Hi Nga Dyondza Swo Karhi Eka Mpatswa Wo Sungula
XIKWEMBU xi kambisise pulanete ya Misava. A xi yi lunghiselela leswaku vanhu va ta tshama eka yona. Xi vone leswaku hinkwaswo leswi a xi swi endla a swi ri swinene. Entiyisweni loko se xi hete ntirho lowu, xi vule leswaku a wu ri ‘wunene ngopfu.’ (Genesa 1:12, 18, 21, 25, 31) Hambiswiritano, emahlweni ko fikelela xiboho xexo xo hetiseka Xikwembu xi vulavule hi swin’wana leswi a ‘swi nga ri swinene.’ Ina, Xikwembu xi endle swilo hinkwaswo swi hetisekile. Ntsena ntumbuluko wa xona a wu nga si hela. Yehovha u te: “A hi swinene leswaku munhu a hambeta a tshama a ri yexe. Ndzi ta n’wi endlela mupfuni, a va muhetisisi wa yena.”—Genesa 2:18.
A ku ri xikongomelo xa Yehovha leswaku vanhu va tiphina hi vutomi lebyi nga heriki va hanye kahle, va tsakile emisaveni leyi nga paradeyisi. Tatana wa vanhu hinkwavo a ku ri Adamu. Nsati wa yena Evha u ve “mana wa hinkwavo lava hanyaka.” (Genesa 3:20) Hambileswi misava yi teleke hi magidi ya timiliyoni ta vatukulu va vona, vanhu a va hetisekanga nikatsongo.
Mhaka ya Adamu na Evha yi tiviwa ngopfu. Xana hina yi hi pfuna ha yini? Xana hi nga dyondza yini eka ntokoto wa mpatswa wa vanhu vo sungula?
“Xi Va Tumbuluxe Va Ri Waxinuna Ni Waxisati”
Loko Adamu a ri karhi a thya swiharhi mavito, u swi xiyile leswaku a swi ri ni vanghana kasi yena a nga ri na yena. Kutani loko a languta xivumbiwa xo xonga lexi Yehovha a xi endleke hi rimbambu ra yena, u tsakile. Hi ku lemuka leswaku a a ri xiphemu xa yena xa nkoka Adamu u te: “Eku heteleleni leri i rhambu ra marhambu ya mina ni nyama ya nyama ya mina. Loyi u ta thyiwa Wansati, hikuva u tekiwe eka wanuna.”—Genesa 2:18-23.
Wanuna a a pfumala “mupfuni.” Sweswi a ri na yena loyi a n’wi fanela. Evha a swi fanelekela hi ku helela ku va muhetisisi wa Adamu—eku khathaleleni ka kaya ra vona ra ntanga ni swiharhi, eku tswaleni ka vana ni le ku nyikeleni hi vutivi bya xiyimo xa le henhla ni vunghana bya ntiyiso.—Genesa 1:26-30.
Yehovha a a nyike mpatswa lowu xin’wana ni xin’wana lexi a wu ta xi navela. Hi ku tisa Evha eka nuna wakwe kutani xi hlambanya leswaku xa va hlanganisa, Xikwembu xi sungule vukati ni ndyangu lowu vanhu a va ta huma eka wona. Genesa yi ri: “Wanuna u ta siya tata wakwe ni mana wakwe naswona u fanele ku namarhela nsati wakwe, kutani va fanele va va nyama yin’we.” Naswona loko Yehovha a katekisa mpatswa wo sungula lowu tekaneke kutani a wu byela ku tswala, entiyisweni a a lava leswaku n’wana un’wana ni un’wana a tswaleriwa endyangwini lowu nga ta n’wi khathalela, wu ri na tatana na manana lava nga ta wu khathalela.—Genesa 1:28; 2:24.
“Hi Xifaniso Xa Xikwembu”
Adamu a a ri n’wana la hetisekeke wa Xikwembu a endliwe hi ‘xifaniso xa xona naswona a fana na xona.’ Kambe leswi ‘Xikwembu xi nga moya,’ a a nga ta fana na xona hi tlhelo ra nyama. (Genesa 1:26; Yohane 4:24) Ku fana ka vona ku tikomba hi timfanelo leti ti endlaka munhu a tlula swiharhi swinene. Ina, ku sukela eku sunguleni munhu a a ri ni timfanelo ta rirhandzu, vutlhari, matimba ni vululami. A a nyikiwe ntshunxeko wa ku tihlawulela ni xilaveko xa swa moya. Mahanyelo lawa munhu a tswariwaka na wona kumbe ripfalo, swi n’wi pfumelele ku hambanisa leswinene eka leswi hoxeke. Munhu a a ri ni vuswikoti bya xiyimo xa le henhla lebyi a byi endla a kota ku anakanyisisa hi xivangelo xa ku va kona ka vanhu, ku kurisa vutivi hi Muvumbi wa yena ni ku aka vuxaka na Yena. Leswi Adamu a havaxerisiwile, a a ri na hinkwaswo leswi a swi laveka leswaku a endla ntirho wa yena tanihi murhangeri wa ntirho wa mavoko wa le misaveni wa Xikwembu.
Evha A Tlula Nawu
Handle ko kanakana, Adamu u hatle a byela Evha hi nsivelo lowu vekiweke hi Yehovha: A va ta dya mbhandzu wun’wana ni wun’wana wa mirhi hinkwayo leyi a yi ri ekaya ra vona ra ntanga handle ka wun’we—murhi wa ku tiva leswinene ni leswo biha. A va nga fanelanga va dya eka wona. Loko vo dya a va ta fa hi siku rero.—Genesa 2:16, 17.
Ku nga ri khale, ku tlakuke xivutiso malunghana ni mbhandzu lowu yirisiweke. Evha u vulavurisiwe hi nyoka leyi a yi tirhisiwa tanihi muvulavuleri hi moya lowu nga vonakiki. Hiloko nyoka yi vutisa xivutiso lexi kombisaka onge a yi tivi nchumu, yi ku: “Xana hakunene i ntiyiso leswaku Xikwembu xi vule leswaku mi nga tshuki mi dya eka murhi wun’wana ni wun’wana wa ntanga?” Evha u vule leswaku va pfumeleriwile ku dya mbhandzu wa murhi wun’wana ni wun’wana handle ka murhi wun’we. Kambe nyoka yi kanete Xikwembu, yi byela wansati yi ku: “Entiyisweni mi nga ka mi nga fi. Hikuva Xikwembu xi tiva leswaku siku mi nga ta dya eka wona, mahlo ya n’wina ma ta pfuleka kutani mi ta fana ni Xikwembu, mi ta tiva leswinene ni leswo biha.” Wansati u sungule ku languta murhi lowu yirisiweke hi ndlela yin’wana. “Murhi a wu fanelekela ku dyiwa . . . a wu navetisa mahlo.” Hi ku xisiwa hi ku helela, Evha u tlule nawu wa Xikwembu.—Genesa 3:1-6; 1 Timotiya 2:14.
Xana xidyoho xa Evha a xi nga papalateki? Nikatsongo! Tiveke exiyin’weni xa yena. Leswi nyoka yi swi vuleke swi soholote hi ku helela leswi Xikwembu na Adamu va swi vuleke. Xana u nga titwa njhani loko munhu wumbe a hehla munhu loyi u n’wi rhandzaka u tlhela u n’wi tshemba, a vula leswaku a nga tshembeki? Evha a a fanele a nga endlanga leswi a swi endleke, a a fanele a kombise ku nyangatseka ni ku hlundzuka, a ala no twa. Nyoka a yo va yini lerova yi kanakana ku lulama ka Xikwembu ni marito ya nuna wa yena? Loko a a xixima nsinya wa nawu wa vunhloko, Evha a a fanele a kombele ndzayo emahlweni ko endla xiboho. Na hina hi fanele hi endla leswi fanaka loko hi byeriwa rungula leri lwisanaka ni swiletelo leswi hi nyikiweke hi Xikwembu. Kambe Evha u tshembe marito ya Mukanganyisi, a rhandza leswaku ku va yena la n’wi endlelaka swiboho swa leswinene ni leswo biha. Loko a ri karhi a n’wi yenga hi mavonelo ya yena a swi ya swi twala eka yena. U endle xihoxo lexikulu hi ku amukela ku navela loko biha, ematshan’weni yo ku susa emianakanyweni ya yena kumbe a vulavula ha swona ni nhloko ya ndyangu wa yena!—1 Vakorinto 11:3; Yakobo 1:14, 15.
Adamu U Yingise Rito Ra Nsati Wakwe
Evha hi ku hatlisa u yenge Adamu leswaku a hlanganyela na yena exidyohweni xa yena. Xana hi nga ku hlamusela njhani ku tsandzeka ka yena ku va ni vutihlamuleri? (Genesa 3:6, 17) Adamu u langutane ni ntlhontlho wo kombisa vutshembeki. Xana a a ta yingisa Muvumbi wa yena, loyi a n’wi nyikeke hinkwaswo, ku katsa ni nsati wa yena la rhandzekaka, Evha? Xana Adamu a a ta lava nkongomiso wa Xikwembu eka leswi a a ta swi endla sweswi? Kumbe xana wanuna loyi a a ta hlawula ku landzela nsati wakwe exidyohweni xa yena? Adamu a a swi tiva kahle leswaku leswi nsati wakwe a tshemba leswaku u ta swi kuma hi ku dya mbhandzu lowu yirisiweke a swi hoxile. Muapostola Pawulo u huhuteriwe ku tsala: “A hi Adamu la xisiweke, kambe wansati hi yena la xisiweke hi ku helela kutani a tlula nawu.” (1 Timotiya 2:14) Kutani Adamu hi vomu u hlawule ku delela Yehovha. Ku chava ka yena ku hambanisiwa ni nsati wa yena a ku tlula ripfumelo ra yena eka vuswikoti bya Xikwembu byo lulamisa xiyimo.
Leswi Adamu a swi endleke a ku ri ku tidlaya. Swi tlhele swi tlhandlekela eka ku dlayiwa ka vana hinkwavo lava Yehovha hi tintswalo a pfumeleleke leswaku a va tswala, tanihi leswi hinkwavo va tswariweke ehansi ka xigwevo xa xidyoho ni rifu. (Varhoma 5:12) Wa nga vona khombo ra ku nga yingisi ka vutianakanyi!
Vuyelo Bya Xidyoho
Vuyelo bya xihatla bya xidyoho a ku ri tingana. Mpatswa lowu wu tumberile, ematshan’weni ya leswaku wu tsutsuma wu ya vulavula na Yehovha wu tsakile. (Genesa 3:8) Vunghana bya wona ni Xikwembu a byi xaxile. Loko va vutisiwa hi leswi va swi endleke, a va kombisanga ku hundzuka hambileswi havumbirhi bya vona a va swi xiya leswaku va tlule nawu wa Xikwembu. Hi ku dya mbhandzu lowu yirisiweke, va fularhele vunene bya Xikwembu.
Hikwalaho ka sweswo Xikwembu xi vule leswaku tswala ka vona ku ta fambisana ni ku engeteleka ka switlhavi. Ku navela ka Evha a ku ta va eka nuna wa yena naswona a a ta n’wi fuma. Xisweswo matshalatshala yakwe ya ku lava ntshunxeko, ma lo ya ma n’wi peta hi nhloko. Adamu sweswi a a ta dya leswi humaka emisaveni a swi tirhele ku vava. Ematshan’weni yo kuma swakudya a nga tirhanga hi matimba aEdeni, a a ta fanela ku kayakayela ku kuma swilaveko swa vutomi ku fikela loko a tlhelela entshurini lowu a endliweke ha wona.—Genesa 3:16-19.
Eku heteleleni Adamu na Evha va hlongoriwile entangeni wa Edeni. Yehovha u te: “Sweswi munhu u fana na hina hi ku tiva leswinene ni leswo biha, kunene leswaku a nga tshambuluti voko a teka mbhandzu wa murhi wa vutomi a dya kutani a hanya hilaha ku nga heriki . . . ” Xidyondzi Gordon Wenham u ri “xivulwa lexi xi helela emoyeni” naswona swi siyeriwe hina leswaku hi nghenisa mianakanyo hinkwayo ya Xikwembu—kumbexana xi te, “ndza n’wi hlongola entangeni.” Hi ntolovelo mutsari wa Bibele u vika mianakanyo ya Xikwembu hi ku helela. Wenham u ya emahlweni a ku kambe laha, “ku siyiwa ka marito yo hetelela ku kombisa ku teka goza ka Xikwembu hi ku copeta ka tihlo. A xi kalanga xi heta ni ku vulavula emahlweni ko va xi va hlongola entangeni.” (Genesa 3:22, 23) Hikwalaho ka sweswo ku vulavurisana exikarhi ka Yehovha ni mpatswa wo sungula handle ko kanakana ku tsemekile.
Adamu na Evha a va fanga hi xiviri hi nkarhi wolowo wa siku ra 24 wa tiawara. Hambiswiritano, va file hi tlhelo ra moya. Leswi a va tihambanise ni Xihlovo xa vutomi hi ndlela leyi nga taka yi nga lulamiseki, va sungule ku tsana, ivi va hetelela va file. Wa nga ehleketa ndlela leyi va tweke ku vava ha yona loko va langutana ni rifu ro sungula loko n’wana wa vona wa vumbirhi, Avele a dlayiwe hi Kayini mativula ya vona!—Genesa 4:1-16.
Endzhaku ka sweswo i switsongo leswi tiviwaka hi mpatswa lowu wo sungula wa vanhu. N’wana wa vona wa vunharhu Seta u tswariwe loko a Adamu a ri ni malembe ya 130. Adamu u fe endzhaku ka malembe ya 800, a ri ni malembe ya 930, endzhaku ko va ni “vana va majaha ni va vanhwanyana.”—Genesa 4:25; 5:3-5.
Dyondzo Eka Hina
Handle ko paluxa xivangelo xa ku hohloka ka rixaka ra vanhu namuntlha, mhaka ya mpatswa wo sungula lowu tekaneke yi hi dyondzisa dyondzo ya nkoka swinene. Ku tilawula kwihi na kwihi handle ka Yehovha Xikwembu i vuphukuphuku lebyikulu. Lava hakunene va tlhariheke va ni ripfumelo eka Yehovha ni le Ritweni ra yena, ku nga ri eka leswi va ehleketaka leswaku i vutivi lebyi va enerisaka. Yehovha u kambisisa leswi nga swinene ni leswo biha naswona ku navela ku endla leswi lulameke i ku n’wi yingisa. Ku dyoha swi vula ku tlula milawu ya yena ni ku honisa misinya ya yena ya milawu.
Xikwembu xi nyikile naswona xa ha nyika vanhu hinkwavo leswi va nga swi navelaka—vutomi lebyi nga heriki, ntshunxeko, ku eneriseka, ntsako, rihanyo, ku rhula, ku humelela ni ku tshubula swilo leswintshwa. Hambiswiritano, leswaku hi tsakela hinkwaswo leswi, swi lava leswaku hi tsundzuka leswaku hi titshege hi Tata wa hina wa le tilweni, Yehovha.— Eklesiasta 3:10-13; Esaya 55:6-13.
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Xana Adamu Na Evha—I Ntsheketo?
Dyondzo ya paradeyisi yo sungula leyi lahlekeke hikwalaho ka xidyoho a yi hangalakile eka Vababilona va khale, Vaasiriya, Vaegipta ni van’wana. Lexi tivekaka eka tinhlamuselo to tala a ku ri murhi wa vutomi lowu mbhandzu wa wona a wu ta vula vutomi lebyi nga heriki eka lava va wu dyaka. Kutani vanhu va tsundzuka leswaku ku na xo karhi lexi tshovaka mbilu lexi humeleleke aEdeni.
Namuntlha vo tala va bakanya rungula ra Bibele ra Adamu na Evha, va vula leswaku ko va ntsheketo ntsena. Kambe vativi vo tala va sayense va pfumela leswaku rixaka ra vanhu i ndyangu wun’we lowu nga ni masungulo man’we. Vafundhisi vo tala a va swi koti ku kaneta leswaku vuyelo bya xidyoho xo sungula lexi endliweke hi munhu wo sungula byi hundzele eka vanhu hinkwavo. Dyondzo ya leswaku vanhu va huma eka swilo swo tala yi nga ha va boha ku pfumela leswaku xidyoho xo sungula xi endliwe hi vakokwa wa hina vo tala. Hilaha ku fanaka leswi swi nga va susumetela ku kaneta leswaku Kreste, “Adamu lowo hetelela” u kutsule vanhu. Kambe Yesu ni vadyondzisiwa va yena a va hlangananga ni xiphiqo xexo. Va swi xiyile leswaku rungula ra Genesa ri tshembekile.—1 Vakorinto 15:22, 45; Genesa 1:27; 2:24; Matewu 19:4, 5; Varhoma 5:12-19.