Yosiya La Titsongahataka A Tsakeriwa Hi Yehovha
HOSI Yosiya wa le Yuda wa malembe ya ntlhanu hi vukhale u fanele a chuhile. Mana wa yena Yedida wa kolola. Yedida u ni xivangelo xo rila hikuva kokwa wa Yosiya wa xinuna, Hosi Manase u file.—2 Tihosi 21:18.
Sweswi Amoni, tata wa Yosiya, u ta va hosi ya Yuda. (2 Tikronika 33:20) Endzhaku ka malembe mambirhi (659 B.C.E.), Amoni u dlayiwa hi malandza ya yena. Vanhu va dlaya vanhu lava endleke xikungu kutani va endla Yosiya lontsongo hosi. (2 Tihosi 21:24; 2 Tikronika 33:25) Hi nkarhi wa ku fuma ka Amoni, Yosiya a a tolovelane ni nun’hwelo wa murhi wa risuna lowu a wu funengeta moya wa Yerusalema hikwalaho ka tialitari to tala leti a ti ri emalwangwini leti vanhu a va ya va ya khinsamela swikwembu swa mavunwa eka tona. Vaprista va vuhedeni a va voniwa va ri karhi va famba-famba ni valandzeri va tona—hambi ku ri lava va tivulaka vagandzeri va Yehovha—a va hlambanya hi xikwembu Malikomo.—Sofaniya 1:1, 5.
Yosiya wa swi tiva leswaku Amoni u endle vubihi hi ku gandzela swikwembu swa mavunwa. Hosi ya Yuda leyitsongo yi ku twisise ku antswa ku huwelela ka muprofeta wa Xikwembu Sofaniya. Loko Yosiya a ri ni malembe ya 15 hi vukhale (652 B.C.E.), a a ri ni malembe ya nhungu a ri karhi a fuma naswona a tiyimisele ku yingisa marito ya Sofaniya. Yosiya u sungula ku lava Yehovha a ha ri mufana.—2 Tikronika 33:21, 22; 34:3.
Yosiya A Huma Tsima!
Ku hundze malembe ya mune kutani Yosiya u sungula ku herisa vukhongeri bya mavunwa eYuda ni le Yerusalema (648 B.C.E.). U mbundzumuxa swifaniso, timhandzi to kwetsima, ni tialitari ta murhi wa risuna leti a ti tirhiseriwa ku gandzela Bali. Swifaniso swa swikwembu swa mavunwa swa siriwa swi va mapa kutani swi haxiwa emasirheni ya lava a va swi endlela magandzelo. Tialitari leti a ti tirhiseriwa vugandzeri lebyi nga basangiki ta nyamisiwa kutani ti mbundzumuxiwa.—2 Tihosi 23:8-14.
Ku basisa ka Yosiya a ku tinyike matimba loko Yeremiya n’wana wa muprista wa Mulevhi a ta eYerusalema (647 B.C.E.). Yehovha Xikwembu xi hlawule Yeremiya lontsongo tanihi muprofeta wa yena, naswona u ri huwelela hi xivindzi rungula ra Yehovha ro lwisana ni vukhongeri bya mavunwa! Yosiya a a ringana na Yeremiya. Kambe, ku nga khathariseki ku basisa hi xivindzi ka Yosiya ni ku huwelela ka Yeremiya handle ko chava, vanhu va tlhela va hatla va tlhelela evugandzerini bya mavunwa.—Yeremiya 1:1-10.
Ku Tshubula Nchumu Wa Risima!
Malembe ya ntlhanu ma hundzile. Yosiya wa malembe ya 25 se u ni malembe ya 18 a ri karhi a fuma. U vitane matsalana Xafani; Maseya, ndhuna ya muti; ni mutsari Yowa. Hosi yi lerisa Xafani yi ku: ‘Byela Hilkiya, muprista lonkulu, leswaku a teka mali leyi valanguteri va nyangwa ya tempele va yi hlengeleteke evanhwini u yi nyika lava va endlaka ntirho leswaku va lunghisa yindlu ya Yehovha.’—2 Tihosi 22:3-6; 2 Tikronika 34:8.
Ku sukela ni mpundzu swinene valunghisi va tempele va tirha hi matimba. Hakunene Yosiya u nkhense Yehovha leswi vatirhi va herisaka ku onhetela endlwini ya Xikwembu loku a ku endliwe hi van’wana va vakokwa wa yena vo homboloka. Loko ntirho wu ri karhi wu ya emahlweni, Xafani u ta ni xiviko. Kambe i yini lexi nga evokweni rakwe? U tamele tsalwa-songwa! U hlamusela leswaku Muprista Lonkulu Hilkiya u kume, “buku ya nawu wa Yehovha leyi tsariweke hi voko ra Muxe.” (2 Tikronika 34:12-18) Mayana vutshuburi byonghasi—a swi kanakanisi leswaku i kopi yo sungula ya Nawu!
Yosiya u hisekela ku twa rito rin’wana ni rin’wana leri humaka ebukwini leyi. Loko Xafani a ri karhi a yi hlaya, hosi yi ringeta ku vona ndlela leyi xileriso ha xin’we xi tirhaka ha yona eka yona ni le ka vanhu va yona. Xa nkoka u tsakisiwa hi ndlela leyi buku yi kandziyisaka vugandzeri bya ntiyiso ha yona yi tlhela yi profeta hi makhombo ni leswaku a va ta yisiwa evukhumbini loko vanhu va sungula ku hlanganyela evukhongerini bya mavunwa. Sweswi hi ku xiya leswaku a hi hinkwaswo swileriso swa Xikwembu leswi landzeriweke, Yosiya u handzula tinguvu ta yena kutani a lerisa Hilkiya, Xafani ni van’wana a ku: ‘Vutisani eka Yehovha malunghana ni marito ya buku leyi; hikuva i byikulu vukarhi bya Yehovha lebyi byi hi pfurhelaka hikwalaho ka leswi vatatana va nga ri hlayisangiki rito ra buku leyi.’—2 Tihosi 22:11-13; 2 Tikronika 34:19-21.
Rito ra Yehovha Ri Hundziseriwa Eka Van’wana
Varhumiwa va Yosiya va ya eka Hulida muprofeta wa xisati eYerusalema kutani va vuya ni xiviko. Hulida u hundzise rito ra Yehovha, a kombisa leswaku makhombo lama tsariweke eka buku leyi lawa ya ha ku kumiwaka ma ta wela tiko leri gwineheke. Hikwalaho, hi ku titsongahata emahlweni ka Yehovha Xikwembu, Yosiya a nga boheki ku vona khombo ra kona. U ta vekiwa eka vakokwa wa yena naswona u ta lahliwa esirheni ra yena hi ku rhula.—2 Tihosi 22:14-20; 2 Tikronika 34:22-28.
Xana vuprofeta bya Hulida a byi pakanisile tanihi leswi Yosiya a feleke enyimpini? (2 Tihosi 23:28-30) Ina, hikuva “ku rhula” loku a vekiweke hakona loko a lahliwa esirheni ra yena ku hambana ni “khombo” leri a ri ta wela tiko ra Yuda. (2 Tihosi 22:20; 2 Tikronika 34:28) Yosiya u fe emahlweni ka khombo ra 609-607 B.C.E. loko Vababilona va rhendzela ni ku lovisa Yerusalema. Naswona ‘ku vekiwa ni vatata wa yena’ swi nga ha vula ku fa hi tihanyi. Marito lama fanaka ma tirhisiwa eka ku fa ka tihanyi ni ku fa loku tolovelekeke.—Deteronoma 31:16; 1Tihosi 2:10; 22:34, 40.
Vugandzeri Bya Ntiyiso Byi Ya Emahlweni
Yosiya u hlengeleta vanhu va Yerusalema etempeleni kutani a va hlayela, “marito hinkwawo ya buku ya ntwanano” leyi kumiweke endlwini ya Yehovha. Kutani u endla ntwanano wo “landzela Yehovha nileswaku [a] hlayisa swileriso swa yena ni switiyisekiso swa yena ni milawu ya yena hi mbilu ya [yena] hinkwayo ni hi moya-xiviri wa [yena] hinkwawo, hi ku hetisisa marito ya ntwanano lowu, lawa ma tsariweke ebukwini leyi.” Vanhu hinkwavo va yima va tiyile eka ntwanano lowu.—2 Tihosi 23:1-3.
Sweswi Hosi Yosiya u sungula tsima rin’wana naswona leri entiyisweni ri nga rikulu swinene ro herisa vugandzeri bya swikwembu swa hava. Vaprista va Yuda lava gandzelaka swikwembu swimbe a va ha ri na ntirho. Vaprista va Valevhi lava a va katseka evugandzerini lebyi thyakeke va lahlekeriwa hi lunghelo ra vona ro tirhela Yehovha ealitarini ni tindhawu leti tlakukeke leti akiweke hi nkarhi wa ku fuma ka Hosi Solomoni ti tekiwa ti ri leti ku nga fanelangiki ku gandzeriwa eka tona. Ku basisa loku ku endleka ni le tindhawini ta khale ka mfumo wa tinyimba ta khume wa Israyele, lowu hluriweke emahlweninyana hi Vaasiriya (740 B.C.E.).
Ku hetisisa marito lama vuriweke malembe ya 300 emahlweni hi “munhu wa Xikwembu xa ntiyiso” la nga boxiwangiki hi vito, Yosiya u hisa marhambu ya vaprista va Bali ealitarini leyi Hosi Yerobuwamu wo Sungula a yi akeke eBethele. Tindhawu leti tlakukeke ta susiwa kwalaho ni le mitini yin’wana, kutani vaprista lava gandzelaka swifaniso va endliwa switlhavelo etialitarini leti a va tirhela eka tona.—1 Tihosi 13:1-4; 2 Tihosi 23:4-20.
Ku Khomiwa Ka Paseka Leyikulu
Mintirho ya Yosiya yo kondletela vugandzeri lebyi tengeke a yi seketeriwa hi Xikwembu. Loko ntsena ya ha hanya, hosi yi ta khensa Xikwembu leswaku vanhu va nga ‘tshiki ku landzela Yehovha Xikwembu xa vatata wa vona.’ (2 Tikronika 34:33) Naswona xana swi nga tisa ku yini leswaku Yosiya a rivala xiendlakalo lexi endlekeke hi lembe rakwe ra ku fuma ra vu-18?
Hosi yi lerisa vanhu yi ku: “Endlelani Yehovha Xikwembu xa n’wina paseka, hi ku landza hinkwaswo leswi tsariweke ebukwini leyi ya ntwanano.” (2 Tihosi 23:21) Yosiya u tsakile loko a vona ndlela leyinene leyi va anguleke ha yona. U nyikele hi 30 000 wa swiharhi swa Paseka ni 3 000 wa tihomu leswaku ku tlangeriwa nkhuvo lowu. Mayana Paseka yonghasi! Magandzelo ya yona, malunghiselelo ya yona lawa a ma hleriwe kahle ni nhlayo ya vagandzeri, a swi tlula swa Paseka yihi na yihi leyi tshameke yi khomiwa ku sukela hi nkarhi wa muprofeta Samuwele.—2 Tihosi 23:22, 23; 2 Tikronika 35:1-19.
A Rileriwa Swinene Loko A Fa
Emalembeni hinkwawo ya 31 ya ku fuma ka yena (659-629 B.C.E.), Yosiya u ve hosi leyinene. Loko ku fuma ka yena ku ri kusuhi ni ku hela, u twa leswaku Faro Neko u kunguhata ku tsemakanya hi le Yuda a ya siva mavuthu ya Babilona hikwalaho a pfuna hosi ya Asiriya le Karikemixi eNambyeni wa Yufrata. Hi xivangelo lexi nga tivekiki Yosiya u ya a ya lwa ni Vaegipta. Neko u rhumele varhumiwa eka yena a ku: “Tlhela, leswaku u pona hikwalaho ka Xikwembu lexi xi nga na mina, u nga endli leswaku xi ku lovisa.” Kambe Yosiya u tiendle leswaku va nga n’wi tivi kutani a ringeta ku tlherisela Vaegipta eMegido.—2 Tikronika 35:20-22.
Hosi ya le Yuda swi yi fambele ximatsi! Nala u copa muhlaseriwa wa yena lerova a kala a byela malandza ya yena a ku: “Ndzi xikiseni, hikuva ndzi vaviseke ngopfu.” Va suse Yosiya ekalichini ya yena ya nyimpi, va n’wi veka eka yin’wana kutani va kongoma eYerusalema. Kwalaho kumbe endleleni yo ya emutini, Yosiya u hefemule ro hetelela. Mhaka leyi huhuteriweke yi ri: “Kutani a fa, a lahliwa esirheni ra vatata wakwe tiko ra Yuda hinkwaro ni ra Yerusalema, ma rila Yosiya.” Hiloko Yeremiya a n’wi yimbelela risimu ra xirilo kutani endzhaku ka sweswo mhaka ya ku fa ka hosi yi hundzuriwe tinsimu ta xirilo hi minkarhi yo hlawuleka.—2 Tikronika 35:23-25.
Ina, Hosi Yosiya u endle xihoxo lexikulu hi ku hlasela Vaegipta. (Pisalema 130:3) Nilokoswiritano, vutitsongahati ni vurhena bya yena malunghana ni vugandzeri bya ntiyiso swi endle leswaku a amukeriwa hi Xikwembu. Vutomi bya Yosiya byi swi kombisa kahle leswaku Yehovha u kombisa tintswalo eka malandza ya yena lama tinyiketeleke lama timbilu ta wona ti titsongahataka!—Swivuriso 3:34; Yakobo 4:6.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]
Hosi Yosiya lontsongo u lavisise Yehovha hi mbilu hinkwayo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]
Yosiya u mbundzumuxe tindhawu leti tlakukeke kutani a kondletela vugandzeri bya ntiyiso