“Nawu wa Lowo Tlhariha”—I Xihlovo Xa Vutomi
MUAPOSTOLA PAWULO u te: “Mawaku ku enta ka rifuwo ni vutlhari ni vutivi bya Xikwembu! Vuavanyisi bya xona a byi lavisiseki, ni tindlela ta xona a ti landzeleriseki!” (Varhoma 11:33) Naswona mupatriyaka wo tshembeka Yobo u te: “[Yehovha Xikwembu u] ni mbilu yo tlhariha.” (Yobo 9:4) Kunene a byi nge pimanisiwi na nchumu vutlhari bya Muvumbi wa matilo ni misava. Kambe ku vuriwa yini hi nawu kumbe Rito leri tsariweke ra Muvumbi loyi?
Mupisalema u yimbelele a ku: “Nawu wa Yehovha wu hetisekile, wu vuyisa moya-xiviri. Xitsundzuxo xa Yehovha xa tshembeka, xi tlharihisa la nga riki na ntokoto. Swileriso leswi humaka eka Yehovha swi lulamile, swi tsakisa mbilu; xileriso xa Yehovha xi basile, xi hatimisa mahlo.” (Pisalema 19:7, 8) Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u fanele a wu tlangele swinene ntiyiso wa marito wolawo! U te: “Nawu wa lowo tlhariha i xihlovo xa vutomi, leswaku wu kendlusa munhu entlhan’wini wa rifu.” (Swivuriso 13:14) Eka tindzimana to sungula ta 13 ta buku ya Swivuriso ndzima 13, Solomoni u kombise ndlela leyi ndzayo leyi kumekaka eRitweni ra Xikwembu yi nga hi pfunaka ha yona leswaku hi antswisa vutomi bya hina naswona hi papalata ku tihoxa ekhombyeni.
Vana La Amukelaka Ndzayo
Swivuriso 13:1 yi ri: “N’wana u tlharihile loko ku ri ni ndzayo ya tatana, kambe muhlekuri hi loyi a nga ku yingisangiki ku tshinyiwa.” Ndzayo ya tatana yi nga ha olova kumbe yi vava. Ro sungula yi nga ha ta tanihi ndzetelo, kambe loko yi honisiwa yi hetelela yi ri nxupulo. N’wana u tlharihile loko a amukela ndzayo ya tata wakwe.
Bibele yi vula leswaku “loyi Yehovha a n’wi rhandzaka wa n’wi tshinya” naswona “u ba un’wana ni un’wana la n’wi tekaka a ri n’wana.” (Vaheveru 12:6) Ndlela yin’wana leyi Tata wa hina wa le matilweni a yi tirhisaka ku hi tshinya ha yona i Rito ra yena leri tsariweke, ku nga Bibele. Loko hi xixima Bibele hi tlhela hi amukela leswi yi hi dyondzisaka swona, Rito ra yena ri va ri ri eku hi tshinyeni. Sweswo swa hi pfuna hikuva hinkwaswo leswi Yehovha a swi vulaka swi pfuna hina.—Esaya 48:17.
Hi nga tlhela hi tshinyiwa loko mupfumeri-kulorhi loyi a khathalaka hi vumoya bya hina a hi komba ndlela loko hi hambukile. Ndzayo yin’wana ni yin’wana leyi pfunaka, leyi pfumelelanaka ni Rito ra Xikwembu a yi fanelanga yi tekiwa yi ri leyi humaka eka munhu yoloye, kambe yi fanele yi tekiwa yi ri leyi humaka eka Xikwembu, ku nga Xihlovo-nkulu xa ntiyiso. Hi ta va hi tlharihile loko hi yi amukela yi ri leyi humaka eka Yehovha. Ndzayo yoleyo yi ta va yi ri eku hi pfuneni loko hi yi amukela ivi hi yi pfumelela yi kongomisa mianakanyo ya hina leswaku hi antswisa ndlela leyi hi twisisaka Matsalwa ha yona, kutani hi lulamisa tindlela ta hina. Swi tano ni hi ndzayo leyi hi yi kumaka eminhlanganweni ya Vukreste ni le ka minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni. Ku amukela leswi hi swi dyondzaka emaritweni wolawo lama tsariweke kumbe lawa hi byeriweke wona, i ndlela leyinene ya ku titshinya.
Kambe muhlekuri a nga swi lavi ku layiwa. Buku yin’wana yi ri: “Leswi a tibyeleke leswaku u tiva ngopfu a nga yi amukeli ndzayo.” A nga twi hambiloko a tshinyiwa—ku nga ndlela yin’wana ya ku laya leyi nga rhandzekiki. Kambe, xana u ta kala a kume xihoxo eka ndzayo ya Tatana? Yehovha a nga si tshama a endla xihoxo naswona a nge pfuki a xi endlile. Hi ku ala ndzayo, muhlekuri u tivitanela ku hlekuriwa. Solomoni u tirhise marito ma nga ri mangani lamanene leswaku a kombisa nkoka wa ku va munhu a va la amukelaka ndzayo.
Xiya Ririmi Ra Wena!
Hosi ya Israyele yi fanise nomu ni murhi lowu vekaka mihandzu leswaku yi kombisa nkoka wa ku kongomisiwa hi Rito ra Xikwembu loko hi vulavula. Yi te: “Munhu u ta dya leswinene emihandzwini ya nomu wakwe, kambe moya-xiviri [“ku navela ka,” nhlamuselo ya le hansi ya NW] wa lava va xengaka i madzolonga.” (Swivuriso 13:2) Mihandzu ya nomu i marito. Naswona munhu u tshovela leswi a swi byaleke hi marito ya yena. Xidyondzi xin’wana xi ri: “Loko marito ya yena ma vuriwe hi xikongomelo lexinene naswona ma vuriwe leswaku ku va ni xinakulobye eka yena ni vaakelani va yena, u ta tshovela leswinene, a tiphina hi vutomi lebyi tsakisaka byo rhula.” Kambe a swi vi tano eka muxengi. U lava ku vangela van’wana madzolonga ni ku va twisa ku vava. Leswi a kunguhataka madzolonga, wa rivala leswaku muhloti wa tinyarhi ti ta vuya hi yena. Mintlhamu ya rifu yi kwala nyongeni yakwe.
Solomoni u ya emahlweni a ku: “Loyi a rindzaka nomu wakwe u hlayisa moya-xiviri wakwe. Loyi a yi pfulaka swinene milomu yakwe—u ta lovisiwa.” (Swivuriso 13:3) Marito ya vuphukuphuku lama vuriwaka ma nga rhanganga ma dyeriwa marhambu ya nhloko ma nga onha ndhuma ya munhu, ma n’wi tlhava, ma onha vuxaka hambi ku ri ku n’wi vavisa enyameni. Ku phyaphyarha ku nga endla leswaku munhu a nga amukeleki eka Xikwembu, hikuva un’wana ni un’wana u ta tihlamulela eka Xikwembu hi leswi a swi vulaka. (Matewu 12:36, 37) Hakunene, ku xiyisisa leswi hi swi vulaka ku ta hi ponisa ekhombyeni. Kambe, hi yihi ndlela leyi hi nga dyondzaka ku rindza milomu ya hina ha yona?
Ndlela yin’wana yo olova i ku papalata ku vulavula ngopfu. Bibele yi ri: “Ku tlula nawu a ku pfumaleki emaritweni yo tala.” (Swivuriso 10:19) Ndlela yin’wana i ku rhanga hi anakanya hi leswi hi nga ta swi vula. Mutsari la huhuteriweke u ri: “U kona la vulavulaka handle ko anakanya ku fana ni ku tlhava ka banga.” (Swivuriso 12:18) Marito lama vuriwaka ma nga rhanganga ma ehleketiwa, ma nga tlhava loyi a ma vulaka ni lava n’wi yingiseke. Hikwalaho, Bibele yi hi nyika ndzayo leyi, leyi pfunaka: “Mbilu ya lowo lulama ya anakanyisisa leswaku a ta hlamula.”—Swivuriso 15:28.
Vana La Gingiritekaka
Solomoni u ri: “Lolo ri tikombisa ri navela, kambe moya-xiviri wa rona a wu na nchumu. Hambiswiritano, moya-xiviri wa la gingiritekaka wu ta nonisiwa.” (Swivuriso 13:4) Buku yin’wana yi ri: “Yinhla [ya xivuriso lexi] hi leswaku ku navela ntsena a ku pfuni nchumu nikatsongo, lexi lavekaka i ku gingiriteka. Malolo ma navela hi mahlo ntsena . . . kambe a ma kumi nchumu hikwalaho ka leswi ma tshameke hi mavoko.” Kambe, moya-xiviri wa la gingiritekaka wa eneriseka kumbe wu kuma leswi a swi navelaka—wa nonisiwa.
Ku vuriwa yini hi lava va tshamaka va nga tinyiketeli eka Yehovha hikwalaho ka leswi va nga laviki ku byarha vutihlamuleri? Va nga ha vonaka onge va swi navela ku hanya emisaveni leyintshwa ya Xikwembu, kambe i yini lexi kombisaka leswaku va tiyimisele ku endla swo karhi hi mhaka yoleyo? “Lava humaka enhlomulweni lowukulu” va fanele va kombisa ripfumelo exitlhavelweni xa Yesu xa nkutsulo, va tinyiketela eka Yehovha kutani va kombisa ku tinyiketela ka vona hi ku khuvuriwa ematini.—Nhlavutelo 7:14, 15.
Nakambe anakanya hi leswi lavekaka leswaku munhu a fanelekela ku va mulanguteri evandlheni. Entiyisweni Matsalwa ma swi bumabumela ku navela ku fanelekela ntirho lowu lowunene naswona ma swi khutaza. (1 Timotiya 3:1) Kambe a swi heleli hi ku navela ntsena. Ku fanelekela ntirho lowu swi lava ku hlakulela timfanelo leti lavekaka ni ndlela leyi wu faneleke wu endliwa ha yona. Sweswo swi lava leswaku u va la gingiritekaka.
Ku Lulama I Xisirhelelo
Munhu wo lulama u hlakulela timfanelo ta Xikwembu naswona u vulavula ntiyiso. Wa swi xiya leswaku ku hemba i ku tlula nawu wa Yehovha. (Swivuriso 6:16-19; Vakolosa 3:9) Emhakeni leyi, Solomoni u ri: “Lowo lulama u venga rito ra vunwa, kambe lavo homboloka va endla hi ndlela leyi nyumisaka kutani va tinyumisa hi voxe.” (Swivuriso 13:5) Lowo lulama a nga papalati vunwa ntsena; entiyisweni wa byi venga. Wa swi tiva leswaku hambiloko vunwa byi vonaka byi nga ri na khombo, byi onha vuxaka lebyinene lebyi vanhu va nga na byona. Tlhandlakambirhi, munhu la hembaka u endla leswaku a nga ha tshembiwi hi munhu. Lowo homboloka u endla swiendlo leswi nyumisaka hi ku hemba kumbe hi tindlela tin’wana, xisweswo a tinyumisa.
Ku kombisa leswaku swa vuyerisa ku endla leswinene emahlweni ka Xikwembu, hosi yo tlhariha yi ri: “Ku lulama ku hlayisa la nga riki na khombo endleleni yakwe, kambe vuhomboloki hi byona byi vavisaka mudyohi.” (Swivuriso 13:6) Ku lulama ku hlayisa munhu ku fana ni khokholo kasi vuhomboloki bya n’wi onha.
U Nga Tiendli Lexi U Nga Riki Xona
Ku kombisa leswaku hosi ya le Israyele yi twisisa leswi vanhu va nga xiswona, yi ri: “U kona la tiendlaka la fuweke kasi a nga na nchumu nikatsongo; u kona loyi a tiendlaka onge a nga na nchumu, kasi u ni swilo swo tala swa nkoka.” (Swivuriso 13:7) Swi nga endleka leswaku munhu a tifihla leswi a nga swona. Swisiwana swin’wana swi nga ha tiendla onge swi fuwile—kumbexana leswaku swi ta tibombisa, swi tiendla onge swilo swi swi fambela kahle kumbe leswaku swi tiendlela vito ntsena. Xigwili xi nga ha tiendla xisiwana.
Ku tiendla xigwili u ri xisiwana ni ku tiendla xisiwana u ri xigwili a swi lulamanga. Loko hi nga ri na mali ivi hi teka swimalana leswi hi nga na swona hi xava swilo swo durha leswaku hi vonaka onge hi hanya bya le ka byandlana, swi ta endla leswaku hina ni mindyangu ya hina hi nga swi koti ku kuma swilo leswi hi faneleke hi tihanyisa hi swona. Nakambe xigwili lexi tiendlaka onge i xisiwana xi nga ha tsotsomba, xi endla leswaku xi nga xiximeki naswona xi titsona ntsako lowu tisiwaka hi ku va la hananaka. (Mintirho 20:35) Ku tshembeka evuton’wini hi swona swi endlaka leswaku munhu a hanya kahle.
U Nga Naveli Swilo Leswikulu
Solomoni u ri: “Nkutsulo wa moya-xiviri wa munhu i rifuwo rakwe, kambe loyi a pfumalaka a nga ku yingisanga ku tshinyiwa.” (Swivuriso 13:8) Hi yihi dyondzo leyi tameriweke hi marito lawa ya vutlhari?
Ku fuwa swa pfuna hi tindlela to karhi kambe a swi vuli swona leswaku munhu u ta tshama a tsakile. Eminkarhini ya mangava leyi hi hanyaka eka yona, hakanyingi swigwili ni swirho swa mindyangu ya swona swi tikuma swi ri ekhombyeni ra ku tlhakisiwa kutani ku laveka leswaku ku humesiwa mali yo tala ya nkutsulo. Minkarhi yin’wana xigwili xi nga ha humesa mali yo tala ya nkutsulo leswaku xi ponisa vutomi bya xona kumbe bya xirho xa ndyangu wa xona. Kambe hakanyingi loyi a tlhakisiweke wa dlayiwa. Wolowo i nxungeto lowu tshamaka wu khomise swigwili gome.
Xisiwana a xi karhateki nikatsongo hi sweswo. Hambileswi xi nga vaka xi pfumala swilo swo tala leswi xigwili xi tiphinaka hi swona, ku nga va ku ri muhlolo loko xo tlhakisiwa. Lebyi i vuyelo byin’wana lebyi tisiwaka hi ku nga hlengeleti swilo swo tala leswi vonakaka ni ku nga heti nkarhi ni matimba ya hina hi hlongorisana ni rifuwo.—2 Timotiya 2:4.
Tsakela “Rivoni”
Solomoni u ya emahlweni a kombisa leswaku swa vuyerisa ku endla swilo hi ndlela leyi Yehovha a lavaka ha yona. U ri: “Ku vonakala ka lavo lulama ku ta tsaka; kambe rivoni ra lavo homboloka—ri ta timiwa.”—Swivuriso 13:9.
Rivoni ri fanekisela lexi hi tshembeleke eka xona leswaku xi voninga ndlela ya hina ya vutomi. ‘Rito ra Xikwembu i rivoni emilengeni ya lowo lulama ni ku vonakala endleleni ya yena.’ (Pisalema 119:105) Ri tamele vutivi ni vutlhari bya Muvumbi, leswi nga ta tshama swi ri kona hi masiku. Loko hi ri karhi hi ku twisisa kahle ku rhandza ka Xikwembu ni xikongomelo xa xona, hi ta ya hi voningeriwa swinene hi rivoningo ra moya leri hi kongomisaka. Mawaku ntsako lowu hi nga ta va na wona! Ha yini hi fanele ku hambukisiwa hi vutlhari bya misava kumbe “leswi vuriwaka ‘vutivi’ hi mavunwa”?—1 Timotiya 6:20; 1 Vakorinto 1:20; Vakolosa 2:8.
Loko ku ri lowo homboloka, ku nga khathariseki leswaku rivoni ra yena ri vonaka ri vangama hi ndlela yihi ni ndlela leyi swilo swi nga vonakaka swi n’wi fambela kahle ha yona, rivoni ra yena ri ta timiwa. U ta hetelela a ngungumela emunyameni laha swi nga kanakanisiki leswaku u ta khunguvanyeka. Tlhandlakambirhi, ‘a nge vi na vumundzuku.’—Swivuriso 24:20.
Kambe, hi fanele hi endla yini loko hi nga tiyiseki hi leswi hi faneleke hi swi endla eka swiyimo swo karhi? Ku vuriwa yini loko hi nga tiyiseki leswaku hi na wona mpfumelelo wo teka goza ro karhi? Swivuriso 13:10 ya tsundzuxa: “Munhu u vanga nyimpi hi ku tikukumuxa ntsena.” Ku endla swo karhi hi nga ri na vutivi kumbe hi nga ri na mpfumelelo i ku tikukumuxa, naswona handle ko kanakana hi ta tlulana milenge ni van’wana. Xana a swi nge vi swinene leswaku hi vutisa lava nga ni vutivi ni ku twisisa? Hosi yo tlhariha yi ri: “Eka lava va kanelaka swin’we ku ni vutlhari.”
Tivonele Eka Switshembiso Swa Vuxisi
Mali yi nga va mpfuno lowukulu. Ku va ni mali leyi ringaneke swa antswa ku ri ni ku hanya hi rikoko ra xilondza kumbe hi vusweti. (Eklesiasta 7:11, 12) Kambe ku nga va ku ri ku tixisa ku veka ntshembo eka rifuwo leri pindzuriweke hi tindlela ta vukanganyisi. Solomoni wa tsundzuxa: “Swilo swa nkoka leswi vangiwaka hi vuhava a swi talanga, kambe loyi a hlengeletaka hi voko hi yena la andzisaka.”—Swivuriso 13:11.
Hi xikombiso, anakanya hi ntlhamu wa ku gembula. Mugemburi a nga ha tirhisa mali ya yena leyi a nga lo kulula a n’watseka leswaku a yi kuma, a ri ni ntshembo wa leswaku loko a gembula u ta vuya a yi rhwale hi masaka. Kambe hakanyingi ndyangu wa yena wu sala wu ri evusiwaneni. Kutani ku endleka yini loko a wina? Leswi mali ya kona a nga yi tirhelangiki, swi nga endleka a yi tirhisa hi vusopfa. Tlhandlakambirhi, swi nga endleka a nga yi tivi ni ndlela leyi a faneleke a yi tirhisa ha yona. Xana rifuwo ra yena a ri nge nyamalali hi xihatla ku fana ni ndlela leyi a ri kumeke hi xihatla ha yona? Kasi rifuwo leri munhu a ri hlengeleteke hakatsongo-tsongo—hi ku endla ntirho lowunene—ri ya ri andza naswona ri tirhisiwa hi ndlela leyinene.
Solomoni u ri: “Ku langutela loku tlheriseriwaka endzhaku ku vabyisa mbilu, kambe xilo lexi naveriwaka i murhi wa vutomi loko xi kumeka.” (Swivuriso 13:12) Loko u langutele leswaku nchumu wo karhi wu hetiseka kambe wu nga hetiseki, u ta hela matimba naswona mbilu ya wena yi ta vabya. Hi swona leswi hi langutanaka na swona siku ni siku. Kambe, a swi tano hi switshembiso leswi sekeriweke eRitweni ra Xikwembu. Hi ni ntshembo lowu heleleke leswaku swi ta hetiseka. Hambiloko swi vonaka swi hlwela, a hi heli matimba.
Hi xikombiso, ha swi tiva leswaku misava leyintshwa ya Xikwembu yi kwala nyongeni. (2 Petro 3:13) Hi ku langutele hi mahlo-ngati ku hetiseka ka switshembiso swa Xikwembu naswona hi tsakile. Xana ku humelela yini loko nkarhi lowu ha ha rindzeleke ku hetiseka ka swona hi wu tirhisa “entirhweni wa Hosi,” hi khutaza vapfumeri-kulorhi ni ku aka vuxaka lebyikulu ngopfu na Yehovha? Ematshan’weni ya ku ‘vabya embilwini,’ hi tshama hi tsakile. (1 Vakorinto 15:58; Vaheveru 10:24, 25; Yakobo 4:8) Loko nchumu lowu ku nga khale hi wu rindzerile wu hetiseka, sweswo swi va murhi wa vutomi—wu endla leswaku hi nyanyuka naswona hi titwa hi phyuphyile.
Nawu Wa Xikwembu I Xihlovo Xa Vutomi
Loko Swivuriso 13:13 yi kombisa nkoka wa ku yingisa Xikwembu, yi ri: “Loyi a languteleke rito ehansi, ku ta tekiwa xitiyisekiso xa nandzu eka yena; kambe loyi a chavaka xileriso hi yena la nga [ta] hakeriwa.” Loko loyi a kolotaka a honisa rito hi ku tsandzeka ku hakela xikweleti xa yena, u ta tekeriwa leswi a endleke xitiyisekiso ha swona. Hilaha ku fanaka, hi ta lahlekeriwa hi swo karhi loko hi tsandzeka ku yingisa swileriso swa Xikwembu. I yini leswi hi nga ta lahlekeriwa hi swona?
“Nawu wa lowo tlhariha i xihlovo xa vutomi, leswaku wu kendlusa munhu entlhan’wini wa rifu.” (Swivuriso 13:14) Ku hanya hi nga kongomisiwi hi Yehovha, Xikwembu xa vutlhari hinkwabyo, swi fana ni ku hanya hi nga ri na nkongomiso lowu nga ta endla leswaku hi va ni vutomi byo antswa ni byo leha. Koloko ku ta va ku ri ku lahlekeriwa lokukulu! Kutani ndlela ya vutlhari eka hina i ku yingiserisisa Rito ra Xikwembu ni ku ri pfumelela leswaku ri kongomisa mianakanyo ya hina, swiendlo swa hina ni leswi hi swi vulaka.—2 Vakorinto 10:5; Vakolosa 1:10.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]
Ndlela leyinene ya ku titshinya i ku amukela ndzayo ya Matsalwa
[Swifaniso leswi nga eka tluka 24, 25]
“Mbilu ya lowo lulama ya anakanyisisa leswaku a ta hlamula”
[Swifaniso leswi nga eka tluka 24, 25]
Ku tshama hi khomekile “entirhweni wa Hosi” ku endla leswaku hi tshama hi tsakile