U Nga Tshama U Tengile Emisaveni Leyo Biha

WANUNA loyi a a ri ni ntima wo n’wi fanela naswona a a ri mbhuri. Nsati loyi a a ri ni vuswikoti naswona a ri phyembye. A va tirha ekhampanini yin’we. Nsati loyi u n’wi koke mahlo. Kasi nuna loyi a a tshamela ku n’wi bumabumela. A va xavelana ni tinyiko. Makhati ma nga ri mangani se a va rhandzana. U tsutsume nsati wakwe a ya eka yena. Emakumu nsati loyi a tsutsumeleke eka yena u endle xiboho xo tshama ni nuna wa yena ni ku herisa vuxaka bya yena ni xigangu xakwe. U ringete ku tlhelela eka nsati wa yena, kambe ku nga ri hi mbilu hinkwayo. Hambiswiritano, leswi a a nga tisoli hi mbilu hinkwayo, a nga swi kotanga ku vuyetela vukati bya yena. Un’wana ni un’wana u ye emahlweni ni vutomi byakwe, hambileswi swi va fambeleke ximatsi.

Mahanyelo lamanene hi tlhelo ra rimbewu a ma ha tekiwi tanihi nchumu lowunene eka misava leyi. Ku hlongorisa ntsako ni ku eneriseka handle ko tikhoma swi vonaka se ku ri tshamelo-maxelo. The New Encyclopædia Britannica yi ri: “Vuoswi byi vonaka byi ri kona hinkwako naswona minkarhi yin’wana byi tolovelekile ku fana ni vukati.”

Kambe, Yehovha Xikwembu u rhandza leswaku vukati byi ‘xiximeka exikarhi ka hinkwavo,’ naswona sangu ra vukati “ri nga vi ni xilo lexi nyamisaka.” (Vaheveru 13:4) Matsalwa ma ri: “Mi nga xisiwi. Loko ti ri timbhisa, kumbe vagandzeri va swifaniso swa hava, kumbe vaoswi, kumbe vanhu lava hlayiseriweke swikongomelo leswi nga riki swa ntumbuluko, kumbe vavanuna lava etlelaka ni vavanuna-kulobye . . . va nga ka va nga yi dyi ndzhaka ya mfumo wa Xikwembu.” (1 Vakorinto 6:9, 10) Hikokwalaho, leswaku hi amukeriwa hi Xikwembu hi fanele hi tihlayisa hi basile eka misava leyi yo biha.

Xana hi nga ti sirhelela njhani eka minkucetelo leyi onhaka leyi hi rhendzeleke? Eka buku ya Bibele ya Swivuriso ndzima ya vuntlhanu, Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u nyikela tinhlamulo. A hi kambisiseni leswi a swi vuleke.

Vuswikoti Byo Anakanya Lebyi Nga Ku Sirhelelaka

Hosi ya Israyele yi sungula hi ku: “N’wananga, yingisa vutlhari bya mina.” Yi engetela hi ku: “Rhiya ndleve u yingisa ku twisisa ka mina, leswaku u rindza vuswikoti bya ku ehleketa; onge milomu ya wena yi nga hlayisa vutivi.”—Swivuriso 5:1, 2.

Leswaku hi kota ku lwisana ni miringo ya ku tikhoma hi ndlela yo biha, hi fanele hi va ni vutlhari—vuswikoti byo tirhisa vutivi bya Matsalwa—ni ku twisisa, kumbe matimba yo hambanisa leswinene ka leswo biha ni ku hlawula ndlela leyinene. Ha khutaziwa leswaku hi nyikela nyingiso eka vutlhari ni ku twisisa leswaku hi ta kota ku rindza vuswikoti bya hina byo anakanya. Hi nga swi endlisa ku yini leswi? Loko hi dyondza Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele, hi fanele hi xiya ndlela leyi Yehovha a endlaka swilo ha yona naswona hi voyamisela ndleve ya hina eka leswi a swi rhandzaka ni swikongomelo swa yena. Hi ku endla leswi hi ta va hi kongomisa mianakanyo ya hina endleleni leyinene. Vuswikoti byo anakanya lebyi kumiwaka hi ndlela yoleyo byi fambisana ni vutlhari ni vutivi bya Xikwembu. Loko byi tirhisiwa hi ndlela leyi faneleke, vuswikoti lebyi byi hi sirhelela eku phasiweni hi mintlhamu ya ku tikhoma loko biha.

Tivonele Eka Marito Yo Tsokombela

Xivangelo lexi endlaka leswaku vuswikoti byo anakanya byi va bya nkoka eku tihlayiseni hi tengile emisaveni leyi nga basangiki hi leswaku tindlela ta munhu wa mahanyelo yo homboloka ti hoxa munhu ekhombyeni. Solomoni wa tsundzuxa: “Milomu ya wansati la nga tiviwiki yi hambeta yi thona kukota xihlenge xa vulombe, malaka yakwe ma olova ku tlula mafurha. Kambe vuyelo lebyi kumekaka hikwalaho ka yena byi bava ku fana ni xibaha; byi kariha ku fana ni banga leri tsemaka matlhelo mambirhi.”—Swivuriso 5:3, 4.

Eka xivuriso lexi munhu wo biha u hlamuseriwa tanihi “wansati la nga tiviwiki”—nghwavava.a Marito lawa a yengaka ha wona munhu loyi a n’wi lavaka ma tsokombela ku fana ni vulombe bya le xihlengeni naswona ma olova ku tlula mafurha ya mutlhwari. Xana vubihi byo tala bya rimbewu a byi sunguli hi yona ndlela leyi? Hi xikombiso, ehleketa hi ntokoto wa matsalana la kokaka mahlo wa malembe ya 27 la vuriwaka Amy. U ri: “Entirhweni, wanuna loyi u ndzi khathalela ku tlula mpimo naswona u tshamela ku ndzi bumabumela. Swa tsakisa ku khathaleriwa. Kambe ndza swi vona leswaku u lava ku etlela na mina ntsena. A nge ndzi kanganyisi.” Marito yo tlhoma van’wana tinsiva ya muwongi wa xinuna kumbe wa xisati hi ntolovelo ma tsakisa, kambe hi fanele hi xiya xikongomelo xa wona xa xiviri. Eka leswi hi fanele hi tirhisa vuswikoti bya hina byo anakanya.

Vuyelo bya ku tikhoma loko biha byi bava ku fana ni xibaha naswona byi kariha ku fana ni banga leri tsemaka matlhelo mambirhi—bya vava naswona bya dlaya. Ku karhatiwa hi ripfalo, tinyimba leti nga lavekiki kumbe vuvabyi lebyi tluletiwaka hi rimbewu hi xitalo hi byona vuyelo byo vava bya mikhuva yo tano. Naswona anakanya hi ku karhateka emintlhavekweni lokukulu loku twiwaka hi munghana wa vukati wa munhu la nga tshembekiki. Xiendlo xin’we xa ku nga tshembeki evukatini xi nga vanga timbanga leti enteke leti tshamaka vutomi hinkwabyo. Ina, mahanyelo yo biha ya vavisa.

Loko yi vulavula hi wansati wa mikhuva yo biha, hosi yo tlhariha yi ya emahlweni yi ku: “Milenge yakwe yi rhelela eku feni. Milenge yakwe yi khomelela eSheol. A nga anakanyisisi hi ntila wa vutomi. Mintila yakwe yi tsendzelekele lomu a nga ku tiviki.” (Swivuriso 5:5, 6) Tindlela ta wansati la nga ni mahanyelo yo homboloka ti n’wi yisa eku feni—magoza yakwe ma n’wi yisa eSheol ku nga sirha leri tolovelekeke ra vanhu. Kunene marito lawa i ntiyiso, loko hi ehleketa hi vuvabyi lebyi tluletiwaka hi rimbewu, ngopfu-ngopfu AIDS (SIDA), leyi hangalakeke! Vuyelo bya yena bya fana ni bya lava hlanganyelaka na yena etindleleni leto homboloka.

Hi mbilu yo karhateka, hosi ya khutaza: “N’wina vana, sweswi ndzi yingiseni naswona mi nga fularheli marito ya nomu wa mina. Hlayisa ndlela ya wena yi ri ekule swinene na yena, naswona u nga tshineli ekusuhi ni nyangwa ya yindlu yakwe.”—Swivuriso 5:7, 8.

Hi fanele hi yi papalata hilaha hi nga kotaka hakona minkucetelo ya vanhu vo homboloka. Ha yini hi fanele hi tixavisa etindleleni ta vona hi ku yingisela vuyimbeleri lebyi thyakeke, hi hlalela vuhungasi lebyi onhaka kumbe hi hlalela swifaniso leswi byambuleke? (Swivuriso 6:27; 1 Vakorinto 15:33; Vaefesa 5:3-5) Naswona ku nga va vuphukuphuku ku koka nyingiso wa vona hi ku tlanga hi rirhandzu kumbe hi maambalelo ni ku tisasekisa loku nga fanelangiki!—1 Timotiya 4:8; 1 Petro 3:3, 4.

Khombo Ra Kona

Hi xihi xivangelo xin’wana lexi hi faneleke hi papalata tindlela ta munhu lowo biha ha xona? Solomoni wa hlamula: “Leswaku u nga nyiki van’wana xindzhuti xa wena, hambi ku ri malembe ya wena eka swilo leswi nga ni tihanyi; leswaku vafambi va nga tienerisi hi matimba ya wena, hambi ku ri swilo leswi u swi kumeke hi ku vaviseka swi nga vi endlwini ya munhu wumbe, hambi ku ri ku konya enkarhini lowu taka loko nyama ya wena ni miri wa wena swi hela.”—Swivuriso 5:9-11.

Xisweswo Solomoni u kandziyisa vuyelo byo biha byo tipeta emahanyelweni yo biha. Vuoswi ni ku lahlekeriwa hi xindzhuti kumbe ku tixixima swa fambisana. Xana a swi susi xindzhuti ku endla swilo swo tano ntsena leswaku hi enerisa ku navela ka hina loko biha kumbe ka un’wana? Xana a swi kombisi ku pfumala ku tixixima loko hi va ni vuxaka bya rimbewu ni un’wana loyi hi nga tekanangiki na yena?

Kambe, ku katseka yini ‘eku nyikeni ka malembe ya hina, matimba ya hina ni swilo leswi hi swi kumeke hi ku vaviseka eka munhu wumbe’? Buku yin’wana yi ri: “Yinhla ya tindzimana leti yi le rivaleni: Vuyelo bya ku nga tshembeki evukatini byi nga ha vavisa swinene; byi nga ha khumba leswi munhu a tikarhatelaka swona—xikhundlha, vulawuri, ku fuwa—swi nga dzudzeka hikwalaho ka makolo ya wansati la sindzisaka kumbe hi xirilo xa vanhu leswaku u riha.” Vuxaka bya rimbewu byi nga endla u lahlekeriwa hi swilo swo tala!

Hi ku lahlekeriwa hi xindzhuti ni ku tlanga hi rifuwo ra yena, xiphukuphuku xi nga va ni gome xi ku: “Ndzayo a ndzi yi venga swinene naswona mbilu ya mina a yi ku xiximi ku tshinyiwa! A ndzi ri yingisanga rito ra valeteri va mina, naswona a ndzi yi rhiyanga ndleve ya mina ku yingisa vadyondzisi va mina. Hi ku olova ndzi nghene evubihini bya mixaka hinkwayo exikarhi ka nhlengeletano ni ntshungu.”—Swivuriso 5:12-14.

Hi ku famba ka nkarhi mudyohi u tiphofula hilaha xidyondzi xin’wana xi swi vitanaka “ku tisola lokukulu: loko a ndzi lo yingisa tata wa mina; loko a ndzi nga lavanga ku tifuma; loko a ndzi yingise switsundzuxo swa van’wana.” Hambiswiritano miehleketo yo tano yi ta va se yi hundzele hi nkarhi. Vutomi bya munhu lebyi nga basangiki se byi onhiwile ni ndhuma ya yena yi hundzuke ya hava. I swa nkoka hakunene leswaku hi ehleketa hi khombo ro tikhoma hi ndlela yo biha hi nga si khubumetiwa hi rona!

“Nwana Mati Lama Humaka eXihlobyeni Xa Wena”

Xana Bibele a yi boxi nchumu hi vuxaka bya rimbewu? Nikatsongo. Nsusumeto wa rirhandzu ni nyanyuko lowu vaka kona exikarhi ka wanuna ni wansati i tinyiko leti humaka eka Xikwembu. Hambiswiritano, vuxaka lebyi bya rimbewu byi fanele byi tsakeriwa ntsena hi vanhu lava tekaneke. Kutani Solomoni u nyikela xitsundzuxo lexi eka wanuna la tekeke: “Nwana mati lama humaka exihlobyeni xa wena ni mati lama pfelelaka ekheleni ra wena. Xana swihlovo swa wena swi nga hangalaka ehandle ka tinyangwa, swinambyana swa wena swa mati emintsendzeleni? A swi ve swa wena u ri wexe, swi nga vi swa vafambi lava u nga na vona.”—Swivuriso 5:15-17.

‘Xihlovo xa wena’ ni ‘khele ra wena’ i mavulavulelo ya vuphati lama vulaka wansati la rhandziwaka. Ku tsakela vuxaka bya rimbewu na yena swi fanisiwa ni ku nwa mati lama phyuphyisaka. Ku hambana ni mati lama kumekaka etindhawini ta mani na mani, xihlovo kumbe khele swi tekiwa swi ri nchumu wa munhu wo karhi. Naswona wanuna u layiwa leswaku a veleka vana ekaya ni nsati wa yena ematshan’weni yo famba a hangalasa mbewu yakwe emintsendzeleni, leswi vulaka eka vavasati van’wana. Swi le rivaleni leswaku wanuna u tsundzuxiwa ku tshembeka eka nsati wa yena.

Wanuna wo tlhariha u ya emahlweni: “Xihlovo xa wena xa mati a xi katekisiwe, u tsaka hi nsati wa vuntshwa bya wena, mhunti leyi rhandzekaka ni nhongo yo xonga ya le ntshaveni. Mavele yakwe a ma ku pyopye minkarhi hinkwayo. Onge u nga tshama u nyanyukile nkarhi hinkwawo hi rirhandzu rakwe.”—Swivuriso 5:18, 19.

‘Xihlovo xa mati,’ kumbe nseledyana, swi kombetela eka ku tilolosa hi rimbewu. Ku titsakisa hi rimbewu ni munghana wa wena wa vukati swi ‘katekisiwile’—i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. Hikwalaho wanuna u khutaziwa ku tsaka hi nsati wa vuntshwa bya yena. Eka yena, wa rhandzeka naswona u sasekile ku fana ni mhofu ya xisati, naswona wa nyanyula a tlhela a rhandzeka ku fana ni nhongo ya le tintshaveni.

Solomoni u tlakusa swivutiso swimbirhi leswi nga laviki nhlamulo: “Kutani, ha yini wena n’wananga, u fanele u nyanyuka hikwalaho ka wansati la nga tiviwiki kumbe u angarha xifuva xa wansati wumbe?” (Swivuriso 5:20) Ina, hikwalaho ka yini munhu la tekeke a fanele a wongiwa leswaku a endla vuxaka bya rimbewu ni munhu wumbe loyi a hlanganaka na yena entirhweni, exikolweni kumbe kun’wana?

Muapostola Pawulo u tsundzuxa Vakreste lava tekeke a ku: “Ku tlula kwalaho vamakwerhu, ndzi ri, nkarhi lowu seleke wu komile. Ku sukela sweswi lava va nga ni vasati a va endle onge a va na vona.” (1 Vakorinto 7:29) Xana leswi swi katsa yini? Valandzeri va Yesu Kreste va fanele ‘ku hambeta va lava mfumo ku sungula.’ (Matewu 6:33) Hikokwalaho, mimpatswa leyi tekaneke a yi fanelanga yi yisa nyingiso hinkwawo eka yona vini lerova yi veka Mfumo wu va wa le ndzhaku evuton’wini bya yona.

Xilaveko Xo Tikhoma

Ku navela ka rimbewu ku nga lawuriwa. Swi fanele swi va tano hi lava navelaka ku amukeriwa hi Yehovha. Muapostola Pawulo wa khutaza: “Xikwembu xi rhandza leswaku mi kwetsimisiwa, mi papalata vumbhisa; leswaku un’wana ni un’wana wa n’wina a tiva ndlela yo lawula xibya xakwe hi ku kwetsima ni ku xiximeka.”—1 Vatesalonika 4:3, 4.

Kutani vantshwa a va fanelanga va tsutsumela vukati loko va sungula ku twa minsusumeto ya rimbewu. Vukati byi lava leswaku munhu a tiboha naswona ku hanya hi ku pfumelelana ni vutihlamuleri byebyo swi lava ku wupfa. (Genesa 2:24) Swa antswa ku rindza u kala u ‘hundza vurhumbuki bya vuntshwa,’—nkarhi lowu nsusumeto wa swa rimbewu wu nga ni matimba naswona wu nga soholotaka swiboho swa wena. (1 Vakorinto 7:36) I vuhunguki byonghasi naswona i xidyoho leswaku munhu lonkulu la navelaka ku nghenela vukati a tikhoma hi ndlela yo biha ni munhu la nga tekanangiki na yena ntsena hileswi a nga n’wi kumiki munghana wa vukati!

“Swihoxo Swakwe Swi Ta Phasa Lowo Homboloka”

Xivangelo-nkulu lexi endlaka ku tikhoma loko biha ka rimbewu ku va loku hoxeke hileswi Yehovha—Munyiki wa vutomi ni Munyiki wa vuswikoti byo endla rimbewu eka vanhu—a nga ku amukeliki. Kutani loko a nyika xikhutazo xa matimba xa ku tenga emahanyelweni, Hosi Solomoni u ri: “Hikuva tindlela ta munhu ti le mahlweni ka mahlo ya Yehovha, naswona u anakanyisisa hi mintila yakwe hinkwayo.” (Swivuriso 5:21) Ina, ku hava lexi fihlekeke ematihlweni ya Xikwembu, ‘lexi hi nga ta tihlamulela eka xona.’ (Vaheveru 4:13) Xiendlo xin’wana ni xin’wana xa thyaka ra rimbewu ku nga khathariseki leswaku xi endliwe exihundleni naswona ku nga khathariseki vuyelo bya xona emirini kumbe eka vuxaka bya hina na vanhu xi ta onha vuxaka bya hina na Yehovha. I vuphukuphuku hakunene ku lahlekeriwa hi ku rhula ni Xikwembu hikwalaho ka ku titsakisa ka xinkarhana ka vuoswi!

Van’wana lava tikhomaka hi ndlela yo biha handle ka tingana va nga ha vonaka va endla leswi kambe va nga xupuriwi—kambe a va nge tlhaveriwi hi dyambu. Solomoni u ri: “Swihoxo swakwe swi ta phasa lowo homboloka, naswona u ta n’wi khoma hi mapindza ya xidyoho xakwe. Hi yena la nga ta fa hikwalaho ka leswi ndzayo yi nga riki kona, naswona wa pepetseka hikwalaho ka vuphukuphuku byakwe byo tala.”—Swivuriso 5:22, 23.

Hikwalaho ka yini un’wana ni un’wana wa hina a nga fanelanga a hambukisiwa? Phela, buku ya Swivuriso ya hi lemukisa ka ha ri emahlweni hi tindlela ta misava ta vuxisi. Naswona yi ri veka erivaleni khombo leri ku tikhoma loko biha ka rimbewu ku talaka ku ri vanga—rihanyo ra hina, rifuwo ra hina, matimba ya hina ni xindzhuti xa hina. Leswi hi swi vonaka kahle ka ha ri emahlweni, a hi fanelanga hi tikuma hi tshamela “ku tisola swinene.” Ina, hi ku tirhisa ndzayo leyi Yehovha a yi nyikeleke eRitweni rakwe leri huhuteriweke, hi nga tshama hi tengile emahanyelweni emisaveni leyo biha.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 30]

Vuyelo bya mahanyelo yo biha byi bava ku fana ni xibaha

[Swifaniso leswi nga eka tluka 31]

“Tsaka hi nsati wa vuntshwa bya wena”