“Lowo Tlhariha U Xiyisisa Magoza Yakwe”

MUNHU wo tlhariha u tamela timhaka ni swiphiqo hi vutshila naswona u dya mabyongo, u endla swiboho leswi twalaka a tlhela a va ni matwisiselo lamanene, u ni nhloko a tlhela a va ni vuxiyaxiya, wa vonisisa a tlhela a tlhariha. A nga pfumali vutshembeki kumbe ku va ni makungu yo biha. Swivuriso 13:16 yi ri: “Un’wana ni un’wana wo tlhariha u ta endla swilo hi ku tiva.” Ina, vutlhari i mfanelo leyi tsakisaka.

Hi nga byi kombisa njhani vutlhari evuton’wini bya hina bya siku ni siku? Xana mfanelo leyi yi vonaka njhani eka minhlawulo leyi hi yi endlaka, ndlela leyi hi khomaka van’wana ha yona ni ndlela leyi hi angulaka ha yona eka swiyimo swo hambana-hambana? I vuyelo byihi lebyi kumiwaka hi vanhu vo tlhariha? Hi wahi makhombo lawa va ma papalataka? Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u nyikela tinhlamulo leti pfunaka ta swivutiso leswi, loko hi hlaya Swivuriso 14:12-25.a

Hlawula Ndlela Ya Wena Hi Vutlhari

Handle ko kanakana, ku endla minhlawulo leyinene ni leswaku swilo swi ku fambela kahle evuton’wini swi lava leswaku u va ni vuswikoti byo hambanisa leswinene eka leswo biha. Hambiswiritano, Bibele ya tsundzuxa: “Ku ni ndlela leyi lulameke emahlweni ka munhu, kambe endzhaku ka sweswo makumu ya yona i tindlela ta rifu.” (Swivuriso 14:12) Hikwalaho, hi fanele hi dyondza ku hambanisa leswi nga swinene hakunene eka swilo leswi ngo vonaka swi ri swinene. Xiga lexi nge “tindlela ta rifu” xi kombisa leswaku ti tele tindlela to tano ta vukanganyisi. Xiya swilo swin’wana leswi hi faneleke hi swi xiya hi tlhela hi swi papalata.

Vanhu va misava leyi lava fumeke va tlhela va va ni ndhuma hi ntolovelo va tekiwa va ri vanhu lava faneleke va xiximiwa. Leswi va nga ni ndhuma va tlhela va va ni timali swi nga ha endla onge ndlela leyi va endlaka swilo ha yona yi lulamile. Kambe, ku vuriwa yini hi tindlela leti vunyingi bya vanhu volavo va ti tirhisaka leswaku va kuma ndhuma kumbe rifuwo? Xana tindlela ta vona ti lulamile minkarhi hinkwayo ti tlhela ti tshembeka? Kutani ku ni vanhu van’wana lava ti hisekelaka swinene tidyondzo ta vukhongeri bya vona. Kambe, xana ku hiseka ka vona ku kombisa leswaku tidyondzo ta vona i ta ntiyiso?—Varhoma 10:2, 3.

Ndlela yi nga ha vonaka yi lulamile eka munhu. Loko hi endla swiboho leswi sekeriweke eka leswi hi vonaka swi lulamile hi ta va hi titshega hi mbilu, leyi kanganyisaka. (Yeremiya 17:9) Ripfalo leri nga leteriwangiki ri nga hi endla hi anakanya leswaku ndlela leyi hoxeke hi yona ndlela leyinene. Kutani, i yini lexi nga ta hi pfuna ku hlawula ndlela leyi faneleke?

Loko hi ta kuma ‘matimba ya ku twisisa lama leteriweke ku hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke’ hi fanele hi dyondza mintiyiso leyi dzikeke ya Rito ra Xikwembu hi ku hiseka. Ku tlula kwalaho, hi fanele hi letela matimba lawa “hi ku ma tirhisa” loko hi tirhisa misinya ya milawu ya Bibele. (Vaheveru 5:14) Hi fanele hi tivonela leswaku hi nga pfumeleli ndlela leyi vonakaka yi ri yinene yi hi hambukisa ‘egondzweni ro lala leri yisaka evuton’wini.’—Matewu 7:13, 14.

Loko “Mbilu . . . Yi Twa Ku Vava”

Xana hi nga tsaka loko hi nga ri na ku rhula ka mianakanyo? Xana ku hleka ni ku khana swi nga verhamisa ku vava lokukulu? Xana i vutlhari ku ringeta ku tirhisa xihoko leswaku u hunguta gome, kumbe ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha, kumbe ku ringeta ku rivala maxangu wolawo hi ku hanya hi ndlela ya vudlakuta? Nhlamulo i e-e. Hosi yo tlhariha yi ri: “Hambiloko mbilu yi hleka, yi nga ha va yi twa ku vava.”—Swivuriso 14:13a.

Ku hleka ku nga ha tumbeta ku vava, kambe a ku nge ku susi. Bibele yi ri: “Xin’wana ni xin’wana xi ni nkarhi wa xona lowu vekiweke.” Hakunene ku ni “nkarhi wa ku rila ni nkarhi wa ku hleka; nkarhi wa ku kalakala ni nkarhi wa ku tlula-tlula.” (Eklesiasta 3:1, 4) Loko gome ri hambeta ri ri kona, hi fanele hi teka magoza yo ri hlula, hi lava “nkongomiso wa vutshila” loko swi fanerile. (Swivuriso 24:6)b Ku hleka ni ku titsakisa i swa nkoka, kambe nkoka wa kona a wu nyawuli. Loko a tsundzuxa hi ku titsakisa loku nga fanelangiki ni ku tihungasa ku tlula mpimo, Solomoni u ri: “Makumu ya ku tsaka i gome.”—Swivuriso 14:13b.

La Pfumalaka Ripfumelo Ni Lonene—Va Enerisiwa Njhani?

Hosi ya le Israyele yi ya emahlweni yi ku: “Loyi a pfumalaka ripfumelo embilwini u ta enerisiwa hi makumu ya tindlela takwe, kambe munhu lonene hi makumu ya mintirho yakwe.” (Swivuriso 14:14) Xana loyi a pfumalaka ripfumelo ni lonene va enerisiwa hi vuyelo bya mintirho ya vona hi ndlela yihi?

Munhu la pfumalaka ripfumelo a nga na mhaka ni ku tihlamulela eka Xikwembu. Hikwalaho, ku endla leswi lulameke ematihlweni ya Yehovha a hi swa nkoka eka munhu la pfumalaka ripfumelo. (1 Petro 4:3-5) Munhu wo tano u enerisiwa hi vuyelo bya ku hlongorisa ka yena swilo leswi vonakaka. (Pisalema 144:11-15a) Hi hala tlhelo, munhu lonene u hisekela timhaka ta moya. Eka hinkwaswo leswi a swi endlaka, u namarhela mimpimanyeto leyinene ya Xikwembu. Munhu wo tano u tsakisiwa hi vuyelo bya yena hikuva Yehovha i Xikwembu xa yena naswona u tsaka swinene hileswi a tirhelaka La nge Henhla-henhla.—Pisalema 144:15b.

U Nga ‘Pfumeli Rito Rin’wana Ni Rin’wana’

Loko a kombisa ku hambana exikarhi ka tindlela ta lava nga riki na ntokoto ni ta lavo tlhariha, Solomoni u ri: “Un’wana ni un’wana la nga riki na ntokoto u pfumela rito rin’wana ni rin’wana, kambe lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.” (Swivuriso 14:15) Munhu wo tlhariha a nga xisiwi hi ku olova. Ematshan’weni yo tshemba xin’wana ni xin’wana lexi a xi twaka kumbe a pfumelela van’wana va n’wi endlela swiboho, u xiyisisa magoza yakwe hi vutlhari. Loko a kumisise mhaka hinkwayo, u endla swilo hi vutlhari.

Hi xikombiso, anakanya hi xivutiso lexi nge, “Xana Xikwembu xi kona?” La pfumalaka ntokoto u ta amukela vonelo leri tolovelekeke kumbe leswi vanhu lava dumeke va pfumelaka swona. Hi hala tlhelo, lowo tlhariha u tinyika nkarhi wa ku kambisisa timhaka. U anakanyisisa hi matsalwa yo tanihi Varhoma 1:20 na Vaheveru 3:4. Etimhakeni ta moya, munhu wo tlhariha a ngo namba a amukela leswi vuriwaka hi varhangeri va vukhongeri. U ‘kambisisa marito lama huhuteriweke ku vona loko ma huma eka Xikwembu.’—1 Yohane 4:1.

I vutlhari hakunene ku yingisa xitsundzuxo lexi nge u nga ‘pfumeli rito rin’wana ni rin’wana’! Lava va byarhisiweke vutihlamuleri bya ku tsundzuxa van’wana evandlheni ra Vukreste ngopfu-ngopfu va fanele va yingisa xitsundzuxo lexi. Munhu la nyikelaka ndzayo u fanele a tiva hinkwaswo leswi humeleleke. U fanele a yingiserisisa kutani a kumisisa mhaka hinkwayo leswaku ndzayo ya yena yi nga vi leyi nga twaliki kumbe a yima na munhu un’wana.—Swivuriso 18:13; 29:20.

“Munhu La Nga Ni Vuswikoti Byo Ehleketa Wa Vengiwa”

Loko yi vulavula hi ku hambana kun’wana loku nga kona exikarhi ka lowo tlhariha ni xiphukuphuku, hosi ya le Israyele yi ri: “Lowo tlhariha wa chava kutani a fularhela vubihi, kambe xihunguki xa hlundzuka kutani xi titshemba. Loyi a hatliselaka ku hlundzuka u ta endla vuphukuphuku, kambe munhu la nga ni vuswikoti byo ehleketa wa vengiwa.”—Swivuriso 14:16, 17.

Munhu wo tlhariha u chava vuyelo bya ku landzela ndlela leyi hoxeke. Hikwalaho, u ni vuxiyaxiya naswona u tlangela ndzayo yin’wana ni yin’wana leyi n’wi pfunaka ku papalata vubihi. Xiphukuphuku a xi na kona ku chava ko tano. Leswi xi titshembaka, hi ku tikurisa xi honisa ndzayo leyi humaka eka van’wana. Leswi a hlundzukaka hi ku olova, munhu wo tano u endla swilo swa vuphukuphuku. Kambe ha yini munhu la nga ni vuswikoti byo ehleketa a vengiwa?

Xiga xa ririmi ro sungula lexi hundzuluxeriweke va ku “vuswikoti byo ehleketa” xi ni tinhlamuselo timbirhi. Nhlamuselo leyinene yi nga vula ku twisisa kumbe vutlhari. (Swivuriso 1:4; 2:11; 3:21) Kumbe loko ku tirhisiwa nhlamuselo yo biha, xiga lexi xi nga vula mianakanyo yo homboloka kumbe yo biha.—Pisalema 37:7; Swivuriso 12:2; 24:8.

Loko xiga lexi nge “munhu la nga ni vuswikoti byo ehleketa” xi vula muendli wa makungu yo biha, a swi tiki ku vona leswaku ha yini munhu wo tano a vengiwa. Hambiswiritano, xana a hi ntiyiso leswaku munhu la twisisaka na yena a nga ha vengiwa hi lava pfumalaka mfanelo leyi? Hi xikombiso, lava tirhisaka matimba ya vona yo anakanya kutani va hlawula ku “[nga vi] xiphemu xa misava” va vengiwa hi misava. (Yohane 15:19) Vantshwa lava nga Vakreste lava tirhisaka vuswikoti bya vona byo anakanya kutani va lwisana ni ntshikilelo wa tintangha lowu nga ni khombo leswaku va papalata mahanyelo yo biha, va hlekuriwa. Ntiyiso wa mhaka hileswaku vagandzeri va ntiyiso va vengiwa hi misava, leyi nga ehansi ka matimba ya Sathana Diyavulosi.—1 Yohane 5:19.

“Vanhu Vo Biha Va Ta Boheka Ku Nkhinsama”

Lavo tlhariha va hambanile ni lava nga riki na ntokoto na hi ndlela yin’wana. “Lava nga riki na ntokoto kunene va ta kuma vuphukuphuku, kambe lavo tlhariha va ta rhwala vutivi byi va xifunengeto xa nhloko.” (Swivuriso 14:18) Leswi va pfumalaka ku twisisa, lava nga riki na ntokoto va hlawula swilo swa vuphukuphuku. Leswi swi va tshamelo maxelo eka vona. Hi hala tlhelo, vutivi byi sasekisa lavo tlhariha tanihi leswi harhi yi fundzhaka hosi.

Hosi yo tlhariha yi ri: “Vanhu vo biha va ta boheka ku nkhinsama emahlweni ka lavanene, ni vanhu vo homboloka etinyangweni ta lowo lulama.” (Swivuriso 14:19) Hi marito man’wana, lavanene va ta hetelela va hlule lavo homboloka. Xiya ku andza ka nhlayo ya vanhu va Xikwembu swin’we ni vutomi lebyinene lebyi va tiphinaka ha byona. Vakaneti van’wana loko va vona mikateko leyi kumiwaka hi malandza ya Yehovha va ta boheka ku “nkhinsama” eka wansati wo fanekisela wa Yehovha wa le tilweni, loyi a yimeriwaka hi masalela lama totiweke hi moya lama ha riki laha misaveni. Hambiloko va nga pfumeli loko Armagedoni yi nga si fika, vakaneti lava va ta boheka ku pfumela leswaku xiphemu xa laha misaveni xa nhlengeletano ya Xikwembu entiyisweni xi yimela xiphemu xa le tilweni.—Esaya 60:1, 14; Vagalatiya 6:16; Nhlavutelo 16:14, 16.

‘Ku Komba Tintswalo Eka Lava Xanisekaka’

Loko a vulavula hi mukhuva lowu vanhu va nga na wona, Solomoni u ri: “Loyi a pfumalaka u vengiwa ni hi munhu-kulobye, kambe va tele vanakulobye va munhu la fuweke.” (Swivuriso 14:20) Sweswo hi leswi vanhu lava nga hetisekangiki va endlaka swona! Leswi va voyameleke eka ku va ni vutianakanyi, va tala ku rhandza swifumi ku ri ni swisiwana. Hambileswi vanghana va munhu la fumeke va nga tala, i va xinkarhana ku fana ni rifuwo ra yena. Hikwalaho, hi fanele hi papalata ku tiendlela vanghana hi mali kumbe hi vukanganyisi.

Ku vuriwa yini loko hi tikambela ivi hi kuma leswaku hi rhandza ku tsakeriwa hi swifumi kutani hi langutela swisiwana ehansi? Hi fanele hi swi xiya leswaku Bibele ya swi sola ku kombisa moya wo tano. Yi ri: “Loyi a n’wi langutelaka ehansi munhu-kulobye wa dyoha, kambe wa tsaka loyi a va kombaka tintswalo lava xanisekaka.”—Swivuriso 14:21.

Hi fanele hi va anakanyela lava kokaka exilogweni. (Yakobo 1:27) Hi nga swi endlisa ku yini leswi? Hi nga va nyika “swa ku hanya ha swona swa misava leyi,” leswi nga katsaka mali, swakudya, ndhawu yo tshama eka yona, swiambalo ni nyingiso. (1 Yohane 3:17) Wa tsaka la tsakelaka vanhu vo tano, hikuva “ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.”—Mintirho 20:35.

Xana Va Ta Helela Kwihi?

Nsinya wa nawu lowu nge “xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, u ta tlhela a tshovela xona” wu tirha eka munhu wo tlhariha ni le ka xiphukuphuku. (Vagalatiya 6:7) Lowo tlhariha u endla leswinene; xiphukuphuku xi kunguhata mano. Hosi yo tlhariha ya vutisa: “Xana lava va kunguhataka mano yo biha a va tsendzeleki?” Va tsendzeleka hakunene; va “lahleka.” (An American Translation) “Kambe ku ni musa wa rirhandzu ni ntiyiso eka lava va kunguhataka leswinene.” (Swivuriso 14:22) Lava va endlaka leswinene va tsakela xinghana ni van’wana swin’we ni musa wa rirhandzu wa Xikwembu.

Loko a hlanganisa ku humelela ni ku tirha hi matimba ni ku tsandzeka ni ku vulavula ngopfu ni ku nga tirhi ngopfu, Solomoni u ri: “Ku ni vuyelo lebyinene eka ku tikarhata ka muxaka wun’wana ni wun’wana, kambe rito ra milomu ntsena ri helela eku pfumaleni.” (Swivuriso 14:23) Nsinya lowu wa nawu entiyisweni wu tirha eka ku tikarhatela ka hina swilo swa moya. Loko hi tirha hi matimba evutirhelini bya Vukreste, hi tshovela vuyelo bya ku tivisa vanhu van’wana ntiyiso lowu ponisaka vutomi wa Rito ra Xikwembu. Ku hetisisa xiavelo xin’wana ni xin’wana xa swa le tilweni hi ku tshembeka swi endla leswaku hi kuma ntsako ni ku eneriseka.

Swivuriso 14:24 yi ri: “Harhi ya lavo tlhariha i rifuwo ra vona; vuphukuphuku bya swihunguki i vuphukuphuku.” Leswi swi nga ha vula leswaku vutlhari lebyi lavo tlhariha va tikarhatelaka ku byi kuma i rifuwo ra vona, naswona ra va fundzha kumbe ri va sasekisa. Hi hala tlhelo, swiphukuphuku swi kuma vuphukuphuku ntsena. Hi ku ya hi buku yin’wana ya tinhlamuselo, xivuriso lexi xi nga ha ringanyeta leswaku “rifuwo i xikhaviso eka lava ri tirhisaka kahle . . . [kasi] swiphukuphuku swo va ni vuphukuphuku bya swona ntsena.” Lexi salaka hileswaku lowo tlhariha swilo swi n’wi fambela kahle ku tlula xiphukuphuku.

Hosi ya le Israyele yi ri: “Mbhoni ya ntiyiso yi kutsula mimoya-xiviri, kambe muxisi u tisungulela mavunwa manene.” (Swivuriso 14:25) Hambiloko sweswo swi ri ntiyiso emhakeni yo avanyisa, xiya ndlela leyi swi tirhaka ha yona evutirhelini bya hina. Ntirho wa hina wo chumayela hi Mfumo ni wa ku endla vadyondzisiwa wu katsa ku nyikela vumbhoni eka ntiyiso wa Rito ra Xikwembu. Vumbhoni byolebyo byi ntshunxa vanhu va timbilu letinene evukhongerini bya mavunwa kutani byi ponisa vutomi bya vona. Hi ku nyikela nyingiso lowu hambetaka eka hina ni le ku dyondziseni ka hina, hi ta tiponisa hi tlhela hi ponisa lava va hi yingisaka. (1 Timotiya 4:16) Loko hi ri karhi hi hambeta hi endla leswi, a hi xalamukeleni ku kombisa vutlhari evuton’wini bya hina hinkwabyo.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Swa hi boha ku dyondza mintiyiso leyi enteke hi ku hiseka leswaku hi ta kota ku hambanisa leswinene ni leswo biha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Xana ku hlongorisa swilo leswi vonakaka swa enerisa hakunene?