Buku Ya Bibele Ya Vu-6—Yoxuwa
Mutsari: Yoxuwa
Ndhawu Ya Vutsari: Kanana
Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 1450 B.C.E.
Nkarhi Lowu Hlanganisiweke: 1473–c. 1450 B.C.E.
1. Hi xihi xiyimo lexi langutanaka na Israyele hi 1473 B.C.E. ke?
LEMBE i 1473 B.C.E. Xivono hi lexikulu ni lexi nyanyulaka ngopfu. Vaisrayele, lava dzimeke mixaxa eTimbaleni ta Mowabu, va yimele ku nghena ka vona eKanana, Tiko leri Tshembisiweke. Tiko rero hi tlhelo lerin’wana ra Yordani ri ni mimfumo yo tala leyintsongo, wun’wana ni wun’wana wu ri ni vuthu ra wona n’wini. Yi avanile exikarhi ka yona naswona yi tsanisiwile hi malembe ya vulawuri lebyi hombolokeke bya Egipta. Hambi swi ri tano, eka tiko ra Israyele, nkaneto a wu hluleki. Miti yo tala leyi nga ni marhangu lama tiyisiweke, tanihi Yeriko, Ayi, Hasoro na Lakixi, yi fanele ku tekiwa loko tiko ri ta kumiwa. Nkarhi wo nonon’hwa wu le mahlweni. Tinyimpi letikulu ti fanele ku lwiwa ni ku hluriwa, Yehova hi byakwe a ri karhi a nghenelela hi masingita ya matimba ematshan’wini ya vanhu va yena, leswaku a hetisisa xitshembiso xakwe xo va tshamisisa etikweni. Handle ko tipfinyinga, swiendlakalo leswi swi nyanyulaka, leswi hlawulekeke swinene eku tirhisaneni ka Yehova ni vanhu va yena, swi fanele ku rhekhodiwa, naswona hi mbhoni leyi voneke hi mahlo. Ku hava munhu la antswaka la nga vaka kona hikwalaho ka leswi ku tlula Yoxuwa hi byakwe, loyi a vekiweke hi Yehova tanihi mutlhandlami wa Muxe!—Tinhl. 27:15-23.
2. Hikwalaho ka yini nhlawulo wa Yoxuwa, tanihi murhangeri ni tanihi murhekhodi wu fanela?
2 Nhlawulo wa Yoxuwa, tanihi murhangeri naswona tanihi murhekhodi wa swiendlakalo leswi nga kusuhi ni ku humelela, wa fanela swinene. U ve nakulobye lonkulu wa Muxe eka malembe hinkwawo lama hundzeke ya 40 le mananga. U ve “nandza wa Muxe eku sukela vuhlangini bya yena,” swi n’wi kombisa a ri la fanelekaka tanihi murhangeri wa moya kun’we ni wa mavuthu. (Tinhl. 11:28; Eks. 24:13; 33:11; Yox. 1:1) Elembeni leri Israyele a sukeke aEgipta ha rona, ku nga 1513 B.C.E., a a ri ndhuna ya mavuthu ya Israyele eku hluleni ka Vaamaleke. (Eks. 17:9-14) Tanihi munghana la tshembekaka wa Muxe ni ndhuna-nkulu leyi nga ni xivindzi ya mavuthu, a a ri nhlawulo wa ntumbuluko wo yimela rixaka ra Efrayimi loko wanuna un’wana a hlawuriwile eka rixaka rin’wana ni rin’wana hikwalaho ka vurhumiwa lebyi nga ni khombo byo kamba Kanana. Xivindzi ni vutshembeki byakwe exiendlakalweni xexo swi tiyise ku nghena ka yena eTikweni leri Tshembisiweke. (Tinhl. 13:8; 14:6-9, 30, 38) Ina, wanuna loyi Yoxuwa, n’wana Nan, i “munhu loyi Moya wu tshameke ka yena,” munhu “[la] landzeke Yehova kunene,” munhu la nga “tala moya wa vutlhari.” A swi hlamarisi leswi “Israyele a [nga] tirhela Yehova hi masiku hinkwawo ya Yoxuwa.”—Tinhl. 27:18; 32:12; Deut. 34:9; Yox. 24:31.
3. I yini lexi kombaka leswaku Yoxuwa a a ri nandza wa xiviri wa Yehova, kun’we ni mutsari wa buku leyi nga ni vito rakwe ke?
3 Elangutelweni ra ntokoto wakwe, vuleteri ni timfanelo leti ringiweke tanihi mugandzeri wa ntiyiso wa Yehova, Yoxuwa hakunene a a ri exiyin’weni xo tirhisiwa tanihi un’wana wa vatsari va ‘Matsalwa lama huhuteriweke hi Xikwembu.’ Yoxuwa a hi munhu wa ntsheketo ntsena kambe i nandza wa xiviri wa Yehova. U boxiwa hi vito eMatsalweni ya Vukriste ya Xigriki. (Mintirho 7:45; Vahev. 4:8) Swa twala leswaku hi laha Muxe a tirhisiweke ha kona ku tsala malunghana ni swiendlakalo swa nkarhi wa vutomi bya yena, mutlhandlami wakwe ku nga Yoxuwa, na yena a a ta tirhisiwa ku tsala swiendlakalo leswi yena hi byakwe a swi voneke. Leswaku buku leyi yi tsariwe hi munhu loyi a voneke swiendlakalo swi kombisiwa hi Yoxuwa 6:25. Mukhuva wa Xiyuda wu nyika Yoxuwa vutsari, naswona buku hi yoxe yi ri: “Kutani Yoxuwa a tsala timhaka leti ebukwini ya nawu wa Xikwembu.”—Yox. 24:26.
4. Xana vutshembeki bya buku ya Yoxuwa byi kombisisiwe ku yini hi ku hetiseka ka vuprofeta ni vumbhoni bya vatsari va le ndzhakunyana va Bibele?
4 Enkarhini wa ku lovisiwa ka Yeriko, Yoxuwa u veke ndzhukano wa vuprofeta eku akiweni nakambe ka muti, lowu wu veke ni ku hetiseka loku xiyekaka emasikwini ya Akab hosi ya Israyele, malembe ya 500 endzhakunyana. (Yox. 6:26; 1 Tih. 16:33, 34) Vutshembeki bya buku ya Yoxuwa byi tiyisiwa ku ya emahlweni hi tinhlamuselo to tala leti vatsari va le ndzhakunyana va Bibele va ti endlaka eka swiendlakalo leswi rhekhodiweke eka yona. Nkarhi na nkarhi, vapisalema va kombetela eka yona (Ps. 44:1-3; 78:54, 55; 105:42-45; 135:10-12; 136:17-22), hi laha Nehemiya (Neh. 9:22-25), Esaya (Esa. 28:21), muapostola Pawulo (Mintirho 13:19; Vahev. 11:30, 31) ni mudyondzisiwa Yakobo va endlaka ha kona (Yak. 2:25).
5. (a) Hi wihi nkarhi lowu hlanganisiwaka hi buku ya Yoxuwa? (b) Hikwalaho ka yini vito leri nge Yoxuwa ri fanela?
5 Buku ya Yoxuwa yi hlanganisa nkarhi wa malembe lama tlulaka 20, ku sukela eku ngheneni eKanana hi 1473 B.C.E. ku ya kwalomu ka 1450 B.C.E., ku nga lembe leri Yoxuwa kumbexana a feke ha rona. Vito leri nge Yoxuwa (Xiheveru, Yehoh·shuʹaʽ), leri vulaka ku “Yehova I Ku Hlayiseka,” ri fanela swinene hikwalaho ka ntirho wa Yoxuwa tanihi murhangeri la vonekaka eIsrayeleni enkarhini wa ku hlula ka tiko. U nyikele ku dzuneka hinkwako eka Yehova tanihi Mukutsuri. Eka Septuagint buku leyi yi vuriwa I·e·sousʹ (ku fana ka Xigriki ka Yehoh·shuʹaʽ), naswona vito leri nge Yesu ri tekiwe eka leswi. Eka timfanelo ta yena letinene ta xivindzi, ku yingisa ni vutshembeki, Yoxuwa hakunene a a ri xifanekiselo lexinene xa vuprofeta xa “Hosi ya hina Yesu Kriste.”—Varhoma 5:1.
LESWI NGA ENDZENI KA YOXUWA
6. Hi le ka swiyenge swihi swa ntumbuluko laha buku ya Yoxuwa yi welaka kona?
6 Buku leyi yi wela eka swiyenge swa mune swa ntumbuluko: (1) ku tsemakanyela eTikweni leri Tshembisiweke, (2) ku hluriwa ka Kanana, (3) ku ava tiko na (4) swikhongotelo swa Yoxuwa swo lela. Mhaka hinkwayo yi hlamuseriwe hi matimba naswona yi tele hi drama leyi nyanyulaka.
7. I xikhutazo ni xitsundzuxo xihi lexi Yehova a xi nyikaka Yoxuwa ke?
7 Ku tsemakanyela eTikweni leri Tshembisiweke (1:1–5:12). Hi ku tiva miringo leyi nga emahlweni, Yehova u nyika xitiyisekiso ni xitsundzuxo lexinene eka Yoxuwa eku sunguleni a ku: “Tiya mbilu, u tiya swinene . . . Buku ya nawu lowu yi nga tshuki yi va kule ni nomu wa wena, kambe u yi anakanya vusiku ni nhlekanhi, u hiseka ku endla hinkwaswo leswi tsariweke kona, hi kona u nga ta kateka etindleleni ta wena, u ta tsaka. Xana a ndzi ku lerisanga, ndzi ku: Tiya mbilu, u tiya . . . hikuva Yehova, Xikwembu xa wena, xi na wena hinkwako laha u nga ta ya kona.” (1:7-9) Yoxuwa u yisa ku dzuneka eka Yehova tanihi Murhangeri ni Ndhuna-nkulu ya xiviri naswona hi ku anghwetla u sungula ku lunghiselela ku tsemakanya Yordani hi laha ku lerisiweke ha kona. Vaisrayele va n’wi amukela tanihi mutlhandlami wa Muxe, naswona va hlambanya hi vutshembeki. Kutani ke, va ya emahlweni eku hluleni ka Kanana!
8. (a) Rahava u ri kombisisa ku yini ripfumelo? (b) Yehova u tikombisa a ri “Xikwembu lexi hanyaka” exikarhi ka Israyele hi ndlela yihi?
8 Vavanuna vambirhi va rhumiwa leswaku va ya kamba Yeriko. Rahava wa muoswi u tirhisa nkarhi lowu ku kombisa ripfumelo ra yena eka Yehova hi ku tumbeta tinhlori a ri karhi a veka vutomi byakwe ekhombyeni. Hikwalaho, tinhlori ti hlambanya leswaku u ta tsetseleriwa loko Yeriko ri lovisiwa. Tinhlori ti tlherisela xiviko xa leswaku vaaki hinkwavo va tiko va hele matimba hikwalaho ka Vaisrayele. Leswi xiviko a xi ri lexinene, Yoxuwa hi ku anghwetla u ya eNambyeni wa Yordani, lowu nga exiyin’weni xo khapa. Yehova sweswi u nyikela vumbhoni bya xiviri bya leswaku u seketela Yoxuwa ni leswaku, tanihi le nkarhini wa Muxe, ku ni “Xikwembu lexi hanyaka” exikarhi ka Israyele. (3:10) Loko vaprista lava rhwaleke areka ya ntwanano va nghena eYordani, mati lama humaka hi le henhla ma hlengeletana, ma pfumelela Vaisrayele ku hundza laha ku omeke. Yoxuwa u teka maribye ya 12 exikarhi ka nambu tanihi xitsundzuxo ivi a veka maribye man’wana ya 12 enambyeni, laha vaprista va yimeke kona, laha endzhaku ka swona vaprista va hundzaka ivi mati ma tlhelela exiyin’weni xo khapa.
9. I yini leswi humelelaka ku ya emahlweni le Giligala?
9 Loko va tsemakanyile, vanhu va dzima mixaxa eGiligala, exikarhi ka Yordani na Yeriko, naswona laha Yoxuwa u veka maribye ya xitsundzuxo tanihi vumbhoni etinxakeni leti taka ni “leswaku matiko hinkwawo ya misava ma ta tiva leswaku voko ra Yehova ri ni matimba, mi ta chava Yehova, Xikwembu xa n’wina, hi laha ku nga heriki.” (4:24) (Yoxuwa 10:15 yi kombisa leswaku endzhaku Giligala ri nga ha va ri tirhisiwile tanihi xisekelo xa mixaxa nkarhinyana.) Hi kona kwala laha vana va Israyele va xinuna va yimbisiwaka kona, tanihi leswi ku nga vangiki na ku yimbisiwa epfhumbeni ra le mananga. Paseka ya tlangeriwa, manna ya hela, naswona eku heteleleni Vaisrayele va sungula ku dya swakudya swa tiko.
10. Yehova u n’wi leterisa ku yini Yoxuwa malunghana ni ku teka Yeriko, naswona hi xihi xiendlo xa matimba lexi landzelaka?
10 Ku hluriwa ka Kanana (5:13–12:24). Sweswi xikongomelo xo sungula xi le ka mpfhuka lowu nga ekusuhi. Kambe wu ta tekisiwa ku yini muti lowu wa rirhangu lowu ‘biyiweke’ wa Yeriko ke? (6:1) Yehova hi byakwe u xaxameta endlelo ra kona, a rhumela “hosi ya nyimpi ya Yehova” ku ya letela Yoxuwa. (5:14) Kan’we hi siku hi masiku ya tsevu, mavuthu ya Israyele ma fanele ku macha ma rhendzeleka hi muti, vavanuna va nyimpi va ri emahlweni, va landzeriwa hi nxaxamelo wa vaprista lava baka timhalamhala ta makhuna ni van’wana va rhwale areka ya ntwanano. Hi siku ra vunkombo, va fanele ku rhendzeleka makhamba ya nkombo. Yoxuwa u tlhela a andlalela vanhu milawu hi ku tshembeka. Hi ku kongoma hi laha ku lerisiweke ha kona, mavuthu ya macha ya rhendzeleka hi Yeriko. Ku hava rito leri vuriwaka. A ku na mpfumawulo kambe i swigingi swa minkondzo ni ku chayiwa ka timhalamhala hi vaprista. Kutani ke, hi siku ro hetelela, endzhaku ka ku heta ku rhendzeleka ka vunkombo, Yoxuwa wa va koweta leswaku va huwelela. Va huwelela, “huwa leyikulu [ya nyimpi],” naswona marhangu ya Yeriko ma wa ma etlela ehansi! (6:20) Tanihi munhu un’we, va tsutsumela emutini, va wu teka ni ku wu lovisa hi ndzilo. I Rahava la tshembekaka ni ndyangu wa yena ntsena lava kumaka ku pona.
11. Ku hluriwa ko sungula eAyi ku lulamisisiwa ku yini?
11 Kutani ku yiwa evupela-dyambu eAyi! Ku tshemba ku hlula kun’wana ko olova ku hundzuka ku tsemeka nhlana, loko vavanuna va Ayi va hlongorisa masocha ya 3 000 ya Israyele lama rhumiweke ku ya teka tiko. Ku humelele yini ke? Xana Yehova u va tshikile? Yoxuwa u vutisa Yehova hi ku vilela. Loko a hlamula Yehova u paluxa leswaku hi laha ku hambaneke ni xileriso xa yena xo lovisa xin’wana ni xin’wana eYeriko, un’wana emixaxeni a nga yingisanga, a yiva nchumu ivi a wu fihla. Thyaka leri ri fanele ku susiwa emixaxeni Israyele a nga si hambeta a andza hi ku katekisa ka Yehova. Ehansi ka vukongomisi bya Xikwembu, Akani, mudyohi, wa tshuburiwa, naswona yena ni ndyangu wakwe va khandliwa hi maribye va fa. Loko tintswalo ta Yehova ti kondleteriwile, Vaisrayele sweswi va ya lwisana na Ayi. Nakambe Yehova hi byakwe u paluxa mano lama faneleke ku tirhisiwa. Vavanuna va Ayi va kanganyisiwa va huma emutini wa vona wa rirhangu ivi va tikuma va phasiwile evutumbelweni. Muti wa tekiwa ivi wu lovisiwa ni vaaki va wona hinkwavo. (8:26-28) Ku hava ku tixaxameta ni nala!
12. Hi xihi xileriso xa Xikwembu lexi Yoxuwa a yaka emahlweni a xi hetisisa?
12 Ku yingisa xileriso xa Yehova ha Muxe, Yoxuwa u ya emahlweni a aka altari eNtshaveni ya Ebali ivi a tsala “timhaka ta nawu” eka yona. (8:32) Kutani u hlaya marito ya Nawu, kun’we ni nkateko ni ndzhukano, eka nhlengeletano ya tiko hinkwaro loko va yima, hafu yi ri emahlweni ka Ntshava ya Gerizim naswona hafu yi ri emahlweni ka Ntshava ya Ebali.—Deut. 11:29; 27:1-13.
13. I mbuyelo wihi lowu humaka eku endleni ka Vagibiyoni “hi vutlhari”?
13 Hi ku chavisiwa hi ku tshinela ka xihatla ka ku hlasela, nhlayo ya mimfumo leyintsongo ya Kanana ya hlangana hi matshalatshala yo yimisa ku tshinela ka Yoxuwa. Hambi swi ri tano, loko ‘Va-gibiyoni va twa leswi Yoxuwa a swi endleke eYeriko na Ayi, va endla hi vutlhari.’ (Yox. 9:3, 4) Ehansi ka ku tiendla onge va huma etikweni ra le kule ni le Kanana, va nghena entwananweni na Yoxuwa “va ta tshikiwa va hanya.” Loko rhengu leri ri tshuburiwile, Vaisrayele va xixima ntwanano kambe va endla Vagibiyoni “[vahlengeleti] va tihunyi ni vaki va mati,” ku fana ni ‘mahlonga ya le hansi swinene,’ xisweswo va hetisisa kantsongo ndzhukano lowu huhuteriweke wa Nowa eka Kanana, n’wana Hamu.—Yox. 9:15, 27; Gen. 9:25.
14. Yehova u kombisa Gibiyoni leswaku u lwela Israyele hi ndlela yihi?
14 Ku hluleka loku ka Vagibiyoni a hi mhaka yintsongo, hikuva “Gibiyoni a wu ri muti lowukulu . . . wu tlula Ayi, kambe vavanuna va wona a ti ri tinhenha.” (Yox. 10:2) Adoni-Sedeke, hosi ya Yerusalema, eka leswi u vona nxungeto eka yena hi byakwe ni mimfumo yin’wana eKanana. Xikombiso xi fanele ku endliwa ku yimisa ku tshikiwa kun’wana ka nala. Kutani Adoni-Sedeke ni tihosi tin’wana ta mune (letiya ta mimfumo ya miti ya Hebroni, Yaramutu, Lakixi na Egiloni) va hlangana ivi va lwisana na Gibiyoni. Hi ku xixima ntwanano wakwe na Vagibiyoni, Yoxuwa u macha vusiku hinkwabyo ku ya va pfuna ni ku hlongorisa mavuthu ya tihosi ta ntlhanu. Nakambe Yehova wa nghenelela enyimpini, a tirhisa matimba ni swikombiso leswi tlulaka swa munhu, ku va ni vuyelo lebyi lovisaka. Swihangu swa matimba swa na swi suka etilweni, swi dlaya vo tala va nala ku tlula matlhari ya vuthu ra Israyele. Kutani endzhaku, xihlamariso xa swihlamariso, ‘dyambu ri hambeta ri yimile exikarhi ka matilo naswona a ri hatlisi ku pela kwalomu ka siku hinkwaro.’ (10:13) Xisweswo, swiendlakalo swo hetelela swi nga hetisiwa. Tintlhari hi tlhelo ra misava ti nga ha ringeta ku tsongahata xiendlakalo lexi xa singita, kambe vanhu va ripfumelo va amukela rhekhodo leyi ya Xikwembu, va ri karhi va xiya matimba ya Yehova yo lawula mavuthu ya vuako ni ku ma kongomisa hi ku ya hi ku rhandza ka yena. Entiyisweni, “Yehova a a lwela Israyele.”—10:14.
15. Hlamusela endlelo ro hlasela ni ku chaputa ka rona eHasoro.
15 Endzhaku ka ku dlaya tihosi ta ntlhanu, Yoxuwa u lovisa Makeda. Loko a hundzela edzongeni hi ku hatlisa, u lovisa Libina, Lakixi, Egiloni, Hebroni na Debiri hi ku helela—miti leyi nga eswitsungeni exikarhi ka Lwandle ra Munyu ni Lwandle Lerikulu. Sweswi mahungu ya nhlaselo ma hangalakile eKanana hinkwaro. Le henhla en’walungwini, xitsundzuxo xi twarisiwa hi Yabini, hosi ya Hasoro. Kule ni le kusuhi, eka matlhelo hinkwawo ya Yordani, u rhumela xirhambo xo vumba goza leri hlanganeke ro lwisana ni Vaisrayele. Loko va dzima mixaxa ekusuhi ni mati ya Meromi, ehansi ka Ntshava ya Hermoni, mavuthu lama hlengeletaneke ya nala ya “fana ni sava leri nge ribuweni ra lwandle.” (11:4) Nakambe Yehova u tiyisekisa Yoxuwa hi ku hlula ivi a xaxameta mano ya nyimpi. Kutani vuyelo byi ve byihi? Ku hluriwa kun’wana loku lovisaka ka valala va vanhu va Yehova! Hasoro wu hisiwa hi ndzilo, naswona miti ya wona leyi yi hlanganeke ni tihosi ta yona swa lovisiwa. Xisweswo Yoxuwa u ndlandlamuxa ndhawu ya vulawuri bya Israyele eKanana hinkwaro. Tihosi ta makume-nharhu-n’we ti hluriwile.
16. Hi swihi swiavelo swa tiko leswi swi endliwaka?
16 Ku aviwa ka tiko (13:1–22:34). Ku nga khathariseki ku hlula loku ko tala, loko miti-nkulu yo tala leyi tiyisiweke yi lovisiwile naswona ku kaneta loku hleriweke ku hohlosiwile enkarhini lowu, “ku sele tiko lerikulu, leri fanelaka ku fumiwa.” (13:1) Hambi swi ri tano, Yoxuwa sweswi u le kusuhi ni malembe ya 80 hi vukhale, nakambe ku ni ntirho wun’wana lowukulu lowu faneleke ku endliwa—lowuya wa ku ava tiko tanihi tindzhaka ta tinxaka ta kaye leti taleke ni hafu ya rixaka ra Manase. Rhuveni, Gadi ni hafu ya rixaka ra Manase ana se ti amukele ndzhaka ya tona ya tiko evuxeni bya Yordani, naswona rixaka ra Levhi ri nge kumi nchumu, “Yehova, Xikwembu xa Israyele” hi yona ndzhaka ya vona. (13:33) Hi mpfuno wa Eliyazara muprista, Yoxuwa sweswi u endla swiavelo evupela-dyambu bya Yordani. Kalebe wa 85 wa malembe hi vukhale, loyi a tiyimiseleke ku lwa ni valala va Yehova ku ya emakun’wini, wa kombela naswona u averiwa ndhawu leyi taleke Vaanaka ya Hebroni. (14:12-15) Endzhaku ka loko tinxaka ti amukele tindzhaka ta tona hi vuhlolotwana, Yoxuwa u kombela muti wa Timinata-Sera etintshaveni ta Efrayimi, naswona leswi swi nyikiwa yena “hi ku lerisa ka Yehova.” (19:50) Tende ro hlanganela eka rona ri simekiwa eXilo, leyi na yona yi nga endhawini ya tintshava ta Efrayimi.
17. I lunghiselelo rihi leri endleriwaka miti ya vuchavelo ni miti yo tshama eka yona ya Valevhi?
17 Miti ya tsevu ya vuchavelo eka mudlayi loyi a nga endlangiki ha vomu yi vekiwa etlhelo, yinharhu yi ri ematlhelo hinkwawo ya Yordani. Leyi yi nga evupela-dyambu bya Yordani i Kedexe le Galeliya, Xikeme le Efrayimi na Hebroni etikweni ra switsunga ra Yuda. Leyi nga evuxeni i Beseri lowu nga etikweni ra Rhuveni, Ramoto le Giliyadi na Golani eBaxani. Leyi yi nyikiwe “mfanelo yo hlawuleka.” (20:7, NW) Miti ya makume-mune-nhungu leyi nga ni madyelo ya yona yi averiwa hi vuhlolotwana ku suka etindhawini ta rixaka tanihi miti ya vutshamo bya Valevhi. Leyi yi katsa miti ya tsevu ya vuchavelo. Xisweswo Vaisrayele “va ri fuma [tiko], va aka ka rona.” Hi laha Yehova a tshembiseke ha kona, kutani “hinkwaswo swi humelele.”—21:43, 45.
18. Hi wihi nhlomulo lowu vaka kona exikarhi ka tinxaka ta le vuxeni ni ta le vupela-dyambu, kambe leswi swi lulamisisiwa ku yini?
18 Vavanuna va nyimpi lava humaka etinxakeni ta Rhuveni na Gadi ni lava humaka eka hafu ya rixaka ra Manase, lava hambeteke na Yoxuwa ku fika enkarhini lowu, sweswi va tlhelela etindzhakeni ta vona entsungeni wa Yordani, va ri na xikhutazo xa Yoxuwa xo tshembeka ni ku katekisa ka yena. Endleleni, loko va ri karhi va tshinela eYordani, va yimisa altari leyikulu. Leswi swi vanga nhlomulo. Tanihi leswi ndhawu leyi yi hlawuleriweke vugandzeri bya Yehova ku nga etendeni ro hlangana eka rona eXilo, tinxaka ta le vupela-dyambu ti chava vuxisi ni ku pfumala ku tshembeka, naswona ti lunghiselela nyimpi yo lwisana ni lava ku ehleketiwaka leswaku i vaxandzuki. Hambi swi ri tano, ku halatiwa ka ngati ka papalatiwa loko ku hlamuseriwa leswaku altari a yi endleriwanga magandzelo kambe yi endleriwe ntsena ku tirha tanihi “mbhoni exikarhi ka hina [Israyele ku ya evuxeni ni le vupela-dyambu bya Yordani] leswaku Yehova i Xikwembu [xa ntiyiso].”—22:34.
19, 20. (a) I swikhutazo swihi swo lelana leswi Yoxuwa a swi nyikaka? (b) I mphikamakaneta yihi leyi a yi vekaka emahlweni ka Israyele, naswona u kandziyisa nhlawulo lowunene lowu Israyele a faneleke ku wu endla hi ndlela yihi?
19 Swikhutazo swa Yoxuwa swo lelana (23:1–24:33). “Kute loko masiku layo tala ma hundzile, mpfhuka Yehova a nyikile vana va Israyele eku wisa eka valala va vona hinkwavo, ematlhelweni hinkwawo, yena Yoxuwa a dyuharile, a taleriwe hi masiku,” a hlengeleta vana va Israyele hinkwavo ku ta va nyika swikhutazo swo lelana. (23:1) Hikwalaho ka ku titsongahata ku ya emakun’wini, u nyika Yehova ku dzuneka hinkwako ka ku hlula lokukulu ehenhla ka matiko. Onge hinkwavo sweswi va nga hambeta va tshembeka! “Tiyani swinene ku hlayisa ni ku endla hinkwaswo leswi tsariweke bukwini ya nawu wa Muxe, mi nga hambuki xineneni hambi ximatsini.” (23:6) Va fanele ku nyenya swikwembu swa mavunwa ivi va ‘tivonela swinene emimoyeni-xiviri ya vona hi ku rhandza Yehova Xikwembu xa vona.’ (23:11) A va fanelanga va tixaxameta ni Vakanana lava saleke, ku nga vi na vuxaka bya vukati kumbe bya mpfangano wa ripfumelo na vona, hikuva leswi swi ta tisa vukari lebyi pfurhaka bya Yehova.
20 Loko a hlengeleta tinxaka hinkwato eXikeme ivi a rhamba tindhuna ta vona ta vayimeri emahlweni ka Yehova, Yoxuwa u ya emahlweni a hlamusela mhaka ya munhu hi xiyexe ya Yehova ya ku hanyisana ka Yena ni vanhu Vakwe ku sukela enkarhini lowu A vitaneke Abrahama ivi a n’wi tisa eKanana kukondza ku hluriwa ni ku aka Tiko ra Xitshembiso. Nakambe Yoxuwa u tsundzuxa ehenhleni ka vukhongeri bya mavunwa, a rhamba Israyele ku “[chava] Yehova, [va] n’wi tirhela hi ku hiseka ni ntiyiso.” Ina, “[tirhelani] Yehova”! Kutani u hlamusela mphikamakaneta hi ku twisiseka lokukulu a ku: “Hlawulani namuntlha loyi mi rhandzaka ku n’wi tirhela, hambi swikwembu leswi vatata wa n’wina va swi tirheleke . . . hambi swikwembu swa Vaamori, etikweni leri mi akeke ka rona. Loko ndzi ri mina ni yindlu ya mina, hi ta tirhela Yehova.” Hi ku tsundzuka ku tiyimisela ka Muxe, u tsundzuxa Israyele leswaku Yehova “i Xikwembu lexo kwetsima, i Xikwembu xa rilondzo.” Kutani ke, a ku papalatiwe swikwembu swimbe! Xisweswo vanhu va susumeteriwa ku vula hi nomu wun’we va ku: “Hi ta tirhela Yehova, Xikwembu xa hina, hi ta yingisa rito ra xona.” (24:14, 15, 19, 24) A nga si va tshika va famba, Yoxuwa u endla ntwanano na vona, a tsala marito lawa ebukwini ya nawu wa Xikwembu, ivi a simeka ribye lerikulu tanihi mbhoni. Kutani Yoxuwa a fa a dyuhale swinene a ri na malembe ya 110 naswona u lahliwa eTiminata-Sera.
MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA
21. Hi xihi xitsundzuxo xa vutlhari lexi nga ebukwini ya Yoxuwa lexi xi nga ni mpfuno lowu hlawulekeke namuntlha ke?
21 Loko u ri karhi u hlaya swikhutazo swa Yoxuwa swo lelana mayelana ni ntirho wo tshembeka, xana a swi yi nyanyuli mbilu ya wena ke? Xana a wu phindhi marito ya Yoxuwa lama a ma vuleke malembe lama tlulaka 3 400 lama hundzeke lama nge: “Loko ndzi ri mina ni yindlu ya mina, hi ta tirhela Yehova” ke? Kumbe loko u tirhela Yehova ehansi ka swiyimo swa ndzingo kumbe u hambanile ni vanhu van’wana lava tshembekaka, xana a wu kumi ku khutazeka emaritweni ya Yehova lama yaka eka Yoxuwa, lama vuriweke eku sunguleni ka ku macha ku ngheniwa eTikweni ra Xitshembiso lama nge: “Tiya mbilu, u tiya swinene” ke? Ku tlula kwalaho, xana a wu kumi mpfuno lowu nga ringanisiwiki eku landzeleni ka xitsundzuxo Xakwe xo ‘hlaya [Bibele] hi ku twisiseka nhlikanhi ni vusiku, leswaku u endla leswaku ndlela ya wena yi humelela’? Hakunene, hinkwavo lava landzelaka xitsundzuxo xo tano xa vutlhari va ta xi kuma xi ri lexi pfunaka hi laha ku hlawulekeke.—24:15; 1:7-9.
22. Hi tihi timfanelo ta nkoka ta vugandzeri bya ntiyiso leti ti kandziyisiwaka?
22 Swiendlakalo leswi rhekhodiweke hi ku tiyisa ebukwini ya Yoxuwa swi tlula matimu ya khale ntsena. Swi kandziyisa misinya ya milawu ya Xikwembu—ngopfu-ngopfu leswaku ripfumelo ni ku yingisa loku heleleke eka Yehova i swa nkoka eku katekiseni ka yena. Muapostola Pawulo u rhekhoda leswaku hi ripfumelo “rirhangu ra muti wa Yeriko ri hindzimuxiwile, endzhaku ka loko ri rhendzelekeriwe hi masiku ya 7” ni leswaku hikwalaho ka ripfumelo “Rahava lowa nghwavava a nga lovanga ni lava va nga ala ku yingisa.” (Vahev. 11:30, 31) Hi ku fanana Yakobo u tshaha Rahava tanihi xikombiso lexi pfunaka eka Vakriste eku humeseni ka mintirho ya ripfumelo.—Yak. 2:24-26.
23. I switsundzuxo swihi swa matimba leswi nga eka Yoxuwa?
23 Swiendlakalo leswi nga tolovelekangiki leswi nga riki swa ntumbuluko leswi rhekhodiweke eka Yoxuwa 10:10-14, loko dyambu ri yimile naswona n’weti wu nga tshukatshuki, kun’we ni mahlori man’wana yo tala lama Yehova a ma endleke hikwalaho ka vanhu vakwe, i switsundzuxo swa matimba swa vuswikoti ni xikongomelo xa Yehova xo tisa ku lovisa ko hetelela eka vakaneti hinkwavo vo biha va Xikwembu. Gibiyoni, xivandla xa nyimpi enkarhini wa Yoxuwa ni le nkarhini wa Davhida, xi hlanganisiwa hi Esaya ni ku hlundzuka ka Yehova eka ndzoviso lowu, “leswaku a tirha ntirho wa yena,—entirho lowu hlamarisaka—ni ku tirha swa yena swa mahlori.”—Esa. 28:21, 22.
24. Xana buku ya Yoxuwa yi hlangana ni switshembiso swa Mfumo hi ndlela yihi, naswona i xitiyisekiso xihi lexi yi xi nyikaka xa leswaku leswi swi ta ‘humelela hinkwaswo’?
24 Xana swiendlakalo swa Yoxuwa swi kombetela emahlweni eMfun’weni wa Xikwembu ke? Hakunene swi kombetela kona! Leswaku ku hlula ni ku tshamiseka eTikweni leri Tshembisiweke swi hlanganisiwa ni nchumu lowukulu swinene swi kombisiwe hi muapostola Pawulo: “Hikuva loko onge Yoxuwa a a va nyikile ku wisa, ingi Xikwembu xi nga vulavulanga hi ta siku rin’wana endzhaku ka sweswo. Hikokwalaho, ku wisa ka ha ri kona eka vanhu va Xikwembu.” (Vahev. 4:1, 8, 9) Va ya emahlweni va tiyiseka ehenhleni ka “ku nghena [ka vona] eMfun’weni lowu nga heriki wa Hosi ni muponisi wa hina Yesu Kriste.” (2 Pet. 1:10, 11) Hi laha swi kombisiweke ha kona hi Matewu 1:5, Rahava u ve kokwana wa xisati wa Yesu Kriste. Buku ya Yoxuwa xisweswo yi nyikela ku hlangana kun’wana ka nkoka erhekhodweni leyi yisaka eku humesiweni ka Mbewu ya Mfumo. Yi nyikela xitiyisekiso lexi tiyeke xa leswaku switshembiso swa Mfumo wa Yehova swi ta hetiseka hakunene. Loko yi vulavula hi xitshembiso xa Xikwembu lexi endliweke eka Abrahama, Isaka na Yakobo ivi xi phindhiwa eka Vaisrayele, vatukulu va vona, rhekhodo malunghana ni siku ra Yoxuwa yi ri: “A ku wanga na rito rin’we ra marito hinkwawo yo saseka lawa Yehova a ma byeleke yindlu ya Israyele: hinkwaswo swi humelele.” (Yox. 21:45; Gen. 13:14-17) Hi ku fanana, hi ‘xitshembiso lexinene’ xa Yehova malunghana ni Mfumo wo lulama wa tilo—hinkwaswo swi ta hetiseka!