Vatswari—Letelani Vana Va N’wina Hi Rirhandzu
“Timhaka ta n’wina hinkwato a ti endleke hi rirhandzu.”—1 VAKORINTO 16:14.
1. Vatswari va titwa njhani loko va ha ku kuma n’wana?
VATSWARI vo tala va swi tiva leswaku ku tswariwa ka n’wana swi tisa ntsako lowukulu. Manana loyi a vuriwaka Aleah u ri: “Loko ndzi ku kelu, ndzi vona xinhwanyetana xa mina ro sungula endzhaku ka ku tswariwa ka xona, a ndzi nga ha tikoti hi ntsako. A ndzi titwa ndzi tswale mbhurhi yo saseka ku tlula hinkwato.” Kambe nkateko wo tano wu nga tlhela wu ta ni mivilelo yin’wana eka vatswari. Nuna wa Aleah u ri: “Lexi a xi ndzi tsona vurhongo a ku ri ku tshamela ku tivutisa loko ndzi ta kota ku pfuna n’wana wa mina leswaku a lunghekela ku lwisana ni miringo ya vutomi.” Vatswari vo tala va titwa hi ndlela yoleyo naswona va swi xiya leswaku va ni vutihlamuleri bya ku letela vana va vona hi rirhandzu. Hambiswiritano, vatswari lava nga Vakreste lava tsakelaka ku letela vana va vona hi ndlela yo tano va langutane ni swiphiqo. Hi swihi swin’wana swa swona?
2. Hi swihi swiphiqo leswi vatswari va kamanaka na swona?
2 Sweswi hi hanya ekusuhi swinene ni ku hela ka masiku ya mafambiselo lawa. Hilaha ku profetiweke hakona, vanhu hi ku angarhela a va na rirhandzu. Hambi ku ri emindyangwini, vanhu a va na xona “xinakulobye xa ntumbuluko,” naswona hi “lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, . . . lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi.” (2 Timotiya 3:1-5) Ku hlangana siku na siku ni vanhu va mikhuva yo tano swi nga khumba ndlela leyi swirho swa mindyangu ya Vakreste swi hanyisanaka ha yona. Ku tlula kwalaho, vatswari va tshwimbirisana ni mboyamelo lowu va tswariweke na wona wa ku tsandzeka ku tikhoma, va tikuma va vule marito yo tlhava hi xihoxo, ni ku endla swihoxo swin’wana.—Varhoma 3:23; Yakobo 3:2, 8, 9.
3. Vatswari va nga endla yini leswaku vana va vona va kula va tsakile?
3 Ku nga khathariseki swiphiqo leswi, vatswari va nga endla leswaku vana va vona va kula va tsakile, va hanye kahle emoyeni. Hi ndlela yihi? Hi ku landzela xitsundzuxo xa Bibele lexi nge: “Timhaka ta n’wina hinkwato a ti endleke hi rirhandzu.” (1 Vakorinto 16:14) Ina, rirhandzu i “xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.” (Vakolosa 3:14) A hi kambisiseni swikombiso swinharhu swa rirhandzu leswi muapostola Pawulo a swi hlamuseleke eka papila rakwe ro sungula leri a ri tsaleleke Vakorinto, kutani hi vulavula hi tindlela to karhi leti vatswari va nga yi tirhisaka ha tona mfanelo leyi loko va ri karhi va letela vana va vona.—1 Vakorinto 13:4-8.
Xilaveko Xa Ku Va Ni Mbilu Yo Leha
4. Ha yini vatswari va fanele va va ni mbilu yo leha?
4 Pawulo u tsarile a ku: “Rirhandzu ri ni mbilu yo leha.” (1 Vakorinto 13:4) Xiga xa Xigriki lexi hundzuluxeriweke xi va “mbilu yo leha” xi vula ku lehisa mbilu ni ku hlwela ku hlundzuka. Ha yini vatswari va fanele va va ni mbilu yo leha? A swi kanakanisi leswaku vatswari vo tala va ni swivangelo swo tala. A hi kambisiseni swi nga ri swingani. Hi ntolovelo loko vana va lava nchumu wo karhi, va sindzisa kunene. Hambiloko mutswari a ala hi ku ba ehansi hi nenge, n’wana a nga phikelela a kombela nchumu wa kona, a langutele leswaku mutswari u ta kala a cinca miehleketo. Vantshwa va nga sindzisa va vula leswaku va fanele va pfumeleriwa ku endla swo karhi leswi mutswari a swi tivaka leswaku i vuhunguki. (Swivuriso 22:15) Ku fana na hina hinkwerhu, vana hakanyingi va phindha swihoxo leswi va tshameke va swi endla.—Pisalema 130:3.
5. I yini leswi nga pfunaka vatswari leswaku va va ni mbilu yo leha?
5 I yini lexi nga pfunaka vatswari leswaku va lehisela vana va vona mbilu? Hosi Solomoni u tsarile a ku: “Ku twisisa ka munhu ku vohlisa ku hlundzuka kakwe.” (Swivuriso 19:11) Vatswari va nga kota ku twisisa mikhuva ya vana va vona loko va tsundzuka leswaku na vona va tshame va “vulavula tanihi xihlangi, [va] ehleketa tanihi xihlangi, [va] anakanya tanihi xihlangi.” (1 Vakorinto 13:11) Vatswari, loko ma ha ri vana, xana a mi tsundzuki mi rilela vatswari va n’wina leswaku va mi pfumelela ku endla swilo swa vuhunguki? Loko se mi ri vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi, xana a mi nga anakanyi leswaku vatswari va n’wina a va yi twisisi ndlela leyi mi titwaka ha yona kumbe a va twisisi swiphiqo swa n’wina? Loko swi ri tano, handle ko kanakana ma swi twisisa leswaku ha yini vana va n’wina va endla leswi va swi endlaka, nileswaku ha yini va lava ku lehiseriwa mbilu loko va tsundzuxiwa swiboho leswi mi swi endleke. (Vakolosa 4:6) Hi fanele hi tsundzuka leswaku Yehovha u lerise vatswari va le Israyele leswaku va “dyondzisa” vana va vona milawu yakwe, yi dzika etimbilwini ta vona. (Deteronoma 6:6, 7) Rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke ri va “dyondzisa” ri vula “ku phindha-phindha,” “ku vula nchumu wun’we ko tala,” “ku dzikisa.” Leswi swi vula leswaku vatswari va nga boheka ku phindha-phindha milawu ya Xikwembu ko tala ku ri kona n’wana a dyondzaka ku yi tirhisa. Ku phindha-phindha ko tano hakanyingi ka laveka ni loko n’wana a dyondzisiwa timhaka tin’wana ta vutomi.
6. Ha yini ku va mutswari loyi a nga ni mbilu yo leha swi nga vuli ku pfumelela xin’wana ni xin’wana?
6 Hambiswiritano, ku va mutswari la lehisaka mbilu a swi vuli leswaku u fanele u pfumelela xin’wana ni xin’wana. Rito ra Xikwembu ra hi tsundzuxa: “Mufana la tshikiweke a ntshunxekile u ta n’wi khomisa tingana mana wakwe.” Leswaku ku papalatiwa vuyelo byebyo, xivuriso xexo xi ri: “Nkhavi ni ku tshinya swi nyika vutlhari.” (Swivuriso 29:15) Minkarhi yin’wana vana va nga lwisana ni mfanelo ya vatswari ya ku va tshinya. Kambe emindyangwini ya Vakreste un’wana ni un’wana a nga tihlawuleli milawu yakwe, onge hi loko mfanelo ya vatswari ya ku veka milawu yi titshege hi loko milawu ya kona yi amukeleka eka vana. Ku ri na sweswo, tanihi Nhloko ya ndyangu, Yehovha u nyika vatswari vutihlamuleri bya ku letela vana va vona ni ku va tshinya hi rirhandzu. (1 Vakorinto 11:3; Vaefesa 3:15; 6:1-4) Kahle-kahle, ku tshinya swi fambisana swinene ni mhaka yin’wana leyi fambisanaka ni rirhandzu leyi Pawulo a vulavuleke ha yona endzhaku.
Ndlela Ya Ku Tshinya Hi Rirhandzu
7. Ha yini vatswari lava nga ni musa va tshinya vana va vona, naswona ku tshinya ko tano ku katsa yini?
7 Pawulo u tsale leswaku “rirhandzu ri . . . ni musa.” (1 Vakorinto 13:4) Vatswari lava nga ni musa hakunene va ta tshinya vana va vona handle ko hundzuka mavala. Hi ndlela yoleyo, va ta va va tekelela Yehovha. Pawulo u tsarile a ku: “Loyi Yehovha a n’wi rhandzaka wa n’wi tshinya.” Xiya leswaku ku tshinya loku Bibele yi vulavulaka ha kona a hi ku xupula ntsena. Nakambe swi vula ku letela ni ku dyondzisa. Hi xihi xikongomelo xa ku tshinya ko tano? Pawulo u ri: “Ku veka mbhandzu wo rhula eka lava leteriweke hi kona, ku nga ku lulama.” (Vaheveru 12:6, 11) Loko vatswari va dyondzisa vana va vona hi ku ya hi ku rhandza ka Xikwembu, va endla leswaku va va vanhu lava kotaka ku hanyisana ni van’wana hi ku rhula loko va kurile. Loko vana va amukela “ndzayo ya Yehovha,” va kuma vutlhari, vutivi ni ku twisisa—ku nga timfanelo ta nkoka swinene ku tlula silivhere kumbe nsuku.—Swivuriso 3:11-18.
8. Hakanyingi vuyelo byi va byihi loko vatswari va tshika ku tshinya vana va vona?
8 Hi hala tlhelo, vatswari va ta va va nga kombisi musa loko va nga tshinyi vana va vona. Yehovha u huhutele Solomoni leswaku a tsala a ku: “Loyi a nga tirhisiki nkhavi u venga n’wana wakwe, kambe loyi a n’wi rhandzaka wa n’wi lava leswaku a n’wi laya.” (Swivuriso 13:24) Vana lava kurisiweke hi ku tshinyiwa hi vatswari lava hundzukaka mavala va nga kula va ri ni vutianakanyi naswona va nga tsakanga. Ku hambana ni sweswo, vana va vatswari lava nga ni ntwela-vusiwana kambe va tiyisa voko loko swi fanerile, va tala ku va swichudeni swo tlhariha exikolweni, va kota ku hanyisana kahle ni van’wana naswona hi xitalo va tshama va tsakile. Kutani ke, vatswari lava tshinyaka vana va vona va kombisa musa eka vona.
9. I yini leswi vatswari lava nga Vakreste va swi dyondzisaka vana va vona, naswona swilaveko sweswo swi fanele swi langutiwa njhani?
9 Swi katsa yini ku tshinya vana hi musa ni hi rirhandzu? Vatswari va fanele va hlamusela vana va vona hi ku kongoma leswaku va langutele yini eka vona. Hi xikombiso, ku sukela evuhlangini, vana va vatswari lava nga Vakreste va dyondzisiwa misinya ya milawu ya Bibele kun’we ni xilaveko xa ku hlanganyela etimhakeni to hambana-hambana ta vugandzeri bya ntiyiso. (Eksoda 20:12-17; Matewu 22:37-40; 28:19; Vaheveru 10:24, 25) Vana va fanele va swi tiva leswaku sweswo a swi jiki.
10, 11. Ha yini vatswari va fanele va pfa va anakanyisisa hi swivilelo swa vana va vona loko va endla milawu ya le kaya?
10 Kambe minkarhi yin’wana vatswari va nga kanerisana ni vana va vona loko va lava ku veka milawu ya le kaya. Loko vana va hlanganyela eka minkanerisano ya milawu yo tano, swi nga va olovela ku yi yingisa. Hi xikombiso, vatswari va nga veka nkarhi lowu kongomeke lowu vana va faneleke va vuye ekaya ha wona. Kumbe va nga pfumelela vana va vona ku ringanyeta nkarhi wo tano, va tlhela va nyika swivangelo swa ku hlawula nkarhi wa kona. Kutani vatswari va nga boxa nkarhi lowu vona va tsakelaka wona, va tlhela va hlamusela leswaku ha yini va vona leswaku i nkarhi lowu faneleke. Loko va hambana hi mianakanyo, hilaha swi talaka ku va hakona, xana ku fanele ku endliwa yini? Minkarhi yin’wana vatswari va nga pfumelelana ni vana va vona loko sweswo swi nga ta lwisana ni misinya yo karhi ya le Bibeleni. Xana sweswo swi vula leswaku vatswari va lan’wa vulawuri bya vona?
11 Leswaku hi hlamula xivutiso xexo, xiya ndlela leyi Yehovha a byi tirhiseke hi rirhandzu ha yona vulawuri byakwe eka Lota ni ndyangu wakwe. Endzhaku ka loko tintsumi ti humese Lota, nsati wakwe ni vana va vona va xisati eSodoma, ti va byele ti ku: “Balekelani endhawini ya tintshava, mi chava leswaku mi nga lovisiwi!” Hambiswiritano, Lota u hlamule a ku: “Yehovha, ndza ku kombela, ku nga ri sweswo!” Lota u ringanyetile a ku: “Sweswi ndza ku kombela, muti lowu wu le kusuhinyana leswaku ndzi balekela kona naswona i nchumu wutsongo. Ndza ku kombela, xana ndzi nga balekela kona?” Xana Yehovha u angurise ku yini? U te: “Ndza ku ehleketelela nakambe ni le ka leswi.” (Genesa 19:17-22) Xana Yehovha u lan’we vulawuri byakwe? Nikatsongo! Hambiswiritano, u tekele xikombelo xa Lota enhlokweni ivi a twelana na yena emhakeni leyi. Loko u ri mutswari, xana swi nga koteka leswaku u pfa u anakanyisisa hi swivilelo swa vana va wena loko u simeka milawu ya ndyangu?
12. I yini lexi nga ta pfuna n’wana leswaku a titwa a sirhelelekile?
12 Ina, vana va fanele va tiva milawu leyi vekiweke ni ndlela leyi va nga ta xupuriwa ha yona loko va yi tlula. Loko se ku vulavuriwe hi ndlela leyi va nga ta xupuriwa ha yona naswona va swi twisisa, milawu yi fanele ku namba yi tirha. Loko vana va tlule nawu, vatswari va ta va va nga kombisi musa loko va tshamela ku va byela hi nomu ntsena leswaku va ta va xupula kambe va nga va xupuli. Bibele yi ri: “Hikuva xigwevo ehenhla ka ntirho wo biha a xi humesiwanga hi ku hatlisa, hi yona mhaka leyi mbilu ya vana va vanhu yi tshameke yi va namarherile leswaku yi endla swo biha.” (Eklesiasta 8:11) Ina, mutswari a nga ha tshika n’wana a nga n’wi xupuli loko ku ri ni vanhu van’wana kumbe tintangha ta yena, leswaku a nga n’wi khomisi tingana. Kambe vana va titwa va sirhelelekile naswona va va xixima swinene vatswari va vona ni ku va rhandza loko va swi tiva leswaku “Ina” wa vona i ina hakunene, kasi “E-e” wa vona i e-e hakunene—hambiloko sweswo swi koxa leswaku va xupuriwa.—Matewu 5:37.
13, 14. Vatswari va nga n’wi tekelela njhani Yehovha loko va letela vana va vona?
13 Leswaku nxupulo wu endliwa hi ndlela ya musa, ku fanele ku tsundzukiwa malembe ya n’wana. Pam wa tsundzuka: “Vana va hina vambirhi a va ri ni swilaveko leswi nga faniki loko swi ta eku tshinyiweni. Leswi a swi tirha eka n’wana un’wana a swi nga tirhi eka loyi un’wana.” Nuna wa yena Larry wa hlamusela: “N’wana wa hina lonkulu wa nhwanyana a a sihalala naswona a a yingisa loko a tshinyiwa hi ndlela yo vava ntsena. Kambe lontsongo a a hatla a yingisa loko a tshinyiwa, kumbe loko a swi vona etinghoheni ta hina leswaku leswi a swi endlaka a swi amukeleki.” Ina, vatswari lava nga ni musa va kumisisa leswaku hi wihi nxupulo lowu tirhaka kahle eka n’wana ha wun’we.
14 Yehovha i xikombiso lexinene eka vatswari hikuva u tiva leswi nandza wakwe ha wun’we a swi kotaka ni leswi swi n’wi tsandzaka. (Vaheveru 4:13) Ku tlula kwalaho, emhakeni ya ku xupula, Yehovha a nga tirhisi voko ra nsimbhi kumbe a ri debyisa ku tlula mpimo. Ku ri na sweswo, minkarhi hinkwayo u tshinya vanhu vakwe “hi mpimo lowu faneleke.” (Yeremiya 30:11) Vatswari, xana mi tiva leswi vana va n’wina va swi kotaka, ni leswi swi va tsandzaka? Xana sweswo swi mi pfuna ku va letela kahle hi musa? Loko swi ri tano, mi ta va mi kombisa leswaku ma va rhandza vana va n’wina.
Khutaza Vana Leswaku Va Tiphofula
15, 16. Vatswari va nga va khutaza njhani vana va vona leswaku va tiphofula, naswona hi yihi ndlela leyi vatswari lava nga Vakreste va yi kumeke yi tirha emhakeni leyi?
15 Mhaka yin’wana malunghana ni rirhandzu hileswaku “a ri tsaki hi leswi nga lulamangiki, kambe ri tsaka ni ntiyiso.” (1 Vakorinto 13:6) Vatswari va nga va letela njhani vana va vona leswaku va rhandza leswinene ni leswi nga ntiyiso? Mhaka ya nkoka i ku khutaza vana va vona leswaku va phofula ta le mbilwini ya vona, hambiloko vatswari swi nga va khomi kahle leswi vana va swi vulaka. Kunene, vatswari va tsaka loko leswi vana va vona va va phofulelaka swona swi ri leswi amukelekaka. Kambe minkarhi yin’wana leswi n’wana a swi phofulaka swi nga paluxa leswaku se u voyamele eku endleni ka leswo biha. (Genesa 8:21) Xana vatswari va fanele va angurisa ku yini? Hakanyingi ku tsutsumeriwa ku xupula n’wana hileswi a phofuleke mhaka yo tano. Loko vatswari va endla tano, vana va ta va ni ntolovelo wa ku vula ntsena leswi va anakanyaka leswaku vatswari va lava ku twa swona. Ina, mavulavulelo lama kombisaka ku delela ma fanele ma hatla ma lulamisiwa, kambe ku dyondzisa n’wana ndlela yo vulavula hi xichavo a swi fani ni ku n’wi byela leswi a faneleke a vula swona.
16 Vatswari va nga va khutaza njhani vana leswaku va tiphofula? Aleah, loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni u ri, “Hi endle leswaku ku va ni moya lowunene wa ku vulavurisana hi ku ringeta ku tikhoma loko vana va hina va hi byela swilo leswi nga hi tsakisiki.” Tatana loyi a vuriwaka Tom u ri: “A hi khutaza n’wana wa hina wa nhwanyana leswaku a phofula leswi nga embilwini yakwe, hambiloko a nga pfumelelani ni miehleketo ya hina. A hi swi vona leswaku loko ho n’wi pfala nomu hi lava a endla leswi hi n’wi byelaka swona ntsena, a a ta lan’wa a nga ha hi byeli nchumu leswi nga embilwini ya yena. Hi hala tlhelo, ku n’wi yingisela a swi n’wi khutaza leswaku na yena a hi yingisa.” Kunene, vana va fanele va yingisa vatswari va vona. (Swivuriso 6:20) Kambe ku vulavurisana hi ku ntshunxeka swi pfulela vatswari tindlela ta ku pfuna vana va vona leswaku va tirhisa mianakanyo ya vona hi mfanelo. Vincent, tata wa vana va mune, u ri: “Hakanyingi a hi vulavula hi ndlela leyi swiendlo swo karhi a swi pfuna kumbe swi ri na khombo ha yona, leswaku vana va tivonela vuyelo bya kona. Sweswo a swi va pfuna ku tirhisa vuswikoti bya vona byo ehleketa.”—Swivuriso 1:1-4.
17. I yini leswi vatswari va faneleke va tiyiseka ha swona?
17 Kunene, a nga kona mutswari loyi a nga kotaka ku yi tirhisa hi ku hetiseka ndzayo ya Bibele emhakeni ya ku kurisa vana. Hambiswiritano, tiyiseka leswaku vana va wena va ta ma tlangela swinene matshalatshala ya wena ya ku va letela hi ku lehisa mbilu, hi musa ni hi rirhandzu. Yehovha u ta ma katekisa hakunene matshalatshala ya wena yo endla tano. (Swivuriso 3:33) Kahle-kahle, vatswari hinkwavo lava nga Vakreste va lava leswaku vana va vona va dyondza ku rhandza Yehovha hilaha vona va n’wi rhandzaka hakona. Vatswari va nga yi fikelela njhani pakani leyi yinene? Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamusela tindlela to karhi leti kongomeke.
Wa Tsundzuka Xana?
• Ku twisisa swi nga n’wi pfuna njhani mutswari leswaku a va ni mbilu yo leha?
• Musa wu fambisana njhani ni ku tshinya?
• Ha yini ku vulavurisana hi ku ntshunxeka exikarhi ka vana ni vatswari swi ri swa nkoka?
[Swifaniso eka tluka 23]
Vatswari, xana ma swi tsundzuka leswaku a swi ri njhani ku va n’wana?
[Xifaniso eka tluka 24]
Xana u khutaza vana va wena leswaku va tiphofula?