Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Tikronika To Sungula

SE A ku hundze malembe ya kwalomu ka 77 ku sukela loko Vayuda va tlhelele eka rikwavo va huma evuhlongeni bya le Babilona. Tempele leyi akiweke hi vuntshwa hi Ndhuna-nkulu Zerubabele se a yi ri ni malembe ya 55 yi ri kona. Xikongomelo-nkulu xa Vayuda xo tlhelela eka rikwavo a ku ri ku pfuxeta vugandzeri bya ntiyiso eYerusalema. Hambiswiritano, vanhu a va nga ha byi hisekeli vugandzeri bya Yehovha. A ku ri ni xilaveko xa xihatla xa ku va khutaza, hilaha buku ya Bibele ya Tikronika to Sungula yi kombisaka hakona.

Handle ka tirhekhodo ta swivongo swa mindyangu, Tikronika to Sungula yi hlanganisa nkarhi wa malembe ya kwalomu ka 40, ku sukela eka rifu ra Hosi Sawulo ku ya eku feni ka Hosi Davhida. Ku anakanyiwa leswaku muprista Ezra hi yena a nga tsala buku leyi hi lembe ra 460 B.C.E. Tikronika to Sungula i ya nkoka eka hina hikuva yi nyikela vuxokoxoko bya vugandzeri bya le tempeleni ni bya nxaxamelo lowu Mesiya a a ta huma eka wona. Leswi yi nga xiphemu xa Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke, rungula ra yona ri tiyisa ripfumelo ra hina naswona ri hi pfuna ku twisisa Bibele hi vuenti.—Vaheveru 4:12.

RHEKHODO YA NKOKA YA MAVITO

(1 Tikronika 1:1–9:44)

Vuxokoxoko bya swivongo swa mindyangu lebyi Ezra a byi xaxameteke a byi ri bya nkoka hikwalaho ka swivangelo swinharhu: a byi tiyisekisa leswaku i vavanuna lava hlawuriweke ntsena lava faneleke ku va vaprista, a byi pfuna ku kumisisa ndzhaka ya rixaka, naswona a byi hlayisa rhekhodo ya nxaxamelo lowu Mesiya a a ta huma eka wona. Rhekhodo leyi yi nyikela vuthala bya matimu ya Vayuda ku ya fika eka munhu wo sungula. Ku ni switukulwana swa khume ku suka eka Adamu ku ya eka Nowa, naswona ku ni swin’wana swa khume ku ya eka Abrahama. Endzhaku ko xaxameta vana va Iximayele, vana va Ketura, wansati lontsongo wa Abrahama, ni vana va Esawu, rungula leri ri dzika ngopfu eka nxaxamelo wa vatukulu va vana va 12 va Israyele.—1 Tikronika 2:1.

Rhekhodo yi vulavula ngopfu hi rixaka ra Yuda, hikuva Hosi Davhida a a ta huma eka rona. Ku ni switukulwana swa 14 ku suka eka Abrahama ku ya eka Davhida, ni swin’wana swa 14 ku fikela loko tiko ri yisiwa evuhlongeni eBabilona. (1 Tikronika 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Matewu 1:17) Nakambe Ezra u xaxamete switukulwana swa tinxaka leti a ti ri evuxeni bya Yordani, ivi ku landzela nxaxamelo wa tinyimba ta vana va Levhi. (1 Tikronika 5:1-24; 6:1) Endzhaku u katsakanye timhaka tin’wana ta tinyimba tin’wana leti a ti ri evupela-dyambu bya Nambu wa Yordani a tlhela a longoloxa nyimba ya Benjamini hi vuxokoxoko. (1 Tikronika 8:1) Mavito ya vaaki vo sungula va Yerusalema endzhaku ko vuya evukhumbini bya le Babilona na wona ma xaxametiwile.—1 Tikronika 9:1-16.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

1:18—Xana a a ri mani tata wa Xela—xana a ku ri Kayinama kumbe Arifakisada? (Luka 3:35, 36) Arifakisada a a ri tata wa Xela. (Genesa 10:24; 11:12) Vito leri nge “Kayinama” eka Luka 3:36 ri nga ha va vito ro duvulela ra “Vakalidiya.” Loko swi ri tano, ndzimana yo sungula yi nga ha hlayekisa xileswi, “n’wana wa Arifakisada lowa Mukalidiya.” Kumbe, swi nga endleka vito leri nge Kayinama ni leri nge Arifakisada ma kombetela eka munhu un’we. A hi fanelanga hi honisa mhaka ya leswaku xiga lexi nge, “n’wana wa Kayinama” a xi kumeki ematsalweni man’wana ya voko.—Luka 3:36, nhlamuselo ya le hansi ya NW.

2:15—Xana Davhida a a ri n’wana wa vunkombo wa Yese? Doo! Yese a a ri ni vana va nhungu va majaha, naswona Davhida a ri xisiva-rhumbu xa kona. (1 Samuwele 16:10, 11; 17:12) Swi tikomba onge un’wana wa vana va Yese u fe a ri hava vana. Tanihi leswi n’wana wa kona a a nga ri na xiphemu ematin’wini ya swivongo, Ezra a nga ri nghenisanga vito ra yena.

3:17—Ha yini Luka 3:27 yi vula leswaku Salatiyele n’wana wa Yekoniya i n’wana wa Neri? Yekoniya a a ri tata wa Salatiyele. Hambiswiritano, swi tikomba onge Neri u nyike Salatiyele n’wana wakwe wa nhwanyana leswaku a va nsati wakwe. Luka u kombetela eka mukon’wana wa Neri tanihi n’wana wa Neri, hilaha a endleke hakona emhakeni ya Yosefa, loyi a n’wi vitaneke n’wana wa jaha wa Heli tata wa Mariya.—Luka 3:23.

3:17-19—Xana Zerubabele, Pedaya na Salatiyele i maxaka hi ndlela yihi? Zerubabele a a ri n’wana wa Pedaya, loyi a a ri makwavo wa Salatiyele. Kambe, minkarhi yin’wana Bibele yi vitana Zerubabele tanihi n’wana wa jaha wa Salatiyele. (Matewu 1:12; Luka 3:27) Swi nga endleka Pedaya a a file kutani Salatiyele a sala a wundla Zerubabele. Kumbe, tanihi leswi Salatiyele a feke a nga ri na n’wana, Pedaya a nga va a teke nsati wa Salatiyele, kutani Zerubabele a va mativula ya kona.—Deteronoma 25:5-10.

5:1, 2—Xana ku kuma mfanelo ya ku va mativula a swi vula yini eka Yosefa? Swi vula leswaku Yosefa u kume swiphemu swimbirhi swa ndzhaka. (Deteronoma 21:17) Hikwalaho, u ve tata wa tinyimba timbirhi—ku nga Efrayimi na Manase. Vana lavan’wana va majaha va Israyele va ve ni nyimba yin’we-yin’we.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

1:1–9:44. Matimu ya swivongo swa vanhu va xiviri ma kombisa leswaku lunghiselelo hinkwaro ra vugandzeri lebyi tengeke a ri sekeriwanga entsheketweni, kambe i ntiyiso.

4:9, 10. Yehovha u hlamule xikhongelo xa Yabese lexi humaka embilwini xo kurisa ndhawu yakwe leswaku vanhu lava engetelekeke lava chavaka Xikwembu va kota ku kuma vutshamo. Na hina hi fanele hi khongela swi huma embilwini leswaku ntirho wa hina wu kula, kambe hi fanele hi hlanganyela hi ku gingiriteka entirhweni wo endla vadyondzisiwa.

5:10, 18-22. Emasikwini ya Hosi Sawulo, tinxaka ta le vuxeni bya Yordani ti hlule Vahageri hambileswi nhlayo ya vona a yi tlula ya tinxaka teto hi mpimo lowu andzisiweke kambirhi. Sweswo swi ve tano hikuva tinhenha ta tinxaka leti a ti tshemba Yehovha naswona a ti langutele yena leswaku a ti pfuna. A hi veni ni ntshembo lowu tiyeke eka Yehovha loko hi ri karhi hi lwa nyimpi ya moya ni valala va hina va ntsandza vahlayi.—Vaefesa 6:10-17.

9:26, 27. Varindzi va tinyangwa va Valevhi a va nyikiwe xiavelo lexi lavaka vutihlamuleri lebyikulu. A va nyikiwe xilotlelo xo nghena etindhawini to kwetsima ta tempele. A va tshembeka entirhweni wa vona wo pfula tinyangwa teto siku ni siku. Hi nyikiwe vutihlamuleri byo fikelela vanhu ensin’wini ya hina, hi va pfuna leswaku va ta evugandzerini bya Yehovha. Xana a hi fanelanga hi kombisa ku va lava tshembekaka ku fana ni varindzi va tinyangwa va Valevhi?

DAVHIDA A FUMA TANIHI HOSI

(1 Tikronika 10:1–29:30)

Rungula leri ri sungula hi timhaka ta ku fa ka Hosi Sawulo ni vana vakwe vanharhu enyimpini leyi a ku lwiwa ni Vafilista eNtshaveni ya Gilbowa. Davhida, n’wana wa Yese, u endliwe hosi eka nyimba ya Yuda. Vavanuna lava humaka eka tinyimba hinkwato va te eHebroni kutani va n’wi veka ku va hosi ya Israyele hinkwaro. (1 Tikronika 11:1-3) Endzhakunyana, u teke muti wa Yerusalema. Endzhaku ka sweswo, Vaisrayele va tise areka ya ntwanano eYerusalema “hi ku huwelela ka ku tsaka ni ku pfuma ka nanga . . . va chaya swichayachayana swa switende ni tiharipa swi twala ngopfu.”—1 Tikronika 15:28.

Davhida u phofule ku navela ka yena ko akela Xikwembu xa ntiyiso yindlu. Leswi a nyikeke Solomoni lunghelo rero, Yehovha u endle ntwanano wa Mfumo na Davhida. Loko Davhida a ri karhi a lwa ni valala va Vaisrayele, Yehovha u endle leswaku a va hluletela. Ku hlayiwa ka vanhu swi nga ri enawini swi vange ku fa ka vanhu va 70 000. Endzhaku ko kuma xileriso lexi humaka eka ntsumi xo akela Yehovha alitari, Davhida u xave ndhawu eka Orinani lowa Muyebusi. Davhida u sungule ku endla “malunghiselelo yo tala” ya ku akela Yehovha yindlu ‘leyikulu swinene’ endhawini yoleyo. (1 Tikronika 22:5) Davhida u hlele ntirho lowu endliwaka hi Valevhi, lowu hlamuseriweke laha hi vuxokoxoko lebyikulu ku tlula eMatsalweni laman’wana hinkwawo. Hosi ni vanhu va pfule swandla va nyikela leswaku ku akiwa tempele. Endzhaku ko fuma malembe ya 40, Davhida u file, “a enerisekile hi masiku, rifuwo ni ku vangama; Solomoni n’wana wakwe a sungula ku fuma ematshan’weni yakwe.”—1 Tikronika 29:28.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

11:11—Ha yini nhlayo ya lava dlayiweke yi ri 300 ematshan’weni ya 800 leyi boxiweke eka 2 Samuwele 23:8? Murhangeri wa tinhenha tinharhu ta Davhida a ku ri Yaxobuwamu, kumbe Yoxebe-baxebete. Tinhenha letin’wana timbirhi a ku ri Eliyazara na Xamaha. (2 Samuwele 23:8-11) Ku hambana ka swiviko leswi swimbirhi ku nga va ku vangiwe hileswi kumbexana ku vulavuriwaka hi swiendlo swo hambana leswi endliweke hi munhu un’we.

11:20, 21—Xana Abixayi a a ri ni xikhundlha xihi loko a ringanisiwa ni tinhenha tinharhu ta Davhida? Abixayi a a nga weli kona eka tinhenha tinharhu leti tirhelaka Davhida. Hambiswiritano, hilaha swi boxiweke hakona eka 2 Samuwele 23:18, 19, a a ri murhangeri wa masocha ya 30, kutani a a tlakukile eka wona hinkwawo. Abixayi a a ri ni ndhuma swinene ku fana ni tinhenha letiya tinharhu hikuva u endle ntirho wa matimba wo fana ni wa Yaxobuwamu.

12:8—Xana swikandza swa masocha ya Vagadi a swi fana njhani ni “swikandza swa tinghala”? Vavanuna lava va vurhena a va sirhelela Davhida emananga. Misisi ya vona a yi kule ngopfu. Leswi a va ri ni misisi leyikulu swi endle leswaku va hundzuka swidzidzi va fana ni tinghala.

13:5—Xana ‘nambu wa Egipta’ i yini? Van’wana va ehleketa leswaku xiga lexi xi kombetela eka nkova lowu cheletaka Nambu wa Nayili. Hambiswiritano, vo tala va anakanya leswaku ku vulavuriwa hi ‘nkova wa Egipta’ wo leha lowu tirhaka tanihi ndzilakana wa dzonga-vupela-dyambu bya Tiko leri Tshembisiweke.—Tinhlayo 34:2, 5; Genesa 15:18.

16:30—Xana xiga lexi nge “switlhavi leswikulu” xi vula yini malunghana na Yehovha? Rito leri nge “switlhavi” laha ri tirhisiwe hi ndlela yo fanekisela, naswona ri vula ku chava Yehovha ni ku n’wi xixima swinene.

16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19—Hi rihi lunghiselelo ra vugandzeri leri hambeteke ri tirha eIsrayele ku sukela loko ku tisiwa Areka eYerusalema ku kondza tempele yi akiwa? Loko Davhida a tisa Areka eYerusalema kutani a yi veka endzeni ka tende leri a ri endleke, Areka a yi nga ri etabernakeleni ku ringana malembe yo tala. Loko yi fikile, Areka a yi humesiwanga etendeni rero eYerusalema. Tabernakela a yi ri eGibiyoni, laha Muprista Lonkulu Sadoki ni vamakwavo wakwe a va endla switlhavelo, hilaha Nawu a wu lerise hakona. Lunghiselelo leri ri ye emahlweni ku kondza ku hetiwa tempele ya le Yerusalema. Loko tempele yi herile, tabernakela yi rhurhisiwe eGibiyoni yi ya eYerusalema, naswona Areka yi vekiwe eNdhawini yo Kwetsima Ngopfu ya tempele.—1 Tihosi 8:4, 6.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

13:11. Ematshan’weni yo hlundzuka ni ku sola Yehovha loko matshalatshala ya hina ma tsandzeka, hi fanele hi anakanyisisa kahle hi xiyimo, kutani hi ringeta ku kumisisa xivangelo xa ku tsandzeka ka hina. Handle ko kanakana Davhida u endle tano. U dyondze eka xihoxo xakwe kutani endzhaku a humelela loko a yisa Areka eYerusalema hi ku tirhisa endlelo leri faneleke.a

14:10, 13-16; 22:17-19. Minkarhi hinkwayo hi fanele hi tshinela eka Yehovha hi xikhongelo kutani hi lava nkongomiso eka yena hi nga si teka magoza lama nga hi khumbaka hi tlhelo ra moya.

16:23-29. Vugandzeri bya Yehovha byi fanele ku va byo sungula evuton’wini bya hina.

18:3. Yehovha i Muhetisisi wa swikongomelo swa yena. Hi ku tirhisa Davhida, u hetisise xitshembiso xa yena xa ku nyika mbewu ya Abrahama tiko hinkwaro ra Kanana, ku suka “enambyeni wa Egipta ku ya enambyeni lowukulu, nambu wa Yufrata.”—Genesa 15:18; 1 Tikronika 13:5.

21:13-15. Yehovha u lerise ntsumi leswaku yi yimisa khombo hikuva U twa ku vava loko vanhu va Yena va xaniseka. Ina, “tintswalo ta yena ti tele ngopfu.”b

22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Hambileswi a a nga lerisiwanga ku aka tempele ya Yehovha, Davhida u kombise moya wa ku hanana. Ha yini? Hikuva u xiye leswaku swilo hinkwaswo leswi a a ri na swona, u swi kume hikwalaho ka vunene bya Yehovha. Na hina hi fanele hi va ni moya lowu fanaka wa ku hanana.

24:7-18. Lunghiselelo ra ku aviwa ka vaprista va 24 leri Davhida a ri simekeke a ra ha tirha loko ntsumi ya Yehovha yi humelela eka Zakariya, tata wa Yohane lowo Khuvula, kutani yi tivisa ta ku tswariwa ka Yohane. Leswi a a ri xirho xa “ntlawa wa Abiya,” wolowo a wu ri nkarhi wa Zakariya wa ku tirha etempeleni. (Luka 1:5, 8, 9) Vugandzeri bya ntiyiso byi pfumelelana ni matimu—ku nga ri mintsheketo. Hi ta kuma mikateko yo tala loko hi tirhisana ni “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” malunghana ni vugandzeri bya Yehovha lebyi hlelekeke namuntlha.—Matewu 24:45.

Tirhela Yehovha “Hi Moya-xiviri Lowu Tsakeke”

Buku ya Tikronika to Sungula a yi tamelanga nxaxamelo wa swivongo swa vanhu ntsena. Yi tlhela yi rungula hi ta Davhida loko a tisa areka ya ntwanano eYerusalema, ta ku hlula ka yena, ta malunghiselelo ya ku akiwa ka tempele ni ta ku aviwa ka ntirho wa vaprista va Valevhi. Hinkwaswo leswi Ezra a swi hlamuseleke eka Tikronika to Sungula swi fanele swi va pfune swinene Vaisrayele leswaku va pfuxeta ku hisekela ka vona vugandzeri bya Yehovha etempeleni.

Mawaku xikombiso lexi Davhida a xi vekeke xo rhangisa vugandzeri bya Yehovha evuton’wini bya yena! Ematshan’weni yo tilavela malunghelo yo hlawuleka, Davhida u lave ku endla ku rhandza ka Xikwembu. Hi khutaziwa ku tirhisa xitsundzuxo xa yena xo tirhela Yehovha “hi mbilu leyi heleleke ni hi moya-xiviri lowu tsakeke.”—1 Tikronika 28:9.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Chati/Swifaniso leswi nga eka tluka 8-11]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Malembe ya 130 ⇩

Seta

105 ⇩

Enosi

90 ⇩

Kenana

70 ⇩

Mahalalele

65 ⇩

Yarete

162 ⇩

Enoko

65 ⇩

Metusela

187 ⇩

Lameke

182 ⇩

2970 B.C.E. Nowa 2970 B.C.E. NOWA a velekiwa

Switukulwana swo sukela eka Nowa ku

Malembe ya 502 ⇩ ya eka Abrahama (malembe ya 952)

Xeme

100 ⇩ NDHAMBI 2370 B.C.E.

Arifakisada

35 ⇩

Xela

30 ⇩

Ebere

34 ⇩

Faleke

30 ⇩

Ragawu

32 ⇩

Seruki

30 ⇩

Nakori

29 ⇩

Tera

130 ⇩

2018 B.C.E. Abrahama 2018 B.C.E. ABRAHAMA a velekiwa

Malembe ya 100 ⇩ (malembe ya 911)

Isaka

60 ⇩

c.88 ⇩

Yuda

⇩

Faresi

⇩

Hezroni

⇩

Rhamu

⇩

Aminadaba

⇩

Nasoni

⇩

Salmoni

⇩

Bowasi

⇩

Obede

⇩

Yese

⇩

1107 B.C.E. DAVHIDA a velekiwa