Buku Ya Bibele Ya Vu-23—Esaya

Mutsari: Esaya

Ndhawu Ya Vutsari: Yerusalema

Ku Hetiwa Ka Vutsari: Endzhaku ka 732 B.C.E.

Nkarhi Lowu Hlanganisiweke: c. 778–endzhaku ka 732 B.C.E.

1. Xiyimo a xi ri xihi le Middle East, naswona ngopfu-ngopfu eIsrayele ni le Yuda, eka lembe xidzana ra vunhungu B.C.E.?

MUNYAMA lowu xungetaka wa hosi ya tihanyi ya Asiriya wu lengelela swinene ehenhla ka mimfumo yin’wana ni mimfumo leyintsongo ya le Middle East. Nguva leyi hinkwayo a yi tele hi ku vulavula ka xikhiri ni ntwanano. (Esa. 8:9-13) Israyele la gwineheke en’walungwini ku nga ri khale a a ta va muhlaseriwa erhengwini leri ra matiko hinkwawo, loko tihosi ta Yuda edzongeni ti fuma ti nga tiyiseki. (2 Tih., tindzima 15-21) Matlhari lamantshwa ya nyimpi a ma endliwa ni ku tirhisiwa, ma engetela ku chava ka minkarhi yoleyo. (2 Tikr. 26:14, 15) Hi kwihi laha munhu a a ta languta kona leswaku a kuma nsirhelelo ni ku hlayiseka? Hambi leswi vito ra Yehova a ri ri emilon’wini ya vanhu van’wana ni vaprista emfun’weni lowuntsongo wa Yuda, timbilu ta vona a ti hundzukele ekule eka matlhelo man’wana, ti sungula hi ku ya eAsiriya ivi endzhaku ti ya aEgipta. (2 Tih. 16:7; 18:21) Ripfumelo ematimbeni ya Yehova ri herile. Laha a ku nga ri ku gandzela swikwembu swa hava hi ku kongoma, a ku tele ndlela ya vukanganyisi ya vugandzeri, lebyi seketeriweke eka mukhuva naswona hayi eku chaveni ka ntiyiso ka Xikwembu.

2. (a) I mani la amukeleke xirhambo xo vulavulela Yehova, naswona rini? (b) I yini lexi xiyekaka ehenhleni ka vito ra muprofeta loyi ke?

² Kutani ke, i mani loyi a a ta vulavulela Yehova? I mani loyi a a ta tivisa matimba ya yena lama ponisaka? “Hi mina loyi, ndzi rhume,” ku te nhlamulo leyi nga hava ku kanakana. Xivulavuri a ku ri Esaya, loyi ana se a a profeta emahlweni ka leswi. A ku ri lembe leri Hosi Uziya loyi a nga na nhlokonho a feke ha rona, kwalomu ka 778 B.C.E. (Esa. 6:1, 8) Vito leri nge Esaya ri vula ku “Ku ponisa ka Yehova,” leyi yi nga nhlamuselo leyi fanaka, hambi leswi yi tsariweke hi endlelo ro tlhentlha, ya vito leri nge Yesu (“Yehova I Ku Ponisa”). Ku sukela eku sunguleni ku ya emakumu, vuprofeta bya Esaya byi kandziyisa ntiyiso lowu, leswaku Yehova i ku ponisa.

3. (a) I yini leswi tivekaka malunghana na Esaya? (b) U profete enkarhini wihi, naswona a va ri vahi vaprofeta van’wana esikwini rakwe?

³ Esaya a a ri n’wana wa Amotsi (loyi a nga fanelangiki ku pfilunganyiwa na Amosi, muprofeta un’wana la humaka eYuda). (1:1) Matsalwa a ma vuli nchumu hi ku tswariwa ni ku fa ka yena, hambi leswi mukhuva wa Xiyuda wu endleke leswaku a sahiwa hi le xikarhi hi Hosi Manase lowo biha. (Ringanisa Vaheveru 11:37.) Matsalwa yakwe ma n’wi kombisa a yime eYerusalema ni nsati wakwe wa muprofeta wa xisati ni majaha mambirhi, lama nga ni mavito ya vuprofeta. (Esa. 7:3; 8:1, 3) U tirhe enkarhini wa tihosi ta mune ta Yuda: Uziya, Yotamu, Akaziya na Hezekiya; entiyisweni ku sukela kwalomu ka 778 B.C.E. (loko Uziya a file, kumbexana emahlweninyana) ivi a hambeta ku ya fika endzhaku ka 732 B.C.E. (lembe ra vu-14 ra Hezekiya), kumbe emalembeni lama nga riki ehansi ka 46. Ku hava ku kanakana leswaku u endle leswaku vuprofeta byakwe byi tsariwa esikwini leri ra le ndzhakunyana. (1:1; 6:1; 36:1) Vaprofeta van’wana va siku rakwe a ku ri Mikiya eYuda, naswona, en’walungwini, Hosiya na Oded.—Mik. 1:1; Hos. 1:1; 2 Tikr. 28:6-9.

4. I yini lexi kombisaka leswaku Esaya a a ri mutsari wa buku leyi?

⁴ Leswaku Yehova u lerise Esaya ku tsala ku avanyisa ka vuprofeta swi tiyisiwile hi Esaya 30:8 leyi nge: “Famba sweswi u ya tsala timhaka leti ehenhla ka tafula emahlweni ka vona, u tsala ne bukwini ti ta hlayiseriwa minkarhini leyi taka, xi va xikombiso, hi laha ku nga yiki helo.” Vafundhisi va khale va Vayuda va xiye Esaya a ri mutsari ivi va katsa buku leyi tanihi buku yo sungula ya vaprofeta-nkulu (Esaya, Yeremiya na Ezekiyele).

5. I yini lexi tiyisaka vun’we bya buku ya Esaya ke?

⁵ Hambi leswi van’wana va kombeteleke eku cinceni ka endlelo ra buku ku sukela eka ndzima 40 ku ya emahlweni ku ri loku kombaka mutsari la hambaneke, kumbe “Esaya wa Vumbirhi,” ku cinca ka nhloko-mhaka ku fanele ku va loku eneleke ku hlamusela leswi. Ku na vumbhoni byo tala bya leswaku Esaya u tsale buku leyi hinkwayo leyi nga na vito ra yena. Hi xikombiso, vun’we bya buku leyi byi kombisiwe hi xiga lexi nge, “mukwetsimi wa Israyele,” lexi humelelaka makhamba ya 12 eka tindzima 1 ku ya ka 39, naswona makhamba ya 13 eka tindzima 40 ku ya ka 66, ntsengo wa makhamba ya 25; kasi xi humelela makhamba ya 6 ntsena eMatsalweni hinkwawo ya Xiheveru. Muapostola Pawulo na yena u tiyisa vun’we bya buku leyi hi ku tshaha eswiyengeni hinkwaswo swa vuprofeta ni ku nyika ntirho lowu hinkwawo eka mutsari un’we, ku nga Esaya.—Ringanisa Varhoma 10:16, 20; 15:12 na Esaya 53:1; 65:1; 11:1.

6. Buku ya Lwandle leri Feke ya Esaya yi nyika vumbhoni lebyi khorwisaka (a) bya leswaku Tibibele ta hina namuntlha ti yimela vutsari byo sungula lebyi huhuteriweke ni (b) leswaku buku hinkwayo yi tsariwe hi Esaya un’we hi ndlela yihi?

⁶ Lexi tsakisaka, ku sukela hi lembe ra 1947, matsalwa man’wana ya khale ya humesiwile emunyameni wa mabako ekusuhi na Khirbet Qumran, ekusuhi ni le ribuweni ra lwande ra n’walungu-vupela-dyambu bya Lwandle leri Feke. Lawa a ma ri Matsalwa ya Lwandle leri Feke, lama katseke vuprofeta bya Esaya. Wona ma tsariwe hi ndlela yo xonga hi Xiheveru lexi hlayisiweke khwatsi xa le mahlweni ka Masora, naswona ma ni malembe ya 2 000, ku sukela eku heleni ka lembe xidzana ra vumbirhi B.C.E. Tsalwa ra wona xisweswo ri ni kwalomu ka gidi ra malembe ku tlula maphepha ya khale swinene ya tsalwa ra Masora, laha ku hundzuluxela ka manguva lawa ka Matsalwa ya Xiheveru ku sekeriweke kona. Ku ni ku hambana lokuntsongonyana ka matsalele ni ku hambana kun’wana eka mavekelo ya ntivo-ririmi, kambe a ya hambani hi ku ya hi dyondzo ni tsalwa ra Masora. Lebyi i vumbhoni lebyi khorwisaka bya leswaku Tibibele ta hina namuntlha ti ni rungula ro sungula leri huhuteriweke ra Esaya. Ku tlula kwalaho, matsalwa lawa ya khale ya kaneta ku tivulela ka vaxopa-xopi ka “Tiesaya” timbirhi, tanihi leswi ndzima 40 yi sungulaka elayinini yo hetelela ya kholumo ya vutsari lebyi nga na ndzima 39, xivulwa xo sungula xi hetisiwa eka kholumo leyi landzelaka. Xisweswo, mukopi entiyisweni a a nga ku xiyi ku cinca kwihi na kwihi loku ehleketiweke eka mutsari kumbe ka ku avanyisa kwihi na kwihi ebukwini eyinhleni leyi.a

7. I vumbhoni byihi byo tala lebyi nga kona malunghana ni vutshembeki bya Esaya?

⁷ Ku ni vumbhoni byo tala bya vutshembeki bya buku ya Esaya. Handle ka Muxe, ku hava muprofeta un’wana loyi a tshahiwaka ngopfu swinene hi vatsari va Vukriste va Bibele ku fana na yena. Hi ku fanana ku ni rifuwo ra vumbhoni bya matimu ni bya vuyimburi lebyi yi kombisaka yi ri ya ntiyiso, tanihi tirhekhodo ta matimu ta tihosi ta Asiriya, ku katsa ni ribye ra matlhelo ya tsevu ra Senakeribi laha a nyikaka mhaka ya yena n’wini kona ya ku rhendzeriwa ka Yerusalema.b (Esa. tindzima 36, 37) Nhulu ya marhumbi lawa ma tshameke ma va Babilona ya ha veka vumbhoni bya ku hetiseka ka Esaya 13:17-22.c A ku ri ni vumbhoni lebyi hanyaka eka un’wana ni un’wana wa magidi ya Vayuda lava macheke va vuya hi le Babilona, va ntshunxiwile hi hosi leyi vito ra yona ku nga Korexe, a ri tsariwe hi Esaya kwalomu ka malembe ya 200 emahlweni. Swi nga ha endleka Korexe endzhakunyana a kombisiwe vutsari lebyi bya vuprofeta, hikuva, loko a ntshunxa masalela ya Vayuda, u vulavule hi ku lerisiwa hi Yehova ku endla tano.—Esa. 44:28; 45:1; Ezra 1:1-3.

8. Ku huhutela ku tiyisiwile hi ku hetiseka ka vuprofeta bya Vumesiya hi ndlela yihi xana?

⁸ Lexi hlawulekeke ebukwini ya Esaya i vuprofeta bya Vumesiya. Esaya u vuriwe “muprofeta wa Muevhangeli,” laha ku vhumbiwa lokunyingi ku hetisekeke eswiendlakalweni swa vutomi bya Yesu. Ndzima 53, leyi hi nkarhi wo leha yi vuriweke “ndzima ya xihundla,” hayi eka mutsheniwa wa Muetiyopiya loyi ku vulavuriweke ha yena eka Mintirho ndzima 8 ntsena, kambe eka vanhu va Vayuda hinkwavo, yi vhumba ku khomiwa loku ku fanelaka Yesu hi ku twisiseka lerova yi fana ni mhaka ya mbhoni leyi voneke hi mahlo. Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki ma rhekhoda ku hetiseka ka vuprofeta ka ndzima leyi yi xiyekaka ya Esaya, hi laha mindzinganiso leyi landzelaka yi kombaka ha kona: ndz. 1—Yohane 12:37, 38; ndz. 2—Yohane 19:5-7; ndz. 3—Marka 9:12; ndz. 4—Matewu 8:16, 17; ndz. 5—1 Petro 2:24; ndz. 6—1 Petro 2:25; ndz. 7—Mintirho 8:32, 35; ndz. 8—Mintirho 8:33; ndz. 9—Matewu 27:57-60; ndz. 10—Vaheveru 7:27; ndz. 11—Varhoma 5:18; ndz. 12—Luka 22:37. I mani loko ku nga ri Xikwembu loyi a a ta va xihlovo xa ku vhumba ko tano loku pakanisaka ke?

LESWI NGA ENDZENI KA ESAYA

9. Leswi swi nga endzeni ka Esaya swi wela eka ku avanyisa kwihi?

⁹ Tindzima to sungula ta tsevu ti nyikela xivono eYuda ni le Yerusalema ivi ti hlamusela nandzu wa Yuda emahlweni ka Yehova ni ku rhumiwa ka Esaya. Tindzima 7 ku ya eka 12 ti vulavula hi minhlaselo leyi xungetaka ya nala ni xitshembiso xa ku ntshunxiwa hi Hosana ya ku Rhula leyi rhumiweke hi Yehova. Tindzima 13 ku ya eka 35 ti na nxaxamelo wa ku avanyisa loku lwisanaka ni matiko layo tala ni ku vhumba ku ponisiwa loku nga ta nyikeriwa hi Yehova. Swiendlakalo swa matimu swa ku fuma ka Hezekiya swi hlamuseriwile eka tindzima 36 ku ya eka 39. Tindzima leti saleke, 40 ku ya eka 66, ti ni ku ntshunxiwa eBabilona, ku vuya ka masalela ya Vayuda ni ku pfuxetiwa ka Siyoni tanihi nhloko-mhaka ya tona.

10. (a) Hikwalaho ka yini Esaya a rhamba tiko ku lulamisa timhaka? (b) U profeta yini hi xiphemu xo hetelela xa masiku?

¹⁰ Rungula ra Esaya ‘malunghana na Yuda na Yerusalema’ (1:1–6:13). N’wi voni a ambale nguvu ya saka ni maphaxana loko a yima eYerusalema ivi a huwelela a ku: Valerisi! Vanhu! Yingisani! Tiko ra n’wina ra vabya ku sukela enhlokweni ku ya exikunwanini, naswona mi karhate Yehova hi mavoko ya n’wina lama thyakisiweke hi ngati lama tlakusiweke loko ku khongeriwa. Tanani, lulamisani timhaka na yena, leswaku swidyoho leswo tshwuka swi ta basisiwa ku fana ni gamboko. Exiyengeni xo hetelela xa masiku, ntshava ya yindlu ya Yehova yi ta tlakusiwa, naswona matiko hinkwawo ma ta khitikanela eka yona ku ya kuma vuleteri. A va nga ha dyondzi ku lwa. Yehova u ta tlakuseriwa ehenhla ni ku kwetsimisiwa. Kambe hi nkarhi lowu Israyele na Yuda, hambi leswi ma byaleke vhinyo leyi hlawuriweke, ma tswala madiriva yo homboloka. Va endla leswinene swi va leswo biha ivi leswo biha swi va leswinene, hikuva va tlharihile emahlweni ya vona vini.

11. Esaya u amukela ku rhumiwa ka yena kun’we ni xivono xihi?

¹¹ “Ndzi vonile Yehova a tshamile exiluvelweni lexikulu lexi tlakukeke,” ku vula Esaya. Kun’we ni xivono lexi ku ta xileriso xa Yehova lexi nge: “Famba u byela tiko leri, u ku: Mi ta yingisa, kambe mi nga ka mi nga twisisi.” Ku fikela rini ke? “Miti yi ko yi mbundzuka.”—6:1, 9, 11.

12. (a) Xana Esaya ni majaha yakwe va tirhisiwa tanihi swikombiso swa vuprofeta hi ndlela yihi? (b) I xitshembiso xihi lexi hlawulekeke lexi nyikeriwaka eka Esaya ndzima 9?

¹² Minhlaselo leyi xungetaka ya nala ni xitshembiso xa ku ntshunxeka (7:1–12:6). Yehova u tirhisa Esaya ni majaha ya yena tanihi ‘swikombiso ni masingita’ ya vuprofeta ku kombisa leswaku xo sungula ku hlangana ka Siriya na Israyele ku lwisana na Yuda ku ta tsandzeka kambe hi ku famba ka nkarhi Yuda ri ta ya evuhlongeni ku va masalela lama vuyaka ntsena. Wansati u ta tika ivi a veleka n’wana. Vito ra yena i mani ke? I Imanuwele (leswi vulaka ku, “Xikwembu Xi Na Hina”). Valala lava hlanganeke lava lwisanaka na Yuda a va xiye! “Ti lunghiseleni ku lwa, mi ta herisiwa!” Ku ta va ni minkarhi yo nonon’hwa, kambe ku vonakala lokukulu ku ta vangama ehenhla ka vanhu va Xikwembu. Hikuva hi velekeriwe n’wana, “u ta thyiwa Muhlamarisi, Mutsundzuxi, Xikwembu xa matimba, Tatana la nga riki na ku hela, [Hosana] ya ku rhula.”—7:14; 8:9, 18; 9:6.

13. (a) Hi byihi vuyelo lebyi rindzelaka Asiriya la tinyungubyisaka? (b) Ku ta humelela yini eku fumeni ka “hluke” leri humaka eka Yese?

¹³ “Khombo eka Asuri,” ku huwelela Yehova, “nkhavi wa vukari bya mina!” Endzhaku ka ku tirhisa nhonga ku lwisana ni “tiko lero homboloka,” Xikwembu xi ta herisa Asiriya leri ri tinyungubyisaka hi roxe. Endzhakunyana, “masalela ntsena ma ta vuya.” (10:5, 6, 21, NW) Sweswi vona rhavi, hluke leri humaka erimitsweni ra Yese (tata wa Davhida)! “Hluke” leri ri ta fuma hi ku lulama, naswona ha yena ku ta va ni ku tsaka eka swivumbiwa hinkwaswo, ku nga ri ni ku vavisa kumbe ku onha, “hikuva ku tiva Yehova ku ta eneta misava, tanihi leswi mati ma funengetaka vuento bya lwandle.” (11:1, 9) Ri ri na loyi tanihi xikombiso xa matiko, gondzo ra masalela lama vuyaka ri huma eAsiriya. Ku ta va ni ku tsaka eku keni ka mati ma huma eswihlobyeni swa ku hlayiseka ni ku yimbelelela Yehova.

14. I ku ehlisiwa kwihi loku vhumberiwaka Babilona?

¹⁴ Ku vula ku avanyisiwa ka Babilona (13:1–14:27). Esaya sweswi u languta endzhaku ka siku ra Asiriya enkarhini wa maninginingi ya Babilona! Yingisa! Mpfumawulo wa vanhu lavo tala, ku dzumadzuma ka mimfumo, ka matiko lama hlengeletaneke! Yehova u vumba vuthu ra nyimpi! I siku ra munyama eka Babilona. Swikandza leswi hlamaleke swa pfurha, naswona timbilu ta n’oka. Vameda lava nga hava musa va ta wisa Babilona, “vukosi lebyi dzunisiwaka.” Ri ta fana ni ndhawu leyi nga akiwangiki ni vutshamo bya swiharhi swa nhova “ku yisa etinxakeni ta tinxaka.” (13:19, 20) Vafi lava nga eSheol va susumeteriwa ku amukela hosi ya Babilona. Swivungwana swi va sangu rakwe naswona swivungu swi va nkumba wa yena. Vona ku ehlisiwa ka ‘loyi a vangamaka, n’wana wa vurhonga’! (14:12) U navele ku kurisa xiluvelo xakwe kambe u ve ntsumbu lowu cukumetiweke, loko Yehova a kukula Babilona hi nkukulo wa ndzoviso. Ku hava vito, ku hava masalela, ku hava rixaka, ku hava vatukulu, lava faneleke ku sala!

15. Esaya u profeta malunghana ni mindzoviso yihi ya matiko hinkwawo?

¹⁵ Ku avanyisiwa ka matiko hinkwawo (14:28–23:18). Esaya sweswi u kombetela endzhaku eka Filista etlhelo ka Lwandle ra Mediteraniya ivi endzhaku a kombetela eMowabu, edzonga-vuxa bya Lwandle leri Feke. U kongomisa vuprofeta bya yena ehase ka ndzilakana wa Israyele wa le n’walungwini ku ya eDamaska ra le Siriya, a nghena hi vundzeni edzongeni a Etiyopiya, kutani a khupuka hi Nile a ya aEgipta, a ri ni ku avanyisa ka Xikwembu loku tisaka ndzoviso hinkwako. U vulavula hi Sargoni hosi ya Asiriya, mutlhandlami wa Senakeribi, a ri loyi a rhumelaka Thartan, ndhuna ya nyimpi ku lwisana ni muti wa Filista wa Axidodi, evupela-dyambu bya Yerusalema. Enkarhini lowu Esaya u byeriwa ku hluvula ni ku va la nga ambalangiki ivi a famba hi milenge malembe manharhu. Xisweswo u kombisa swinene vuhunguki bya ku tshembela aEgipta ni le Etiyopiya, loyi, loko a “hluvuriwe switshamo,” a nga ta yisiwa evuhlongeni hi Asiriya.—20:4, NW.

16. I makhombo wahi lama voniwaka eka Babilona, Edomu ni vanhu lava tinyungubyisaka va Yerusalema, kun’we na Sidoni na Tiri ke?

¹⁶ Mulanguteri ehenhla ka xihondzo xa yena u vona ku wa ka Babilona ni swikwembu swa wona, naswona u vona mahlomulo ya Edomu. Yehova hi byakwe u vulavula ni vanhu lava tinyungubyisaka va Yerusalema lava va nge, “A hi dyeni, a hi nweni, hikuva mundzuku hi ta fa.” ‘Mi ta fa,’ ku vula Yehova. (22:13, 14) Swikepe swa Taxixi na swona swi ta ba huwa leyikulu, naswona Sidoni ri ta khomisiwa tingana, hikuva Yehova u nyike xitsundzuxo lexi lwisanaka na Tiri, ku “tsongahata hinkwavo vakulukumba va misava.”—23:9.

17. I ku avanyisa kwihi naswona i ku pfuxetiwa kwihi leswi vhumberiweke Yuda?

¹⁷ Ku avanyisa ni ku ponisa ka Yehova (24:1–27:13). Kambe sweswi languta eYuda! Yehova u susa vaaki etikweni. Vanhu ni muprista, nandza ni n’wini, muxavi ni muxavisi—hinkwavo va fanele ku famba, hikuva va tlule milawu ya Xikwembu naswona va tlule ntwanano lowu nga heriki hi laha ku heleleke. Kambe hi ku famba ka nkarhi u ta hundzuluxela nyingiso wa yena eka vakhotsiwa ivi a va hlengeleta. Hi yena khokholo ni xichavelo. U ta endla nkhuvo entshaveni ya yena ivi a lovisa rifu hi laha ku nga heriki, a hlangula mihloti emahlweni hinkwawo. Ku ta vuriwa leswaku “hi xona Xikwembu xa hina.” “Hi yena Yehova.” (25:9) Yuda ri ni muti lowu nga ni marhangu ya ku hlayiseka. Ku rhula loku hambetaka i ka lava va tshembaka Yehova, “hikuva Yehova, Yehova i ribye ra [minkarhi leyi nga heriki].” Kambe lavo biha va “[nge] dyondzi swo lulama.” (26:4, 10) Yehova u ta lovisa valala vakwe, kambe u ta vuyisa Yakobo.

18, 19. (a) I makhombo ni mintsako yihi leyi hambanaka leyi vuriweke eka Efrayimi na Siyoni? (b) Yehova u ta ponisa ni ku fuma vanhu va yena eswivandleni swihi?

¹⁸ Ku hlundzuka ni mikateko ya Xikwembu (28:1–35:10). Khombo eka swidakwa swa Efrayimi, leswi “swiluva” swa swona swi faneleke ku vuna! Kambe Yehova u fanele ku va yena “xintlontlo xa vubombi lexi vonakalaka, ni harhi ya vuhosi lebyo kwetsima” eka masalela ya vanhu vakwe. (28:1, 5) Hambi swi ri tano, vatinyungubyisi va Yerusalema va tshembela evunweni leswaku va kuma xisirhelelo, ematshan’wini yo tshemba ribye ra xisekelo leri ringetiweke ni leri vangamaka eSiyoni. Ndzoviso wa xitshuketa wu ta va herisa hinkwavo. Vaprofeta va Yerusalema va etlele, naswona buku ya Xikwembu yi lemiwile eka vona. Milomu ya tshinelelana, kambe timbilu ti avanile swinene. Kambe siku ri ta ta leri lava feke tindleve va nga ta twa marito ya buku leyi. Mabofu ma ta vona naswona lava titsongahataka va ta tsaka.

¹⁹ Va ni khombo lava va yaka aEgipta ku ya kuma nsirhelelo! Vanhu lava vo oma tinhloko va lava swivono swo olova, swa vuxisi. Va ta herisiwa, kambe Yehova u ta hlengeleta masalela. Lava va ta vona Muleteri wa vona Lonene, naswona va ta hangalasa swifaniso swa vona, va swi vula ‘thyaka ntsena.’ (30:22) Yehova i Musirheleri wa ntiyiso wa Yerusalema. Hosi yi ta fuma hi ku lulama, kun’we ni tihosana ta yona. Yi ta tisa ku rhula, ku hola ni nsirhelelo hi laha ku nga heriki. Vukanganyisi byi ta vangela varhumiwa va ku rhula ku rila hi xihluku, kambe eka vanhu va yena n’wini Lowa Matimba Hinkwawo, Yehova, i Muavanyisi, Munyiki wa Nawu ni Hosi, naswona yena hi byakwe u ta va ponisa. A ku na munhu loyi a nga ta ku: “Ndza vabya!”—33:24.

20. I ku kariha kwihi loku nga ta tlhekekela matiko, kambe i nkateko wihi lowu rindzeleke masalela lama pfuxetiweke?

²⁰ Vukari bya Yehova byi fanele ku tlhekekela matiko. Mintsumbu yi ta nun’hwa, naswona tintshava ti ta n’oka hi ngati. Edomu ri fanele ku lovisiwa. Kambe eka vanhu lava kutsuriweke va Yehova, rivala ra makwandzasi ri ta hluka, naswona “ku kwetsima ka Yehova ni vukulu bya Xikwembu xa hina,” swi ta humelela. (35:2) Mabofu, lava feke tindleve ni timbheveve va ta tshunguriwa, naswona Ndlela ya ku Kwetsima yi ta pfuleriwa lava kutsuriweke hi Yehova loko va tlhelela eSiyoni hi ku tsaka.

21. Muasiriya u yisa mindzhukano yihi eYerusalema xana?

²¹ Yehova u sivela Asiriya esikwini ra Hezekiya (36:1–39:8). Xana xikhutazo xa Esaya xo tshembela eka Yehova xa tirha ke? Xana xi nga tiyiselela ndzingo? Hi lembe ra vu-14 ra ku fuma ka Hezekiya, Senakeribi wa Asiriya u endla nhlaselo lowu fanaka ni wa rihwevo ePalestina hinkwaro ivi a hambukisa man’wana ya mavuthu yakwe ku ringeta ku lovisa Yerusalema. Muvulavuleri wa yena la vulavulaka Xiheveru, ku nga Rabixake, u lahlela swivutiso swo rhukana eka vanhu lava tixaxameteke ni marhangu ya muti a ku: ‘Ntshembo wa n’wina hi wihi ke? Egipta? Rihlanga leri pfotlosiweke? I Yehova xana? Ku hava xikwembu lexi nga mi kutsulaka eka hosi ya Asiriya!’ (36:4, 6, 18, 20) Hi ku yingisa hosi, vanhu a va hlamuli nchumu.

22. Yehova u hlamula xikhongelo xa Hezekiya hi ndlela yihi, naswona U byi hetisisa ku yini vuprofeta bya Esaya?

²² Hezekiya u khongela Yehova leswaku a kuma ku hlayiseka hikwalaho ka vito ra Yena, naswona hi ku tirhisa Esaya, Yehova u hlamula leswaku U ta nghenisa xinjovo xakwe enhompfini ya Asiriya ivi a n’wi tlherisela endzhaku laha a teke ha kona. Ntsumi yi dlaya Vaasiriya va 185 000, naswona Senakeribi u tlhelela ekaya, laha vana va yena n’wini endzhakunyana va n’wi dlayaka etempeleni ya yena ya vuhedeni.

23. (a) I yini lexi vangelaka Hezekiya ku qambela Yehova pisalema ke? (b) I vuhunguki byihi lebyi a byi endlaka, byi vangela vuprofeta byihi lebyi humaka eka Esaya?

²³ Hezekiya u vabyela ku fa. Hambi swi ri tano, Yehova hi singita u endla leswaku ndzhuti lowu humesiwaka hi dyambu wu tlhela, tanihi xikombiso xa leswaku Hezekiya u ta hanyisiwa, naswona malembe ya 15 ma tlhandlekeriwa evuton’wini bya Hezekiya. Hi ku nkhensa u qamba pisalema yo xonga ya ku dzunisa Yehova. Loko hosi ya Babilona yi rhumela varhumiwa, va n’wi hoyozela eku hlakarheleni ka yena hi vukanganyisi, Hezekiya hi vuhunguki u va komba rifuwo ra vuhosi. Hikwalaho, Esaya u profeta leswaku xin’wana ni xin’wana lexi nga endlwini ya Hezekiya xi ta rhwariwa xi yisiwa eBabilona hi siku rin’we.

24. (a) Hi wahi mahungu ya ku chavalela lama Yehova a ma twarisaka? (b) Xana swikwembu swa matiko swi nga ringana ni vukulukumba bya Yehova, naswona i vumbhoni byihi lebyi a byi vulaka?

²⁴ Yehova u chavelela timbhoni ta yena (40:1–44:28). Rito ro sungula ra ndzima 40 leri nge, “Chavelelani,” ri hlamusela Esaya hinkwayo kahle. Rito leri humaka emananga ra huwelela ri ku: “Lunghisani endlela ya Yehova!” (40:1, 3) Ku ni mahungu lamanene ya Siyoni. Yehova u risa ntlhambi wa yena, a rhwala swinyimpfana exifuveni xakwe. U languta xirhendzevutana xa misava a ri ematilweni lama tlakukeke. Vukulukumba bya yena byi nga ringanisiwa na yini? U nyika matimba lama taleke ni ntamu lowukulu eka vanhu lava va karhaleke ni lava heleke matimba lava n’wi tshembaka. U vula swifaniso leswi endliweke swa matiko swi ri swa hava ni leswi swi nga riki swa xiviri. Muhlawuriwa wa yena u ta fana ni ntwanano eka vanhu ni ku vonakala eka matiko ku pfula mahlo lama nga voniki. Yehova u ri eka Yakobo, “Ndza ku rhandza,” naswona u rhamba ku tlhava ka dyambu, ku pela ka dyambu, n’walungu ni dzonga a ku: ‘Tshika! vuyisa majaha ya mina ni vanhwanyana va mina.’ (43:4, 6) Loko huvo yi nghenile, u rhamba swikwembu swa matiko ku humesa vumbhoni ku kombisa vukwembu bya swona. Vanhu va Israyele i timbhoni ta Yehova, nandza wa yena, la tiyisaka leswaku i Xikwembu ni Mukutsuri. Eka Yoxurani (“Mululami,” Israyele) u tshembisa moya wakwe ivi endzhaku a yisa gome eka vaendli va swifaniso leswi nga voniki, leswi nga tiviki nchumu. Yehova i Mukutsuri wa vanhu va yena; Yerusalema wu ta tlhela wu akiwa naswona tempele ya wona yi ta akiwa nakambe.

25. I yini lexi vanhu va faneleke ku xi tiva hi ku avanyisa ka Yehova eka Babilona ni swikwembu swa yena swa mavunwa?

²⁵ Ku rihisela ehenhla ka Babilona (45:1–48:22). Hikwalaho ka Israyele, Yehova u boxa Korexe leswaku a hlula Babilona. Vanhu va ta tivisiwa leswaku Yehova a ri swakwe i Xikwembu, Muvumbi wa matilo, misava ni vanhu lava nga eka yona. U sandza Bel na Nebo swikwembu swa Babilona, hikuva hi Yena ntsena la nga vulaka swo hetelela ku sukela eku sunguleni. Ntombhi ya Babilona yi ta tshama entshurini, yi susiwa exiluvelweni ivi yi hluvurisiwa, naswona vunyingi bya vatsundzuxi va yona byi ta hisiwa ku fana ni nhova. Yehova u byela vagandzeri va swikwembu swa hava va Vaisrayele lava nga ni ‘tinhamu ta nsimbhi, va tinhloko ta koporo’ leswaku va nga va ni ku rhula, ku lulama ni ku humelela hi ku yingisa yena, kambe ‘a ku na ku rhula eka vanhu lavo biha.’—48:4, 22.

26. Siyoni u ta chavelerisiwa ku yini?

²⁶ Siyoni a chaveleriwa (49:1–59:21). Loko a nyika nandza wakwe tanihi ku vonakala ka matiko, Yehova u huwelela lava nga emunyameni a ku: “Humelelani!” (49:9) Siyoni u ta chaveleriwa, naswona mananga yakwe ya ta fana na Edeni, ntanga wa Yehova, ya khapa hi ku tsaka, hi ku khana, hi ku nkhensa ni rito ra vuyimbeleri. Yehova u ta lovisa matilo, misava yi hlakala ku fana ni nguvo, naswona vaaki va yona va fa ku fana ni nsuna ntsena. Kutani ha yini u chava ndzhukano wa vanhu lava faka? Xinwelo xo bava lexi Yerusalema a xi nweke sweswi xi fanele ku hundzela eka matiko lama n’wi kandziyeleke.

27. Hi wahi mahungu lamanene lama twariseriwaka Siyoni, naswona i yini leswi profetiwaka mayelana ni ‘nandza wa Yehova’?

²⁷ ‘Pfuka, wena Siyoni kutani u yima entshurini!’ Vona murhumiwa, a tlula-tlula ehenhla ka tintshava ni mahungu lamanene ivi a huwelela Siyoni a ku, “Xikwembu xa wena xa fuma!” (52:1, 2, 7) Humani exivandleni lexi thyakeke ivi mi tshama mi basile, n’wina mi nga entirhweni wa Yehova. Muprofeta sweswi u hlamusela ‘nandza wa Yehova.’ (53:11) I munhu la hlekuriweke, la papalatiweke, la rhwalaka ku karhateka ka hina kutani hambi swi ri tano a vuriwa la biweke hi Xikwembu. U tlhaviwile hikwalaho ka swidyoho swa hina, kambe u hi hanyisile hi timbanga ta yena. Ku fana ni nyimpfu leyi tisiwaka eku tlhaviweni, a nga endlanga vukari naswona a nga vulanga vuxisi. U nyikele moya-xiviri wa yena tanihi gandzelo ra xidyoho ku rhwala swihoxo swa vanhu lavo tala.

28. Nkateko lowu taka wa Siyoni wu hlamuserisiwa ku yini, naswona malunghana ni ntwanano wihi ke?

²⁸ Tanihi n’wini loyi a nga nuna, Yehova u byela Siyoni ku huwelela hi ku tsaka hikwalaho ka mihandzu ya yena leyi taka. Hambi leswi a hlaseriweke ni ku rhwariwa hi xidzedze, u ta va muti wa masungulo lama tiyeke, hi tinyimpi ta matimba ni tinyangwa ta maribye yo tshwuka lama vangamaka. Vana va yena, lava dyondzisiwaka hi Yehova, va ta tiphina hi ku rhula lokukulu, naswona a ku na matlhari lama vumbiwaka ku lwisana na vona lama nga ta humelela. “N’wina hinkwenu lava nga ni torha,” ku huwelela Yehova. Loko va ta, u ta endla na vona “entwanano [wa yena] lowu nga heriki, ku tiyisa tintswalo ta [yena] eka Davhida”; u ta nyikela murhangeri ni ndhuna ya nyimpi tanihi mbhoni eka mintlawa ya matiko. (55:1-4) Mianakanyo ya Xikwembu yi tlakuke ngopfu ku tlula ya munhu, naswona rito ra xona ri ta humelela hakunene. Vatsheniwa lava hlayisaka nawu wa yena, ku nga khathariseki leswaku i va rixaka rihi, va ta amukela tiko ro antswa ku tlula majaha ni tintombhi. Yindlu ya Yehova yi ta vuriwa yindlu ya xikhongelo eka vanhu hinkwavo.

29. I yini lexi Yehova a xi byelaka vagandzeri va swifaniso swa hava, kambe i xitiyisekiso xihi lexi a xi nyikaka vanhu vakwe?

²⁹ Tanihi Munhu la Tlakukeke Ngopfu, loyi vito ra yena ri kwetsimaka, Yehova u byela vagandzeri va swikwembu swa hava lava hlanyisiwaka hi rimbewu leswaku va nge lwisani na Israyele hi laha ku nga heriki. Ku titsona ka vona swakudya ka vukanganyisi i ku funengeta vuhomboloki. Voko ra Yehova a ri hluleki ku ponisa, naswona ndleve yakwe a yi hluleki ku twa, kambe i ‘swihoxo swa n’wina vanhu leswi swi veke swilo leswi vangaka ku avana exikarhi ka n’wina ni Xikwembu xa n’wina,’ ku vula Esaya. (59:2) Hi yona mhaka leyi va languteleke ku vonakala ha yona kambe va mbambela emunyameni. Hi tlhelo rin’wana, moya wa Yehova ehenhla ka vanhu vakwe va ntwanano lowu tshembekaka wu tiyisa leswaku rito ra yena ri ta tshama emilon’wini ya vona etinxakeni hinkwato ta nkarhi lowu taka, wu nga suseki.

30. Yehova u sasekisa Siyoni hi ndlela yihi, hi laha swi kombisiweke ha kona hi mavito wahi lamantshwa?

³⁰ Yehova u sasekisa Siyoni (60:1–64:12). “Suka u yima, u va u kwetsima hikuva . . . ku twala ka Yehova ku humelele.” Hi laha ku hambaneke, munyama lowukulu wu funengeta misava. (60:1, 2) Enkarhini wolowo Siyoni u ta tlakusa marito ya yena ivi a va la vangamaka, naswona mbilu ya yena yi ta rhurhumela loko a vona rifuwo ra matiko ri ta eka yena hi ntshungu lowukulu wa tikamela. Ku fana ni mapapa ya matuva lama hahaka, swi ta khitikanela eka yena. Valuveri va ta aka marhangu ya yena, tihosi ti ta n’wi tirhela, naswona tinyangwa takwe ti nga ka ti nga pfariwi. Xikwembu xa yena xi fanele ku va vuxongi byakwe, naswona u ta andzisa un’we hi xihatla a va gidi naswona lontsongo a va tiko lera matimba. Nandza wa Xikwembu u vula leswaku moya wa Yehova wu le henhla ka yena, wu n’wi tota ku vula mahungu lawa manene. Siyoni u kuma vito lerintshwa leri nge, Ntsako Wa Mina Wu Le Ka Yena (Hephzibah), naswona tiko rakwe ri thyiwe vito ra Nsati Wa Xitekwa (Beulah). (62:4, NW, nhlamuselo ya le hansi) Ku huma xileriso xo vuyisa gondzo leri pfulekeke hi le Babilona ni ku pfuxa xikoweto eSiyoni.

31. I mani la humaka hi le Edomu, naswona i xikhongelo xihi lexi vanhu va Xikwembu va xi vulaka?

³¹ Le Bozrah aEdomu ku ta munhu la nga ni tinguvo to tshwuka ku fana ni ngati. Hi vukari bya yena u kandziyele vanhu exinwelweni xa vhinyo, a va vangela ku humesa ngati. Vanhu va Yehova va xi vona swinene xiyimo xa vona lexi thyakeke naswona va nyikela xikhongelo lexi fikelelaka mbilu, va ku, ‘Oho Yehova, u Tata wa hina. Hina hi vumba, naswona wena u Muvumbi wa hina. U nga karihi, Oho Yehova, ku tlula mpimo. Hinkwerhu hi vanhu va wena.’—64:8, 9.

32. Ku hambana ni lava va tshikaka Yehova, i yini lexi vanhu va Yehova hi voxe va nga ha xi tsakelaka?

³² “Matilo lamantshwa, ni misava leyintshwa”! (65:1–66:24). Vanhu lava va tshikeke Yehova hikwalaho ka swikwembu swa “Laki Leyinene” ni “Makumu” va ta sika ivi va hlaseriwa hi gome. (65:11, NW) Malandza ya Xikwembu hi xoxe ma ta tsaka hi xitalo. Vonani! Yehova u vumba matilo lamantshwa ni misava leyintshwa. Mayana ku tsaka ni ku khana leswi swi nga ta kumiwa eYerusalema ni le ka vanhu va wona! Ku ta akiwa tindlu ivi ku byariwa ni masimu ya vhinya, loko hlolwa ni xinyimpfana swi dya kun’we. A ku nge vi ni lexi vavisaka kumbe ku onha.

33. I ku tsaka kwihi, ku vangama ni ku pfumala makumu leswi vhumberiwaka varhandzi va Yerusalema?

³³ Matilo i xiluvelo xa yena naswona misava i vunavelo bya minkondzo yakwe, kutani hi yihi yindlu leyi vanhu va nga yi akelaka Yehova ke? Tiko ri ta tswariwa hi siku rin’we, naswona varhandzi hinkwavo va Yerusalema va rhamberiwa ku tsaka loko Yehova a ndlandlamuxa ku rhula kakwe ku fana ni nambu. U ta ta tanihi ndzilo a lwisana ni valala va yena—magolonyi ya xidzedze ma rihisela vukari bya yena eka nyama hinkwayo leyi nga yingisiki, hi vukari lebyikulu ni malangavi ya ndzilo. Varhumiwa va ta huma exikarhi ka matiko hinkwawo ni le swihlaleni swa le kule ku ya vulavula hi ku kwetsima ka yena. Matilo ni misava yakwe leyintshwa swi ta va swa hi laha ku nga heriki. Hi ku fanana, lava va n’wi tirhelaka ni rixaka ra vona va ta hambeta va yimile. Ku nga ha va leswi kumbe rifu ra hi laha ku nga heriki.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

34. Hi swihi swin’wana swa swifaniso leswi twisisekaka leswi engetelaka ntamu wa rungula ra Esaya ke?

³⁴ Loko yi langutiwa hi le matlhelweni hinkwawo, buku ya vuprofeta ya Esaya i nyiko leyi pfunaka swinene leyi humaka eka Yehova Xikwembu. Yi humesa mianakanyo leyi tlakukeke ya Xikwembu. (Esaya 55:8-11) Swivulavuri swa le rivaleni swa mintiyiso ya Bibele swi nga pfuneka eka Esaya tanihi yindlu ya rifuwo ra swifaniso swa matimba leswi twisisekaka swinene ku fana ni swifaniso leswiya swa Yesu. Esaya hi matimba u hi komba vuhunguki bya munhu loyi a tirhisaka murhi lowu fanaka ku tshivela ndzilo ni ku endla xifaniso xa hava xa vugandzeri. U hi endla hi twa ku nga ntshunxeki ka munhu loyi a nga esangweni ro koma swinene ni lakani ro lala ngopfu, naswona u endla leswaku hi twa vurhongo lebyikulu bya vaprofeta lava fanaka ni timbyana leti nga pfuniki nchumu, leti lolohaka ku vukula. Loko hina hi hexe, hi laha Esaya a tsundzuxaka ha kona, ‘hi lavisisa ebukwini ya Yehova ivi hi yi hlaya hi laha ku twalaka,’ hi nga twisisa rungula ra matimba leri Esaya a nga na rona esikwini leri.—44:14-20; 28:20; 56:10-12; 34:16.

35. Esaya u yisa nyingiso eka Mfumo wa Mesiya, ni le ka murhangeri wa yena, ku nga Yohane Mukhuvuri hi ndlela yihi?

³⁵ Vuprofeta ngopfu-ngopfu byi kandziyisa Mfumo wa Xikwembu hi Mesiya. Yehova hi byakwe i Hosi leyikulu, naswona hi yena la hi ponisaka. (33:22) Kambe ku vuriwa yini hi Mesiya hi byakwe? Xitiviso xa ntsumi eka Mariya malunghana ni n’wana loyi a a ta velekiwa xi kombise leswaku Esaya 9:6, 7 a yi fanele ku hetiseka eku amukeleni ka yena xiluvelo xa Davhida; “u ta fuma rixaka ra Yakobo hi laha ku nga heriki; vuhosi bya yena byi nga ka byi na vi na makumu.” (Luka 1:32, 33) Matewu 1:22, 23 yi komba leswaku ku velekiwa ka Yesu hi wanhwana a ku ri ku hetiseka ka Esaya 7:14 naswona yi n’wi hlamusela tanihi “Imanuwele.” Malembe ya 30 endzhakunyana, Yohane Mukhuvuri u tile a chumayela leswaku “Mfumo wa matilo wu le kusuhi.” Vatsari hinkwavo va Tievhangeli ta mune va tshaha Esaya 40:3 ku kombisa leswaku Yohane loyi a a ri yena loyi ‘a huwelelaka emananga.’ (Mat. 3:1-3; Marka 1:2-4; Luka 3:3-6; Yoh. 1:23) Eku khuvuriweni ka yena, Yesu u ve Mesiya—Mutotiwa wa Yehova, hluke kumbe rimitsu ra Yese—leswaku a fuma matiko. Va fanele ku veka ntshembo wa vona eka yena, eku hetisekeni ka Esaya 11:1, 10.—Varhoma 15:8, 12.

36. I ku hetiseka kwihi loku fuweke ka vuprofeta loku hlamuselaka Mesiya Hosi kahle ke?

³⁶ Vona ndlela leyi Esaya a hambetaka a tivisa Mesiya Hosi ha yona! Yesu u hlaye xileriso xa yena ebukwini ya Esaya ku komba leswaku a a ri Mutotiwa wa Yehova, naswona endzhaku u ye emahlweni a “twarisa Evhangeli ya Mfumo wa Xikwembu, hikuva,” hi laha a vuleke ha kona, “ndzi rhumeriwe swona.” (Luka 4:17-19, 43; Esaya 61:1, 2) Timhaka ta Tievhangeli ta mune ti tele hi vuxokoxoko malunghana ni vutirheli bya Yesu bya laha misaveni ni ndlela ya ku fa ka yena hi laha yi vhumbiweke ha kona eka Esaya ndzima 53. Hambi leswi va tweke mahungu lamanene ya Mfumo ni ku vona mintirho leyi hlamarisaka ya Yesu, Vayuda a va yi twisisanga nhlamuselo hikwalaho ka timbilu ta vona leti nga hava ku pfumela, eku hetisekeni ka Esaya 6:9, 10; 29:13 na 53:1. (Mat. 13:14, 15; Yoh. 12:38-40; Mintirho 28:24-27; Varhoma 10:16; Mat. 15:7-9; Marka 7:6, 7) Yesu a a ri ribye ra xikhunguvanyiso eka vona, kambe u ve ribye ra yinhla ra xisekelo leri Yehova a ri andlaleke eSiyoni naswona ehenhla ka rona U aka yindlu ya yena ya moya eku hetisekeni ka Esaya 8:14 na 28:16.—Luka 20:17; Varhoma 9:32, 33; 10:11; 1 Pet. 2:4-10.

37. Vaapostola va Yesu va tshaha ni ku tirhisa Esaya hi ndlela yihi?

³⁷ Vaapostola va Yesu Kriste va hambetile va byi tirhisa kahle vuprofeta bya Esaya, va byi tirhisa evutirhelini. Hi xikombiso, loko a kombisa leswaku vachumayeri va laveka leswaku ku akiwa ripfumelo, Pawulo u tshaha Esaya loko a ku: “A hi ku tsakisa ku vona lava taka, va tisa Mahungu Lamanene!” (Varhoma 10:15; Esa. 52:7; nakambe vona Varhoma 10:11, 16, 20, 21.) Petro na yena u tshaha Esaya ku kombisa ku tshamela makumu ka mahungu lamanene a ku: “Hikuva, ‘vanhu hinkwavo va fana ni byanyi, ni ku saseka ka vona ku fana ni xiluva xa nhova. Byanyi bya vuna, ni xiluva xi wela hansi, kambe Rito ra [Yehova] ri tshama hi laha ku nga heriki.’ Rito rero i Mahungu Lamanene lawa mi dyondzisiweke wona.”—1 Pet. 1:24, 25; Esa. 40:6-8.

38. I nhloko-mhaka yihi leyi vangamaka ya Mfumo leyi hlamuseriwaka eka Esaya, leyi yi hlamuseriwaka endzhakunyana hi vatsari van’wana va Bibele?

³⁸ Esaya u hlamusela ntshembo wa Mfumo wa nkarhi lowu taka hi ndlela yo vangama! Vonani! I “matilo lamantshwa, ni misava leyintshwa,” laha “hosi yi [nga] ta fuma hi ku lulama” kona naswona tihosana ti ta fuma hi vululami. Mayana xivangelo lexonghasi xa ku tsaka ni ku khana! (65:17, 18; 32:1, 2) Nakambe, Petro u hlamusela rungula ra ku tsaka ra Esaya a ku: “Kambe, hi ku ya hi ku tshembisa ka [Xikwembu], hi langutele matilo lamantshwa ni misava leyintshwa, laha ku nga ta va ni ku lulama.” (2 Pet. 3:13) Nhloko-mhaka leyi yo hlamarisa ya Mfumo yi ta eku kwetsimeni loku taleke etindzimeni to dlayelela ta Nhlavutelo.—Esa. 66:22, 23; 25:8; Nhlav. 21:1-5.

39. I ntshembo wihi lowukulu lowu Esaya a wu kombisaka?

³⁹ Xisweswo, buku ya Esaya, hambi leswi yi nga ni ku avanyisa lokukulu ka valala va Yehova ni ka lava hi ndlela yo kanganyisa va tivulaka malandza ya yena, yi kombetela hi mimpfumawulo leyi tlakukeke eka ntshembo lowukulu wa Mfumo wa Mesiya lowu vito lerikulu ra Yehova ri nga ta kwetsimisiwa ha wona. Yi endla swo tala ku hlamusela mintiyiso leyi hlamarisaka ya Mfumo wa Yehova ni ku tiyisekisa timbilu ta hina hi ku langutela loku tsakisaka ka “ku ponisa ka yena.”—Esa. 25:9; 40:28-31.

[Tinhlamuselo ta le hansi]