“Un’wana Ni Un’wana La Yingisaka Ku Tshinyiwa U Tlharihile”
“TISA mbilu ya wena endzayweni ni ndleve ya wena emaritweni ya vutivi,” ku vula Swivuriso 23:12. Eka tsalwa leri, ‘ndzayo’ kumbe ku leteriwa hi tlhelo ra mahanyelo, swi katsa ku titshinya ni ku tshinyiwa hi vanhu van’wana. Ku tshinya ko tano ku lava u tiva leswi faneleke ku lulamisiwa ni ndlela leyi u nga swi lulamisaka ha yona. Hikwalaho, ‘marito ya vutivi’ lama humaka exihlobyeni lexo tshembeka i ya nkoka loko ku nyikeriwa ndzayo.
Buku ya Bibele ya Swivuriso i xihlovo lexinene xa marito ya vutlharhi. Swivuriso leswi tsariweke eka yona swi endla “leswaku munhu a tiva vutlhari ni ndzayo, . . . a amukela ndzayo leyi nyikaka ku twisisa, ku tshembeka, vuavanyisi ni vunene.” (Swivuriso 1:1-3) Hi endla kahle loko hi swi ‘yingisa.’ Swivuriso ndzima 15 yi nyikela ndzayo leyinene malunghana ni ku lawula ku hlundzuka, ku tirhisa ririmi ni ku dyondzisa van’wana. A hi kambisiseni tindzimana tin’wana eka ndzima yoleyo.
I Yini Lexi ‘Tlherisaka Vukarhi’?
Loko a hlamusela ndlela leyi marito lama vuriweke ma nga vangaka ku hlundzuka kumbe vukarhi ha yona, Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u ri: “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi, kambe rito leri tlhavaka ri pfuxa ku hlundzuka.” (Swivuriso 15:1) Rito leri nge ku “hlundzuka” ri tirhisiwa ku hlamusela nsusumeto wa matimba kumbe n’wangulo lowu nga tsakisiki. Rito “vukarhi” ri hlamuseriwa tanihi “mintlhaveko leyi kombisaka ku hlundzuka ngopfu leyi swi tikaka swinene ku yi lawula.” Xana xivuriso lexi xi nga hi pfuna njhani leswaku hi langutana ni ku hlundzuka ka munhu un’wana swin’we ni ku lawula ku hlundzuka ka hina vini?
Marito ya vukarhi lama tlhavaka ma nga endla leswaku xiyimo xi nyanya ku biha. Kasi nhlamulo yo olova hakanyingi yi kota ku rhurisa mbilu. Hambiswiritano, hakanyingi ku kombisana ni munhu la hlundzukeke a swi olovi. Kambe, swa pfuna loko hi ringeta ku twisisa swilo leswi n’wi hlundzukiseke. Bibele yi ri: “Kunene ku twisisa ka munhu ku vohlisa ku hlundzuka kakwe, naswona swi sasekile eka yena loko a nga wu tluli nawu.” (Swivuriso 19:11) Xana swi nga endleka leswaku munhu wo karhi a hlundzuka hileswi a nga titshembiki kumbe hileswi a lavaka ku yingiseriwa? Leswi hi swi vuleke kumbe ku swi endla swi nga endleka swi nga ri swona leswi n’wi hlundzukiseke. Loko hi hlangana ni munhu la hlundzukeke evutirhelini bya Vukreste, xana sweswo hakanyingi a swi vangiwi hileswi n’wini wa muti a byeriweke mavunwa malunghana ni tidyondzo ta hina kumbe hileswi a xisiweke hi tidyondzo tin’wana leti hoxeke? Xana hi fanele hi holova ni n’wini wa muti loko a hi hlundzukela? Hambiloko leswi hlundzukiseke munhu wo karhi swi nga tiviwi, ku hlamula hi marito lama tlhavaka swi nga kombisa leswaku hi tsandzeka ku tikhoma. Ku hlamula hi ndlela yoleyo swi fanele swi papalatiwa.
Ndzayo yo nyikela nhlamulo yo olova nakambe i ya nkoka loko swi ta emhakeni yo lawula ku hlundzuka ka hina. Hi nga tirhisa ndzayo yo tano hi ku dyondza ku phofula mintlhaveko ya hina hi ndlela leyi nga hlundzukisiki lava hi va phofulelaka yona. Loko hi angula swirho swa ndyangu, ematshan’weni yo vulavula hi ku kariha kumbe hi va poyila, hi nga endla matshalatshala yo phofula mintlhaveko ya hina hi ndlela yo olova. Hakanyingi marito ya vukarhi ma pfuxa timholovo. Loko hi vulavula ni munhu hi ndlela ya musa malunghana ni ndlela leyi hi titwaka ha yona hi nchumu wo karhi, u ta swi vona leswaku a hi n’wi komba-kombi hi tintiho, naswona sweswo swi nga n’wi susumetela ku kombela ku rivaleriwa.
“Ririmi Ra Lavo Tlhariha Ri Endla Leswinene”
Ku tikhoma swi khumba ndlela leyi hi vulavulaka ha yona kun’we ni leswi hi swi vulaka. Solomoni u ri: “Ririmi ra lavo tlhariha ri endla leswinene hi vutivi, kambe nomu wa lavo hunguka wu phyaphyarha vuphukuphuku.” (Swivuriso 15:2) Xana a hi ‘endli leswinene hi vutivi’ loko hi navela ku pfuna van’wana kutani hi vulavula na vona hi xikongomelo xa Xikwembu na hi malunghiselelo ya xona lamanene? Xiphukuphuku xa tsandzeka ku endla leswi hikuva xi pfumala vutivi.
Loko a nga si nyikela ndzayo leyi engetelekeke malunghana ni ku tirhisa ririmi, Solomoni u nyikela nhlamuselo yin’wana leyi tlhontlhaka mianakanyo. “Mahlo ya Yehovha ma le ndhawini yin’wana ni yin’wana, ma tshama ma langute lavo biha ni lavanene.” (Swivuriso 15:3) Hi nga tsaka hi sweswo hikuva ha tiyisekisiwa: “Loko ku ri Yehovha, mahlo yakwe ma famba-famba emisaveni hinkwayo leswaku a kombisa ntamu wakwe eka lava mbilu ya vona yi hetisekeke eka yena.” (2 Tikronika 16:9) Xikwembu xa swi tiva loko hi endla leswinene. Nakambe xa va vona lava endlaka swilo swo biha naswona va ta tihlamulela hikwalaho ka swona.
Solomoni u ye emahlweni a kandziyisa nkoka wo va ni ririmi ro olova, a ku: “Ririmi ro olova i murhi wa vutomi, kambe loko ri soholokile ri tshova moya.” (Swivuriso 15:4) Xiga lexi nge “murhi wa vutomi” xi kombetela eka swilo leswi nga ni matimba ya ku hanyisa ni ku tiyisa. (Nhlavutelo 22:2) Marito yo olova ya munhu wo tlhariha ma phyuphyisa moya wa lava ma twaka. Ma tsakisa eka vona. Kasi ririmi leri kanganyisaka kumbe leri hombolokeke ri tshova moya wa lava ri twaka.
Ku Yingisa Ndzayo Ni Ku “Hangalasa Vutivi”
Hosi yo tlhariha yi ye emahlweni yi ku: “Un’wana ni un’wana la nga xiphukuphuku a nga yi chavi ndzayo ya tata wakwe, kambe un’wana ni un’wana la yingisaka ku tshinyiwa u tlharihile.” (Swivuriso 15:5) Munhu a nga swi kotisa ku yini ku ‘yingisa ku tshinyiwa’ loko a nga tshinyiwanga ku sungula? Xana tsalwa leri a ri vuli swona leswaku ndzayo yi fanele ku nyikeriwa loko yi laveka? Endyangwini, vatswari—ngopfu-ngopfu vatatana—hi vona lava nga ni vutihlamuleri byo nyikela ndzayo naswona n’wana u fanele a yi yingisa. (Vaefesa 6:1-3) Hambiswiritano, malandza hinkwawo ya Yehovha ma tshinyiwa hi ndlela yo karhi. Vaheveru 12:6 yi ri: “Loyi Yehovha a n’wi rhandzaka wa n’wi tshinya; entiyisweni, u ba un’wana ni un’wana la n’wi tekaka a ri n’wana.” Ndlela leyi hi angulaka ha yona loko hi tshinyiwa yi kombisa loko hi tlharihile kumbe loko hi ri swiphukuphuku.
Loko a hlamusela mhaka yin’wana leyi hambaneke, Solomoni u ri: “Milomu ya lavo tlhariha yi tshamela ku hangalasa vutivi, kambe mbilu ya lavo hunguka a yi tano.” (Swivuriso 15:7) Ku hangalasa vutivi swi fana ni ku haxa mbewu. Eminkarhini ya khale, murimi a a nga haxi mbewu hinkwayo endhawini yin’we. Ematshan’weni ya sweswo, a a haxa mbewu yo hlayanyana ensin’wini hinkwayo. Hikwalaho swa fana ni ku hangalasa vutivi. Hi xikombiso, loko hi hlangana ni munhu wo karhi evutirhelini, ku ta va ku nga ri vutlhari ku gandlela munhu yoloye hi rungula ro tala ra Bibele hi nkarhi wun’we. Kambe, munhu wo tlhariha wa tikhoma loko a vulavula. U “hangalasa” vutivi hakatsongo-tsongo, a tlhuvutsa yinhla yin’we ya ntiyiso wa Bibele ku sungula kutani a dzika eka yona, a ri karhi a xiyisisa ndlela leyi loyi a n’wi yingisaka a angulaka ha yona. Xikombiso xa hina lexinene, Yesu Kreste, u endle tano loko a vulavula ni wansati wa Musamariya.—Yohane 4:7-26.
Ku nyika vutivi swi katsa ku vula swilo swo karhi leswi dyondzisaka ni leswi pfunaka. Munhu u fanele a lunghiselela kahle loko a lava leswaku marito lawa a ma vulaka ma dyondzisa ni ku khutaza. Hikwalaho, “mbilu ya lowo lulama ya anakanyisisa leswaku a ta hlamula.” (Swivuriso 15:28) Kunene i swa nkoka leswaku marito ya hina ma fana ni mpfula leyi naka kahle yi tsakamisa misava ni leyi pfunaka, leyi nga faniki ni nambu lowu hobomulanaka lowu khukhulaka nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga endleleni ya wona!
‘Kwetsimani Eku Tikhomeni’
Ku hangalasa vutivi malunghana na Yehovha ni xikongomelo xa yena swin’we ni ku n’wi nyika “mbhandzu wa milomu” tanihi “xitlhavelo xa ku dzunisa” i ndlela ya vutlhari hakunene. (Vaheveru 13:15) Hambiswiritano, leswaku xitlhavelo xo tano xi amukeleka eka Yehovha, hi fanele hi ‘kwetsima eku tikhomeni ka hina hinkwako.’ (1 Petro 1:14-16) Hi ku tirhisa swivuriso swimbirhi leswi hambaneke, Solomoni u hi lemukisa ntiyiso lowu wa nkoka. U ri: “Xitlhavelo xa lavo homboloka i nchumu lowu nyenyetsaka eka Yehovha, kambe xikhongelo xa lavo lulama xa n’wi tsakisa. Ndlela ya lowo homboloka i nchumu lowu nyenyetsaka eka Yehovha, kambe u rhandza loyi a endlaka swo lulama.”—Swivuriso 15:8, 9.
Xana lava hambukaka egondzweni ra vutomi va ku languta njhani ku tshinyiwa, naswona vuyelo byi ta va byihi? (Matewu 7:13, 14) “Ndzayo yi bihile eka loyi a tshikaka ndlela; un’wana ni un’wana la vengaka ku tshinyiwa u ta fa.” (Swivuriso 15:10) Ematshan’weni yo amukela ndzayo leyi humaka eka lava nga ni vutihlamuleri evandlheni ra Vukreste kutani va hundzuka swi huma embilwini, van’wana lava landzelaka ndlela yo biha va hlawula ku hambuka endleleni yo lulama. Hakunene sweswo i vuphukuphuku! Hi ku ya hi An American Translation, xivuriso lexi xi ri: “Ku tshinya loku vavaka ku rindze munhu loyi a hambukaka endleleni yo lulama; loyi a vengaka ku tshinyiwa u ta lova.”
Xana ku vuriwa yini hi munhu loyi a tikombaka onge u amukela ndzayo kambe entiyisweni a yi venga? Ni sweswo a hi vutlhari. Hosi ya le Israyele yi ri: “Sheol ni ndhawu ya ndzoviso swi le mahlweni ka Yehovha. Ngopfu-ngopfu timbilu ta vana va vanhu!” (Swivuriso 15:11) Hi ndlela yo fanekisela, Xikwembu lexi hanyaka xi le kule swinene na Sheol, ndhawu ya lava feke. Hambiswiritano, yi le mahlweni ka xona. Xi tiva vanhu hinkwavo lava nga eSheol ni timfanelo ta vona, naswona xi ni matimba ya ku va pfuxa eku feni. (Pisalema 139:8; Yohane 5:28, 29) Kunene swa n’wi olovela Yehovha ku tiva leswi nga etimbilwini ta vanhu! Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Swilo hinkwaswo swi lo dla, swi paluxeka erivaleni ematihlweni ya loyi hi nga ta tihlamulela eka yena.” (Vaheveru 4:13) U nga kanganyisa munhu ku nga ri Xikwembu.
Munhu loyi a alaka ku tshinyiwa a nga vengi ndzayo ntsena kambe u venga ni loyi a n’wi tshinyaka. Solomoni u ri: “Muhlekuri a nga n’wi rhandzi loyi a n’wi tshinyaka.” Loko a kandziyisa mhaka leyi, u boxa yinhla yin’wana leyi nga ni nhlamuselo leyi fanaka, a ku: “A nge yi eka lavo tlhariha.” (Swivuriso 15:12) A ku na ntshembo wa leswaku munhu wo tano u ta lulamisa ndlela ya yena!
Ku Va Ni Langutelo Lerinene
Rito leri nge “mbilu,” ri hlanganisa swivuriso swinharhu leswi landzelaka swa Solomoni. Loko yi hlamusela ndlela leyi mimombo ya hina yi kombisaka mintlhaveko ya hina ha yona, hosi yo tlhariha yi ri: “Mbilu leyi tsakeke yi endla leswaku mombo wu languteka wu tsakile, kambe moya wa tshoveka hikwalaho ka ku vava ka mbilu.”—Swivuriso 15:13.
I yini lexi nga vavisaka mbilu? Bibele yi ri: “Ku vilela embilwini ya munhu hi kona loku nga ta yi tshova [hi gome].” (Swivuriso 12:25) Xana hi nga endla yini leswaku hi nga hetiwi matimba hi swilo leswi nga tsakisiki evuton’wini? Ematshan’weni yo ehleketa ngopfu hi swiyimo leswi hi nga riki na wona matimba yo swi lawula, hi nga anakanyisisa hi mikateko yo tala ya moya leyi Yehovha a hi nyikaka yona sweswi, hi anakanya ni hi leswi a nga ta hi endlela swona enkarhini lowu taka. Sweswo swi ta hi tshineta eka yena. Ina, ku tshinela eka “Xikwembu lexi tsakeke” swi ta tisa ntsako eka timbilu ta hina leti tshovekeke.—1 Timotiya 1:11.
Ku engetela kwalaho, rungula ra Bibele i xihlovo lexikulu xa nchavelelo ni ntsako. Mupisalema u vulavule hi ku kateka ka munhu la “tsakela[ka] nawu wa Yehovha, naswona nawu wakwe u wu hlaya hi rito ra le hansi vusiku ni nhlikanhi.” (Pisalema 1:1, 2) Hambiloko hi vavisekile embilwini, loko hi hlaya Bibele ni ku anakanyisisa hi leswi yi swi vulaka swi ta hi khutaza. Nakambe Xikwembu xi hi nyike ntirho wo chumayela. Ha tiyisekisiwa leswaku “lava va byalaka mbewu hi mihloti va ta tshovela hi ku huwelela ka ku tsaka.”—Pisalema 126:5.
Solomoni u ri: “Mbilu leyi twisisaka hi leyi yi lavisisaka vutivi, kambe nomu wa vanhu vo hunguka wu hlohlotela vuphukuphuku.” (Swivuriso 15:14) Xivuriso lexi xi hi kombisa ku hambana lokukulu exikarhi ka ndzayo ya munhu wo tlhariha ni ya xiphukuphuku. Loko a nga si nyikela ndzayo, munhu la nga ni mbilu leyi twisisaka u lavisisa vutivi. U yingisela hi vurhonwana kukondza a yi twisisa kahle mhaka ya kona. U kambisisa Matsalwa leswaku a kuma milawu ni misinya ya milawu leyi fambisanaka ni xiyimo xa kona. Ndzayo yakwe yi sekeriwe hi ku helela eRitweni ra Xikwembu. Kambe xiphukuphuku a xi tikarhati hi ku kumisisa ntiyiso wa mhaka naswona xi vula xikan’we-kan’we leswi xi swi ehleketaka. Hikwalaho, loko hi lava ndzayo, i vutlhari ku ya eka vanhu lava nga ni vutivi, lava wupfeke ematshan’weni yo ya eka lava nga vaka va ri ni mboyamelo wo hi byela leswi hi lavaka ku twa swona. I nkateko swinene ku va ni “tinyiko leti nga vanhu” evandlheni ra Vukreste, leti “lavisisaka vutivi” ti nga si nyikela ndzayo!—Vaefesa 4:8.
Xivuriso lexi landzelaka xi hlamusela vuyelo lebyinene bya ku va ni langutelo lerinene. Hosi ya le Israyele yi ri: “Hinkwawo masiku ya la xanisekaka ma bihile; kambe loyi a nga ni mbilu leyinene u tshama a ri ni nkhuvo.” (Swivuriso 15:15) Evuton’wini ku ni minkarhi ya ku khana ni ntsako, maxangu ni swirilo. Loko hi anakanya hi swo biha ntsena, hi ta tshama ri hi enhlomulweni, naswona masiku hinkwawo hi ta dya mbitsi hi xeva hi nhlomulo. Kambe loko minkarhi hinkwayo hi anakanyisisa hi mikateko ya hina vini ni ntshembo lowu hi nyikiweke wona hi Xikwembu hi ta tshama hi tsakile, hi nga karhateki ngopfu hi maxangu ya vutomi lawa hi langutanaka na wona. Ku va ni langutelo lerinene swi endla leswaku hi kota ku ‘tshama hi ri ni nkhuvo.’
Kutani a hi ringeteni hi matimba ku xixima ndzayo. A hi pfumeleleni ndzayo yi khumba mintlhaveko, mavulavulelo ni swiendlo swa hina, yi tlhela yi khumba ni langutelo ra hina.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]
“Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Vatswari va ni vutihlamuleri byo nyikela ndzayo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
“Milomu ya lavo tlhariha yi tshamela ku hangalasa vutivi”