya edzongeni eSukoti na Penuwele, ekusuhi na nkova wa Yaboko, kutani va tlhandluka switsunga va ya eYogibeha (ekusuhi ni le Amman ya manguva lawa, eYordani). Va hlongorise valala mpfhuka wa kwalomu ka 80 wa tikhilomitara va ri karhi va lwa. Gidiyoni u khome tihosi timbirhi ta Vamidiyani kutani a ti dlaya; hiloko a tlhelela emutini wa ka vona eOfira, ekusuhi ni ndhawu leyi nyimpi yi sunguleke eka yona. (Vaavanyisi 8:4-12, 21-27) Swi le rivaleni leswaku ntirho lowu endliweke hi Gidiyoni a ku nga ri ku yimba tinanga, ku yimisela swisana ehenhla ni ku huwelela ntsena, leswi tekeke timinete ti nga ri tingani. Naswona anakanya ndlela leyi sweswo swi yi fuwisaka ha yona nhlamuselo leyi vulavulaka hi vavanuna va ripfumelo leyi nge: “Ndzi ta heleriwa hi nkarhi loko ndzo ya emahlweni ndzi rungula hi ta Gidiyoni [ni van’wana lava endliweke] lava nga ni matimba ku suka exiyin’weni xo tsana, va va ni vurhena enyimpini.” (Vaheveru 11:32-34) Ni Vakreste va nga ha karhala emirini, kambe i swa nkoka leswaku hi hambeta hi endla ku rhandza ka Xikwembu.—2 Vakorinto 4:1, 16; Vagalatiya 6:9.

Xana Vanhu Va Anakanya Va Tlhela Va Angurisa Ku Yini?

11. Xana Vaisrayele va fambe mpfhuka wo tanihi kwihi loko va nga si fika eKadexi ni loko se va hundzile?

¹¹ Van’wana va nga ha languta mimepe ya le Bibeleni leswaku va kuma tindhawu, kambe xana u anakanya leswaku mimepe yi nga hi endla hi twisisa ndlela leyi vanhu a va anakanya ha yona? Hi xikombiso, anakanya hi Vaisrayele lava sukeke eNtshaveni ya Sinayi va ya eTikweni leri Tshembisiweke. Va fambe va yima endleleni ku kondza va ya fika eKadexi (kumbe Kadexi-baniya). [9] Deteronoma 1:2 yi kombisa leswaku riendzo leri ri teke masiku ya 11, ku nga mpfhuka wa kwalomu ka 270 wa tikhilomitara. Loko Muxe a rhumela tinhlori ta 12 eTikweni leri Tshembisiweke a va ri kwalaho. (Tinhlayo 10:12, 33; 11:34, 35; 12:16; 13:1-3, 25, 26) Tinhlori leti ti ye en’walungwini eNegebu, kumbexana ti hundza eBera-xeba, kutani ti ya eHebroni, ivi ti ya fika endzilakaneni wa le n’walungwini wa Tiko leri Tshembisiweke. (Tinhlayo 13:21-24) Hikwalaho ka leswi va yingiseke xiviko lexo biha xa tinhlori ta khume, Vaisrayele va boheke ku tsendzeleka emananga ku ringana malembe ya 40. (Tinhlayo 14:1-34) Xana leswi swi paluxa yini hi ripfumelo ra vona ni ku tiyimisela ka vona ku tshemba Yehovha?—Deteronoma 1:19-33; Pisalema 78:22, 32-43; Yudha 5.

12. Hi nga fikelela makumu wahi malunghana ni ripfumelo ra Vaisrayele, naswona ha yini hi fanele hi anakanya hi mhaka yoleyo?

¹² Anakanya hi mhaka leyi. Loko Vaisrayele a va kombise ripfumelo kutani va yingisa xitsundzuxo xa Yoxuwa na Kalebe, xana a va ta va va boheke ku famba mpfhuka wo leha leswaku va ya fika eTikweni leri Tshembisiweke? Ku suka eBera-lahayi-royi, laha Isaka na Raveka a va tshama kona u ya eKadexi a ku ri mpfhuka wa tikhilomitara ta kwalomu ka 16. [7] A ku ri mpfhuka lowu nga ehansi ka 95 wa tikhilomitara ku ya eBera-xeba, leyi ku vuriweke leswaku yi le ndzilakaneni wa le dzongeni wa Tiko leri Tshembisiweke. (Genesa 24:62; 25:11; 2 Samuwele 3:10) Leswi a va suke aEgipta va ya eNtshaveni ya Sinayi kutani va famba 270 wa tikhilomitara va ya eKadexi, a swi fana ni loko va ri kwala nyangweni ka Tiko leri Tshembisiweke. Na hina hi le kusuhi ni ku nghena emisaveni leyi nga Paradeyisi leyi tshembisiweke. Xana hi dyondza yini emhakeni leyi? Muapostola Pawulo u hlanganise xiyimo xa Vaisrayele ni ndzayo leyi: “Hikwalaho a hi endleni hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi nghena eku wiseni koloko, hi ku chava leswaku un’wana a nga wela entileni lowu fanaka wa ku ka a nga yingisi.”—Vaheveru 3:16–4:11.

13, 14. (a) Vagibiyoni va teke goza ra nkoka exiyin’weni xihi? (b) I yini lexi paluxaka langutelo ra Vagibiyoni, naswona i dyondzo yihi leyi hi faneleke hi yi dyondza eka leswi?

¹³ Langutelo leri hambaneke—ra ku tshemba Xikwembu leswaku xi hetisisa ku rhandza ka xona—ri vonaka eka xiendlakalo xa le Bibeleni lexi katsaka Vagibiyoni. Endzhaku ka loko Yoxuwa a rhangele Vaisrayele va tsemakanya Nambu wa Yordani va nghena etikweni leri Xikwembu xi ri tshembiseke ndyangu wa Abrahama, a ku ri nkarhi wa ku hlongola Vakanana. (Deteronoma 7:1-3) Na Vagibiyoni a va katseka kwalaho. Vaisrayele va hlule Yeriko na Ayi kutani va dzima mixaxa ekusuhi, eGiligala. Vagibiyoni a va nga swi lavi ku fa ku fana ni Vakanana lava rhukaniweke, hikwalaho va rhumele vayimeri eka Yoxuwa eGiligala. Va endle onge va huma ehandle ka Kanana leswaku va ta endla ntwanano wa ku rhula ni Vaheveru.

¹⁴ Vayimeri volavo va te: “Malandza ya wena ma huma etikweni ra le kule ngopfu hikwalaho ka vito ra Yehovha Xikwembu xa wena.” (Yoxuwa 9:3-9) Tinguvu ni swakudya swa vona a swi tikomba swi tiyisekisa leswaku a va huma ekule ngopfu, kambe kahle-kahle ku ya eGibiyoni a ku ri mpfhuka wa tikhilomitara ta kwalomu ka 30 ku suka eGiligala. [19] Leswi a va khorwisekile, Yoxuwa ni tindhuna takwe va endle ntwanano wa ku rhula na tiko ra Gibiyoni ni miti ya le kusuhi na Gibiyoni. Xana rhengu leri tirhisiweke hi Vagibiyoni a ko va ndlela yo papalata ku dlayiwa ntsena? Ematshan’weni ya sweswo, ri kombise ku navela ku amukeriwa hi Xikwembu xa Vaisrayele. Yehovha u pfumerile leswaku Vagibiyoni va va “varhoteri va tihunyi ni vaki va mati va ntshungu ni ya alitari ya Yehovha,” va rhotela tihunyi ta alitari ya gandzelo. (Yoxuwa 9:11-27) Vagibiyoni va hambete va kombisa ku tiyimisela ku endla mintirho ya xiyimo xa le hansi va yi endlela Yehovha. Swi nga ha endleka van’wana va vona a va ri exikarhi ka Vanethinimi lava vuyeke hi le Babilona kutani va tirha etempeleni leyi pfuxetiweke. (Ezra 2:1, 2, 43-54; 8:20) Hi nga tekelela langutelo ra vona hi ku tikarhatela ku hlayisa ku rhula ni Xikwembu ni ku tiyimisela ku endla hambi ku ri swiavelo swa xiyimo xa le hansi entirhweni wa xona.

Ku Tinyikela

15. Ha yini hi fanele hi tsakela ku tiva tindhawu leti ku vulavuriwaka ha tona eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki?

¹⁵ Tindhawu ta matiko ya le Bibeleni ta katseka eka timhaka leti ku vulavuriwaka ha tona eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki, to tanihi maendzo ni vutirheli bya Yesu na muapostola Pawulo. (Marka 1:38; 7:24, 31; 10:1; Luka 8:1; 13:22; 2 Vakorinto 11:25, 26) Eka timhaka leti landzelaka, ringeta ku anakanya maendzo lama katsekaka.

16. Xana Vakreste va le Beriya va swi kombise njhani leswaku va n’wi tlangela Pawulo?

¹⁶ Eka riendzo ra yena ra vumbirhi ra vurhumiwa (layini ya xivunguvungu emepeni), Pawulo u fike eFilipiya laha sweswi ku nga xiphemu xa Greece. [33] U nyikele vumbhoni kwalaho, a khotsiwa kutani a ntshunxiwa, ivi a ya eTesalonika. (Mintirho 16:6–17:1) Loko Vayuda va hlohlotele hasahasa, vamakwerhu va le Tesalonika va khongotele Pawulo leswaku a ya eBeriya, ku nga mpfhuka wa kwalomu ka 65 wa tikhilomitara. Vanhu va le Beriya va n’wi yingiserile Pawulo, kambe Vayuda va tile kutani va hlohlotela ntshungu. Hikwalaho, “vamakwavo va hatlisa va humesa Pawulo leswaku a famba a ya fika elwandle,” kutani “lava a va heleketa Pawulo va famba na yena va ya n’wi fikisa eAtena.” (Mintirho 17:5-15) Swi tikomba onge vanhu van’wana lava a va ha ku hundzuka a va kanakananga ku famba 40 wa tikhilomitara va ya eLwandle ra Aegean, va tihakelela riendzo ra xikepe kutani va tluta kwalomu ka 500 wa tikhilomitara. Riendzo ro tano a ri ri na khombo, kambe vamakwavo a va chavanga xisweswo va hete nkarhi lowu engetelekeke ni muyimeri la famba-fambaka wa Xikwembu.

17. I yini lexi hi nga xi twisisaka ku antswa loko hi kala hi twisisa mpfhuka lowu nga kona exikarhi ka Mileta na Efesa?

¹⁷ Eka riendzo ra yena ra vunharhu (layini ya rihlaza emepeni), Pawulo u fike ehlalukweni ra Mileta. U rhumele rito a vitana vakulukumba va vandlha ra le Efesa, leri a ri ri eka mpfhuka wa kwalomu ka tikhilomitara ta 50. Anakanya vakulu volavo va tshika mintirho yin’wana va ya eka Pawulo. Swi nga ha endleka loko va ri karhi va famba a va vulavula hi ntsako, va swi langutele hi mahlo-ngati ku hlangana na yena. Endzhaku ko hlangana na Pawulo va tlhela va n’wi twa loko a khongela, “ku ve ni ku rila lokukulu swinene exikarhi ka vona hinkwavo, kutani va wela enhan’wini ya Pawulo va n’wi ntswontswa hi rirhandzu.” Kutani “va n’wi heleket[e] exikepeni” leswaku a ya eYerusalema. (Mintirho 20:14-38) Va fanele va ve ni swo tala swo anakanya ha swona ni swo vulavula ha swona loko va tlhelela ekaya aEfesa. Xana a wu tsakisiwi hi ku tlangela loku va ku kombiseke hi ku famba mpfhuka wo tano leswaku va ya va ni mulanguteri la famba-fambaka loyi a a ta va dyondzisa a tlhela a va khutaza? Xana ku ni leswi u swi vonaka emhakeni leyi leswi u nga swi tirhisaka evuton’wini ni le mianakanyweni ya wena?

Dyondza Hi Ta Tiko Rero Ni Leswi Swa Ha Taka

18. I yini lexi hi nga tiyimiselaka ku xi endla malunghana ni tindhawu ta le Bibeleni?

¹⁸ Swikombiso leswi se ku vulavuriweke ha swona swi kombisa nkoka wa ku tolovelana ni tiko leri Xikwembu xi ri nyikeke Vaisrayele naswona tiko rero i ra nkoka eka marungula yo tala ya le Bibeleni. (Naswona hi nga kurisa vutivi bya hina hi ku dyondza ni hi matiko lama ri rhendzeleke lama katsekaka eka marungula ya le Bibeleni.) Loko hi ri karhi hi engetela vutivi ni ku twisisa ka hina Tiko leri Tshembisiweke hi ku hlawuleka, hi fanele hi tsundzuka xilaveko xa nkoka lexi a xi ta endla leswaku Vaisrayele va nghena eka tiko ra “ntswamba ni vulombe,” va tshama eka rona hi ntsako. Xilaveko xa kona a ku ri ku chava Yehovha ni ku hlayisa swileriso swa yena.—Deteronoma 6:1, 2; 27:3.

19. I tiparadeyisi tihi timbirhi leti hi faneleke hi tshama hi ri karhi hi nyikela nyingiso eka tona?

¹⁹ Hilaha ku fanaka namuntlha, hi fanele hi hetisisa xiphemu xa hina, hi chava Yehovha hi tlhela hi namarhela tindlela takwe. Loko hi endla tano, hi ta hoxa xandla eku antswiseni ni le ku sasekiseni ka paradeyisi ya moya leyi nga kona sweswi evandlheni ra Vukreste ra misava hinkwayo. Vutivi bya hina byi ta kula swinene malunghana ni swivumbeko swa yona ni mikateko ya yona. Naswona ha swi tiva leswaku ka ha ta va ni mikateko leyi engetelekeke. Yoxuwa u rhangele Vaisrayele va tsemakanya Yordani va nghena etikweni leri tswalaka mihandzu ni leri tsakisaka. Sweswi hi ni xivangelo lexinene xo langutela Paradeyisi ya xiviri hi ntshembo lowu tiyeke, ku nga tiko lerinene leri hi ri rindzeleke.

Wa Tsundzuka Xana?

• Ha yini hi fanele hi navela ku kurisa vutivi bya hina ni ku twisisa ka hina malunghana ni matiko ya le Bibeleni?

• I vuxokoxoko byihi bya ndhawu lebyi kambisisiweke exihlokweni lexi lebyi ku pfuneke swinene?

• Hi yihi dyondzo leyi u yi twisiseke kahle loko u ri karhi u dyondza leswi engetelekeke malunghana ni ku tiva tindhawu leti katsekaka eka swiendlakalo swin’wana?

[Bokisi leri nga eka tluka 14]

“Vona Tiko Lerinene”

Emintsombanweni ya 2003 na 2004, Timbhoni ta Yehovha ti tsakele ku kuma broxara leyi nge “Vona Tiko Lerinene.” Broxara leyi leyintshwa, leyi kumekaka hi tindzimi ta kwalomu ka 80, yi ni mimepe ya mivalavala ni tichati leti kombisaka tindhawu to hambana-hambana leti ku vulavuriwaka ha tona eBibeleni, ngopfu-ngopfu Tiko leri Tshembisiweke, hi minkarhi yo hambana-hambana.

Xihloko lexi xi vulavula hi mimepe yo karhi leyi kumekaka hi ku languta matluka ya kona lama tsariweke hi ndlela yo dzwihala, ku fana na [15]. Loko u ri na broxara leyi leyintshwa, tinyike nkarhi wa ku tolovelana ni swiyenge swa yona swo hlawuleka leswi nga ku pfunaka ku antswisa vutivi bya wena ni ku twisisa ka wena Rito ra Xikwembu.

(1) Mimepe yo tala yi ni marito ematlhelo ka yona kumbe bokisi leri nga ni nxaxamelo wa tinhlamuselo ta mimfungho yo hlawuleka emepeni [18]. (2) Mimepe yo tala yi ni mpimo wa timayili ni tikhilomitara leswi nga ta ku pfuna ku twisisa mpimo kumbe mpfhuka lowu katsekaka [26]. (3) Hakanyingi nseve wu komba en’walungwini, leswi ku pfunaka ku tiva matlhelo [19]. (4) Hakanyingi mimepe yi ni mivala leyi kombisaka vutlakuki bya ndhawu [12]. (5) Ematlhelo ka wona, mepe wu nga ha va ni maletere/tinomboro leswi nga ta ku pfuna ku kuma miti kumbe mavito [23]. (6) Eka xikombo lexi nga ni mavito ya tindhawu eka matluka [34-5], u nga vona tluka leri tsariweke hi ndlela yo dzwihala, leri hakanyingi ri landzeriwaka hi letere ni nomboro leswi kombisaka laha u nga kumaka kona ndhawu yo karhi emepeni, tanihi E2. Endzhaku ko tirhisa swilo leswi ko hlayanyana, u nga ha hlamarisiwa hi ku xiya ndlela leyi swi pfunaka ha yona eku kuriseni ka vutivi bya wena ni le ku dzikiseni ka ku twisisa ka wena Bibele.

[Chati/Mepe lowu nga eka tluka 16, 17]

CHATI YA TINDHAWU TA NTUMBULUKO

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

A. Ribuwa Ra Lwandle Lerikulu

B. Timbala Ta Le Vupela-dyambu Bya Yordani

1. Rivala ra Axere

2. Xindhawana xa le Ribuweni xa Dori

3. Madyelo ya Saroni

4. Rivala ra Filisita

5. Nkava wa Nkova wa Vuxa-vupela-dyambu

a. Rivala ra Megido

b. Rivala ra Yizriyele

C. Tintshava Ta Le Vupela-dyambu Bya Yordani

1. Switsunga swa Galeliya

2. Switsunga swa Karimeli

3. Switsunga swa Samariya

4. Xefela (switsunga swa le minkoveni)

5. Tiko ra Yuda ra le Xitsungeni

6. Mananga ya Yuda

7. Negebu

8. Mananga ya Parani

D. Arabha (Nkova Lowu Enteke)

1. Tiva ra Hula

2. Ndhawu ya Lwandle ra Galeliya

3. Nkova wa Yordani

4. Lwandle ra Munyu (Lwandle leri Feke)

5. Arabha (edzongeni wa Lwandle ra Munyu)

E. Tintshava/Timbala-ntshava Ta Le Vuxeni Bya Yordani

1. Baxani

2. Giliyadi

3. Amone na Mowabu

4. Timbala-ntshava ta Edomu

F. Tintshava Ta Lebanoni

[Mepe]

Ntshava ya Herimoni

More

Avele-mehola

Sukoti

Yogibeha

Bethele

Giligala

Gibiyoni

Yerusalema

Hebroni

Gaza

Bera-xeba

Sodoma?

Kadexi

[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

KANANA

Megido

GILIYADI

Dotani

Xikeme

Bethele (Luzi)

Ayi

Yerusalema (Salema)

Betlehema (Efurata)

Mamre

Hebroni (Makapela)

Gerara

Bera-xeba

Sodoma?

NEGEBU

Rehoboti?

[Mountains]

Moriya

[Bodies of water]

Lwandle ra Munyu

[Rivers]

Yordani

[Xifaniso]

Abrahama u famba-fambe etikweni

[Mepe lowu nga eka tluka 18]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Trowasi

SAMOTRAKA

Neyapoli

Filipiya

Amfipoli

Tesalonika

Beriya

Atena

Korinto

Efesa

Mileta

RHODA