Ndzima Ya Vukaye
Yehovha Wa Hi Dyondzisa Hi Xikongomelo Xa Ku Hi Pfuna
1. Vanhu lava tlhariheke va angurisa ku yini emaritweni ya Yehovha?
LOKO Yehovha a vulavula, lava va tlhariheke va rhiya ndleve hi xichavo lexikulu, kutani va endla leswi a va byelaka swona. Hinkwaswo leswi Yehovha a swi vulaka swi pfuna hina, naswona u khumbeka ngopfu hi vuhlayiseki bya hina. Hi xikombiso, swi tiyisa marhambu hakunene ku xiya ndlela leyi Yehovha a vulavuleke ha yona ni vanhu vakwe va khale lava a endleke ntwanano na vona: “Kunene loko a wu yingise swileriso swa mina!” (Esaya 48:18) Ku tiva leswaku tidyondzo ta Xikwembu ta pfuna swi fanele swi hi susumetela ku xi yingisa, hi landzelela vukongomisi bya xona. Vuprofeta lebyi hetisekeke byi tsuvula ku kanakana kwihi ni kwihi loku nga vaka ku ri kona mayelana ni ku tiyimisela ka Yehovha ku hetisisa switshembiso swakwe.
2. Marito ya Esaya ndzima 48 a ma tsaleriwe vamani, naswona i vamani van’wana lava ma nga va pfunaka?
2 Marito ya ndzima ya vu-48 ya buku ya Esaya swi tikomba ma tsaleriwe Vayuda lava a va ta yisiwa evuhlongeni eBabilona. Ku tlula kwalaho, marito lawa ma tamele rungula leri Vakreste va nga fanelangiki ku ri ba hi makatla namuntlha. Eka Esaya ndzima 47, Bibele yi profete ta ku wa ka Babilona. Kutani Yehovha u hlamusela leswi a a anakanya swona hi Vayuda lava a va ta yisiwa evuhlongeni emutini wolowo. Yehovha u karhatekile hi vunjanganja bya vanhu lava a va hlawuleke, ni ku ala ka vona ku pfumela switshembiso swakwe. Hambiswiritano, a a lava ku va letela leswaku va pfuneka. Loko a languta le mahlweni, a a vona nkarhi wa ku tengisiwa loku a ku ta vanga ku vuyisiwa ka masalela yo tshembeka etikweni ra rikwavo.
3. I yini lexi a xi hoxile hi vugandzeri bya Vayuda?
3 Vanhu va Yehovha a va kendluke swinene evugandzerini lebyi tengeke! Marito yo pfula ya Esaya a ma jikajiki: “Twana leswi, Wena yindlu ya Yakobe, n’wina lava mi tivitanaka hi vito ra Israyele, n’wina lava humaka ematini ya Yuda, n’wina lava hlambanyaka hi vito ra Yehovha, lava vulavulaka ni hi Xikwembu xa Israyele, ku nga ri hi ntiyiso kumbe hi ku lulama. Hikuva va vule leswaku va huma emutini wo kwetsima, naswona va tiseketela hi Xikwembu xa Israyele, Yehovha wa mavuthu i vito ra xona.” (Esaya 48:1, 2) Wa nga vona vukanganyisi bya kona! Ku “[hlambanya] hi vito ra Yehovha” entiyisweni i ku tirhisa vito ra Xikwembu leswaku u tisusa nandzu ntsena. (Sofaniya 1:5) Loko Vayuda va nga si yisiwa evuhlongeni eBabilona, a va gandzela Yehovha “emutini wo kwetsima,” ku nga Yerusalema. Kambe vugandzeri bya vona a byi nga humi embilwini. Timbilu ta vona a ti ri ekule swinene na Xikwembu, naswona a va nga xi gandzeli “hi ntiyiso kumbe hi ku lulama.” Ripfumelo ra vona a ri nga fani ni ra vakokwa wa vona.—Malakiya 3:7.
4. I vugandzeri bya muxaka muni lebyi tsakeriwaka hi Yehovha?
4 Marito ya Yehovha ma hi tsundzuxa leswaku a hi fanelanga hi n’wi gandzelela ku tisusa nandzu ntsena. Hi fanele hi n’wi gandzela swi suka embilwini. Ntirho wa ku hetisisa nawu ntsena—kumbexana wa ku lava ku voniwa hi van’wana—a wu hlayiwi exikarhi ka “swiendlo swa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu.” (2 Petro 3:11) Ku va munhu a tiba xifuva a tivula Mukreste a swi n’wi endli mugandzeri wa Xikwembu la amukelekaka. (2 Timotiya 3:5) Ku pfumela leswaku Yehovha u kona i swa nkoka, kambe a hi makumu ya mhaka. Yehovha u lava ku gandzeriwa hi moya-xiviri hinkwawo, hi ku susumetiwa hi rirhandzu ni hi ku tlangela lokukulu.—Vakolosa 3:23.
Ku Profeta Swilo Leswintshwa
5. Hi swihi swin’wana swa “swilo swo sungula” leswi Yehovha a swi profeteke?
5 Kumbexana Vayuda lava a va ri eBabilona a va lava ku va ni mianakanyo leyi phyuphyeke. Hikwalaho, Yehovha u tlhele a va tsundzuxa leswaku hi yena Xikwembu xa vuprofeta bya ntiyiso: “Swilo swo sungula ndzi swi vurile ku sukela enkarhini wolowo, swi hume enon’wini wa mina, kutani ndzi hambeta ndzi swi twarisa. Hi xitshuketa ndzi teke goza, kutani swilo swi fika.” (Esaya 48:3) “Swilo swo sungula” i swilo leswi Xikwembu ana se a xi swi endlile, swo tanihi ku ntshunxa Vaisrayele aEgipta, xi va nyika Tiko leri Tshembisiweke ri va ndzhaka ya vona. (Genesa 13:14, 15; 15:13, 14) Vuprofeta byebyo a byi vuriwe hi Xikwembu; a byi pfa eka xona. Xikwembu xi endla leswaku vanhu va twa swileriso swa xona, kutani leswi va swi tweke swi fanele swi va susumetela ku yingisa. (Deteronoma 28:15) A xi hlweli ku endla leswi xi swi profeteke. Leswi Yehovha a nga Lowa Matimba Hinkwawo, a swi kanakanisi leswaku a a ta hetisisa xikongomelo xakwe.—Yoxuwa 21:45; 23:14.
6. Ku ‘sihalala ni ku xandzuka’ ka Vayuda a ku kule ku fikela kwihi?
6 Vanhu va Yehovha va ‘sihalarile ni ku xandzuka.’ (Pisalema 78:8) U va byele a nga jikajiki a ku: “Wa sihalala [naswona] nhamu ya wena i nsiha wa nsimbi [kasi] mombo wa wena i koporo.” (Esaya 48:4) Vayuda a va nonon’hwa ku fana ni nsimbi leyi nga khotsekiki—a va sihalala. Xexo hi xin’wana xa swivangelo swa ku va Yehovha a paluxa swilo swi nga si endleka. Loko a swi nga ri tano, vanhu va yena a va ta vulavula hi swilo leswi Yehovha a swi endleke va ku: “Swi endliwe hi xifaniso xa mina xa hava, naswona swi lerisiwe hi xifaniso xa mina lexi vatliweke ni xifaniso lexi endliweke hi ku n’okisiwa.” (Esaya 48:5) Xana leswi Yehovha a swi vuleke endzhaku a swi ta khumba Vayuda lava nga tshembekiki hi ndlela yo karhi? Xikwembu xi va byele xi ku: “U swi twile. Swi vone hinkwaswo. Loko ku ri n’wina, xana a mi nge swi twarisi? Ndzi mi twise swilo leswintshwa ku sukela enkarhini wa sweswi, swilo leswi hlayisiweke etlhelo, leswi a mi nga swi tivi. Enkarhini wa sweswi swi fanele swi tumbuluxiwa, ku nga ri ku sukela enkarhini wolowo, swilo leswi a wu nga si swi twa ku nga si fika siku leri, leswaku u nga vuli u ku, ‘Waswivo! Ana se a ndzi swi tiva.’”—Esaya 48:6, 7.
7. Xana Vayuda lava a va ri evuhlongeni a va ta boheka ku pfumela yini, naswona a va ta langutela yini?
7 Loko ka ha sele nkarhi wo leha swinene, Esaya u tsale vuprofeta lebyi vulavulaka hi ta ku wa ka Babilona. Kutani Vayuda lava a va ri evuhlongeni eBabilona, sweswi va lerisiwa hi vuprofeta leswaku va anakanyisisa hi ku hetiseka ka vuprofeta byebyo. Xana a va ta kaneta leswaku Yehovha hi yena Xikwembu xa vuprofeta lebyi hetisekeke? Nakambe, leswi vaaki va Yuda a va swi vonile ni ku swi twa leswaku Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso, xana vona a va nga fanelanga va twarisa ntiyiso lowu eka van’wana? Rito ra Yehovha leri hlavuteriweke ri profete swilo leswintshwa leswi a swi nga si humelela, swo tanihi ku hluriwa ka Babilona hi Korexe ni ku ntshunxiwa ka Vayuda. (Esaya 48:14-16) Swiendlakalo swo tano leswi hlamarisaka a swi tikomba swi ta tangunuka kunene swi nga rindzeriwanga. A nga kona loyi a a ta swi vona ka ha ri emahlweni hi ku ya hi swiyimo swa misava leswi cincaka. Swi endleke hi xibububu. Xana swi vangiwe hi mani? Tanihi leswi Yehovha a swi profeteke ka ha sele malembe ya kwalomu ka 200, nhlamulo yi le rivaleni.
8. Hi swihi swilo leswintshwa leswi Vakreste namuntlha va swi languteleke, naswona ha yini va ri tshemba hi ku helela rito ra Yehovha ra vuprofeta?
8 Ku tlula kwalaho, Yehovha u hetisisa rito rakwe hi nkarhi wakwe. Vuprofeta lebyi hetisekeke a byi kombisi Vukwembu bya yena eka Vayuda va le minkarhini ya khale ntsena, kambe ni le ka Vakreste namuntlha. Vuprofeta byo tala lebyi hetisekeke enkarhini lowu hundzeke—“swilo swo sungula”—i xitiyisekiso xa leswaku swilo leswintshwa leswi Yehovha a swi tshembiseke—‘nhlomulo lowukulu’ lowu taka, ku pona ka “ntshungu lowukulu” enhlomulweni wolowo, “misava leyintshwa” ni swin’wana swo tala—swi ta hetiseka hakunene. (Nhlavutelo 7:9, 14, 15; 21:4, 5; 2 Petro 3:13) Namuntlha xitiyisekiso xexo xi susumeta vanhu va timbilu letinene leswaku va vulavula ha yena hi ku hiseka. Va titwa ku fana ni mupisalema, loyi a nga te: “Ndzi vule mahungu lamanene ya ku lulama enhlengeletanweni leyikulu. Waswivo! Nomu wa mina a ndzi wu siveli.”—Pisalema 40:9.
Yehovha Wa Tikhoma
9. Xana tiko ra Israyele ri ve leri “tlulaka nawu ku suka ekhwirini” hi ndlela yihi?
9 Ku va Vayuda va nga byi kholwanga vuprofeta bya Yehovha swi endle leswaku va nga yingisi switsundzuxo swa yena. Hikokwalaho a yeke emahlweni a va byela a ku: “Ku tlula kwalaho, a wu swi twanga, naswona a wu swi tivanga, ni ndleve ya wena a yi pfulekanga ku sukela enkarhini wolowo. Hikuva ndzi swi tiva kahle leswaku kunene u hambete u xenga, naswona u vitaniwe ‘la tlulaka nawu ku suka ekhwirini.’” (Esaya 48:8) Vayuda a va tipfala tindleve, leswaku va nga twi mahungu lamanene ya Yehovha. (Esaya 29:10) Swiendlo swa vanhu lava Xikwembu xi endleke ntwanano na vona swi va kombise va ri tiko leri “tlulaka nawu ku suka ekhwirini.” Vaisrayele va ve tiko leri tsemeke mibya, ku sukela eku tswariweni ka vona. Vanhu lava a va etlela hi ku tlula nawu va pfuka hi vukanganyisi, a va nga dyohi hi xiwelo ntsena.—Pisalema 95:10; Malakiya 2:11.
10. Ha yini Yehovha a a ta tikhoma?
10 Xana a ku nga ha ri na ntshembo ha vona? A swi tano. Hambileswi Vayuda va xandzukeke ni ku va vanhu va vukanganyisi, Yehovha u tshame a ri wa ntiyiso a tlhela a tshembeka. Leswaku ku dzunisiwa vito rakwe leri tlakukeke, a a ta hunguta vukari byakwe. U te: “Hikwalaho ka vito ra mina ndzi ta lawula ku hlundzuka ka mina, kasi hikwalaho ka ku dzunisiwa ka mina ndzi ta tikhoma leswaku u nga herisiwi.” (Esaya 48:9) Vona ku hambana loku nga kona! Vanhu va Yehovha, ku nga Vaisrayele ni Vayuda, va ve lava nga tshembekangiki eka yena. Kambe Yehovha a a ta kwetsimisa vito rakwe, a endla leswi nga ta vanga ku dzunisiwa ni ku fundzhiwa ka rona. Hikwalaho, a a nga ta va herisa vanhu vakwe lava a va hlawuleke.—Yuwele 2:13, 14.
11. Ha yini Xikwembu a xi nga ta tshika vanhu va xona va lovisiwa va hela?
11 Lava timbilu letinene exikarhi ka Vayuda lava a va ri evuhlongeni va khindlimukile loko Xikwembu xi va tshinya, kutani va tiyimisela ku yingisa tidyondzo ta xona. Vanhu vo tano va tiyisiwe marhambu swinene hi marito lama landzelaka: “Waswivo! Ndzi ku tengisile, kambe ku nga ri hi xivumbeko xa silivhere. Ndzi ku hlawurile ekheleni ro n’okisa ra ku xaniseka. Hikwalaho ka mina, hikwalaho ka mina ndzi ta teka goza, hikuva, xana munhu a nga titshikisa ku yini a nyamisiwa? Naswona ku vangama ka mina a ndzi nge ku nyiki un’wana.” (Esaya 48:10, 11) Maxangu lama chachamerisaka—bya ‘khele ra ku xaniseka’—lawa Yehovha a ma tshikeke ma wela vanhu vakwe, ma va ringile ma tlhela ma va tengisa, ma funungula leswi nga etimbilwini ta vona. A ku endleke nchumu lowu fanaka eka madzana ya malembe lama hundzeke, loko Muxe a byela vakokwa wa vona a ku: “Yehovha Xikwembu xa wena [u ku fambise] malembe lawa ya 40 emananga, leswaku a ku tsongahata, a ku ringa, a ta tiva leswi nga embilwini ya wena.” (Deteronoma 8:2) Hambileswi tiko rero ri tsemeke mibya, Yehovha a nga ri lovisanga hi nkarhi wolowo, kutani ni tiko leri rin’wana a a nga ta ri lovisela makumu. Hikwalaho, vito ni ku dzuneka kakwe a swi ta tlakusiwa. Loko vanhu vakwe a va lo lovisiwa hi Vababilona, a a ta va a tlule ntwanano wakwe, kutani vito rakwe a ri ta rhukaniwa. A swi ta tikomba onge Xikwembu xa Israyele a xi na matimba ya ku ponisa vanhu va xona.—Ezekiyele 20:9.
12. Vakreste va ntiyiso va tengisiwe njhani hi nkarhi wa nyimpi yo sungula ya misava?
12 Ni le minkarhini ya namuntlha, vanhu va Yehovha a swi fanela leswaku va tengisiwa. Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20, swirho swo tala eka ntlawa lowutsongo wa Swichudeni swa Bibele a swi tirhela Xikwembu hi mbilu leyi hlantswekeke leswaku swi xi tsakisa, kasi swin’wana a swi xi tirhela hi minsusumeto yo biha, yo tanihi ku tilavela ndhuma. Loko ntlawa wolowo lowutsongo wu nga si rhangela entirhweni wa ku chumayela mahungu lamanene emisaveni hinkwayo, lowu ku profetiweke leswaku a wu ta endliwa enkarhini wa makumu, a wu fanele wu tengisiwa. (Matewu 24:14) Muprofeta Malakiya u profete leswaku ntirho wo tano wa ku tengisa a wu ta endliwa hi ku ta ka Yehovha etempeleni ya yena. (Malakiya 3:1-4) Marito yakwe ma hetiseke hi 1918. Vakreste va ntiyiso va ringiwe hi ndlela leyi chachamerisaka loko nyimpi yo sungula ya misava ya ha hisa, naswona ndzingo wolowo wu chapute hi ku pfaleriwa ka Joseph F. Rutherford, loyi hi nkarhi wolowo a a ri muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower, kun’we ni vakongomisi van’wana va yona lava nga ni vutihlamuleri lebyikulu. Vakreste volavo vo tshembeka va vuyeriwile loko va tengisiwa. Endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, va vuye va tiyimisele swinene ku tirhela Xikwembu xa vona lexikulu hi ndlela yihi ni yihi leyi a yi laviwa hi xona.
13. Vanhu va Yehovha va angurise ku yini loko va cinisiwa rhuvurhuvu ku sukela eka nyimpi yo sungula ya misava?
13 Ku sukela enkarhini wolowo, Timbhoni ta Yehovha ti tshamiwe henhla, ti cinisiwa gija. Kambe leswi a swi endlanga leswaku ti sungula ku kanakana rito ra Mutumbuluxi wa tona. Ku ri na sweswo, ti anakanye hi marito lawa muapostola Petro a ma tsaleleke Vakreste lava a va cinisiwa rhuvurhuvu enkarhini wa yena, lama nge: ‘Mi vangeriwe gome hi miringo leyi hambaneke, leswaku mfanelo leyi ringiweke ya ripfumelo ra n’wina, yi kumeka yi ri xivangelo xa ku vongiwa, ku vangamisiwa ni ku xiximiwa eku hlavuteriweni ka Yesu Kreste.’ (1 Petro 1:6, 7) Ku xanisiwa hi ndlela leyi chachamerisaka a ku nge swi koti ku yimbela vutshembeki bya Vakreste va ntiyiso. Ku ri na sweswo, ku yi kombisa erivaleni minsusumeto ya vona leyi tengeke. Ku endla leswaku ripfumelo ra vona ri tiyisiwa hi mfanelo leyi ringiweke, ku tlhela ku kombisa mpimo wa ku tinyiketela ni rirhandzu ra vona.—Swivuriso 17:3.
‘Hi Mina Wo Sungula, Hi Mina Wo Hetelela’
14. (a) Yehovha i “wo sungula” ni “wo hetelela” hi ndlela yihi? (b) Hi yihi mintirho ya matimba leyi Yehovha a yi endleke hi “voko” ra yena?
14 Sweswi Yehovha u khutaza vanhu lava a endleke ntwanano na vona a ku: “Ndzi yingise, Wena Yakobe na wena Israyele loyi ndzi n’wi vitaneke. Ka ha ri Mina. Ndzi wo sungula. Ku tlula kwalaho, ndzi wo hetelela. Tlhandlakambirhi, voko ra mina ri veke masungulo ya misava, naswona voko ra mina ra xinene ri anamise matilo. Ndza ma vitana, leswaku ma tshama ma yime swin’we.” (Esaya 48:12, 13) Ku hambana ni munhu wa nyama, Xikwembu xi tshama xi ri kona hi masiku naswona a xi hundzuki. (Malakiya 3:6) Eka Nhlavutelo, Yehovha u ri: “Hi mina Alfa na Omega, wo sungula ni wo hetelela, masungulo ni makumu.” (Nhlavutelo 22:13) Emahlweni ka Yehovha a ku vanga na Xikwembu xin’wana xa matimba hinkwawo, ni le ndzhaku ka xona a ku nge vi na xin’wana. I Xikwembu lexi Tlakukeke ni lexi nga Heriki, Mutumbuluxi. “Voko” ra xona—matimba lawa xi ma tirhisaka—ma simeke misava, ma tlhela ma andlala matilo lama lemiweke hi tinyeleti. (Yobo 38:4; Pisalema 102:25) Loko a vitana swivumbiwa swa yena, swona swi tshama swi lunghekele ku n’wi tirhela.—Pisalema 147:4.
15. Yehovha u ‘rhandze’ Korexe hi ndlela yihi, naswona hi xikongomelo xihi?
15 Kutani ku huma xirhambo xa ntikelo lexi kongomisiweke eka Vayuda ni lava nga riki Vayuda: “Hlengeletanani, n’wina hinkwenu mi yingisa. I mani loyi a vuleke swilo leswi exikarhi ka vona? Yehovha u n’wi rhandzile. U ta endla leswi a swi tsakelaka hi Babilona, voko ra yena ri ta va ehenhla ka Vakalidiya. Mina—mina ndzi vulavurile. Ku tlula kwalaho ndzi n’wi vitanile. Ndzi n’wi tisile, naswona ndlela yakwe yi ta endliwa yi humelela.” (Esaya 48:14, 15) I Yehovha ntsena loyi a nga ni matimba hinkwawo, naswona u kota ku profeta swiendlakalo swa nkarhi lowu taka ivi swi endleka hakunene. A nga kona exikarhi ka “vona,” ku nga swikwembu swa hava, loyi a nga kotaka ku profeta swilo leswi. Yehovha u “n’wi rhandzile” Korexe, ku nga ri swikwembu swa hava—ina, Yehovha u n’wi hlawulele xikongomelo xo hlawuleka. (Esaya 41:2; 44:28; 45:1, 13; 46:11) U vone Korexe ni ku tswariwa a nga si tswariwa, kutani a n’wi hlawula leswaku a va muhluri wa Babilona enkarhini lowu taka.
16, 17. (a) Ha yini ku nga vuriwaka leswaku Xikwembu a xi hundziselanga vuprofeta bya xona exihundleni? (b) Yehovha u swi twarise njhani swikongomelo swakwe namuntlha?
16 Hi rito leri fikelelaka mbilu, Yehovha u ye emahlweni a ku: “N’wina tshinelani eka mina. Twanani leswi. Ku sukela eku sunguleni a ndzi vulavulanga nikatsongo ndzi ri evutumbelweni. Ku sukela enkarhini wa ku endleka ka swona a ndzi ri kona.” (Esaya 48:16a) Vuprofeta bya Yehovha a byi vuriwanga exihundleni kumbe byi tiviwa hi vanhu va nga ri vangani ntsena. Vaprofeta va Yehovha a va vulavulela Xikwembu va nga jikajiki. (Esaya 61:1) A va twarisa ku rhandza ka Xikwembu erivaleni. Hi xikombiso, Xikwembu a xi swi tiva swiendlakalo leswi fambelanaka na Korexe, naswona xi swi vone swi nga si endleka. Loko ka ha sele malembe ya kwalomu ka 200 leswaku swi endleka, Xikwembu xi swi profete erivaleni hi nomu wa Esaya.
17 Hi ndlela leyi fanaka namuntlha, Yehovha a nga swi fihli swikongomelo swa yena. Vanhu va timiliyoni ematikweni ya madzana ni swihlala swa lwandle va nghena hi yindlu ni yindlu, va ya eswitarateni ni le tindhawini tin’wana leti va nga ti fikelelaka, va twarisa xitsundzuxo xa makumu lama tshinelaka ya mafambiselo lawa ya swilo ni mahungu lamanene ya mikateko leyi nga ta tisiwa hi Mfumo wa Xikwembu. Ina, Yehovha i Xikwembu lexi tivisaka vanhu hi ta swikongomelo swa xona.
‘Yingisa Swileriso Swa Mina!’
18. Yehovha u va navelela yini vanhu vakwe?
18 Muprofeta loyi a nyikiweke matimba hi moya wa Yehovha, u te: “Yehovha, Hosi leyi Lawulaka u ndzi rhumile, ku nga moya wa yena. Yehovha, Mukutsuri wa wena, Mukwetsimi wa Israyele u te: ‘Mina Yehovha, ndzi Xikwembu xa wena, Loyi a ku dyondziselaka ku ku pfuna, Loyi a ku fambisaka endleleni leyi u faneleke u famba hi yona.’” (Esaya 48:16b, 17) Marito lawa ya rirhandzu lama kombisaka nkhathalelo wa Yehovha a ma fanele ma tiyisekisa tiko ra Israyele leswaku Xikwembu a xi ta ri kutsula eBabilona. A a ri yena Mukutsuri wa vona. (Esaya 54:5) Yehovha a a navela leswaku Vaisrayele va pfuxa vuxaka lebyi a va ri na byona na yena, va yingisa swileriso swakwe. Xisekelo xa vugandzeri bya ntiyiso i ku yingisa swiletelo swa yena. Vaisrayele a va nga ta swi kota ku famba hi ndlela leyi lulameke, handle ka loko va dyondzisiwa ‘ndlela leyi va faneleke va famba ha yona.’
19. I xikhutazo xihi lexi humaka embilwini, lexi Yehovha a xi humesaka?
19 Ku navela ka Yehovha ka leswaku vanhu vakwe va papalata khombo kutani va kuma vutomi ku anekiwe kahle, hi marito lama nge: “Kunene loko a wu yingise swileriso swa mina! Kutani ku rhula ka wena a ku ta fana ni nambu, ni ku lulama ka wena a ku ta fana ni magandlati ya lwandle.” (Esaya 48:18) Vona xikhutazo lexi khumbaka mbilu xa Mutumbuluxi wa matimba hinkwawo! (Deteronoma 5:29; Pisalema 81:13) Ematshan’weni ya ku ya evuhlongeni, Vaisrayele a va ta va ni ku rhula lokukulu loku a ku ta fana ni mati lama khulukaka enambyeni. (Pisalema 119:165) Swiendlo swa vona swa ku lulama a swi nga ta hlayeka, ku fana ni magandlati ya lwandle. (Amosi 5:24) Tanihi leswi Yehovha a a khathala hakunene hi Vaisrayele, u va khutazile hi rirhandzu, a va komba ndlela leyi a va fanele va famba ha yona. Kunene, loko ntsena a va lo yingisa!
20. (a) Xikwembu a xi va navelela yini Vaisrayele hambileswi va xandzukeke? (b) Hi dyondza yini hi Yehovha malunghana ni ndlela leyi a khomeke vanhu vakwe ha yona? (Vona bokisi eka tluka 133.)
20 Xana Vaisrayele a va ta neriwa hi mikateko yihi loko va hundzuka? Yehovha u ri: “Vana va wena a va ta fana ni sava, ni vatukulu lava humaka eswirhweni swa wena swa le ndzeni a va ta fana ni swiribyana swa rona. Vito ra Yoloye a ri nga ta tsemiwa kumbe ku lovisiwa emahlweni ka mina.” (Esaya 48:19) Yehovha u tsundzuxe vanhu hi ta xitshembiso xakwe xa leswaku mbewu ya Abrahama a yi ta andza, “ku fana ni tinyeleti ta matilo ni ku fana ni swiribyana swa sava leri nga eribuweni ra lwandle.” (Genesa 22:17; 32:12) Hambiswiritano, vatukulu lava va Abrahama va xandzukile, kutani va chupukeriwa hi lunghelo ra ku vona ku hetiseka ka xitshembiso. Kunene, matimu ya vona a ma bihe ngopfu lerova hi ku ya hi Nawu wa Yehovha hi byakwe, vito ra vona tanihi tiko a ri fanele ri suriwa. (Deteronoma 28:45) Nilokoswiritano, Yehovha a nga swi navelanga leswaku vanhu vakwe va lovisiwa, naswona a a nga lavi ku va lahlela makumu.
21. Hi yihi mikateko leyi yi nga hi nelaka namuntlha loko hi lava ku leteriwa hi Yehovha?
21 Misinya ya milawu leyi fumbarheriweke hi rungula leri ra matimba ya tirha ni namuntlha eka vagandzeri va Yehovha. Yehovha hi yena Xihlovo xa vutomi, naswona ndlela leyi hi faneleke hi hanya vutomi bya hina ha yona u yi tiva ku tlula mani na mani. (Pisalema 36:9) U hi nyike vukongomisi leswaku a hi pfuna, ku nga ri ku hi tsona ntsako. Vakreste va ntiyiso va angula hi ku hisekela ku leteriwa hi Yehovha. (Mikiya 4:2) Vukongomisi byakwe byi sirhelela vumoya bya hina ni vuxaka lebyi hi nga na byona na yena, kun’we ni le ka nkucetelo wa Sathana lowu onhaka. Loko hi twisisa misinya ya milawu ya Xikwembu, hi kuma leswaku Yehovha u hi dyondzisela ku hi pfuna. Hi lemuka leswaku “swileriso swa [yena] a swi tiki.” Kutani a hi nge lovisiwi.—1 Yohane 2:17; 5:3.
“Humani eBabilona”
22. Vayuda lava tshembekeke a va khutaziwa ku endla yini, naswona va nyikiwe switiyisekiso swihi?
22 Loko Babilona a wa, xana va kona Vayuda lava a va ta va ni timbilu letinene? Xana a va ta pfumela ku kutsuriwa hi Xikwembu, va tlhelela etikweni ra rikwavo, va ya pfuxa vugandzeri lebyi tengeke? Ina. Marito lama landzelaka ya Yehovha ma komba ku tiyiseka loku a a ri na kona leswaku sweswo a swi ta endleka. “N’wina humani eBabilona! Balekelani Vakalidiya. Twarisani mpfumawulo wa ku huwelela ka ntsako, ku twariseni. Ku humeseni ku ya fika emakumu ya misava. Vulani mi ku: ‘Yehovha u kutsule nandza wakwe Yakobe. A va ri twanga torha loko a va fambisa etindhawini leti onhakeke. U va khulukisele mati ma huma eribyeni, a pandza ribye leswaku mati ma huma.’” (Esaya 48:20, 21) Vanhu va Yehovha a va khutaziwa hi ndlela ya vuprofeta leswaku va huma eBabilona handle ko ba mariri. (Yeremiya 50:8) Ku kutsuriwa ka vona a ku fanele ku twarisiwa ku fikela emakun’wini ya misava. (Yeremiya 31:10) Loko vanhu va Yehovha va Hume aEgipta, u enerise swilaveko swa vona loko va ri karhi va davula mananga ya sala ya hlangana. Hilaha ku fanaka, a a ta enerisa swilaveko swa vanhu vakwe loko va huma eBabilona va muka ekaya.—Deteronoma 8:15, 16.
23. I vamani lava a va nga ta va na kona ku rhula loku humaka eka Xikwembu?
23 Ku ni nsinya wun’wana wa nawu lowu a wu ri wa nkoka lowu Vayuda a va fanele va wu tsundzuka malunghana ni swiendlo swa Yehovha swa ku ponisa. Lava va tiyimiseleke ku endla leswi lulameke va nga xaniseka hikwalaho ka swidyoho swa vona, kambe a va nge lovisiwi. Kambe eka lava nga lulamangiki a swi nga ta va tano. “‘Ku rhula a ku kona,’ ku vula Yehovha, ‘eka lavo homboloka.’” (Esaya 48:22) Vadyohi lava nga hundzukiki a va nga ta ku kuma ku rhula loku Xikwembu xi ku hlayiseleke lava va xi rhandzaka. Lavo homboloka kumbe vamakholwa-hi-ku-vona lava alaka ku byeriwa a va nga ta ponisiwa. A ku ta ponisiwa ntsena lava va nga ni ripfumelo. (Tito 1:15, 16; Nhlavutelo 22:14, 15) Lavo homboloka a va nga ta ku nantswa ku rhula ka Xikwembu.
24. I yini lexi tiseleke vanhu va Xikwembu ntsako eminkarhini ya namuntlha?
24 Hi 537 B.C.E., ku huma ka Vaisrayele vo tshembeka eBabilona ku tise ntsako lowukulu. Hi 1919, ku ntshunxiwa ka vanhu va Xikwembu evuhlongeni bya Babilona ku va tisele ntsako. (Nhlavutelo 11:11, 12) Ntshembo lowu a va ri na wona a wu ri wukulu, kutani nkarhi lowu va wu tirhisele ku ndlandlamuxa ntirho wa vona. Ina, a swi lava xivindzi leswaku ntlawa wolowo lowutsongo wa Vakreste wu tinyiketela ku famba hi tindlela letintshwa ta ku chumayela emisaveni ya vukari. Kambe hi mpfuno wa Yehovha, wu nghene ehansi wu endla ntirho wa ku chumayela mahungu lamanene. Matimu ma tiyisekisa leswaku Yehovha u wu katekisile.
25. Ha yini swi ri swa nkoka ku yingisa swileriso swa Xikwembu swo lulama?
25 Xiyenge lexi xa vuprofeta bya Esaya xi kandziyisa mhaka ya leswaku Yehovha wa hi dyondzisa leswaku hi pfuneka. I swa nkoka swinene ku yingisa swileriso swa Xikwembu swo lulama. (Nhlavutelo 15:2-4) Loko hi tsundzuka vutlhari ni rirhandzu ra Xikwembu, swi ta hi pfuna ku namarhela leswi Yehovha a nge hi swona leswi lulameke. Swileriso swakwe hinkwaswo swi pfuna hina.—Esaya 48:17, 18.
[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 133]
Xikwembu Xa Matimba Hinkwawo Xa Tikhoma
Yehovha u byele Vaisrayele lava gwineheke a ku: “Ndzi ta lawula ku hlundzuka ka mina . . . ndzi ta tikhoma.” (Esaya 48:9) Marito wolawo ma hi pfuna ku vona leswaku Xikwembu xi veka xikombiso lexi hetisekeke hileswi xi nga tirhisiki matimba ya xona hi ndlela yo biha. I ntiyiso leswaku a nga kona loyi a nga ni matimba yo tlula ya Xikwembu. Hikokwalaho hi xi vulaka Lowa matimba hinkwawo, Lowa matimba lama heleleke. Hilaha ku faneleke, xi tirhisa nhlamuselo leyi nge “xa Matimba Hinkwawo” eka xona n’wini. (Genesa 17:1) A xi na ntamu lowu nga hikiwangiki ntsena, kambe hi hala tlhelo xi ni vuhosi hinkwabyo, hikwalaho ka xikhundlha xa xona xa ku va Hosi leyi Tlakukeke ya vuako lebyi vumbiweke hi xona. Hikokwalaho ku nga riki na munhu loyi a nga xinyataka a siva voko ra xona kumbe a ku, “Xana a wu endla yini?”—Daniyele 4:35.
Hambiswiritano, Xikwembu xi hlwela ku kariha, hambiloko ku ri ni xilaveko xa ku tirhisa matimba ya xona ehenhla ka valala va xona. (Nahume 1:3) Yehovha u kota ku ‘lawula ku hlundzuka ka yena’ naswona hilaha ku faneleke u hlamuseriwa a ri la “hlwelaka ku kariha” hileswi rirhandzu—ku nga ri vukari—yi nga mfanelo yakwe leyikulu. Vukari byakwe, loko a byi humesa, minkarhi hinkwayo byi va lebyi lulameke, lebyi faneleke, lebyi lawulekaka.—Eksoda 34:6; 1 Yohane 4:8.
Ha yini Yehovha a endla tano? Hikuva matimba lama heleleke lawa a nga na wona u ma tirhisa swin’we ni timfanelo letin’wana tinharhu letikulu—vutlhari, vululami ni rirhandzu. Ndlela leyi a tirhisaka matimba yakwe ha yona minkarhi hinkwayo yi fambisana ni timfanelo teto.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 122]
Rungula ra Esaya ra ku pfuxetiwa ri tise ntshembo lowukulu eka Vayuda lava tshembekaka lava a va ri evuhlongeni
[Swifaniso leswi nga eka tluka 124]
Vayuda a va tala ku vula leswaku swilo leswi endliweke hi Yehovha swi vangiwe hi swifaniso swa swikwembu swa hava
1. Ishtar 2. Xifaniso lexi endliweke hi switina swo hatima xa Gondzo ra Vapfhumba eBabilona 3. Xifaniso xa xivandzana xa Marduk
[Xifaniso lexi nga eka tluka 127]
‘Khele ra ku xaniseka’ ri nga paluxa loko minsusumeto ya hina ya ku tirhela Yehovha yi ri yinene kumbe yi nga ri yinene
[Swifaniso leswi nga eka tluka 128]
Vakreste va ntiyiso va tshamiwe ehenhla, va cinisiwa gija