Ku Dyondza—Ka Vuyerisa Naswona Ka Tsakisa
“Loko u hambeta u ku lava . . . , u ta kuma vutivi bya Xikwembu.”—SWIVURISO 2:4, 5.
1. Xana ku hungasa hi ku hlaya ku nga hi tisela ntsako lowukulu hi ndlela yihi?
VANHU vo tala va titsakisa hi ku hlaya tibuku. Ku hlaya ku nga va xihlovo xa ku tihungasa lokunene loko mhaka ya kona yi ri yinene. Handle ka nongonoko wa vona wa ku hlaya Bibele nkarhi hinkwawo, Vakreste van’wana va swi tsakela swinene ku pfa va tihlayela Tipisalema, Swivuriso, marungula ya Tievhangeli, kumbe swiyenge swin’wana swa Bibele. Vuxongi lebyikulu bya ririmi ni mianakanyo leyi va yi kumaka swi va tisela ntsako lowukulu. Van’wana, va hungasa hi ku hlaya Buku Ya Lembe Ya Timbhoni Ta Yehovha, magazini wa Xalamuka!, timhaka leti vulavulaka hi vutomi bya swilo swo hambana-hambana leti kandziyisiweke eka magazini lowu, kumbe mhaka leyi kandziyisiweke ya matimu, ntivo-misava ni tidyondzo ta ntumbuluko.
2, 3. (a) Xana rungula leri enteke ra moya ri nga fanisiwa ni swakudya leswi tiyeke hi ndlela yihi? (b) Xana ku dyondza swi katsa yini?
2 Ku hlayela ku titsakisa ku nga ha va ndlela yin’wana yo wisa, kambe ku dyondza swi lava matshalatshala lamakulu. Mutivi wa filosofi wa Munghezi, Francis Bacon u tsarile: “Tibuku tin’wana ti lava leswaku u ti hlaya ntsena u hundza, kambe tin’wanyana ti lava leswaku u ti hlaya u tlhela u anakanyisisa hi leswi u swi hlayeke, kasi tin’wana ti lava u dzika eka leswi u swi hlayaka eka tona.” Handle ko kanakana Bibele yi wela eka ntlawa lowo hetelela. Muapostola Pawulo u tsarile: “Hi ni swo tala swo swi vula malunghana na yena [Kreste, loyi a fanekiseriwaka hi Melkisedeke loyi a nga Hosi tlhelo Muprista], leswi swi nonon’hwaka ku swi hlamusela, hileswi mi tlanyaleke eku tweni ka n’wina. . . . Swakudya leswi tiyeke i swa vanhu lava wupfeke, lava va letelaka matimba ya vona ya ku twisisa hi ku ma tirhisa leswaku va hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.” (Vaheveru 5:11, 14) Swakudya leswi tiyeke swi fanele swi cakunyiwa swi nga si mitiwa ni ku gayeriwa. Rungula leri enteke ra moya ri lava ku anakanyisisiwa loko ri nga si tswongiwa ni ku hlayisiwa.
3 Xihlamusela-marito xi hlamusela rito “dyondza” tanihi “xiendlo kumbe endlelo ro tirhisa mianakanyo leswaku u kuma vutivi kumbe ku twisisa, hi ku hlaya, ku kambisisa, ni ku tirhisa tindlela tin’wana.” Swi vula leswaku ku katseka swo tala ku tlula ku hlayela ku hetisa nawu ntsena, kumbexana hi khwatihata marito loko hi ri karhi hi hlaya. Ku dyondza swi katsa ku tirha, matshalatshala ya mianakanyo ni ku tirhisa matimba ya ku twisisa. Kambe, leswi ku dyondza ku lavaka matshalatshala, a swi vuli swona leswaku a ku nge tsakisi.
Ku Endla Leswaku Ku Dyondza Ku Tsakisa
4. Hi ku ya hi mupisalema, xana ku dyondza Rito ra Xikwembu ku nga va loku phyuphyisaka ku tlhela ku vuyerisa hi ndlela yihi?
4 Ku hlaya ni ku dyondza Rito ra Xikwembu ku nga phyuphyisa ku tlhela ku nyika matimba. Mupisalema u te: “Nawu wa Yehovha wu hetisekile, wu vuyisa moya-xiviri. Xitsundzuxo xa Yehovha xa tshembeka, xi tlharihisa la nga riki na ntokoto. Swileriso leswi humaka eka Yehovha swi lulamile, swi tsakisa mbilu; xileriso xa Yehovha xi basile, xi hatimisa mahlo.” (Pisalema 19:7, 8) Milawu ni switsundzuxo swa Yehovha swi pfuxelela moya-xiviri wa hina, swi antswisa vuhlayiseki bya hina bya moya, swi hi tisela ntsako wa mianakanyo naswona swi endla mahlo ya hina ma hatima ma swi vona kahle swikongomelo leswi hlamarisaka swa Yehovha. Swa tsakisa hakunene!
5. Xana ku dyondza ku nga hi tisela ntsako lowukulu hi tindlela tihi?
5 Loko hi vona vuyelo lebyinene bya ntirho wa hina, hi tala ku wu tsakela. Xisweswo, leswaku hi endla dyondzo yi tsakisa, hi fanele hi hatla hi tirhisa vutivi lebyi ha ha ku byi kumaka. Yakobo u tsarile: “Loyi a kambisisaka nawu lowu hetisekeke lowu fambisanaka ni ntshunxeko ni loyi a phikelelaka eka wona, munhu yoloye, leswi a nga vangiki mutwi loyi a rivalaka, kambe a veke muendli wa ntirho, u ta tsaka eku wu endleni kakwe.” (Yakobo 1:25) Ku hatlisela ku tirhisa tinhla leta ha ku dyondziwaka swi tisa ku eneriseka lokukulu. Ku endla ndzavisiso hi xikongomelo xo hlamula xivutiso lexi hi vutisiweke xona entirhweni wa hina wo chumayela kumbe wo dyondzisa na swona swi ta hi tisela ntsako lowukulu.
Ku Hlakulela Ku Rhandza Rito Ra Xikwembu
6. Xana mutsari wa Pisalema 119 u phofule ku rhandza ka yena rito ra Yehovha hi ndlela yihi?
6 Muqambhi wa Pisalema 119, kumbexana i Hezekiya loko a ha ri hosana leyitsongo, u phofule ku rhandza ka yena rito ra Yehovha. Hi ririmi ro tlhokovetsela, u te: “Ndzi ta rhandza milawu ya wena. A ndzi nge ri rivali rito ra wena. Nakambe, switsundzuxo swa wena ndza swi rhandza . . . Ndzi ta tsakela swileriso swa wena leswi ndzi swi rhandzeke. Tintswalo ta wena a ti te eka mina, leswaku ndzi ta hambeta ndzi hanya; hikuva ndzi rhandza nawu wa wena. Ndzi navele ku ponisa ka wena, Wena Yehovha, naswona nawu wa wena ndza wu rhandza.”—Pisalema 119:16, 24, 47, 77, 174.
7, 8. (a) Hi ku ya hi xihlamusela-marito xin’wana, xana swi vula yini ku “rhandza” Rito ra Xikwembu? (b) Hi nga swi kombisa njhani leswaku ha ri rhandza Rito ra Yehovha? (c) Xana Ezra u tilunghiselele njhani loko a nga si hlaya Nawu wa Yehovha?
7 Xihlamusela-marito xin’wana xa Matsalwa ya Xiheveru, loko xi hlamusela rito leri hundzuluxeriweke ri va “rhandza” eka Pisalema 119, xi ri: “Ku tirhisiwa ka rona eka ndzim. 16 ku fambisana ni [maendli] ya ku tsaka . . . ni ku anakanyisisa . . . Nxaxamelo wa kona i: ku tsaka, ku anakanyisisa, ku tsakela . . . Mpfangano lowu wu nga ha ringanyeta leswaku ku anakanya nchumu hi xikongomelo i ndlela leyi munhu a tsakelaka rito ra Yahweh ha yona. . . . Nhlamuselo ya kona yi katsa ku tsakela swo karhi.”a
8 Ina, ku rhandza ka hina Rito ra Yehovha ku fanele ku huma embilwini ya hina, ku nga xihlovo xa mintlhaveko. Hi fanele hi tsakela ku anakanyisisa hi tindzimana to karhi leti ha ha ku ti hlayaka. Hi fanele hi anakanyisisa hi mianakanyo leyi enteke ya moya, hi dzika eka yona. Leswi swi lava ku anakanyisisa u miyerile ni xikhongelo. Ku fana na Ezra, hi fanele hi lunghisa timbilu ta hina loko hi ta hlaya ni ku dyondza Rito ra Xikwembu. Malunghana na yena ku tsariwe leswi: “Ezra a a lunghiselele mbilu yakwe leswaku yi kambisisa nawu wa Yehovha ni ku wu endla ni ku dyondzisa xileriso ni vululami eIsrayele.” (Ezra 7:10) Xiya swikongomelo swinharhu swa ku lunghiselela ka Ezra mbilu ya yena: leswaku a dyondza, a swi tirhisa evuton’wini bya yena ni ku dyondzisa. Hi fanele hi tekelela xikombiso xa yena.
Ku Dyondza Hi Mukhuva Wo Gandzela
9, 10. (a) Mupisalema u swi kombisise ku yini leswaku u anakanyisisa hi Rito ra Yehovha? (b) Xana riendli ra Xiheveru leri hundzuluxeriwaka ri va “ku anakanyisisa” ri vula yini? (c) Ha yini swi ri swa nkoka ku anakanya hi ku dyondza Bibele tanihi “ku gandzela”?
9 Mupisalema u vula leswaku u kombise ku karhateka hi milawu ya Yehovha, swileriso swa yena ni switsundzuxo swa yena. Wa yimbelela: “Ndzi ta anakanyisisa hi swileriso swa wena, naswona ndzi ta languta tindlela ta wena. Ndzi ta tlakusela swandla swa mina eswilerisweni swa wena leswi ndzi swi rhandzeke, naswona ndzi ta anakanyisisa hi swileriso swa wena. Ndzi wu rhandza swinene nawu wa wena! Ndzi anakanya ha wona siku hinkwaro. Ndzi kume ku twisisa lokukulu ku tlula vadyondzisi va mina hinkwavo, hikuva ndzi anakanyisisa hi switsundzuxo swa wena.” (Pisalema 119:15, 48, 97, 99) Xana swi vula yini ku ‘anakanyisisa’ hi Rito ra Yehovha?
10 Riendli ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke ri va “ku anakanyisisa” nakambe ri vula “ku ehleketisisa,” “ku dya marhambu ya nhloko.” “Ri tirhisiwa eku anakanyisiseni hi mintirho ya Xikwembu . . . ni rito ra Xikwembu.” (Theological Wordbook of the Old Testament) Riviti “anakanyisisa” ri kombetela eka “ku anakanyisisa ka mupisalema,” “ku rhandza ka yena ku dyondza” nawu wa Xikwembu, tanihi “ku gandzela.” Ku anakanya hi ku dyondza Rito ra Xikwembu tanihi xiphemu xa vugandzeri bya hina swi engetela nkoka wa ku anakanya hi rona. Hikwalaho ri fanele ri dyondziwa hi vukheta na hi mpfuno wa xikhongelo. Ku dyondza i xiphemu xa vugandzeri bya hina naswona ku endleriwa ku antswisa vugandzeri bya hina.
Ku Cela Swinene eRitweni Ra Xikwembu
11. Xana Yehovha u yi paluxa njhani mianakanyo leyi enteke ya moya eka vanhu va yena?
11 Hi xichavo, mupisalema u te: “I yikulu swinene mintirho ya wena, Wena Yehovha! Miehleketo ya wena yi entile swinene.” (Pisalema 92:5) Naswona muapostola Pawulo u vulavule hi “swilo leswi enteke swa Xikwembu,” mianakanyo leyi enteke leyi Yehovha a yi paluxelaka vanhu va yena “hi moya wa [yena]” lowu tirhaka eka ntlawa wa hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha. (1 Vakorinto 2:10; Matewu 24:45) Ntlawa wa hlonga wu lunghiselela vanhu hinkwavo swakudya swa moya hi ku hiseka—lava ha riki vantshwa wu va lunghiselela “ntswamba” kambe “vanhu lava wupfeke” va kuma “swakudya leswi tiyeke.”—Vaheveru 5:11-14.
12. Nyika xikombiso xa “swilo leswi enteke swa Xikwembu” leswi hlamuseriweke hi ntlawa wa hlonga.
12 Leswaku hi twisisa “swilo leswi enteke swa Xikwembu,” hi fanele hi dyondza hi vuenti hi tlhela hi anakanyisisa hi Rito ra xona. Hi xikombiso, ku humesiwe rungula lerinene leri kombisaka ndlela leyi ha yona Yehovha a nga vaka ni vululami ni tintswalo hi nkarhi wun’we. Loko a kombisa tintswalo a nga byi tekeli ehansi vululami bya yena; ku ri na sweswo, tintswalo ta Xikwembu i xikombiso xa vululami bya xona swin’we ni rirhandzu ra xona. Loko Yehovha a avanyisa mudyohi, u rhanga a kambisisa loko swi koteka ku kombisa tintswalo exisekelweni xa gandzelo ra nkutsulo ra N’wana wa yena. Loko mudyohi a nga hundzuki kumbe a kombisa ku xandzuka, Xikwembu xi pfumelela vululami leswaku byi tirha handle ka tintswalo. Hi ndlela yin’wana, xa tshembeka eka mimpimanyeto ya xona leyi tlakukeke.b (Varhoma 3:21-26) ‘Mawaku ku enta ka vutlhari bya Xikwembu!’—Varhoma 11:33.
13. Xana hi fanele hi swi tlangela hi ndlela yihi ‘swilo swo tala’ swa mintiyiso ya moya leyi paluxiweke ku ta fikela sweswi?
13 Ku fana ni mupisalema, mhaka ya leswaku Yehovha u hi byela mianakanyo ya yena yo tala ya hi tsakisa. Davhida u tsarile: “Miehleketo ya wena i ya risima swinene eka mina! Oho Xikwembu, hinkwaswo ka swona swi tele swinene! Loko a ndzo sungula ku swi hlaya, a swi ta tala ku tlula ni swiribyana swa sava.” (Pisalema 139:17, 18) Hambileswi vutivi bya hina namuntlha byi yimelaka xiphemu lexitsongo ngopfu xa mianakanyo leyikulu ngopfu leyi Yehovha a nga ta yi paluxa hilaha ku nga heriki, ha ku tlangela ‘ku tala swinene’ ka mintiyiso ya risima ya moya leyi paluxiweke ku ta fikela sweswi naswona hi cela swinene eka yona, kumbe mongo wa Rito ra Xikwembu.—Pisalema 119:160, nhlamuselo ya le hansi ya NW.
Ku Laveka Matshalatshala Ni Switirho Leswi Tirhaka
14. Xana Swivuriso 2:1-6 yi xi kandziyisa njhani xilaveko xo endla matshalatshala eku dyondzeni ka Rito ra Xikwembu?
14 Ku dyondza Bibele u dzika swi lava matshalatshala. Mhaka yoleyo yi vonaka kahle ngopfu loko u hlaya Swivuriso 2:1-6 hi vukheta. Xiya maendli lawa Hosi Solomoni wo tlhariha a ma tirhiseke leswaku a kandziyisa matshalatshala lama lavekaka leswaku u kuma vutivi, vutlhari ni ku twisisa ka Xikwembu. U tsarile: “N’wananga, loko wo amukela marito ya mina naswona u teka swileriso swa mina swi ri ni ntikelo, leswaku u yingisa vutlhari hi ndleve ya wena, leswaku u voyamisela mbilu ya wena eku twisiseni; ku tlula kwalaho, loko u vitana ku twisisa naswona u nyikela rito ra wena eku twisiseni, loko u hambeta u ku lava kukota silivhere, naswona u ku lavisisa kukota xuma lexi fihliweke, hi ndlela yoleyo u ta twisisa ku chava Yehovha, u ta kuma vutivi bya Xikwembu. Hikuva Yehovha u nyika vutlhari; enon’wini wakwe ku ni vutivi ni ku twisisa.” Ina, dyondzo leyi vuyerisaka yi lava ndzavisiso, ku cela, onge hi loko u lava xuma lexi fihliweke.
15. I swikombiso swihi swa le Bibeleni leswi kandziyisaka xilaveko xa ndlela leyinene yo dyondza?
15 Dyondzo leyi fuwisaka hi tlhelo ra moya nakambe yi lava madyondzelo lamanene. Solomoni u tsarile: “Loko xitirhisiwa xa nsimbi xi bvinyekile naswona munhu a nga xi lotanga, u ta tirhisa ntamu wakwe lowukulu.” (Eklesiasta 10:10) Loko mutirhi a tirhisa xitirho xo tsema hi xona lexi nga karihiki kumbe loko a nga xi tirhisi hi vutshila, u ta tlanga hi matimba ya yena naswona ntirho wa yena a wu nge nyawuli. Hilaha ku fanaka, vuyelo lebyi kumiwaka hikwalaho ka nkarhi lowu hetiwaka loko ku dyondziwa byi nga ha hambana swinene, swi titshege hi ndlela leyi hi dyondzaka ha yona. Swiringanyeto leswinene ngopfu leswi tirhaka swo antswisa ndlela leyi hi dyondzaka ha yona swi nga kumiwa eka Dyondzo 7 ya Buku Yo Letela Ya Xikolo Xa Vutirheli Bya Le Tilweni.c
16. I swiringanyeto swihi leswi tirhaka leswi hi nyikiwaka swona leswi nga hi pfunaka ku dzika edyondzweni ya hina?
16 Loko muvatli a sungula ntirho wa yena, u veketela switirho leswi a nga ta swi tirhisa. Hilaha ku fanaka, loko hi sungula ku dyondza, hi fanele hi hlawula tibuku leti hi nga ta ti tirhisa elayiburarini ya hina. Loko hi tsundzuka leswaku ku dyondza i ntirho naswona ku lava matshalatshala ya mianakanyo, nakambe i swinene ku tshama kahle. Loko hi lava ku tshama hi xalamukile emianakanyweni, ku tshama exitulwini ekusuhi ni tafula kumbe desika swi nga hi vuyerisa swinene ku tlula ku pavalala emubedweni kumbe ku tshama exitulwini lexi nga ni ko tlhandleka mavoko. Endzhaku ko nyikela nyingiso nkarhinyana, swi nga ha ku pfuna ku tiolola katsongo kumbe ku humela ehandle u ya biwa hi moya.
17, 18. Nyika swikombiso swa ndlela yo tirhisa switirho leswinene swo dyondza leswi u nga na swona.
17 Hi ni swipfuneti swin’wana swo dyondza leswi nga swa nkoka swinene. Xa nkoka swinene eka swona i Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa, leyi sweswi yi kumekaka hi tindzimi ta 37 yi helerile kumbe hi swiphemu swa yona. Nkandziyiso lowu tolovelekeke wa Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa wu ni swikombo swa matsalwa swa le tlhelo ni “Nxaxamelo Wa Tibuku Ta Bibele” laha ku tsariweke vito ra mutsari, ndhawu leyi yi tsaleriweke eka yona ni nkarhi lowu hetiweke. Nakambe yi ni xikombo xa marito lama nga eBibeleni, xita-ndzhaku ni mimepe. Eka tindzimi tin’wana, Bibele leyi yi kandziyisiwe yi va yikulu, naswona yi tiviwa tanihi Reference Bible. Yi ni swilo hinkwaswo leswi hi vulavuleke hi swona laha henhla ni swin’wana swo tala, ku katsa ni tinhlamuselo ta le hansi leti hlamuseriweke hi vuenti, leti ti nga kona ni le ka xikombo. Xana u ti tirhisa hilaha ku teleke tibuku leti nga kona hi ririmi ra wena leswaku ti ku pfuna u cela hilaha ku enteke eRitweni ra Xikwembu?
18 Switirho swin’wana swo dyondza ha swona leswi nga swa risima swinene i nsonga-vutivi wa Bibele lowu nga tivholumo timbirhi ku nga Insight on the Scriptures. Loko u ri ni buku leyi hi ririmi leri u ri twisisaka, yi fanele yi va kwala nyongeni loko u dyondza. Yi ta ku nyika rungula ra xisekelo eka tinhloko-mhaka to tala ta Bibele. Xitirho xin’wana lexi pfunaka i buku leyi nge “Matsalwa Hinkwawo Ma Huhuteriwe Hi Xikwembu Naswona Ma Pfuna.” Loko u sungula ku hlaya buku leyintshwa ya Bibele, i swinene ku kambisisa rungula leri fambisanaka ni dyondzo ya kona ebukwini leyi nge “Matsalwa Hinkwawo” leswaku u twisisa xiyimo xa ndhawu ya kona ni matimu ya kona, swin’we ni nkatsakanyo wa leswi nga endzeni ka buku yoleyo ya Bibele ni nkoka wa swona eka hina. Nkandziyiso wa sweswinyana lowu engetelekeke wa switirho swo tala swo dyondza ha swona lowu kandziyisiweke, i Watchtower Library leyi nghenisiwaka eka khompyuta, leyi sweswi yi kumekaka hi tindzimi ta kaye.
19. (a) Ha yini Yehovha a hi nyike switirho leswinene swo dyondza ha swona Bibele? (b) I yini lexi lavekaka leswaku u hlaya u tlhela u dyondza Bibele hilaha ku faneleke?
19 Yehovha u lunghiselele switirho leswi hinkwaswo hi ku tirhisa “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” leswaku a pfuna malandza ya yena ya laha misaveni ma kota ku ‘lava ni ku kuma vutivi bya Xikwembu.’ (Swivuriso 2:4, 5) Ku dyondza hi ndlela leyinene ku hi pfuna ku tiva Yehovha ku antswa swinene ni ku tsakela vuxaka lebyikulu na yena. (Pisalema 63:1-8) Ina, ku dyondza swi vula ku tirha, kambe i ntirho lowu tsakisaka wu tlhela wu vuyerisa. Kambe, wu teka nkarhi, naswona swi nga ha endleka u ri ku anakanyeni leswaku, ‘Ndzi nga wu kuma kwihi nkarhi wo nyikela nyingiso lowukulu eka ku hlaya ka mina Bibele ni le ka dyondzo ya mina?’ Mhaka leyi yi ta kambisisiwa exihlokweni xo hetelela xa ntlhandlamano lowu wa swihloko.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis, Vholumo 4, matluka 205-7.
b Vona Xihondzo xo Rindza xa August 1, 1998, tluka 13, ndzimana 7. Loko u ri karhi u dyondza Bibele, u nga ha pfuxeta tinhloko-mhaka leti dyondziwaka leti nga eka nkandziyiso wolowo swin’we ni swihloko leswi nge “Justice,” “Mercy” na “Righteousness” eka nsonga-vutivi wa Bibele lowu vitaniwaka Insight on the Scriptures, lowu kandziyisiweke hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
c Yi kandziyisiwe hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Loko buku leyi yi nga ri kona hi ririmi ra wena, ndzayo leyinene ya tindlela to dyondza yi nga kumiwa eminkandziyisweni leyi landzelaka ya Xihondzo xo Rindza: August 15, 1993, matluka 13-17; May 15, 1986, matluka 19-20.
Swivutiso Swa Mpfuxeto
• Xana hi nga endla dyondzo ya hina ya munhu hi xiyexe yi phyuphyisa ni ku vuyerisa hi ndlela yihi?
• Ku fana ni mupisalema, xana hi nga ku kombisa njhani ku “rhandza” ni ku “anakanyisisa” hi Rito ra Yehovha?
• Xana Swivuriso 2:1-6 yi xi kombisa njhani xilaveko xa matshalatshala eku dyondzeni ka Rito ra Xikwembu?
• I switirho swihi leswinene swo dyondza ha swona leswi Yehovha a hi lunghiseleleke swona?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]
Xikhongelo ni ku anakanyisisa hi miyerile swi hi pfuna leswaku hi hlakulela ku rhandza Rito ra Xikwembu
[Swifaniso leswi nga eka tluka 17]
Xana u swi tirhisa hilaha ku teleke switirho swo dyondza ha swona leswi nga kona leswaku u cela swinene eRitweni ra Xikwembu?