Byala Ku Lulama, U Tshovela Musa Wa Rirhandzu Wa Xikwembu

“MUNHU a swi nge n’wi fambeli kahle hikuva u endle xitiyisekiso ni mufambi, kambe loyi a vengaka ku qhavula a nge karhatiwi hi nchumu.” (Swivuriso 11:15) Hakunene xivuriso lexi xo koma xi hi khutaza ku va ni vutihlamuleri! Ku lomba mufambi mali i ku tivitanela swiphiqo. Papalata ku qhavulana—ku nga xiendlo lexi a xi kombisa ku pfumelelana eIsrayele wa khale—leswaku u nga phasiwi hi ntlhamu wa mali.

Hakunene, nsinya wa nawu lowu tirhisiwaka laha hi lowu nge: “Xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, u ta tlhela a tshovela xona.” (Vagalatiya 6:7) Muprofeta Hosiya u te: “Tibyaleleni mbewu hi ku lulama; tshovelani hi ku fambisana ni musa wa rirhandzu.” (Hosiya 10:12) Ina, byala ku lulama hi ku endla swilo hi ndlela ya Xikwembu kutani u tshovela musa wa xona wa rirhandzu. Hi ku tirhisa nsinya lowu wa nawu hi ku phindha-phindha, Hosi Solomoni wa le Israyele u khutaza swinene xiendlo lexinene, mavulavulelo lamanene ni mikhuva leyinene. Loko hi ma kambisisa hi vukheta marito ya yena ya vutlhari, kunene ma ta hi khutaza leswaku hi tibyalela mbewu hi ku lulama.—Swivuriso 11:15-31.

Byala Ku “Xonga,” U Tshovela Ku “Vangama”

Hosi ya vutlhari yi te: “Wansati wo xonga hi loyi a kumaka ku vangama; kambe loko ku ri vaxanisi va tihanyi, va kuma rifuwo.” (Swivuriso 11:16) Ndzimana leyi yi kombisa ku hambana loku nga kona exikarhi ka ku vangama loku nga heriki loku wansati wo xonga—ku nga “wansati wa tintswalo,” a nga ha ku kumaka ni rifuwo leri helaka leri muxanisi a ri hlengeletaka.—Bibele—Mahungu Lamanene.

Xana munhu a nga ku kumisa ku yini ku xonga loku nga ta n’wi tisela ku vangama? Solomoni u tsundzuxile: “Hlayisa vutlhari lebyi pfunaka ni vuswikoti byo ehleketa, swi ta va . . . vuxongi enhan’wini ya wena.” (Swivuriso 3:21, 22) Naswona mupisalema u vulavule hi ‘vuxongi lebyi chuluriweke emilon’wini ya hosi.’ (Pisalema 45:1, 2) Ina, vutlhari lebyi pfunaka, vuswikoti byo anakanya ni ku tirhisa ririmi hi ndlela leyi faneleke swi engetela nkoka ni vuxongi bya munhu. Hakunene swi tano hi wansati wa vutlhari. Xikombiso xin’wana i xa Abigayele, wansati wa xiphukuphuku lexi a xi vuriwa Nabali. A a “tlharihile swinene naswona a a sasekile,” kutani Hosi Davhida u n’wi dzunisile hikwalaho ka “ku twisisa” ka yena.—1 Samuwele 25:3, 33.

Wansati loyi a tinyiketeleke eka Xikwembu loyi a xongeke hakunene u ta kuma ku vangama. Vanhu va ta vulavula kahle ha yena. Loko a tekiwile, u ta vangamisiwa emahlweni ka nuna wakwe. Entiyisweni, u ta tisa ku vangama endyangwini hinkwawo. Naswona ku ta va ku nga ri ku vangama ka xinkarhana. “Ku fanele ku hlawuriwa vito ematshan’weni ya rifuwo ro tala; tintswalo ta antswa ku tlula silivhere ni nsuku.” (Swivuriso 22:1) Vito lerinene leri a tiendlelaka rona eka Xikwembu ri tshama ri ri ra nkoka.

Xiyimo xa hambana ni xa muxanisi wa tihanyi, “wanuna wa nsele.” (Swivuriso 11:16, New International Version) Muxanisi wa tihanyi u fanisiwa ni vavanuna vo homboloka ni lava va nga valala va vagandzeri va Yehovha. (Yobo 6:23; 27:13) Wanuna wo tano ‘a nga veki Xikwembu emahlweni ka yena.’ (Pisalema 54:3) Hi ku kanganyisa vanhu lavanene, munhu wo tano a nga ha ‘tihlengeletela silivhere ku fana ni misava.’ (Yobo 27:16) Kambe, ku nga ri khale a nga ha etlela a nga pfuki, kambe siku rihi na rihi leri a nga ta hanyanya ha rona a nga ha funya buwa. (Yobo 27:19) Rifuwo ra yena ni leswi a swi endleke a swi nge n’wi vuyerisi ha nchumu.—Luka 12:16-21.

Wa nga vona dyondzo ya nkoka leyi kumekaka eka Swivuriso 11:16! Hi ku xiya leswaku lowo xonga u ta tshovela yini ni wa tihanyi u ta tshovela yini, hosi ya Israyele yi hi khutaza ku byala ku lulama.

“Musa Wa Rirhandzu” Wa Vuyerisa

Loko a dyondzisa dyondzo yin’wana mayelana ni vuxaka bya vanhu, Solomoni u ri: “Munhu la nga ni musa wa rirhandzu u tirhisana ni moya-xiviri wakwe hi ndlela leyi vuyerisaka, kambe munhu wa tihanyi u tisa khombo emirini wakwe.” (Swivuriso 11:17) Xidyondzi xin’wana xi ri: “Yinhla ya xivuriso lexi hi leswaku ndlela leyi munhu a va khomaka ha yona van’wana, hambi i yinene kumbe yi bihile yi n’wi tisela vuyelo lebyi a nga byi langutelangiki.” Xiya wansati un’wana loyi a vuriwaka Lisa.a Hambileswi a nga ni xinghana, a nga wu khomi nkarhi. Loko a fanele a hlangana ni vahuweleri van’wana va Mfumo leswaku va ya ensin’wini, u tolovele ku fika se ku hundze timinete ta 30 kumbe ku tlula. Sweswo a swi n’wi pfuni nchumu Lisa. Xana a nga sola vanhu van’wana loko va nga ha hleli ku famba na yena?

Munhu la tiendlaka la hetisekeke—munhu loyi a tivekelaka mimpimanyeto leyi tlakukeke ngopfu—a nga tirhandzi. Leswi minkarhi hinkwayo a tivekelaka tipakani leti nga fikelelekiki, a nga ha karhala a tlhela a hela matimba. Hi hala tlhelo, hi va hi tirhandza loko hi tivekela tipakani leti hi nga ta ti fikelela. Kumbexana a hi hatlisi hi twisisa timhaka ku fana ni leswi van’wana va ti twisisaka xiswona. Kumbexana swi vangiwa hi leswi hi vabyaka kumbe hi dyuhaleke. Hi nga heli matimba loko hi ri karhi hi endla nhluvuko wa moya, kambe minkarhi hinkwayo a hi hambeteni hi ringanisela eka leswi hi tsandzekaka ku swi endla. Hi ta tsaka loko hi ‘endla leswi hi nga swi kotaka.’—2 Timotiya 2:15; Vafilipiya 4:5.

Loko a yi hlamusela hi vuenti ndlela leyi munhu wo lulama a pfunekaka ha yona, loko hi hala tlhelo munhu wa nsele a ri karhi a tivavisa, hosi yo tlhariha yi ri: “Lowo homboloka u endla tihakelo ta vunwa, kambe loyi a byalaka ku lulama, u kuma tihakelo ta ntiyiso. Loyi a yimelaka ku lulama a tiyile u le ndleleni ya vutomi, kambe loyi a landzelelaka swo biha u le ndleleni ya rifu rakwe. Lava hombolokeke embilwini i nchumu lowu nyenyetsaka eka Yehovha, kambe lava pfumalaka xisandzu endleleni ya vona va n’wi tsakisa. Hambileswi voko ri nga ra voko, munhu wo biha a nge poni ku xupuriwa; kambe vana va lavo lulama va ta baleka.”—Swivuriso 11:18-21.

Tindzimana leti ti kandziyisa yinhla leyi ya xisekelo hi tindlela to hambana: Byala ku lulama kutani u tshovela mihandzu ya kona. Lowo homboloka a nga ha tirhisa vukanganyisi kumbe a gembula leswaku a ta wina a nga hakelanga nchumu. Leswi ku wina hi ndlela yoleyo ku nga vukanganyisi, a nga ha khomisiwa tingana. Munhu la tirhaka hi ku tshembeka siku na siku u hola swa nyuku wa yena, hileswi a nga taka a nga khomisiwi tingana. Loko lowo lulama a amukeriwa hi Xikwembu, u va ni ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki. Kambe xana lowo biha swi ta n’wi fambela njhani? “Hambileswi voko ri nga ra voko” loko ku endliwa marhengu ya vukanganyisi, lowo homboloka a nge tshikiwi a nga xupuriwi. (Swivuriso 2:21, 22) Mawaku xitsundzuxo xonghasi xa ku byala ku lulama!

Vuxongi Bya Xiviri Eka La Rhandzaka Leswinene

Solomoni u ya emahlweni a ku: “Wansati wo saseka kambe a fularhela leswinene u fana ni xingwavila xa nsuku enhompfini ya nguluve.” (Swivuriso 11:22) Swingwavila swa le nhompfini a swi ri xikhaviso lexi a xi tolovekile eminkarhini ya Bibele. Xingwavila xa nsuku lexi a xi hoxiwa enhompfini etlhelo kumbe exikarhi ka yona, a xi ri xin’wetsin’wetsi lexi vonakaka kahle eka wansati. A swi nga ta fanela ku hoxa xikhaviso xexo xo xonga enhompfini ya nguluve. Swi fana ni loko munhu a xongile ehandle kambe a fularhela “leswinene.” Ku tisasekisa a swi n’wi faneli munhu wo tano, hambi i wansati kumbe i wanuna. A swi n’wi tshami—a swi tsakisi nikatsongo.

Hikwalaho, i swa ntumbuluko ku khathala hi leswi hi langutekisaka xiswona. Ha yini hi karhateka swinene kumbe hi nga eneriseki hi ndlela leyi hi langutekaka ha yona? A hi nge swi koti ku lawula ndlela leyi hi langutekaka ha yona. Ndlela leyi hi langutekaka ha yona a hi ya nkoka ngopfu. Xana a hi ntiyiso leswaku vanhu vo tala lava hi va rhandzaka ni ku va xixima vo va vanhu lava tolovelekeke? Ku saseka ka le handle a hi xilotlelo xo kuma ntsako. Xa nkoka ngopfu i ku saseka ka le ndzeni loku kombisiwaka hi ku va ni timfanelo ta Xikwembu leti tshamaka hi masiku. Hikwalaho, a hi veni lavanene kutani hi hlakulela timfanelo to tano.

“Moya-xiviri Lowu Hananaka Wu Ta Nonisiwa”

Hosi Solomoni u ri: “Kunene ku navela ka lavo lulama ku lulamile; ntshembo wa lavo homboloka i ku hlundzuka.” Loko a kombisa ndlela leyi leswi swi nga xiswona, u te: “U kona la hangalasaka kambe a engeteriwaka; ni loyi a tlhentlhaka eka leswo lulama, kambe swi n’wi vangelaka ku pfumala ntsena.”—Swivuriso 11:23, 24.

Loko hi ri karhi hi gingiritekela ku hangalasa—hi hundzisela vutivi bya Rito ra Xikwembu eka van’wana, na hina hi hexe hi ya hi twisisa “ku anama ni ku leha ni ku tlakuka ni ku enta” ka byona. (Vaefesa 3:18) Loyi a nga tirhisiki vutivi bya yena, u le khombyeni ra ku lahlekeriwa hi leswi a nga na swona. Ina, “loyi a byalaka katsongo, u ta tlhela a tshovela katsongo; naswona loyi a byalaka hi xitalo, u ta tlhela a tshovela hi xitalo.”—2 Vakorinto 9:6.

Hosi yi ya emahlweni yi ku: “Moya-xiviri lowu hananaka wu ta nonisiwa, ni loyi a cheletaka van’wana mahala na yena u ta cheletiwa mahala.” (Swivuriso 11:25) Loko hi tirhisa nkarhi ni mali ya hina leswaku hi seketela vugandzeri bya ntiyiso, Yehovha u ta hi tsakela. (Vaheveru 13:15, 16) U ta ‘pfula tinyangwa ta ndhambhi ya matilo kutani a hi chululela nkateko, kukondza ku nga ha pfumaleki nchumu.’ (Malakiya 3:10) Wa nga vona nhluvuko wa moya wa malandza ya yena namuntlha!

Loko a nyikela xikombiso xin’wana xa ku hambana loku nga kona exikarhi ka ku navela ka lavo lulama ni lavo homboloka, Solomoni u ri: “Loyi a alaka ni mavele—vaaki va ta n’wi sandza, kambe ku ni nkateko enhlokweni ya loyi a pfumelaka leswaku ma xaviwa.” (Swivuriso 11:26) Ku xava swilo loko swi chipile kutani u swi hlayisa u ya swi xavisa loko minxavo se yi tlakukile, swi nga ku vuyerisa. Hambiloko wo vuyeriwa loko u swi xavisa hakatsongo-tsongo, hi ntolovelo vanhu a va n’wi rhandzi munhu wo tano, hikwalaho ka vutianakanyi bya yena. Hi hala tlhelo, munhu loyi a papalataka mimpindzulo leyikulu hi nkarhi lowu vanhu va pfumalaka, wa rhandzeka.

Loko hosi ya Israyele yi hi khutaza ku hambeta hi navela leswi nga swinene kumbe swo lulama, yi ri: “Loyi a lavaka leswinene u ta hambeta a lava vunene; kambe loko ku ri loyi a lavisisaka swo biha, swi ta n’wi wela. Loyi a tshembaka rifuwo rakwe—u ta wa; kambe lavo lulama va ta hluka kukota switluka.”—Swivuriso 11:27, 28.

Munhu Wo Lulama U Rhandziwa Hi Vanhu

Loko a kombisa ndlela leyi swiendlo swa vuphukuphuku swi nga ni vuyelo byo biha ha yona, Solomoni u ri: “Loko ku ri loyi a tisaka khombo endlwini yakwe, u ta kuma mheho.” (Swivuriso 11:29a) Swiendlo swo homboloka swa Akani swi ‘n’wi tisele khombo,’ naswona yena ni ndyangu wakwe va khandliwe hi maribye va fa. (Yoxuwa, ndzima 7) Namuntlha, nhloko ya ndyangu leyi nga Mukreste ni van’wana vandyangu wa yona va nga ha wela exidyohweni lexi nga endlaka leswaku va susiwa evandlheni ra Vukreste. Loko wanuna yoloye a tsandzeka ku fambisana ni milawu ya Xikwembu a tlhela a pfumelela swidyoho leswikulu endyangwini wakwe, u tisa khombo endlwini yakwe. Yena kumbexana ni van’wana endyangwini wakwe va ta susiwa evandlheni ra Vukreste tanihi vadyohi lava nga hundzukiki. (1 Vakorinto 5:11-13) Kutani xana u ta kuma yini? U ta va a lo vunga mheho ntsena.

Ndzimana yi ya emahlweni yi ku: “Xiphukuphuku xi ta va nandza wa munhu la tlhariheke embilwini.” (Swivuriso 11:29b) Leswi xiphukuphuku xi nga riki na vutlhari lebyi pfunaka, a xi nge nyikiwi vutihlamuleri lebyikulu. Ku tlula kwalaho, leswi xi nga kotiki ku lawula timhaka ta xona swi nga ha xi endla leswaku xi va ehansi ka munhu un’wana hi ndlela yo karhi. Xiphukuphuku xolexo xi nga ha va “nandza wa munhu la tlhariheke embilwini.” Kutani, i swa nkoka leswaku hi tirhisa vutlhari lebyi pfunaka eka hinkwaswo leswi hi swi endlaka.

Hosi yo tlhariha ya hi tiyisekisa: “Mihandzu ya munhu wo lulama i murhi wa vutomi, naswona loyi a tikumelaka mimoya-xiviri u tlharihile.” (Swivuriso 11:30) Leswi swi endlekisa ku yini? Ndlela leyi munhu wo lulama a vulavulaka ha yona a tlhela a tikhoma ha yona yi aka van’wana hi tlhelo ra moya. Kutani va khutazeka leswaku va tirhela Yehovha naswona va nga hetelela va kume vutomi lebyi Xikwembu xi byi tshembisaka.

‘Mudyohi U Ta Hakeriwa Swinene’

Hakunene swivuriso leswi boxiweke hala henhla swi hi khutaza ku byala ku lulama! Loko Solomoni a wu tirhisa hi ndlela yin’wana nsinya lowu wa nawu wa leswaku “xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, u ta tlhela a tshovela xona,” u te: “Waswivo! Lowo lulama—u ta kuma hakelo emisaveni. Swi ta va tano ngopfu eka lowo homboloka ni mudyohi!”—Swivuriso 11:31.

Hambiloko lowo lulama a endla matshalatshala yo endla leswi nga swinene, minkarhi yin’wana wa dyoha. (Eklesiasta 7:20) Hikwalaho ka swihoxo swa yena “u ta kuma hakelo” hi ku tshinyiwa. Kambe, ku vuriwa yini hi munhu wo homboloka loyi a endlaka swilo swo homboloka hi vomu kutani a nga endli matshalatshala yo tshika ndlela yakwe yo homboloka? Xana a nga faneriwi hi ku ‘kuma hakelo’ leyikulu—ku nga nxupulo lowukulu? Muapostola Petro u tsarile: “Loko swi nonon’hwa leswaku munhu wo lulama a ponisiwa, munhu la nga xiximiki Xikwembu ni mudyohi xana va nga voniwa ni ntshwati wa vona ke?” (1 Petro 4:18) Hikwalaho, minkarhi hinkwayo a hi tiyimiseleni ku tibyalela mbewu hi ku lulama.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Ku “xonga” ku tisele Abigayele ku “vangama”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 30]

‘Lowo homboloka u endla tihakelo ta vunwa, kambe lowo lulama u kuma tihakelo ta ntiyiso’

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

‘Byala hi xitalo, u tshovela hi xitalo’