Hlayisa Vito Ra Wena

MUNHU la pfampfarhutaka miako yo saseka u ti endlela vito ra ku va mumpfampfarhuti wa xiyimo xa le henhla. Nhwanyana la tirhaka kahle exikolweni u tiviwa tanihi xichudeni xo tlhariha. Hambi ku ri munhu la nga endliki nchumu a nga tiendlela vito ra ku va lolo. Loko Bibele yi kandziyisa nkoka wa ku ti endlela vito lerinene yi ri: “Vito lerinene ri rhandzeka ku tlula rifuwo ro tala, ndhuma leyinene yi tlula silivhere ni nsuku.”—Swivuriso 22:1, An American Translation.

Vito lerinene ri kumiwa hi ku endla swiendlo swo tala leswitsongo ku ringana nkarhi wo karhi. Kambe, lexi xi nga ri onhaka i xiendlo xitsongo ntsena xa vuhunguki. Hi xikombiso, xiendlo xin’we ntsena xa ku tikhoma loko biha hi tlhelo ra rimbewu xi nga onha ndhuma leyinene. Eka ndzima ya vutsevu ya buku ya Bibele ya Swivuriso, Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u nyikela xitsundzuxo malunghana ni mikhuva ni swiendlo leswi nga onhaka ndhuma ya hina swi tlhela swi onha vuxaka bya hina na Yehovha Xikwembu. Swi katsa switiyisekiso swa vuphukuphuku, vulolo, vuxisi ni ku tikhoma loko biha ka rimbewu—ku nga swilo leswi Yehovha a swi vengaka ngopfu. Ku yingisa xitsundzuxo lexi swi ta hi pfuna ku hlayisa vito ra hina lerinene.

Tikutsule Eka Switiyisekiso Swa Vuhunguki

Ndzima ya vutsevu ya Swivuriso yi sungula hi marito lama nge: “N’wananga, loko u endle xitiyisekiso ni munhu-kuloni, loko u qhavulane ni mufambi, loko u yengiwile hi marito ya nomu wa wena, loko u phasiwile hi marito ya nomu wa wena, kutani, wena n’wananga, endla leswi landzelaka, u tikutsula, hikuva u tile exandleni xa munhu-kuloni: Famba u ya titsongahata, u ya kombela munhu-kuloni.” —Swivuriso 6:1-3.

Xivuriso lexi xi tsundzuxa malunghana ni ku nghenelela etimhakeni ta mabindzu ta van’wana, ngopfu-ngopfu vanhu vambe. Ina, Vaisrayele a va fanele ‘va seketela makwavo la nga xisiwana la pfumalaka mali.’ (Levhitika 25:35-38) Kambe Vaisrayele van’wana lava a va hisekela swilo va sungule ku tihoxa emabindzwini lama nga vangaka khombo, naswona a va kuma mali hi ku khorwisa van’wana leswaku va ‘endla xitiyisekiso’ ha vona, xisweswo va va nghenisa exikweletini. Swiyimo leswi fanaka swi nga humelela ni namuntlha. Hi xikombiso, valombisi va timali va nga ha lava leswaku ku va ni un’wana la nga ta sayina va nga si lombisa hi mali leyi va vonaka onge va yi bohelela enengeni wa mpfuvu. Ku nga va ku ri vuphukuphuku ku hatlisela ku endlela van’wana xiboho xo tano! Phela, xi nga hi veka ekhombyeni hi tlhelo ra timali nakambe xi nga onha vito ra hina etibanki ni le ka van’wana lava lombisaka mali!

Ku vuriwa yini hi loko hi tikuma hi teke goza leri eku sunguleni a ri vonaka ri lulamile kambe loko hi ri langutisisa kahle hi kuma leswaku i ra vuhunguki? Ndzayo hi leswaku hi tshika ku tikukumuxa ivi hi ‘kombela munhu-kulorhi’—hi n’wi kombela hi ku phikelela. Hi fanele hi endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi lulamisa xiyimo. Buku yin’wana yi ri: “Endla hinkwaswo leswi nga matimbeni ya wena ku lulamisa xiphiqo ni nala wa wena ivi mi lulamisa mhaka yoleyo, leswaku xikweleti xexo xi nga weli eka wena kumbe eka ndyangu wa wena.” Naswona leswi swi fanale swi endliwa hi ku hatlisa hikuva hosi yi engetela hi ku: “Mahlo ya wena u nga ma nyiki vurhongo, hambi ku ri ku khudzeherisa mahlo ya wena lama vangamaka. Tikutsule ku fana ni mhala evokweni ni nyenyana evokweni ra muphasi wa tinyenyana.” (Swivuriso 6:4, 5) Loko swi koteka, swa antswa ku nga tibohi eka xiboho lexi nga riki xa vutlhari, ku ri ni ku phasiwa hi xona.

Gingiriteka Ku Fana Ni Vusokoti

Solomoni wa tsundzuxa a ku: “Yana eka vusokoti, wena lolo; vona tindlela ta byona kutani u tlhariha.” Xana i vutlhari bya muxaka muni lebyi hi nga byi kumaka eka tindlela ta vusokoti? Hosi ya hlamula: “Hambileswi byi nga riki na ndhuna, murhangeri kumbe mufumi, byi lunghiselela swakudya swa byona hi ximumu; byi va byi hlengelete swakudya swa byona hi nkarhi wa ntshovelo.”—Swivuriso 6:6-8.

Vusokoti byi hleleke hi ndlela leyi hlamarisaka naswona bya tirhisana swinene. Hi ntumbuluko, byi hlengeleta mphakelo wa swakudya swa nkarhi lowu taka. A byi na “ndhuna, murhangeri kumbe mufumi.” I ntiyiso leswaku byi ni hosi ya xisati, kambe yo va hosi ya xisati ntsena hi leswi yi tshikelaka mandza naswona i mana wa byona hinkwabyo. A yi nyikeli swileriso. Hambileswi vusokoti byi nga riki na murhangeri loyi a byi kongomisaka kumbe ndhuna leyi byi langutelaka, byi tshama byi ri eku gingiritekeni.

Ku fana ni vusokoti xana a hi fanelanga hi gingiriteka na hina? Ku tirha hi matimba ni ku lwela ku endla nhluvuko entirhweni wa hina swa hi vuyerisa ku nga khathariseki leswaku loyi a hi kongomisaka u kona kumbe e-e. Ina, hi fanele hi endla leswi nga ematimbeni ya hina exikolweni, entirhweni wa ku tihanyisa ni loko hi hlanganyela emintirhweni ya moya. Tanihi leswi vusokoti byi vuyeriwaka hi ku gingiriteka ka byona, Xikwembu na xona xi lava leswaku ‘hi vona leswinene entirhweni hinkwawo wa ku gingiriteka ka hina.’ (Eklesiasta 3:13, 22; 5:18) Vuyelo bya ku tirha hi matimba i ku va ni ripfalo ro basa ni ku eneriseka.—Eklesiasta 5:12.

Solomoni u ringeta ku xalamukisa lolo eku khudzeheleni ka rona hi ku vutisa swivutiso swimbirhi leswi ntlhontlhaka mianakanyo: “Wena lolo, u ta etlela ku fikela rini? U ta pfuka rini evurhongweni bya wena?” Loko hosi yi encenyeta mavulavulelo ya rona, yi ri: “Ku etlelanyana, ku khudzehelanyana, ku khondlanyana mavoko u etlela, kunene vusiwana bya wena byi ta ta ku fana ni munhu la tsendzelekaka, ni ku navela ka wena ku fana ni munhu la hlomeke.” (Swivuriso 6:9-11) Loko lolo ra ha ganamile, vusiwana byi ri fikela hi rivilo ro kota ra khamba, naswona ku pfumala ku ri hlasela ku fana ni munhu la hlomeke. Masimu ya lolo ma hatla ma tala mfava ni swigatlu. (Swivuriso 24:30, 31) Hi xinkarhana ri lahlekeriwa hi mabindzu ya rona. Xana muthori u ta lehisela lolo mbilu ku fikela rini? Naswona xana xichudeni lexi lolohaka ku hlaya xi nga langutela ku humelela exikolweni?

Tshembeka

Loko a xaxameta muxaka wun’wana wa mahanyelo lowu onhaka ndhuma ya munhu evanhwini ni vuxaka bya yena ni Xikwembu, Solomoni u ya emahlweni a ku: “Munhu la nga pfuniki nchumu, munhu wo biha, u famba-famba hi rito ro homboloka, a tsopeta tihlo, a fungha-fungha hi nenge, a kowetela hi tintiho. Leswi humeke endleleni swi le mbilwini yakwe. U kunguhata swilo swo biha nkarhi hinkwawo. U tshamela ku hlohlotela timholovo.”—Swivuriso 6:12-14.

Leyi i ndlela leyi mukanganyisi a hlamuseriwaka ha yona. Muhembi hi ntolovelo u ringeta ku fihla mavun’wa ya yena. Njhani? Hayi hi “rito ro homboloka” ntsena kambe ni hi ku tirhisa swikoweto. Xidyondzi xin’wana xi ri: “Swikoweto, mpfumawulo wa rito ni ku languteka ka xikandza i tindlela leti tirhisiwaka ta ku kanganyisa; xikandza lexi endlaka onge xi tshembekile xi fihla mianakanyo leyi soholotiweke ni moya wa madzolonga.” Munhu wo tano la nga pfuniki nchumu u endla marhengu ya vubihi naswona minkarhi hinkwayo u vanga timholovo. Xana swilo swi ta n’wi fambela njhani?

Hosi ya Israyele yi hlamula yi ku: “Hi yona mhaka leyi khombo rakwe ri nga ta ta hi xitshuketa; u ta tshoviwa hi xinkarhana, a nge horisiwi.” (Swivuriso 6:15) Loko muhembi a paluxiwa ndhuma ya yena yi onhaka hi nkarhi wolowo. I mani la nga ta n’wi tshemba nakambe? Kunene makumu ya yena ma le khombyeni hikuva “vahembi hinkwavo” va xaxametiwe exikarhi ka lava nga ta fela makumu. (Nhlavutelo 21:8) Hi tindlela hinkwato a hi “[tikhomeni] hi ku tshembeka eka swilo hinkwaswo.”—Vaheveru 13:18.

Venga Leswi Yehovha A Swi Vengaka

Ku venga leswo biha—hi swona swi hi sivelaka ku endla mintirho leyi nga onhaka ndhuma ya hina! Xana a hi fanelanga hi hlakulela ku venga leswo biha? Kambe, kahle-kahle i yini lexi hi faneleke hi xi venga? Solomoni u ri: “Ku ni swilo swa tsevu leswi Yehovha a swi vengaka; ina, swilo swa nkombo leswi nyenyetsaka moya-xiviri wakwe: mahlo lama titlakusaka, ririmi ra vunwa, ni mavoko lama halataka ngati leyi nga riki na nandzu, mbilu leyi kunguhataka makungu yo biha, milenge leyi hatlaka ku tsutsumela evubihini, mbhoni ya vunwa leyi tisungulelaka mavunwa, ni loyi a hlohlotelaka timholovo exikarhi ka vamakwavo.”—Swivuriso 6:16-19.

Swilo swa nkombo leswi xivuriso xi swi boxaka i swilo swa xisekelo naswona swi hlanganisa mixaka hinkwayo ya swilo swo biha. “Mahlo lama titlakusaka” ni “mbilu leyi kunguhataka makungu yo biha” i swidyoho leswi endliwaka hi ku tirhisa mianakanyo. “Ririmi ra vunwa” ni “mbhoni ya vunwa leyi tisungulelaka mavunwa” i marito ya vudyoho. “Mavoko lama halataka ngati leyi nga riki na nandzu” ni “milenge leyi hatlaka ku tsutsumela evubihini” i swiendlo swo biha. Naswona leswi Yehovha a swi vengaka ngopfu i munhu la hlohlotelaka madzolonga exikarhi ka vanhu lava loko ku nga ri ha yena va nga hanyisanaka hi ku rhula. Ku engeteleka eka nhlayo leyi ku suka eka tsevu ku ya eka nkombo ku ringanyeta leswaku nxanxamelo wa swilo leswi a wu heli, tanihi leswi vanhu va hambetaka va andzisa swiendlo swa vona swo biha.

Kunene, hi fanele hi hlakulela ku venga leswi Xikwembu xi swi vengaka. Hi xikombiso hi fanele hi papalata “mahlo lama titlakusaka” kumbe swiendlo swin’wana ni swin’wana leswi kombisaka vutikukumuxi. Naswona rihlevo lero biha ri fanele ri papalatiwa hikuva ri nga vanga “timholovo exikarhi ka vamakwavo” hi ku olova. Hi ku hangalasa mavarivari yo biha, ku sola loku nga fanelangiki kumbe mavunwa, hi ta va hi nga ‘halati ngati leyi nga riki na nandzu,’ kambe entiyisweni hi ta va hi onha ndhuma leyinene ya munhu un’wana.

“U Nga Ku Naveli Ku Saseka Ka Yena”

Solomoni u sungula xiphemu lexi landzelaka xa ndzayo ya yena hi ku: “N’wananga, hlayisa xileriso xa tata wa wena, u nga wu fularheli nawu wa mana wa wena. Wu tsimbelele embilwini ya wena nkarhi hinkwawo; wu bohe enhan’wini ya wena.” Xivangelo a ku ri xihi? “Wu ta ku rhangela loko u famba-famba; loko u etlela, wu ta tshama wu ku rindzile; naswona loko u pfukile, wu ta khathala ha wena.”—Swivuriso 6:20-22.

Xana ku kurisiwa hi Matsalwa swi nga hi sirhelela hakunene entlhan’wini wa ku tikhoma loko biha hi tlhelo ra rimbewu? Ina, ku nga hi sirhelela. Ha tiyisekisiwa: “Hikuva xileriso i rivoni, naswona nawu i ku vonakala, ku tshinya ka ndzayo i ndlela ya vutomi, ku ku rindza eka wansati wo biha, eka ririmi ro tsokombela ra wansati wumbe.” (Swivuriso 6:23, 24) Ku tsundzuka ndzayo ya Rito ra Xikwembu ni ku yi tirhisa tanihi ‘rivoni enengeni wa hina ni ku vonakala endleleni ya hina’ swi ta hi pfuna ku lwisana ni ku yengiwa hi wansati kumbe wanuna wa mahanyelo yo biha.—Pisalema 119:105.

Hosi yo tlhariha ya tsundzuxa yi ku: “U nga ku naveli ku saseka ka yena embilwini ya wena naswona a nga ku koki hi mahlo yakwe lama navelekaka.” Ha yini? “Hikuva munhu u saleriwa hi xinkwa xa xirhendzevutana hikwalaho ka wansati la nga nghwavava; kambe loko ku ri nsati wa munhu un’wana, u hlota ni moya-xiviri wa risima.”—Swivuriso 6:25, 26.

Xana Solomoni u vitana wansati la oswaka tanihi nghwavava? Kumbexana. Kumbe ku nga va leswaku u hambanisa exikarhi ka vuyelo bya ku tikhoma loko biha hi rimbewu ni nghwavava swin’we ni bya lava va oswaka ni nsati wa nuna un’wana. La oswaka ni nghwavava a nga saleriwa hi “xinkwa xa xirhendzevutana”—ku nga vusweti lebyikulu. A nga ha khomiwa ni hi mavabyi lama tlulelaka hi ku va ni vuxaka bya rimbewu, ku katsa ni AIDS (SIDA) leyi dlayaka. Hi hala tlhelo loyi a navelaka ku rhandzana ni munghana wa vukati wa munhu un’wana a a ta va ekhombyeni lerikulu ra xihatla ehansi ka Nawu. Wansati la oswaka, u nghenisa “moya-xiviri wa risima” wa munhu loyi a oswaka na yena ekhombyeni. Buku yin’wana yi ri: “Mudyohi u komisa vutomi bya yena hikwalaho ko tekeka. Hikwalaho, u faneriwa hi xigwevo xa rifu.” (Levhitika 20:10; Deteronoma 22:22) Nilokoswiritano, ku nga khathariseki ku saseka ka yena ka le mirini, wansati wo tano a nga fanelanga a naveriwa.

‘U Nga Tihlengeleteli Ndzilo eXifuveni Xa Wena’

Loko a kandziyisa khombo ra vuoswi hilaha ku engetelekeke, Solomoni wa vutisa: “Xana munhu a nga hlengeleta ndzilo exifuveni xakwe kambe tinguvu takwe ti nga tshwi? Xana munhu a nga famba ehenhla ka makala kambe milenge yakwe yi nga vavuki?” Loko a hlamusela xikombiso lexi, u ri: “Swi tano hi munhu la tivanaka ni nsati wa munhu-kulobye, a nga kona la n’wi khumbaka la nga ta ka a nga xupuriwi.” (Swivuriso 6:27-29) Kunene mudyohi wo tano u ta xupuriwa.

Ha tsundzuxiwa: “Vanhu a va ri languteli ehansi khamba hikwalaho ka leswi ntsena ri endlaka vukhamba leswaku ri ta xurhisa moya-xiviri wa rona loko wu ri ni ndlala.” Hambiswiritano, “loko ri kumeka, ri fanele ri tlherisela ka nkombo; ri ta humesa swilo swa rona leswi nga swa nkoka hinkwaswo endlwini ya rona.” (Swivuriso 6:30, 31) Le Israyele wa khale khamba a ri fanele ku hakela hambiloko swi lava ri humesa hinkwaswo leswi ri nga na swona.a Muoswi u faneriwa hi nxupulo hakunene hikwalaho ka leswi a swi endleke!

Solomoni u ri: “Un’wana ni un’wana la endlaka vuoswi ni wansati u ni mbilu yo hunguka.” Wanuna la nga ni mbilu yo hunguka u pfumala langutelo lerinene hikuva u “lovisa moya-xiviri wakwe.” (Swivuriso 6:32) Ehandle a nga ha vonaka a ri munhu la nga ni ndhuma leyinene, kambe munhu wa le ndzeni u lamarile.

Ku ni mihandzu leyi engetelekeke leyi tshoveriwaka hi muoswi. “U ta kuma khombo ni tingana, naswona ndzhukano wakwe a wu nge herisiwi. Hikuva vukarhi bya munhu la tiyeke emirini i vukwele, naswona a nge kombisi ntsetselelo hi siku ra ku rihisela. A nge ehleketi nchumu hi nkutsulo wa muxaka wun’wana ni wun’wana, a nge kombisi ni ku swi rhandza, ku nga khathariseki leswaku u endla nyiko yi va yikulu ku fikela kwihi.”—Swivuriso 6:33-35.

Khamba ri nga ha riha leswi ri swi yiveke kambe muoswi a nge swi rihi leswi a swi endleke. Xana a nga n’wi riha hi yini wanuna la hlundzukeke? A ku na hakelo leyi nga endlaka leswaku mudyohi a kombisiwa ntwela-vusiwana. A ku na lexi muoswi a nga rihaka xidyoho xa yena ha xona. Ndzhukano ni ku tinyamisa loku tisiweke evitweni ra yena ku tshama ku ri kona. Tlhandlakambirhi, a ku na ndlela leyi a nga tikutsulaka kumbe ku xava ntshunxeko eka nxupulo lowu n’wi fanelaka.

I vutlhari hakunene ku nga endli vuoswi ni mikhuva yin’wana leswi thyakisaka vito ra hina lerinene naswona yi nga tisa ndzhukano evitweni ra Xikwembu! Hikwalaho, onge hi nga tivonela leswaku hi nga endli switiyisekiso swa vuhunguki. A hi pfumeleleni migingiriko ni ntiyiso swi sasekisa ndhuma ya hina. Naswona loko hi ri karhi hi endla matshalatshala yo venga leswi Yehovha a swi vengaka, onge hi nga tiendlela vito lerinene na yena ni vanhu-kulorhi.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Vana ni vuxiyaxiya mayelana ni ku sayina mali yo lomba tanihi ntlawa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Gingiriteka ku fana ni vusokoti

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Tivonele eka rihlevo leri onhaka