Ndzima Ya Vutsevu
Yehovha—“Xikwembu Xo Lulama Ni Muponisi”
1, 2. I switiyisekiso swihi leswi tameriweke hi Esaya ndzima 45, naswona hi swihi swivutiso leswi nga ta kambisisiwa?
SWITSHEMBISO swa Yehovha swi tiyile. I Xikwembu xo hlavutela ni Xikwembu xa ntumbuluko. Hi ku phindha-phindha u tikombise a ri Xikwembu xo lulama ni Muponisi eka vanhu va matiko hinkwawo. Leswi hi swin’wana swa switiyisekiso leswi tiyisaka marhambu, leswi kumekaka eka Esaya ndzima 45.
2 Ku tlula kwalaho, Esaya ndzima 45 yi tamele xikombiso xo hlawuleka xa vuswikoti bya Yehovha bya ku profeta. Moya wa Xikwembu wu pfune Esaya ku vona swa le matikweni ya le kule ni ku kambisisa swiendlakalo leswi a swi ta humelela endzhaku ka madzana ya malembe, naswona wu n’wi susumetele ku hlamusela xiendlakalo lexi a ku ri Yehovha Xikwembu xa vuprofeta bya ntiyiso ntsena, loyi a a ta xi profeta hi ku pakanisa lokukulu. Hi xihi xiendlakalo xexo? Xi va khumbe njhani vanhu va Xikwembu enkarhini wa Esaya? Xi vula yini eka hina namuntlha? A hi kambisiseni marito ya muprofeta loyi.
Xitiviso Xa Yehovha Ehenhla Ka Babilona
3. Esaya 45:1-3a yi hlamusela ku hlula ka Korexe hi marito wahi ya matimba?
3 “Yehovha u byele mutotiwa wakwe, Korexe, loyi ndzi khomeke voko rakwe ra xinene, leswaku a hlula matiko emahlweni ka yena, leswaku ndzi ntshunxa masenge ya tihosi; ndzi pfula timbati ta swikhweketo swimbirhi emahlweni ka yena, lerova ni tinyangwa ti nga pfariwi, a ku: ‘Ndzi ta famba emahlweni ka wena, tindhundhuma ta tiko ndzi ta ti mbundzumuxa. Tinyangwa ta koporo ndzi ta ti tshovelela, ni swigogo swa nsimbi ndzi ta swi tsema. Ndzi ta ku nyika xuma emunyameni ni xuma lexi fihliweke etindhawini leti tumbeleke.’”—Esaya 45:1-3a.
4. (a) Ha yini Yehovha a vule leswaku Korexe i “mutotiwa” wakwe? (b) Yehovha a a ta endla yini leswaku Korexe a kota ku hlula?
4 Hi nomu wa Esaya, Yehovha u vulavule na Korexe onge hiloko a ri kona, hambileswi enkarhini wa Esaya, Korexe ni ku velekiwa a a nga si velekiwa. (Varhoma 4:17) Tanihi leswi Yehovha a a ta veka Korexe ka ha ri emahlweni leswaku a endla ntirho wo karhi, a swi fanerile leswaku Korexe a vuriwa “mutotiwa” wa Xikwembu. Leswi a a ta rhangeriwa hi Xikwembu, a a ta hlula matiko, a heta tihosi mongo, lerova ti nga koti ku tilwela. Kutani, loko Korexe a ta hlasela Babilona, Yehovha a a ta endla leswaku timbati ta muti wolowo ti sala ti lo gaa, ti nga pfuni nchumu ku fana ni tinyangwa leti konyomuriweke. A a ta famba emahlweni ka Korexe, a tshetsha swihinga hinkwaswo swi suka endleleni. Eku heteleleni, masocha ya Korexe a ma ta hlula muti ma teka “xuma [xa wona] lexi fihliweke,” ku nga rifuwo ra wona leri vekiweke emabakweni lama nga lo dzwii, hi munyama. Leswi swi profetiwe hi Esaya. Xana marito yakwe ma hetisekile ke?
5, 6. Vuprofeta lebyi vulavulaka hi ku wa ka Babilona byi hetiseke rini, naswona njhani?
5 Hi lembe ra 539 B.C.E.—kwalomu ka malembe ya 200 endzhaku ka loko Esaya a tsale vuprofeta byakwe—hakunene Korexe u fikile emarhangwini ya Babilona, a dumela muti lowu. (Yeremiya 51:11, 12) Hambiswiritano, Vababilona a swi nga va tovi helo sweswo. A va anakanya leswaku muti wa vona a wu nge hluriwi hi munhu. Marhangu ya wona lama tlakukeke swi nyawula a ma hangame misele yo enta leyi a yi lo mphaa, hi mati lama pfaka eNambyeni wa Yufrata, lowu na wona a wu sirhelela muti lowu. Se a ku hundze malembe yo tlula dzana ku nga si va ni nala la koteke ku dumela muti wa Babilona a wu hlula! Kahle-kahle, Belxatsara hosi ya le Babilona leyi a yi tshama kwalaho, a a titwa a sirhelelekile swinene lerova a kala a endla nkhuvo wa swakudya leswi a swi dyeke ni swirho swa yindlu yakwe ya vuhosi. (Daniyele 5:1) Hi vusiku byebyo—vusiku bya October 5/6—Korexe u chapute rhengu rakwe ra vutlhari enyimpini.
6 Le gangeni ra muti wa Babilona, masocha ya Korexe ma mbindzimuxe ribuwa ra Nambu wa Yufrata, ma kendlusa mati ma nga ha swi koti ku khulukela edzongeni laha muti lowu a wu ri kona. Swi nga si ya kwihi, mati ya nambu lama nga le ndzeni ka muti wa Babilona ni le matlhelo ka wona ma vohle ngopfu lerova masocha ya Korexe ma kota ku vemba ni nambu ma kongoma xivindzi xa muti lowu. (Esaya 44:27; Yeremiya 50:38) Lexi hlamarisaka, hilaha Esaya a profeteke hakona, tinyangwa ta le nambyeni a ti lo gaa! Masocha ya Korexe ma makanyeke ma nghena eBabilona, ma teka yindlu ya vuhosi, Hosi Belxatsara ma n’wi funyisa buwa. (Daniyele 5:30) Ma kote ku hlula hi vusiku byin’we. Muti wa Babilona wu wile, kutani vuprofeta byi hetiseka hi ku helela.
7. Vakreste va tiyisiwa njhani hi ku hetiseka loku hlamarisaka ka vuprofeta bya Esaya lebyi khumbaka Korexe?
7 Ku hetiseka loku kongomeke ka vuprofeta lebyi ku tiyisa ripfumelo ra Vakreste namuntlha. Ku va nyika xivangelo lexi tiyeke xa ku kholwa leswaku vuprofeta bya Bibele lebyi nga si hetisekaka na byona bya tshembeka hakunene. (2 Petro 1:20, 21) Vagandzeri va Yehovha va swi tiva leswaku xiendlakalo lexi fanekiseriweke hi ku wa ka Babilona hi 539 B.C.E.—xa ku wa ka “Babilona Lonkulu”—ana se xi hetisekile hi 1919. Hambiswiritano, va langutele ku lovisiwa ka nhlengeletano yoleyo ya vukhongeri bya manguva lawa ni ku kukuriwa loku profetiweke ka mafambiselo ya tipolitiki lama lawuriwaka hi Sathana, kun’we ni ku hoxiwa ka Sathana ekheleni ni ku fika ka matilo lamantshwa ni misava leyintshwa. (Nhlavutelo 18:2, 21; 19:19-21; 20:1-3, 12, 13; 21:1-4) Va swi tiva leswaku vuprofeta bya Yehovha a ko va switshembiso swa hava, kambe i tinhlamuselo ta swilo swa xiviri leswi nga ta endleka enkarhini lowu taka. Ntshembo wa Vakreste va ntiyiso wa tiya loko va tsundzuka ku hetiseka ka timhaka hinkwato ta vuprofeta bya Esaya, malunghana ni ku wa ka Babilona. Va swi tiva leswaku rito ra Yehovha a ri weli ehansi.
Lexi Endleke Leswaku Yehovha A Hlawula Korexe
8. Hi xihi xivangelo xa ku va Yehovha a tirhise Korexe leswaku a hlula Babilona?
8 Endzhaku ko boxa vito ra loyi a a ta hlula muti wa Babilona ni ndlela leyi a a ta wu hlula ha yona, Yehovha u nyikele xivangelo xin’wana xa ku va a ta tirhisa Korexe leswaku a wu hlula. Yehovha u vulavule na Korexe evuprofeteni, a ku, “u ta tiva leswaku hi mina Yehovha, Loyi a ku vitanaka hi vito ra wena, Xikwembu xa Israyele.” (Esaya 45:3b) A swi fanela leswaku hosi ya mfumo wa vumune wa misava ematin’wini ya Bibele yi lemuka leswaku ku hlula ka yona ka mangava a ku vangiwe hileswi yi seketeriweke hi munhu lonkulu eka yona—Yehovha, Hosi ya Vuako Hinkwabyo. Korexe a a fanele a swi vona leswaku loyi a n’wi vitaneke kumbe ku n’wi rhuma a ku ri Yehovha, Xikwembu xa Israyele. Rungula ra Bibele ri komba leswaku hakunene Korexe u pfumerile leswaku ku hlula kakwe ko hlamarisa a ku huma eka Yehovha.—Ezra 1:2, 3.
9. Hi xihi xivangelo xa vumbirhi xa ku va Yehovha a tirhise Korexe leswaku a hlula muti wa Babilona?
9 Yehovha u nyikele xivangelo xa vumbirhi xa ku tirhisa Korexe leswaku a hlula Babilona, a ku: “Hikwalaho ka nandza wa mina Yakobe na Israyele muhlawuriwa wa mina, ndzi ku vitane hi vito ra wena; ndzi ku nyike vito leri xiximiwaka, hambileswi u nga ndzi tivangiki.” (Esaya 45:4) Ku hluriwa ka muti wa Babilona hi Korexe ku ninginise misava hinkwayo. Ku ve xikombiso xa ku wa ka mfumo wun’wana wa misava ivi ku simekiwa wun’wanyana, naswona ku khumbe ni switukulwana swa nkarhi lowu landzeleke. Kambe matiko lama nga kusuhi lama languteke swiendlakalo leswi hi mahlo-ngati, handle ko kanakana a ma ta hlamala loko ma kuma leswaku sweswo hinkwaswo swi endleriwe magidi ma nga ri mangani ya mahlonga ya le Babilona “lama nga tivikaniki”—ku nga Vayuda, vatukulu va Yakobe. Hambiswiritano, Vaisrayele va khale lava poneke a va ri va nkoka swinene emahlweni ka Yehovha. A va ri “nandza” wa yena. Eka matiko hinkwawo ya misava, vona a va ri “muhlawuriwa” wa yena. Hambileswi eku sunguleni Korexe a a nga n’wi tivi Yehovha, u tirhisiwe hi Yehovha leswaku a va mutotiwa Wakwe, loyi a a ta wisa muti lowu aleke ku ntshunxa mahlonga ya wona. A ku nga ri xikongomelo xa Xikwembu leswaku vanhu lava xi va hlawuleke va cangayila hilaha ku nga heriki etikweni rimbe.
10. Hi xihi xivangelo xa nkoka swinene xa ku va Yehovha a tirhise Korexe leswaku a herisa Mfumo wa Misava wa Babilona?
10 Ku ni xivangelo xa vunharhu lexi nga xa nkoka swinene, xa ku va Yehovha a tirhise Korexe leswaku a hlula Babilona. Yehovha u ri: “Hi mina Yehovha, ku hava un’wana. Handle ka mina a ku na Xikwembu. Ndzi ta ku khama swinene, hambileswi u nga ndzi tivangiki, leswaku vanhu va ta tiva ku sukela eku humeni ka dyambu ni le ku peleni ka rona leswaku a ku na un’wana handle ka mina. Hi mina Yehovha, a ku na un’wana.” (Esaya 45:5, 6) Ina, ku wa ka Mfumo wa Misava wa Babilona ku ve xikombiso xa Vukwembu bya Yehovha, ku ve vumbhoni eka un’wana ni un’wana bya leswaku hi yena ntsena loyi a faneleke ku gandzeriwa. Hikwalaho ka ku ntshunxiwa ka vanhu va Xikwembu, vanhu vo huma ematikweni yo tala—ku sukela evuxeni ku ya evupela-dyambu—a va ta swi tiva leswaku Yehovha hi yena ntsena Xikwembu xa ntiyiso.—Malakiya 1:11.
11. Yehovha u swi kombise njhani leswaku a a nga ta tsandzeka ku hetisisa swikongomelo swakwe ehenhla ka muti wa Babilona?
11 U nga rivali leswaku vuprofeta lebyi bya Esaya byi hetiseke kwalomu ka 200 wa malembe endzhaku ka loko byi tsariwile. Van’wana lava byi tweke va nga ha va va tivutisile va ku, ‘Xana Yehovha u na wona hakunene matimba ya ku byi hetisisa?’ Hilaha matimu ya tiyisaka hakona, u ve na wona hakunene. Yehovha u hlamusele xivangelo xa ku va swi fanerile ku pfumela leswaku a nga hetisisa leswi a swi vulaka: “Ndzi endla ku vonakala, ndzi tumbuluxa munyama, ndzi endla ku rhula naswona ndzi tumbuluxa khombo, mina Yehovha, ndzi endla swilo leswi hinkwaswo.” (Esaya 45:7) Swilo hinkwaswo leswi tumbuluxiweke—ku katsa ni ku vonakala ni munyama—ni hinkwaswo leswi veke kona ematin’wini—ku katsa ni ku rhula ni khombo—swi lawuriwa hi Yehovha. Tanihi leswi a tumbuluxeke ku vonakala loku vaka kona ninhlikanhi ni munyama lowu vaka kona nivusiku, kutani a a ta endla leswaku Israyele a va eku rhuleni, a haxa khombo ehenhla ka Babilona. Yehovha u ve ni matimba ya ku tumbuluxa vuako, kutani u na wona matimba ya ku hetisisa vuprofeta byakwe. Sweswo swi tiyisa marhambu eka Vakreste namuntlha, lava va dyondzaka rito rakwe ra vuprofeta hi vurhon’wana.
12. (a) Yehovha u endla leswaku matilo ni misava swo fanekisela swi humesa yini? (b) Hi xihi xitshembiso lexi chavelelaka lexi marito ya Esaya 45:8 ma nga na xona eka Vakreste namuntlha?
12 Hilaha ku faneleke, Yehovha u tirhise swiendlakalo leswi talaka ku humelela entumbulukweni, a kombisa swilo leswi a swi rindzele Vayuda lava nga evuhlongeni: “Oho n’wina matilo, thonisani mati lama humaka ehenhla; matilo lama nga ni mapapa a ma pfute ku lulama. Misava a yi pfuleke, yi tswala ku ponisiwa, yi humesa ni ku lulama hi nkarhi lowu fanaka. Mina Yehovha, ndzi swi tumbuluxile.” (Esaya 45:8) Tanihi leswi matilo ya xiviri ma nisaka mpfula leyi nyikaka vutomi, Yehovha a a ta chululela vululami ehenhla ka vanhu vakwe, byi huma ematilweni yo fanekisela. Naswona tanihi leswi misava ya xiviri yi pfulekaka yi humesa ntshovelo lowukulu, Yehovha a a ta lerisa misava yo fanekisela leswaku yi endla swilo leswi fambisanaka ni xikongomelo xakwe xo lulama—ngopfu-ngopfu xa ku ponisa vanhu vakwe lava nga evuhlongeni eBabilona. Hi 1919, Yehovha u endle leswaku ‘tilo’ ni “misava” swi endla swilo swo tano leswaku a ntshunxa vanhu vakwe. Namuntlha Vakreste va tsaka loko va vona swilo sweswo. Ha yini? Hikuva swiendlakalo sweswo swi tiyisa ripfumelo ra vona, loko vona va hambeta va langutela nkarhi lowu ha wona matilo yo fanekisela, ku nga Mfumo wa Xikwembu, ma nga ta tisa mikateko emisaveni yo lulama. Hi nkarhi wolowo, mpimo wa ku lulama ni ku ponisiwa loku humaka ematilweni ni le misaveni yo fanekisela wu ta va lowukulu swinene, ku tlula lowu veke kona loko ku wisiwa muti wa khale wa Babilona. Koloko ku ta va ku hetiseka ko hetelela loku vangamaka swinene ka marito ya Esaya!—2 Petro 3:13; Nhlavutelo 21:1.
Mikateko Leyi Tisiwaka Hi Ku Xixima Vuhosi Bya Yehovha
13. Ha yini yi nga twali mhaka ya ku va vanhu va kaneta swikongomelo swa Yehovha?
13 Endzhaku ka nhlamuselo leyi ya mikateko leyi tsakisaka ya nkarhi lowu taka, rungula ra vuprofeta ri cinca hi ku hatlisa, loko Esaya a twarisa makhombo mambirhi: “Khombo eka loyi a kanetaneke ni Muvumbi wakwe, onge hiloko xipetlu xa mbita xi lwisana ni swipetlu swin’wana swa mbita swa misava! Xana vumba byi nga byela muvumbi wa byona byi ku: ‘U endla yini?’ Ni ntirho wa wena wu ku: ‘A nga na mavoko’? Khombo eka loyi a byelaka tatana a ku: ‘Xana u tatana wa yini?’ eka wansati a ku: ‘I yini lexi ku vangelaka switlhavi swa ku veleka?’” (Esaya 45:9, 10) Swi tikomba onge vana va Israyele a va bakanya vuprofeta bya Yehovha. Kumbexana a va nga pfumeli leswaku Yehovha a a ta tshika vanhu vakwe va yisiwa evuhlongeni. Kumbexana a va sola mhaka ya leswaku Vaisrayele a va ta ntshunxiwa hi hosi ya tiko ra vahedeni, ematshan’weni ya ku ntshunxiwa hi hosi ya yindlu ya Davhida. Leswaku a hlamusela vuhunguki bya ku kaneta leswi a swi vulaka, Esaya u teka vakaneti volavo a va fanisa ni mabuwu ya vumba kun’we ni swirhengele leswi cukumetiweke swa swibye swa vumba, leswi nga ni nomu wo sola vutlhari bya muvumbi wa swona. Nchumu lowu endliweke hi muvumbi hi wona lowu se wu vulaka leswaku muvumbi a nga na mavoko kumbe matimba ya ku vumba. Byebyo i vuhunguki lebyikulu! Vakaneti volavo va fana ni vana lavatsongo lava nga ni xivindzi xa ku sola-sola mfanelo ya vatswari va vona.
14, 15. Marito lama nge “Mukwetsimi” na “Muvumbi” ma paluxa yini hi Yehovha?
14 Esaya u hundzisela nhlamulo ya Yehovha eka vakaneti volavo: “Yehovha Mukwetsimi wa Israyele ni Muvumbi wa yena u te: ‘Ndzi vutiseni swilo leswi taka malunghana ni vana va mina; naswona mi fanele mi ndzi vutisa malunghana ni ntirho wa mavoko ya mina. Mina ndzi endle misava ndzi tlhela ndzi tumbuluxa ni munhu ehenhla ka yona. Mina—matilo ma andlariwe hi mavoko ya mina, ni vuthu ra wona hinkwaro ndzi ri lerisile. Mina ndzi pfuxe munhu wo karhi hi ku lulama, ni tindlela ta yena hinkwato ndzi ta ti endla ti lulama. Hi yena la nga ta aka muti wa mina, lava nga va mina u ta va ntshunxa evukhumbini, ku nga ri hi nxavo kumbe hi ku fumbarherisa,’ ku vula Yehovha wa mavuthu.”—Esaya 45:11-13.
15 Ku vula leswaku Yehovha i “Mukwetsimi” swi kandziyisa ku hlawuleka ka yena. Ku n’wi vula “Muvumbi” swi kandziyisa mfanelo yakwe tanihi Mutumbuluxi, ya ku endla xiboho ehenhleni ka ndlela leyi swilo swi faneleke swi endleka ha yona. Yehovha u kota ku byela vana va Israyele hi ta swilo leswi taka ni ku khathalela swivumbiwa swa yena, ku nga vanhu vakwe. Nakambe ku tlhela ku kombisiwa leswaku misinya ya milawu ya ku tumbuluxa ni ku hlavutela ya fambelana. Tanihi Mutumbuluxi wa vuako hinkwabyo, Yehovha u ni mfanelo ya ku kongomisa swilo swi endleka hi ndlela leyi a lavaka ha yona. (1 Tikronika 29:11, 12) Emhakeni leyi, Mufumi la Tlakukeke u endle xiboho xa leswaku Korexe, loyi a a ri muhedeni, a va yena muntshunxi wa Vaisrayele. Hambileswi Korexe ni ku va kona a a nga si va kona, ku ta ka yena a ku tiyisekisiwe ku fana ni vukona bya tilo ni misava. Kutani hi wihi Muisrayele loyi a a ta kanya mbilu a sola Tatana, “Yehovha wa mavuthu”?
16. Ha yini malandza ya Yehovha ma fanele ma tiveka ehansi ka yena?
16 Tindzimana leti ta Esaya ti tamele xivangelo xin’wana xa ku va malandza ya Xikwembu ma fanele ma tiveka ehansi ka xona. Swiboho swa xona minkarhi hinkwayo swi vuyerisa malandza ya xona. (Yobo 36:3) Xi endle milawu leyi pfunaka vanhu va xona. (Esaya 48:17) Vayuda va le nkarhini wa Korexe lava amukeleke vuhosi bya Yehovha va vone ntiyiso wa mhaka leyi. Korexe, loyi a endleke swilo hi ku pfumelelana ni ku lulama ka Yehovha, u va humese eBabilona a va tlherisela eka rikwavo, leswaku va ya pfuxa tempele. (Ezra 6:3-5) Hilaha ku fanaka namuntlha, lava kumaka mikateko hi lava va tirhisaka milawu ya Xikwembu evuton’wini bya vona, lava lavaka ku fumiwa hi xona.—Pisalema 1:1-3; 19:7; 119:105; Yohane 8:31, 32.
Ku Katekisiwa Ka Matiko Man’wana
17. Handle ka Vaisrayele, i vamani lava a va ta pfuneka loko Yehovha a kutsula vanhu, naswona a va ta pfuneka njhani?
17 Tiko ra Israyele a ri nga ta pfuneka ri ri roxe loko ku wa muti wa Babilona. Esaya u ri: “Yehovha u te: ‘Vatirhi lava nga hakeriwiki va Egipta ni vabindzuri va Etiyopiya ni Vasebiya, vanhu vo leha, va ta ta eka wena, naswona va ta va va wena. Va ta ku sala endzhaku; va ta ta va bohiwe hi tinsimbi, va ta ku nkhinsamela. Va ta ku khongela, va ku, “Hakunene Xikwembu xi ni vun’we na wena, a ku na un’wana; a ku na Xikwembu xin’wana.”’” (Esaya 45:14) Enkarhini wa Muxe, ‘ntlawa lowukulu wa vanhu vo hambana-hambana’ lava a va nga ri Vaisrayele wu fambe ni Vaisrayele loko va Huma aEgipta. (Eksoda 12:37, 38) Hi ndlela leyi fanaka, vanhu va matiko mambe a va ta famba ni Vayuda lava humaka evuhlongeni eBabilona, loko va tlhelela eka rikwavo. Vanhu lava a va nga ri Vayuda a va nga ta fambisiwa hi nkani, kambe ‘a va ta tifambela hi ku swi rhandza.’ Loko Yehovha a ku, “va ta ku nkhinsamela” naswona “va ta ku khongela,” a a vulavula hi ku titsongahata ni ku tshembeka loku vanhu lava va matiko mambe va ku kombiseke eka Vaisrayele. Loko va bohiwe hi tinsimbi, a va ta va va bohiwe hi ku swi rhandza, leswi fanekiselaka ku tiyimisela ka vona ku tirhela vanhu lava Xikwembu xi endleke ntwanano na vona, lava a va ta ku eka vona: “Xikwembu xi ni vun’we na [n’wina].” Hambileswi a va ri vanhu vambe, a va ta gandzela Yehovha, hikwalaho ka malunghiselelo ya ntwanano lowu a wu endleke na Israyele.—Esaya 56:6.
18. I vamani namuntlha lava pfunekeke loko Yehovha a ntshunxa “Israyele wa Xikwembu,” naswona va pfuneke hi tindlela tihi?
18 Ku sukela hi 1919 loko “Israyele wa Xikwembu” a ntshunxiwa evukhumbini bya moya, marito ya Esaya ma hetiseke hi mpimo lowukulu ku tlula lowu ma hetisekeke ha wona enkarhini wa Korexe. Timiliyoni emisaveni hinkwayo ta swi kombisa leswaku ti rhandza ku tirhela Yehovha. (Vagalatiya 6:16; Zakariya 8:23) Ku fana ni “vatirhi” ni “vabindzuri” lava Esaya a vulavuleke ha vona, va tsaka loko va tirhisa matimba ni rifuwo ra vona eku seketeleni ka vugandzeri bya ntiyiso. (Matewu 25:34-40; Marka 12:30) Va tinyiketela eka Xikwembu, va famba etindleleni ta xona, va va mahlonga ya xona lama tsakeke. (Luka 9:23) Va gandzela Yehovha ntsena, va tsakela vuyelo bya ku tihlanganisa ni “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” ra Yehovha, leri nga ni vuxaka byo hlawuleka na Xikwembu hikwalaho ka ntwanano lowu xi wu endleke na rona. (Matewu 24:45-47; 26:28; Vaheveru 8:8-13) Hambileswi va nga hlanganyeliki eka ntwanano wolowo, “vatirhi” ni “vabindzuri” volavo va vuyeriwa eka wona naswona va yingisa milawu leyi fambisanaka na wona, va huwelela hi xivindzi va ku: “A ku na Xikwembu xin’wana.” Swa hi tsakisa swinene namuntlha leswi hi ku vonaka hi mahlo ya hina ku engeteleka lokukulu ka nhlayo ya vanhu vo tano lava seketelaka vugandzeri bya ntiyiso hi ku swi rhandza!—Esaya 60:22.
19. A ku ta endleka yini hi lava va hambetaka va gandzela swifaniso swa swikwembu swa hava?
19 Endzhaku ko paluxa leswaku vanhu va matiko na vona va ta gandzela Yehovha, muprofeta u ri: “Entiyisweni u Xikwembu lexi xi titumbetaka, Xikwembu xa Israyele, Muponisi”! (Esaya 45:15) Hambileswi Yehovha a a nga lavi ku komba matimba ya yena hi nkarhi wolowo, enkarhini lowu taka a a nga ha ta titumbeta. A a ta swi veka erivaleni leswaku hi yena Xikwembu xa Israyele, Muponisi wa vanhu vakwe. Hambiswiritano, Yehovha a nga ta va Muponisi eka lava va tshembaka swifaniso swa swikwembu swa hava. Malunghana ni vanhu vo tano, Esaya u ri: “Kunene va ta khomiwa hi tingana, va tlhela va tsongahatiwa hinkwavo ka vona. Hinkwavo vaendli va swivumbeko swa swifaniso swa hava va ta famba hi ku tsongahatiwa.” (Esaya 45:16) Tingana ta vona a ti nga ta va ku nyuma ka nkarhinyana. A ti vula rifu—ku nga nchumu lowu hambaneke ni leswi Yehovha a yeke emahlweni a swi tshembisa Israyele.
20. Israyele a a ta kuma ku “[ponisiwa] loku nga riki na makumu” hi ndlela yihi?
20 “Loko ku ri Israyele, kunene u ta ponisiwa hi Yehovha hi ku ponisa loku nga riki na makumu. N’wina a mi nge khomiwi hi tingana, naswona a mi nge tsongahatiwi hilaha ku nga riki na makumu, hi masiku.” (Esaya 45:17) Yehovha u tshembisa leswaku a a ta va ponisela makumu Vaisrayele, ntsena loko va endla swo karhi. Israyele a a fanele a tshama a ri ni ‘vun’we na Yehovha.’ Loko Vaisrayele va onha vun’we byebyo hi ku ala leswaku Yesu i Mesiya, tiko a ri ta lahlekeriwa hi ntshembo wa ku “[ponisiwa] loku nga riki na makumu.” Hambiswiritano, Vaisrayele van’wana a va ta kombisa ripfumelo eka Yesu, kutani a va ta va tinsika ta Israyele wa Xikwembu, loyi a a ta siva Israyele wa nyama. (Matewu 21:43; Vagalatiya 3:28, 29; 1 Petro 2:9) Vaisrayele va moya a va nga ta khomisiwi tingana. A va ta nghenisiwa eka “ntwanano lowu nga heriki.”—Vaheveru 13:20.
Yehovha Wa Tshembeka eMhakeni Ya Ku Tumbuluxa Ni Ya Ku Hlavutela
21. Yehovha u tikombise njhani a ri la tshembekaka hi ku helela emhakeni ya ku tumbuluxa ni ya ku hlavutela?
21 Xana Vayuda a va ta xi kholwa xitshembiso xa leswaku Yehovha a a ta n’wi ponisela makumu Israyele? Esaya wa hlamula: “Yehovha, Mutumbuluxi wa matilo, Yena Xikwembu xa ntiyiso, Muvumbi wa misava ni Muendli wa yona, Yena Loyi a yi simekeke yi tiya, loyi a nga yi tumbuluxelangiki swa hava, loyi a yi vumbeke leswaku ku akiwa eka yona, u te: ‘Hi mina Yehovha, a ku na un’wana. A ndzi vulavulanga ndzi ri evutumbelweni, endhawini ya misava leyi nga munyama; kumbe ndzi byela mbewu ya Yakobe ndzi ku, “Mi ta ndzi lavela swa hava.” Hi mina Yehovha, la vulavulaka swo lulama, la vulaka leswinene.’” (Esaya 45:18, 19) Se i nkarhi wa vumune ni wo hetelela eka ndzima leyi, laha Esaya a sungulaka rungula ra vuprofeta bya ntikelo hi marito lama nge: “Yehovha . . . u te.” (Esaya 45:1, 11, 14) Xana Yehovha u ri yini? U vula leswaku u tshembekile emhakeni ya ku tumbuluxa ni ya ku hlavutela kakwe. Misava a nga yi ‘tumbuluxelanga swa hava.’ Hilaha ku fanaka, tiko rakwe ra Israyele a a nga ri kombeli leswaku ri n’wi lavela “swa hava.” Tanihi leswi xikongomelo xa Xikwembu hi misava xi nga ta hetiseka, ni xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu lava xi va hlawuleke xi ta hetiseka. Ku hambana ni marito lama nga twisisekiki ya lava gandzelaka swikwembu swa mavunwa, Yehovha u andlala marito yakwe erivaleni. Marito yakwe ma lulamile, naswona ma ta hetiseka. Lava va n’wi tirhelaka a va nge n’wi tirheli swa hava.
22. (a) Vayuda lava a va ri evuhlongeni eBabilona a va fanele va tiyiseka ha yini? (b) Vakreste namuntlha va ni xitiyisekiso xihi?
22 Eka vanhu va Xikwembu lava nga evuhlongeni eBabilona, marito wolawo a ma tiyisekisa leswaku Tiko leri Tshembisiweke a ri nga ta tshama ri ri rhumbi. A ri ta tlhela ri akiwa. Naswona leswi Yehovha a va tshembiseke swona swi hetisekile. Nakambe, marito ya Esaya ma tiyisekisa vanhu va Xikwembu namuntlha, leswaku misava a yi nge vi rhumbi—yi vavuriwa hi ndzilo kumbe yi lovisiwa hi tibomo ta nyutliya, hilaha van’wana va anakanyaka hakona. Xikongomelo xa Xikwembu hileswaku misava yi tshama yi ri kona hi masiku, yi va paradeyisi yo xonga naswona yi akiwa hi vanhu vo lulama. (Pisalema 37:11, 29; 115:16; Matewu 6:9, 10; Nhlavutelo 21:3, 4) Ina, ku fana ni le mhakeni ya Vaisrayele, marito ya Yehovha ma ta hetiseka hakunene.
Yehovha A Kombisa Tintswalo Takwe
23. Hi byihi vuyelo bya lava va gandzelaka swifaniso swa swikwembu swa hava, naswona swi va fambela njhani lava gandzelaka Yehovha?
23 Ku ponisiwa ka Israyele ku kandziyisiwe emaritweni ya Yehovha lama landzelaka: “Hlengeletanani mi ta. Tshinelani, n’wina lava balekeke ematikweni. Lava rhwalaka ntsandza wa xifaniso xa vona lexi vatliweke a va tivanga nchumu, ni lava va khongelaka xikwembu lexi nga swi kotiki ku ponisa. Vulani xiviko xa n’wina ni marito ya n’wina. Ina, a va kanele hi vun’we. I mani loyi a endleke leswaku leswi swi twiwa ku sukela enkarhini wa khale swinene? I mani loyi a swi vekeke ku sukela enkarhini wolowo? Xana a hi mina, Yehovha, loyi handle ka yena ku nga riki na Xikwembu xin’wana; Xikwembu xo lulama ni Muponisi, lexi ku nga riki na xin’wana handle ka xona?” (Esaya 45:20, 21) Yehovha u byela “lava balekeke” leswaku va vona ku hambana exikarhi ka ku ponisiwa ka vona ni leswi humeleleke eka vagandzeri va swifaniso swa swikwembu swa hava. (Deteronoma 30:3; Yeremiya 29:14; 50:28) Leswi vagandzeri va swifaniso swa swikwembu swa hava va khongelaka ni ku tirhela swikwembu leswi nga riki na matimba ni leswi nga ta ka swi nga va ponisi, a va ‘tivi nchumu.’ Vugandzeri bya vona i bya hava—a byi pfuni nchumu. Hambiswiritano, lava va gandzelaka Yehovha va swi tiva leswaku u ni matimba ya ku hetisisa swiendlakalo leswi a swi profeteke “enkarhini wa khale swinene,” ku katsa ni ku ponisiwa ka vanhu vakwe lava a va ri evuhlongeni eBabilona. Matimba yo tano ni ku kota ku vona swilo swa ha ri ekule, swi endla leswaku Yehovha a va la hambaneke ni swikwembu leswin’wana hinkwaswo. Kunene, i “Xikwembu xo lulama ni Muponisi.”
“Ku Ponisiwa Hi Ku Kolota Xikwembu Xa Hina”
24, 25. (a) I xirhambo xihi lexi Yehovha a xi hundziseke, naswona ha yini xitshembiso xakwe a xi ta hetiseka hakunene? (b) I yini leswi Yehovha a nga ni mfanelo ya ku swi lava?
24 Tintswalo leti Yehovha a nga na tona ti n’wi susumetela ku hundzisela xirhambo lexi nge: “Hundzulukelani eka mina mi ponisiwa, hinkwenu lava nga emakumu ka misava; hikuva hi mina Xikwembu, naswona a ku na xin’wana. Ndzi hlambanyile hi mina n’wini—enon’wini wa mina ku hume rito hi ku lulama, lerova a ri nge vuyi—leswaku tsolo rin’wana ni rin’wana ri ta ndzi nkhinsamela, ririmi rin’wana ni rin’wana ri ta hlambanya, ri ku, ‘Hakunene Yehovha u ni ku lulama ni ntamu lowu teleke. Hinkwavo lava n’wi karihelaka va ta ta eka yena hi ku kongoma, va khomiwa hi tingana. Eka Yehovha mbewu hinkwayo ya Israyele yi ta tikomba yi lulamile naswona yi ta tibuma.’”—Esaya 45:22-25.
25 Yehovha u tshembise Vaisrayele leswaku u ta ponisa lava va nga eBabilona loko va hundzukela eka yena. A swi nga ta endleka leswaku vuprofeta bya Yehovha byi wela ehansi, hikuva a a tsakela ku kutsula vanhu vakwe naswona a a ri ni matimba ya ku va kutsula. (Esaya 55:11) Marito ya Xikwembu hi woxe ma tshembeka, kambe ma tshembeka no tlurisa loko Yehovha a ma kandziyisa hi xihlambanyo xakwe leswaku a ma tiyisekisa. (Vaheveru 6:13) Hilaha ku faneleke, u lava leswaku lava lavaka tintswalo takwe va tiveka ehansi ka yena (“tsolo rin’wana ni rin’wana ri ta ndzi nkhinsamela”) ni ku tiboha (“ririmi rin’wana ni rin’wana ri ta hlambanya”). Vaisrayele lava hambetaka va gandzela Yehovha a va ta ponisiwa. A va ta tinyungubyisa hileswi Yehovha a a ta va endlela swona.—2 Vakorinto 10:17.
26. Xana “ntshungu lowukulu” wo huma ematikweni hinkwawo wu angurisa ku yini eka xirhambo xa Yehovha xa leswaku wu hundzukela eka yena?
26 Kambe xirhambo xa Xikwembu xa leswaku vanhu va hundzukela eka xona a xi nga kongomisiwanga eka mahlonga lawa a ma ri eBabilona wa khale ntsena. (Mintirho 14:14, 15; 15:19; 1 Timotiya 2:3, 4) Xirhambo xexo xa ha hundziseriwa eka van’wana, naswona ‘ntshungu lowukulu lowu humaka matikweni hinkwawo’ wu amukela xirhambo xexo, kutani wu ku: “Ku ponisiwa hi ku kolota Xikwembu xa hina [ni] Xinyimpfana [Yesu].” (Nhlavutelo 7:9, 10; 15:4) Lembe na lembe vanhu lavantshwa va madzana ya magidi va engetela nhlayo ya ntshungu lowukulu hi ku hundzukela eka Xikwembu, va xixima vuhosi bya xona hi xitalo ni ku twarisa ku tshembeka ka vona eka xona. Ku tlula kwalaho, Israyele wa moya, “mbewu ya Abrahama,” va n’wi seketela hi ku tshembeka. (Vagalatiya 3:29) Va phofula ndlela leyi va byi rhandzaka ha yona vulawuri bya Yehovha byo lulama, hi ku byela misava hinkwayo va ku: “Hakunene Yehovha u ni ku lulama ni ntamu lowu teleke.”a Epapileni leri muapostola Pawulo a ri tsaleleke Varhoma, u tshahe Esaya 45:23 eka vuhundzuluxeri bya Septuagint, a komba leswaku munhu un’wana ni un’wana la hanyaka u ta hetelela a xiye vuhosi bya Xikwembu, a hambeta a dzunisa vito ra xona.—Varhoma 14:11; Vafilipiya 2:9-11; Nhlavutelo 21:22-27.
27. Ha yini Vakreste namuntlha va fanele va swi tshemba hi ku helela switshembiso swa Yehovha?
27 Swirho swa ntshungu lowukulu swi nga tiyiseka njhani leswaku ku hundzukela eka Xikwembu swi vula ku ponisiwa? Hikuva switshembiso swa Yehovha swa tshembeka, hilaha marito ya vuprofeta lama kumekaka eka Esaya ndzima 45 ma swi kombisaka kahle hakona. Tanihi leswi Yehovha a veke ni matimba ni vutlhari bya ku tumbuluxa matilo ni misava, kutani u ni matimba ni vutlhari bya ku hetisisa vuprofeta bya yena. Naswona, leswi a endleke leswaku ku hetiseka vuprofeta bya malunghana na Korexe, kutani u ta hetisisa ni vuprofeta hinkwabyo bya Bibele, lebyi nga si hetisekaka. Hikwalaho, vagandzeri va Yehovha va nga tiyiseka leswaku ku nga ri khale Yehovha u ta tlhela a tikombisa a ri “Xikwembu xo lulama ni Muponisi.”
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa byi tirhisa xiga lexi nge ‘ku lulama loku teleke,’ hileswi marito lama nge ‘ku lulama’ ma nga evunyingini eka tsalwa ra Xiheveru. Laha vunyingi byi tirhiseriwa ku kombisa leswaku mpimo wa ku lulama ka Yehovha wu tlakukile.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 80, 81]
Yehovha, la vangaka ku vonakala ni munyama, a nga tisa ku rhula ni khombo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 83]
Yehovha u ta endla leswaku “matilo” ma nisa mikateko, “misava” yona yi tisa ku ponisiwa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 84]
Xana swirhengele leswi cukumetiweke swa swibye swa vumba swi ni mfanelo yo sola vutlhari bya muendli wa swona?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 89]
Yehovha a nga yi vumbelanga swa hava misava