Ndzima Ya Vunkombo
Tlhelelani eVugandzerini Bya Yehovha
1. Hi wahi mavito ya swikwembu swimbirhi eka leswikulu swa kona swa le Babilona, naswona Yehovha u profete yini ha swona?
LOKO tiko ra Israyele ri ri evuhlongeni eBabilona, a ri ta va ri pomeriwe hi vugandzeri bya mavunwa. Enkarhini wa Esaya, vanhu va Yehovha a va ha ri eka rikwavo, va ri ni tempele ni vaprista. Kambe vo tala exikarhi ka tiko leri tinyiketeleke eka Xikwembu a va gandzela swifaniso swa swikwembu swa hava. Kutani a swi fanerile leswaku va lemukisiwa leswaku va nga fiki va chavisiwa hi swikwembu swa mavunwa swa Babilona, kumbe va ringiwa leswaku va swi gandzela. Hikwalaho, loko a profeta hi ta swikwembu swimbirhi eka leswikulu swa kona le Babilona, Esaya u te: “Bele u nkhinsamile, Nebo u korhamile; swifaniso swa vona swa hava i swa swivandzana ni swa swifuwo, mindzhwalo ya vona, tinhundzu, i mpingu eka swiharhi leswi karhaleke.” (Esaya 46:1) Bele a xi ri xikwembu lexikulu eka Vakalidiya. Nebo a xi tekiwa xi ri xikwembu xa vutlharhi ni dyondzo. Ndlela leyi vo tala a va xixima swikwembu leswi swimbirhi ha yona yi kombisiwa hileswi mavito ya swona ma pfuvaneke ni mavito yo tala ya Vababilona—yo tanihi Belxatsara, Nabopolassar, Nebukadnetsara na Nebuzaradani.
2. Vuhava bya swikwembu swa Babilona byi kandziyisiwe njhani?
2 Esaya u vula leswaku Bele u “nkhinsamile,” kasi Nebo u “korhamile.” Swikwembu leswi swa mavunwa a swi ta wa mapa. Loko Yehovha a tisa vuavanyisi byakwe ehenhla ka Babilona, swikwembu leswi a swi nga ta swi kota ku lamulela vagandzeri va swona. A swi ta tsandziwa ni hi ku tiponisa! Bele na Nebo a swi nga ha ta rhwariwa hi ndlela leyi xiximekaka loko ku endliwa minkhuvo, yo tanihi Siku ra Nominjara eBabilona. Ku ri na sweswo, a swi to huduriwa kunene bya ndzhwalo, hi vagandzeri va swona. Ematshan’weni ya ku dzunisiwa ni ku gandzeriwa, a swi ta monyiwa ni ku nyenyiwa.
3. (a) I yini leswi a swi ta siya Vababilona va yime tindleve? (b) Hi nga dyondza yini namuntlha eka leswi endlekeke hi swikwembu swa Babilona?
3 Vababilona va sale va yime tindleve loko va twe leswaku swifaniso swa swikwembu swa vona swa hava swi tifanela ni ndzhwalo lowu faneleke wu rhwariwa hi swivandzana leswi karhaleke! Hilaha ku fanaka namuntlha, swikwembu swa misava—swilo leswi vanhu va tshembaka swona ni leswi va swi tirhelaka ni ku swi fela—i swa hava. Se ku gandzeriwa rifuwo, matlhari, swilo swa ku titsakisa ha swona, vafumi, tiko ra rikwavo kumbe swifaniso swa rona, ni swin’wana swo tala. Vuhava bya swikwembu swo tano byi ta fununguriwa hi nkarhi lowu faneleke wa Yehovha.—Daniyele 11:38; Matewu 6:24; Mintirho 12:22; Vafilipiya 3:19; Vakolosa 3:5; Nhlavutelo 13:14, 15.
4. Swikwembu swa Babilona a swi ‘korhamile’ swi tlhela swi “nkhinsama” hi ndlela yihi?
4 Vuprofeta byi ya emahlweni byi kandziyisa vuhava bya swikwembu swa Babilona, byi ku: “Va fanele va korhama; va fanele va nkhinsama ehansi hinkwavo; kahle-kahle a va swi koti ku balekisa ndzhwalo, kambe moya-xiviri wa vona wu fanele wu ya evukhumbini.” (Esaya 46:2) Swikwembu swa Babilona swi vonaka swi ‘korhamile’ ni ku “nkhinsama” onge hiloko swi vavisiwile enyimpini kumbe swi hlakatiwe hi ku dyuhala. Swi tsandziwa ni hi ku rhula ndzhwalo kumbe ku ponisa swifuwo leswi swi rhwariweke hi swona. Kutani ke, xana a swi fanerile leswaku vanhu lava Yehovha a endleke ntwanano na vona va swi xixima hi ndlela yo karhi, hileswi a va ri mahlonga eBabilona? Nikatsongo! Hi ndlela leyi fanaka, loko malandza ya Yehovha lama totiweke ma ha ri evuhlongeni bya moya, a ma swi xiximanga swikwembu swa mavunwa swa “Babilona Lonkulu,” leswi swi tsandzekeke ku sivela ku wa ka yena hi 1919, naswona a swi nge swi koti ku n’wi ponisa ekhombyeni leri nga ta n’wi wela hi nkarhi wa “nhlomulo lowukulu.”—Nhlavutelo 18:2, 21; Matewu 24:21.
5. Vakreste namuntlha va swi papalata njhani ku phindha swihoxo swa Vababilona lava a va gandzela swifaniso swa swikwembu swa hava?
5 Vakreste va ntiyiso namuntlha a va swi nkhinsameli swifaniso hinkwaswo swa swikwembu swa hava. (1 Yohane 5:21) Swihambano, vuhlalu bya swikhongelo ni swifaniso swa vakwetsimi a swi na matimba ya ku hlanganisa vanhu ni Mutumbuluxi. A swi nge swi koti ku hi vulavulela. Eka lembe-xidzana ro sungula, Yesu u dyondzise vadyondzisiwa vakwe ndlela leyi faneleke ya ku gandzela Xikwembu, loko a ku: “Hi mina ndlela ni ntiyiso ni vutomi. A nga kona loyi a taka eka Tatana handle ko ta ha mina. Loko mi kombela xin’wana ni xin’wana hi vito ra mina, ndzi ta xi endla.”—Yohane 14:6, 14.
“Lava Rhwariweke Ku Suka eMbelekweni”
6. Yehovha u hambane njhani ni swikwembu swa matiko?
6 Loko a paluxe vuhava bya ku gandzela swifaniso swa swikwembu swa le Babilona, Yehovha u byele vanhu vakwe a ku: “Ndzi yingise, Wena yindlu ya Yakobe, na n’wina hinkwenu lava seleke va yindlu ya Israyele, n’wina lava hundzisiweke hi mina ku suka ekhwirini, lava rhwariweke ku suka embelekweni.” (Esaya 46:3) Yehovha u hambane swinene ni swikwembu swa Babilona leswi kovotliweke! Swikwembu swa le Babilona a swi nga koti ku va endlela nchumu vagandzeri va swona. Loko swi fanele swi ya kun’wana, a swi fanele swi rhwariwa kunene hi xifuwo xo karhi. Ku hambana ni sweswo, Yehovha u kote ku rhwala vanhu vakwe. U va wundlile “ku suka embelekweni,” ku sukela loko tiko leri ri simekiwa. Loko Vayuda va tsundzuka ndlela leyi Yehovha a va rhwaleke ha yona, a va fanele va susumeteleka ku papalata ku gandzela swikwembu swa hava, kutani va tshemba yena tanihi Tatana ni Nakulobye wa vona.
7. Ha yini nkhathalelo wa Yehovha wa rirhandzu wu ri wukulu swinene ku tlula ndlela leyi vatswari va khathalelaka vana va vona ha yona?
7 Yehovha u ye emahlweni a byela vanhu vakwe marito lama chavelelaka a ku: “Hambiloko munhu a ri emalembeni ya vudyuhari, ndza ha ri Mina; ni loko a ri ni misisi ya mpunga, ndzi ta hambeta ndzi n’wi rhwala. Kunene mina ndzi ta teka goza, leswaku ndzi rhwala, ndzi tlakula ni ku ponisa.” (Esaya 46:4) Ndlela leyi mutswari wa rirhandzu lerikulu a khathalelaka ha yona a hi nchumu loko yi ringanisiwa ni leyi Yehovha a va khathalelaka ha yona vanhu vakwe. Loko vana va ri karhi va kula, vatswari va tikulula hakatsongo-tsongo eka vutihlamuleri lebyi va nga na byona. Loko vatswari se va dyuharile, hakanyingi va khathaleriwa hi vana va vona. A swi tano eka Yehovha. A nga tshiki ku khathalela vana va yena—hambiloko se va dyuharile. Vagandzeri va Xikwembu namuntlha va tshemba ni ku rhandza Mutumbuluxi wa vona, kutani marito lawa ya vuprofeta bya Esaya ma va chavelela hakunene. A va fanelanga va karhateka hi masiku kumbe malembe lawa va nga ta boheka ku ma heta emafambiselweni lawa ya swilo. Yehovha u tshembisa leswaku u ta ‘hambeta a rhwala’ lava dyuhaleke, a va nyika matimba lama lavekaka leswaku va tiyisela ni ku tshama va tshembekile. U ta va rhwala, a va tiyisa, a va ponisa.—Vaheveru 6:10.
Tivonele Eka Swifaniso Swa Swikwembu Swa Hava Swa Manguva Lawa
8. Hi xihi xidyoho lexi nga rivaleriwiki lexi endliweke hi van’wana va vanhu va ka va Esaya?
8 Anakanya hi tingana leti Vababilona lava tshembaka swifaniso swa swikwembu swa hava a va ta va na tona, tanihi leswi a swi nga ta va pfuna nchumu! Xana Vaisrayele a va fanele va pfumela leswaku swikwembu sweswo swi nga fanisiwa na Yehovha? Nikatsongo. Hikwalaho, Yehovha wa vutisa: “Xana mi ta ndzi fanisa na mani kumbe mi ndzi ringanisa na mani kumbe mi ndzi fanisa na mani leswaku hi fana?” (Esaya 46:5) Swi khomisa tingana hakunene leswi van’wana exikarhi ka vanhu va ka va Esaya va sunguleke ku gandzela swifaniso leswi nga vulavuliki, leswi nga hanyiki ni leswi nga pfuniki nchumu! Eka tiko leri tivaka Yehovha, ku tshemba swifaniso leswi endliweke hi mavoko ya munhu, leswi nga hanyiki, leswi tsandzekaka ku sirhelela i vuhunguki hakunene.
9. Hlamusela mianakanyo leyi phyamaka ya vagandzeri van’wana va swifaniso swa hava.
9 Xiya mianakanyo leyi phyamaka ya vagandzeri va swifaniso swa hava. Vuprofeta byi ya emahlweni byi ku: “Ku ni lava humesaka nsuku hi vusopfa exipachini, naswona va pima silivhere hi mhandzi yo hayeka xikalo. Va thola la tirhaka hi nsimbi, kutani a yi endla xikwembu. Va tiwisela ehansi, ina, va nkhinsama.” (Esaya 46:6) Vagandzeri lava a va tiyimisele ku tikhwaja va tirhisa mali yo tala swinene va endla swifaniso, onge hi loko xifaniso xo durha xi ri ni matimba lamakulu ya ku ponisa, ku tlula lexi endliweke hi ntsandza. Kambe hambi vo tikarhata va kala va juluka ngati kumbe va tirhisa swilo swo durha, xifaniso lexi nga hanyiki xi ta tshama xi ri xifaniso lexi nga hanyiki, a xi nge cinci.
10. Xana vuhunguki lebyikulu bya ku gandzela swifaniso swa hava byi hlamuseriwa njhani?
10 Vuprofeta byi ya emahlweni byi kandziyisa vuhunguki bya ku gandzela swikwembu swa hava: “Va xi rhwala hi katla, va xi byarha kutani va xi veka endhawini ya xona leswaku xi yima xi tiya. A xi suki endhawini leyi xi yimeke eka yona. Xa huweleriwa, kambe a xi hlamuli; a xi n’wi ponisi munhu emaxangwini yakwe.” (Esaya 46:7) A swi twali nikatsongo ku khongela xifaniso lexi nga twiki, lexi tsandzekaka ni ku tlakusa rintiho rinene leri! Mupisalema u byi hlamusela kahle vuhava bya swifaniso swo tano leswi gandzeriwaka: “Swifaniso swa vona swa hava i silivhere ni nsuku, ntirho wa mavoko ya munhu wa nyama. Swi ni nomu, kambe a swi vulavuli; swi ni mahlo, kambe a swi voni; swi ni tindleve, kambe a swi twi. Swi ni nhompfu, kambe a swi nun’hweteli. Swi ni mavoko, kambe a swi swi koti ku khoma. Swi ni milenge, kambe a swi swi koti ku famba; a swi humesi mpfumawulo hi nkolo wa swona. Lava va swi endlaka va ta fana na swona, hinkwavo lava va swi tshembaka.”—Pisalema 115:4-8.
“Mi Va Ni Xivindzi”
11. I yini lexi nga ta pfuna lava tsekatsekaka leswaku va “va ni xivindzi”?
11 Loko a kombise vuhunguki bya ku gandzela swifaniso swa hava, Yehovha u nyike vanhu vakwe swivangelo swa ku va va fanele va tirhela yena: “Tsundzukani leswi, leswaku mi va ni xivindzi. Swi vekeni embilwini, n’wina lava tlulaka nawu. Tsundzukani swilo swo sungula swa nkarhi wa khale swinene, leswaku hi mina Loyi a nga ni Vukwembu kutani a ku na Xikwembu xin’wana, kumbe la fanaka na mina.” (Esaya 46:8, 9) Lava pfuvaka vugandzeri bya ntiyiso ni bya swifaniso a va fanele va tsundzuka swa le ndzhaku. A va fanele va tsundzuka swilo leswi Yehovha a swi endleke. Sweswo a swi ta va nyika xivindzi xa ku endla leswi lulameke. A swi ta va pfuna leswaku va tlhela va gandzela Yehovha ntsena.
12, 13. Hi tihi tinyimpi leti Vakreste va ti lwaka, naswona va nga hlurisa ku yini?
12 Xikhutazo lexi xa laveka ni namuntlha. Ku fana ni Vaisrayele, Vakreste va ntiyiso va boheka ku tshama va ri karhi va dodombisana ni miringo ni ku nga hetiseki ka vona. (Varhoma 7:21-24) Onge hi loko sweswo swi nga enelanga, va le nyimpini ya moya laha va kamanaka ni nala loyi, hambileswi a nga voniwiki, a nga ni matimba lamakulu. Muapostola Pawulo u ri: “A hi dodombisani ni ngati ni nyama, kambe ni tihulumendhe, ni valawuri, ni vafumi va misava va munyama lowu, ni mavandla lama hombolokeke ya moya, etindhawini ta le tilweni.”—Vaefesa 6:12.
13 Sathana ni madimona yakwe va ta humesa malwelo ya vona hinkwavo enyimpini ya ku kendlusa Vakreste evugandzerini bya ntiyiso. Leswaku Vakreste va hlula, va fanele va landzela xitsundzuxo xa Yehovha, va va ni xivindzi. Njhani? Muapostola Pawulo u ri: “Ambalani mahavelo hinkwawo lama humaka eka Xikwembu leswaku mi kota ku yima mi tiyile, mi lwisana ni marhengu ya Diyavulosi.” Yehovha a nga tshiki malandza yakwe ma ya ximandlamandla enyimpini leyi. Matlhari ya wona ya moya ma katsa “xitlhangu lexikulu xa ripfumelo, lexi [ma] nga ta kota ku timela ha xona miseve hinkwayo leyi pfurhaka ya lowo homboloka.” (Vaefesa 6:11, 16) Vaisrayele va tlule nawu, hikuva va honise malunghiselelo ya moya lawa Yehovha a va endleleke wona. Loko a va anakanyisise hi mintirho ya matimba leyi Yehovha a va endleleke yona, ingi va nga kendlukelanga evugandzerini bya swifaniso swa hava lebyi nyenyetsaka. Onge hi nga dyondza eka xikombiso xa vona, hi wa hi pfuka leswaku hi nga karhali enyimpini ya hina ya ku lwela ku endla leswi lulameke.—1 Vakorinto 10:11.
14. Hi byihi vuswikoti lebyi Yehovha a vulavulaka ha byona, a kombisa leswaku hi yena ntsena Xikwembu xa ntiyiso?
14 Yehovha hi yena “Loyi a vulaka ka ha ri eku sunguleni leswi nga ta humelela emakumu, ku sukela khale swinene a vula leswi nga si tshamaka swi endliwa; Loyi a nge, ‘Xikongomelo xa mina xi ta tiya, naswona hinkwaswo leswi ndzi swi tsakelaka ndzi ta swi endla.’” (Esaya 46:10) Hi xihi xikwembu xin’wana lexi nga ringanaka na Yehovha emhakeni leyi? Ku kota ku profeta swa nkarhi lowu taka i xikombiso xo hlawuleka xa Vukwembu bya Mutumbuluxi. Kambe ku hetisisa swilo leswi profetiweke, hi swona swi nga swa nkoka ku tlula ku swi vona ka ha ri emahlweni. Marito lama nge “xikongomelo xa mina xi ta tiya” ma kandziyisa leswaku xikongomelo lexi xi simekiweke hi Xikwembu a xi nge hundzuki. Leswi Yehovha a nga ni matimba lama nga hikiwangiki, a ku na nchumu evuakweni lexi nga n’wi sivelaka ku hetisisa ku rhandza ka yena. (Daniyele 4:35) Hikwalaho, hi nga tiyiseka leswaku vuprofeta byihi ni byihi lebyi nga si hetisekaka, byi ta hetiseka hakunene hi nkarhi wa Xikwembu lowu faneleke.—Esaya 55:11.
15. Hi xihi xikombiso xo hlamarisa xa vuswikoti bya Yehovha bya ku profeta swilo swa nkarhi lowu taka, lexi hi byeriwaka xona?
15 Xikombiso xo hlamarisa xa vuswikoti bya Yehovha bya ku profeta swiendlakalo swa nkarhi lowu taka ivi endzhaku a hetisisa marito yakwe, xi tisiwa emianakanyweni ya hina hi vuprofeta bya Esaya lebyi yaka emahlweni byi ku: “Loyi a vitanaka nyenyana leyi dyaka nyama ku suka evuhuma-dyambu, munhu la nga ta hetisisa swikongomelo swa mina ku suka etikweni ra le kule. Ndzi swi vurile; ndzi ta tlhela ndzi swi tisa. Ndzi swi vumbile, ndzi ta tlhela ndzi swi endla.” (Esaya 46:11) Tanihi “Loyi a vulaka ka ha ri eku sunguleni leswi nga ta humelela emakumu,” Yehovha Xikwembu u ta lawula swiyimo swa timhaka ta vanhu leswaku a hetisisa xikongomelo xakwe. U ta vitana Korexe “evuhuma-dyambu,” kumbe ePeresiya evuxeni, laha ku veke ni ntsindza lowu rhandzekaka wa Korexe, lowu vuriwaka Pasargadae. Korexe a a ta fana ni “nyenyana leyi dyaka nyama,” a juma muti wa Babilona a wu bvanganyeta hi xibububu.
16. Yehovha u ku kandziyisa njhani ku tiyiseka ka vuprofeta byakwe malunghana na Babilona?
16 Ku tiya ka vuprofeta bya Yehovha malunghana ni muti wa Babilona ku lemiwa hi marito lama nge, “Ndzi swi vurile; ndzi ta tlhela ndzi swi tisa.” Hambileswi munhu la nga hetisekangiki a talaka ku endla switshembiso hi matlotlo, rito ra Mutumbuluxi a ri weli ehansi. Leswi Yehovha a nga Xikwembu “lexi xi nga hembiki,” hi nga tiyiseka leswaku loko a ‘vula swo karhi,’ u ta ‘tlhela a swi endla.’—Tito 1:2.
Timbilu Leti Pfumalaka Ripfumelo
17, 18. I vamani lava nga vuriwaka “va timbilu ta matimba” (a) eminkarhini ya khale? (b) eminkarhini ya namuntlha?
17 Nakambe Yehovha u tlhela a vulavula ni Vababilona hi ku tirhisa vuprofeta, a ku: “Ndzi yingiseni, n’wina va timbilu ta matimba, n’wina lava nga ekule swinene ni ku lulama.” (Esaya 46:12) Xiga lexi nge “va timbilu ta matimba” xi vula vanhu vo sihalala lava tiboheke ku lwisana ni ku rhandza ka Xikwembu. Handle ko kanakana, timbilu ta Vababilona a ti ri ekule swinene ni Xikwembu. Rivengo ra vona eka Yehovha ni vanhu vakwe ri va susumetele ku lovisa Yerusalema ni tempele ya kona, va yisa vaaki va kona evuhlongeni.
18 Namuntlha, vamakholwa-hi-ku-vona ni lava alaka ku byeriwa, va tipfala tindleve, va nga lavi ku twa nchumu hi rungula ra Mfumo, leri chumayeriwaka emisaveni hinkwayo leyi akiweke. (Matewu 24:14) A va lavi ku pfumela leswaku Yehovha hi yena Hosi leyi nga ni mfanelo yo fuma. (Pisalema 83:18; Nhlavutelo 4:11) Leswi timbilu ta vona ti nga “ekule swinene ni ku lulama,” va ya ehenhla ni le hansi va lwisana ni ku rhandza ka yena. (2 Timotiya 3:1-5) Ku fana ni Vababilona, a va lavi ku twa nchumu lexi humaka eka Yehovha.
Ku Ponisa Ka Xikwembu A Ku Nge Hlweli
19. Yehovha a a ta va endlela njhani Vaisrayele xiendlo xo lulama?
19 Marito yo gimeta ya Esaya ndzima 46 ma kandziyisa vumunhu bya Yehovha: “Ndzi tshinete ku lulama ka mina. A ku le kule, naswona ku ponisa ka mina a ku nge hlweli. Ndzi ta ponisa Siyoni, ndzi nyika Israyele ku saseka ka mina.” (Esaya 46:13) Ku ntshunxiwa ka Vaisrayele hi Xikwembu a ku ta va xiendlo xo lulama. A a nga ta tshika vanhu vakwe va tshamela makumu evuhlongeni. Siyoni a a ta ponisiwa hi nkarhi lowu faneleke, a ‘swi nga ta hlwela.’ Endzhaku ka ku ntshunxiwa ka vona evuhlongeni, Vaisrayele a va ta hlaleriwa hi matiko lama va rhendzeleke. Loko Yehovha a kutsula tiko rakwe a ku ta va xikombiso xa matimba yakwe ya ku ponisa. Vuhava bya swikwembu swa Babilona, ku nga Bele na Nebo, a byi ta fununguriwa byi voniwa hi vanhu hinkwavo.—1 Tihosi 18:39, 40.
20. Xana Vakreste va nga tiyiseka njhani leswaku ‘ku ponisa ka Yehovha a ku nge hlweli’?
20 Hi 1919, Yehovha u ntshunxe vanhu vakwe evuhlongeni bya moya. A nga hlwelanga. Xiendlakalo xexo, loko hi xi patsanyeta ni leswi endlekeke khale loko Babilona a wisiwa hi Korexe, xa hi khutaza namuntlha. Yehovha u tshembise ku herisa mafambiselo lawa ya swilo lama hombolokeke, ku katsa ni vugandzeri bya wona bya mavunwa. (Nhlavutelo 19:1, 2, 17-21) Loko Vakreste van’wana va languta swilo hi tihlo ra vumunhu, va nga ha anakanya leswaku ku ponisiwa ka vona ka hlwela. Kambe ku lehisa ka Yehovha mbilu a rindzela nkarhi wakwe lowu faneleke wa ku hetisisa xitshembiso xexo, entiyisweni i xiendlo xo lulama. Phela, “[Yehovha] a nga naveli leswaku ku lova ni un’we kambe u navela leswaku [hinkwerhu hi] hundzuka.” (2 Petro 3:9) Hikwalaho, tiyiseka leswaku, ku fana ni le nkarhini wa Israyele wa khale, ‘ku ponisiwa a ku nge hlweli.’ Ina, loko siku ra ku ponisiwa ri ri karhi ri tshinela, Yehovha hi rirhandzu u ya emahlweni a hundzisa xirhambo lexi nge: “Lavisisani Yehovha, loko a ha kumeka. N’wi vitaneni a ha ri ekusuhi. Lowo homboloka a a siye ndlela yakwe, ni munhu wo biha a siya miehleketo yakwe; a a tlhelele eka Yehovha, loyi a nga ta n’wi komba tintswalo, ni le ka Xikwembu xa hina, hikuva xi ta rivalela hi ndlela leyikulu.”—Esaya 55:6, 7.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 94]
Swikwembu swa Babilona a swi kotanga ku n’wi sirhelela loko a lovisiwa
[Swifaniso leswi nga eka tluka 98]
Vakreste namuntlha va fanele va tivonela eka swifaniso swa swikwembu swa hava swa manguva lawa
[Swifaniso leswi nga eka tluka 101]
Vana ni xivindzi xa ku endla leswi lulameke