Ndzima Ya Vumakumembirhi-tsevu
“Mi Tsaka Hi Masiku Hikwalaho Ka Leswi Ndzi Swi Tumbuluxaka”
1. Hi wahi marito lama tiyisaka nhlana lawa muapostola Petro a ma tsaleke, naswona ku tlakuka xivutiso xihi?
XANA vuhomboloki ni ku cangayila swi ta kala swi kuma ndzhuti swi yima? Malembe yo tlula 1 900 lama hundzeke, muapostola Petro u tsale marito lawa ma tiyisaka nhlana: “Ku ni matilo lamantshwa ni misava leyintshwa leswi hi swi rindzeleke hi ku ya hi xitshembiso xa [Xikwembu], naswona ku ta va ni ku lulama eka swona.” (2 Petro 3:13) Hi madzana ya malembe, Petro ni malandza man’wana yo tala lama tshembekaka ya Xikwembu, va tshame va langutele siku lerikulu leri vuhomboloki, ku tshamiwa ehenhla ni madzolonga a swi ta huma swi nga lelanga, ivi ku sala ku fuma vululami. Xana hi nga tiyiseka leswaku xitshembiso lexi xi ta hetiseka?
2. Hi wihi muprofeta loyi a vulavuleke hi “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa,” naswona vuprofeta byebyo bya khale byi hetiseke njhani?
2 Hi nga tiyiseka hakunene! Loko Petro a vulavula hi “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa,” a a nga tisunguleli mhaka leyintshwa. Malembe ya kwalomu ka 800 emahlweni ka kwalaho, Yehovha u vule marito lama fanaka hi nomu wa muprofeta Esaya. Xitshembiso xexo xo sungula xi hetisekenyana hi 537 B.C.E. loko Vayuda va ntshunxiwa evuhlongeni le Babilona, ivi va kota ku tlhelela etikweni ra rikwavo. Kambe vuprofeta bya Esaya byi hetiseka swinene namuntlha, naswona hi langutele ku hetiseka ka byona loku tsakisaka swinene emisaveni leyintshwa leyi taka ya Xikwembu. Kunene, vuprofeta lebyi mbuwetelaka lebyi hundzisiweke hi Esaya byi hi chumbutela hi ta mikateko leyi Xikwembu xi nga ta yi nyika vanhu lava xi rhandzaka.
Yehovha A Fikelela Timbilu Ta “Vanhu Vo Sihalala”
3. Hi xihi xivutiso lexi hi hlamuleriwaka xona eka Esaya ndzima 65?
3 U nga rivali leswaku Esaya 63:15–64:12 yi tamele xikhongelo xa vuprofeta xa Esaya lexi a xi endleke a yimela Vayuda lava a va ri evuhlongeni le Babilona. Hilaha marito ya Esaya ma swi andlalaka hakona erivaleni, Vayuda vo tala a va nga tirheli Yehovha hi moya-xiviri hinkwawo, kambe van’wana a va hundzukile va tlhelela eka yena. Xana sweswi Yehovha a a ta tlherisela tiko leri ekaya hikwalaho ka masalela lama tisolaka? Hi kuma nhlamulo eka Esaya ndzima 65. Kambe emahlweni ko vula xitshembiso xa ku ntshunxa vanhu va nga ri vangani lava tshembekaka, Yehovha u hlamusele vuavanyisi lebyi a byi ta wela vo tala lava nga riki na ripfumelo.
4. (a) Ku hambana ni vanhu va Yehovha lava xandzukeke, xana i vamani lava a va ta n’wi lava? (b) Muapostola Pawulo u yi tirhise njhani Esaya 65:1, 2?
4 Yehovha a a tiyisele ku dzuvula loku phikelelaka ka vanhu vakwe. Kambe a wu ta fika nkarhi lowu a a ta va nyiketa emavokweni ya valala va vona, kutani van’wana a va amukela hi musa. Yehovha u vule hi nomu wa Esaya a ku: “Mina ndzi pfumele ku lavisisiwa hi lava va nga vutisangiki ha mina. Ndzi pfumele ku kumiwa hi lava va nga ndzi lavangiki. Ndzi te, ‘Hi mina loyi, hi mina loyi,’ etikweni leri a ri nga ri vitani vito ra mina.” (Esaya 65:1) Mhaka ya leswaku vamatiko a va ta ya eka Yehovha kambe Vayuda hinkwavo lava sihalalaka va ala ku ya eka yena, a yi nga nandzihi etindleveni ta vanhu lava Yehovha a endleke ntwanano na vona. Esaya a hi yena ntsena muprofeta loyi a profeteke leswaku eku heteleleni Xikwembu a xi ta hlawula vanhu lava eku sunguleni a va nga xiximiwi. (Hosiya 1:10; 2:23) Muapostola Pawulo u tshahe Esaya 65:1, 2 eka Septuagint, a tiyisekisa leswaku vanhu va matiko a va ta kuma “ku lulama loku humaka eripfumelweni,” hambileswi Vayuda va ntumbuluko va aleke ku endla tano.—Varhoma 9:30; 10:20, 21.
5, 6. (a) I ku navela kwihi loku Yehovha a ku kombiseke hi mbilu hinkwayo, kambe xana vanhu vakwe va angurise ku yini? (b) Hi nga dyondza yini eka ndlela leyi Yehovha a khomeke Vayuda ha yona?
5 Yehovha u hlamusela leswaku ha yini a a ta tshika vanhu vakwe va weriwa hi khombo: “Siku hinkwaro ndzi tshambulutele mavoko ya mina eka vanhu vo sihalala, lava fambaka endleleni leyi nga riki yinene, va landza miehleketo ya vona.” (Esaya 65:2) Ku tshambuluta mavoko i xikombiso xa xirhambo kumbe xikombelo. Yehovha u tshambulute mavoko yakwe, swi nga ri swa xinkarhana, kambe siku hinkwaro. A a swi navela hi mbilu hinkwayo leswaku Vayuda va tlhelela eka yena. Kambe vanhu lava vo sihalala va ale no twa.
6 Hi kuma dyondzo leyi chavelelaka swinene eka marito lawa ya Yehovha! U lava leswaku hi n’wi namarhela, tanihi leswi a nga Xikwembu lexi tshinelelekaka. (Yakobo 4:8) Nakambe marito lawa ma hi komba leswaku Yehovha wa titsongahata. (Pisalema 113:5, 6) Phela, u tshame a tshambulute mavoko hi ndlela yo fanekisela, a kombela vanhu vakwe leswaku va tlhelela eka yena, hambileswi a ‘tweke ku vava’ hikwalaho ka ku sihalala ka vona. (Pisalema 78:40, 41) U hetelele a va nyikete emavokweni ya valala va vona endzhaku ka loko a hete madzana ya malembe a ri karhi a va khutaza leswaku va ta eka yena. Hambiswiritano, a a tshama a tiyimisele ku amukela lava titsongahataka exikarhi ka vona.
7, 8. Vanhu va Yehovha lava sihalalaka va n’wi dlokodle njhani?
7 Vayuda lava sihalalaka a va nga kolwi hi ku dlokodla Yehovha hi mahanyelo ya vona lama nyumisaka. Yehovha u hlamusele swiendlo swa vona leswi pitsulaka timbilu: “Vanhu lava va ndzi hlundzukisaka exikandzeni nkarhi hinkwawo, lava endlaka switlhavelo emintangeni, va mbulukisaka ni switlhavelo ehenhla ka switina, lava tshamaka eswilahlweni, lava tshamaka nivusiku eswiyindlwanini swo rindza, lava dyaka nyama ya nguluve, ni murhu wa swilo swa thyaka lowu nga eswibyeni swa vona; lava nge, ‘Tshama kwalaho. U nga tshineli eka mina, hikuva ndzi ta hundzisela ku kwetsima eka wena hakunene.’ Lava i musi etinhompfini ta mina, i ndzilo lowu pfurhaka siku hinkwaro.” (Esaya 65:3-5) Vanhu lava va xichavo xa vukanganyisi a va hlundzukisa Yehovha ‘exikandzeni xakwe’—ku nga marito lawa ma nga vulaka ku pfumala xichavo. Ni ku tikarhata a va nga tikarhati va endla manyala ya vona exihundleni. Xana a ku nga ri xidyoho lexikulu leswi a va endla swidyoho emahlweni ka Loyi a va fanele va n’wi xixima ni ku n’wi yingisa?
8 Kahle-kahle, vadyohi lava hinkwavo lava a va tiendla van’wavunene a va byela Vayuda van’wana va ku: ‘Fambelani ekule, hikuva mina ndzi kwetsima ku tlula n’wina.’ A hi vunjanganja a va ri na byona! “Vakanganyisi” lava a va nyikela switlhavelo ni ku hisa mirhi ya risuna va gandzela swikwembu swa mavunwa, leswi a swi yirisiwa hi Nawu wa Xikwembu. (Eksoda 20:2-6) A va tshama eswilahlweni, ku nga mukhuva lowu a wu va nyamisa hi ku ya hi Nawu. (Tinhlayo 19:14-16) A va tshwatsa nyama ya nguluve, kasi a ku ri swakudya leswi nga tengangiki.a (Levhitika 11:7) Kambe mintirho ya vona ya vukhongeri a yi va mirisa makatla va tivona va kwetsima ku tlula Vayuda lavan’wana, naswona a va lava leswaku van’wana va fambela ekule na vona leswaku vona va nga kwetsimisiwi hi ndlela yo fanekisela kumbe ku basisiwa, hi ku tihlanganisa na vona. Kambe Xikwembu lexi “lavaka ku tinyiketela loku hlawulekeke” a xi nga swi languti hi ndlela yoleyo!—Deteronoma 4:24.
9. Xana Yehovha a a va languta njhani vadyohi lava a va tiendla van’wavunene?
9 Ematshan’weni ya ku languta van’wavunene lava va ri lava kwetsimaka, Yehovha u te: “Lava i musi etinhompfini ta mina.” Rito ra Xiheveru leri vulaka “nhompfu” ri tala ku tirhiseriwa ku fanekisela vukari. Musi na wona wu fambisana ni vukari bya Yehovha lebyi pfurhaka. (Deteronoma 29:20) Vugandzeri bya swikwembu swa hava lebyi nyenyetsaka lebyi vanhu va Yehovha va tipeteke eka byona byi pfindluse vukari bya yena lebyi pfurhaka.
10. Xana Yehovha a a ta va khawurisa njhani Vayuda hikwalaho ka swidyoho swa vona?
10 Hikwalaho ka vululami byakwe, Yehovha a a nga ta tshika vadyohi lava va nga xupuriwi. Esaya u tsarile a ku: “‘Waswivo! Ku tsariwile emahlweni ka mina. A ndzi nge miyeli, kambe ndzi ta nyika hakelo; ndzi ta nyika hakelo exifuveni xa vona, hikwalaho ka xihoxo xa vona ni hikwalaho ka xihoxo xa vatata wa vona hi nkarhi lowu fanaka,’ ku vule Yehovha. ‘Hikuva va mbulukise xitlhavelo ehenhla ka tintshava, naswona va ndzi rhukanile ehenhla ka switsunga, ndzi ta rhanga hi ku pima hakelo ya vona exifuveni xa vona.’” (Esaya 65:6, 7) Vayuda lava va rhukane Yehovha hi ku nghena va kihlanya evugandzerini bya mavunwa. Va endle leswaku vugandzeri bya Xikwembu xa ntiyiso byi vonaka byi tifanela ni bya matiko lawa va akelaneke na wona. “Hikwalaho ka xihoxo xa vona,” ku katsa ni vugandzeri bya swikwembu swa hava ni vungoma, Yehovha a a ta va khawurisa “exifuveni xa vona.” Rito leri nge ‘xifuva’ ri tikomba ri vula ku hlaneka nguvu ya le handle yi va nkwama lowu vaxavisi a va chela eka wona mpimo wa swilo swo karhi leswi va swi xavisaka. (Luka 6:38) Vayuda lava gwineheke a va yi kuma nhlamuselo ya kona—Yehovha a a ta pima “hakelo” kumbe nxupulo wa vona. Xikwembu xa vululami a xi ta rihisela. (Pisalema 79:12; Yeremiya 32:18) Leswi Yehovha a nga hundzukiki, hi nga tiyiseka leswaku hi nkarhi wakwe lowu faneleke, u ta tlhela a xupula vanhu hilaha ku fanaka loko a herisa mafambiselo lawa yo biha ya swilo.—Malakiya 3:6.
“Hikwalaho Ka Malandza Ya Mina”
11. Yehovha u swi kombise njhani leswaku a a ta ponisa masalela lama tshembekaka?
11 Xana Yehovha a a ta va ni tintswalo eka lava tshembekaka exikarhi ka vanhu vakwe? Esaya u ri: “Yehovha u te: ‘Hilaha vhinyo leyintshwa yi kumekaka hakona exichochweni kutani un’wana a ku, “U nga yi onhi, hikuva yi ni ku kateka,” ndzi ta endlisa sweswo hikwalaho ka malandza ya mina leswaku ndzi nga lovisi vanhu hinkwavo. Naswona eka Yakobe ndzi ta humesa vana ni le ka Yuda ndzi ta humesa la nga ta dya ndzhaka ya tintshava ta mina; vahlawuriwa va mina va fanele va dya ndzhaka ya tona, ni malandza ya mina ma ta tshama kona.’” (Esaya 65:8, 9) Loko a fanisa vanhu vakwe ni xichocho xa madiriva, Yehovha a a tirhisa xifaniso lexi a va ta xi twisisa hi ku hatlisa. Madiriva a ma leme tiko hinkwaro, naswona vhinyo leyi endliweke hi madiriva i nkateko evanhwini. (Pisalema 104:15) Laha munhu a a ta anakanya hi xichocho lexi man’wana ya madiriva ya xona ma nga riki manene. Kumbe swi nga endleka leswaku xichocho xin’we xi ri lexinene, kasi leswin’wana swi nga va ni madiriva ya magaga kumbe lama boleke. Leswaku swona hi swihi a swi na mhaka, kambe mulanguteri wa madiriva a a nga ta cukumeta madiriva lamanene. Kutani Yehovha u tiyisekise vanhu vakwe leswaku a a nga ta lovisa tiko hinkwaro, kambe a a ta tsetselela masalela lama tshembekaka. U vule leswaku masalela lawa ma amukelekaka a ma ta fuma “tintshava” ta yena, ku nga Yerusalema ni tiko ra Yuda, ri nga tiko ra swintshabyana leri Yehovha a a ri vula tiko rakwe.
12. Masalela lama tshembekaka a ma ta kuma mikateko yihi?
12 Hi yihi mikateko leyi a yi ta kumiwa hi masalela lawa ma tshembekaka? Yehovha wa hlamusela: “Saroni u ta va madyelo ya tinyimpfu ni rivala ra Akora ri ta va ndhawu yo vundza eka yona ya tihomu, ya vanhu va mina lava nga ta va va ndzi lavile.” (Esaya 65:10) Swifuwo a swi pfuna swinene evuton’wini bya Vayuda vo tala, naswona madyelo lamakulu a ma hoxa xandla eku nyukeni ka tiko loko ku ri ni ku rhula. Yehovha u vulavule hi swilo swimbirhi leswi hambaneke swinene etikweni leswaku a hlamusela mhaka ya ku rhula ni ku humelela. Hala vupela-dyambu, Rivala ra Saroni, leri a ri dume hi vuxongi ni ku nona ka rona, a ri vemba ni Ribuwa ra Mediteraniya. Nkova wa Akora a wu ri xiphemu xa ndzilakana wa tiko wa le n’walungu-vuxa. (Yoxuwa 15:7) Hi nkarhi wa vuhlonga lowu a wu ri kwala nyongeni, tindhawu leti, kun’we ni tiko hinkwaro, a ti ta sala ti pfumala ni nhongana yinene. Kambe Yehovha u tshembise leswaku endzhaku ka vuhlonga, masalela lama vuyeke a ma ta kuma tindhawu leti ti ri madyelo yo saseka.—Esaya 35:2; Hosiya 2:15.
Ku Tshemba “Xikwembu Xa Nkateko”
13, 14. I swiendlo swihi leswi kombeke leswaku vanhu va Xikwembu a va xi tshikile, kutani a va ta humeleriwa hi yini?
13 Vuprofeta bya Esaya se byi tlhelela eka lava va fularheleke Yehovha va phikelela evugandzerini bya swikwembu swa hava. Byi ri: “N’wina, hi n’wina lava tshikaka Yehovha, lava rivalaka ntshava ya mina yo kwetsima, lava lulamisaka tafula ra xikwembu xa Nkateko ni lava tataka vhinyo leyi pfanganisiweke ya xikwembu xa ku Kunguhateriwa.” (Esaya 65:11) Vayuda lava va hambukeke va tipete emikhuveni ya matiko ya vuhedeni ya ku gandzela swikwembu swa hava, hi ku lulamisa tafula ra swakudya ni swakunwa emahlweni ka “xikwembu xa Nkateko” ni “xikwembu xa ku Kunguhateriwa.”b A ku ta endleka yini hi mani na mani loyi a tifisaka dzano a tshemba swikwembu leswi?
14 Yehovha u va lemukise a nga jikajiki a ku: “N’wina ndzi ta mi vekela banga, hinkwenu mi ta nkhinsama eku dlayiweni; hikwalaho ka leswi ndzi vitaneke kambe mi nga hlamulangiki; ndzi vulavurile, kambe a mi yingisanga; mi hambete mi endla swo biha ematihlweni ya mina, mi hlawule nchumu lowu ndzi nga wu tsakeriki.” (Esaya 65:12) Hi ku ya hi ririmi ro sungula ra Xiheveru, swi tikomba onge Yehovha a a gega vito ra xikwembu xa ku Kunguhateriwa, a vula leswaku lava va gandzelaka xikwembu lexi xa mavunwa, a va ta ‘kunguhateriwa banga,’ ku nga ku lovisiwa. Hi ku phindha-phindha Yehovha u tirhise vaprofeta vakwe ku khutaza vanhu lava leswaku va hundzuka, kambe a va vanga na mhaka na yena, naswona va tiomise nhloko va tihlawulela ku endla leswi a va swi tiva leswaku swi bihile emahlweni ka yena. Va kombise moya wa ku delela hakunene eka Xikwembu! Leswaku ku hetiseka xilemukiso xa Xikwembu, tiko a swi ta ri khela matluka hi 607 B.C.E., loko Yehovha a tshika Vababilona va lovisa Yerusalema ni tempele ya kona. Hi nkarhi wolowo, “xikwembu xa Nkateko” a xi nga ta swi kota ku sirhelela vagandzeri va xona eYuda ni le Yerusalema.—2 Tikronika 36:17.
15. Vakreste va ntiyiso namuntlha va xi hlayisa hi ndlela yihi xilemukiso lexi kumekaka eka Esaya 65:11, 12?
15 Namuntlha Vakreste va ntiyiso va yingisa xilemukiso lexi nga eka Esaya 65:11, 12. A va pfumeli eka “Nkateko,” onge hi loko wu ri mihlolo yo karhi leyi kotaka ku ku tisela tinjombo. Leswaku va nga tlangi hi swilo swa vona hi ku lava ku verhamisa “xikwembu xa Nkateko,” va papalata mixaka hinkwayo ya ku gembula. Va tiyiseka leswaku lava va tinyiketeleke eka xikwembu lexi va ta hetelela va lahlekeriwe hi swa vona hinkwaswo, hikuva loko Yehovha a vulavula hi vanhu vo tano u ri: “N’wina ndzi ta mi vekela banga.”
“Maswivo! Malandza Ya Mina Ma Ta Tsaka”
16. Yehovha a a ta katekisa malandza yakwe yo tshembeka hi tindlela tihi, kambe xana a ku ta endleka yini hi lava va n’wi fularheleke?
16 Vuprofeta byi tshinye vanhu lava a va tshike Yehovha hi ku hlamusela hakelo ya lava a va gandzela Xikwembu hi ku tshembeka, ni ya lava a va n’wi gandzela hi vukanganyisi: “Yehovha, Hosi leyi Lawulaka u te: ‘Maswivo! Malandza ya mina ma ta dya, kambe n’wina mi ta va ni ndlala. Maswivo! Malandza ya mina ma ta nwa, kambe n’wina mi ta va ni torha. Maswivo! Malandza ya mina ma ta tsaka, kambe n’wina mi ta khomiwa hi tingana. Maswivo! Malandza ya mina ma ta huwelela hi ku tsaka hikwalaho ka xiyimo lexinene xa mbilu, kambe n’wina mi ta rila hikwalaho ka ku vava ka mbilu naswona mi ta kolola hikwalaho ka moya lowu tshovekeke ngopfu.’” (Esaya 65:13, 14) Yehovha a a ta katekisa malandza yakwe lama tshembekaka. Leswi timbilu ta vona a ti khapa hi ntsako, a va ta ba nkulungwana va tiphina. Ku dya, ku nwa ni ku tsaka i marito lama kombaka leswaku Yehovha a a ta enerisa swilaveko swa vagandzeri vakwe hi xitalo. Ku hambana na sweswo, lava va tihlawuleleke ku fularhela Yehovha a va ta dlawa hi ndlala ni torha ra moya. Swilaveko swa vona a swi nga ta enerisiwa. A va ta rila ni ku vovola hikwalaho ka gome ni nhlomulo lowu a wu ta va wela.
17. Ha yini vanhu va Xikwembu va ri ni xivangelo xa ku ba nkulungwana hi ntsako namuntlha?
17 Marito ya Yehovha ma xi kombisa kahle xiyimo xa moya xa lava namuntlha va tibaka xifuva va vula hi nomu ntsena leswaku i vatirheli va Xikwembu. Kambe hambileswi timiliyoni ta Majagana ti pyeke mano hi tlhelo ra moya, vagandzeri va Yehovha va ba nkulungwana hi ntsako. Naswona swa fanela leswaku va tsaka. Va dya va xurha hi tlhelo ra moya. Yehovha u va phamela ndzalo ya swakudya swa moya hi ku tirhisa tibuku leti fambisanaka ni Bibele ni minhlangano ya Vukreste. Kunene, ntiyiso lowu akaka ni switshembiso leswi sulaka mihloti swa Rito ra Xikwembu swi hi nyika “xiyimo lexinene xa mbilu”!
18. A ku ta sala yini eka lava va fularheleke Yehovha, naswona ku tirhisiwa ka vito ra vona eku hlambanyeni a swi ta kombisa yini?
18 Yehovha u ye emahlweni a vulavula ni lava va n’wi fularheleke a ku: “Kunene n’wina mi ta siya vito ra n’wina ri va xihlambanyo eka vahlawuriwa va mina, entiyisweni Yehovha, Hosi leyi Lawulaka u ta dlaya un’wana ni un’wana wa n’wina, kambe malandza yakwe u ta ma vitana hi vito rin’wana; kutani mani na mani loyi a tikatekisaka emisaveni u ta tikatekisa hi Xikwembu xa ripfumelo, naswona mani na mani loyi a hlambanyaka emisaveni u ta hlambanya hi Xikwembu xa ripfumelo; hikuva maxangu yo sungula ma ta rivariwa naswona ma ta tumbetiwa ematihlweni ya mina.” (Esaya 65:15, 16) Lexi a xi ta sala ntsena eka lava va fularheleke Yehovha i vito ra vona, leri a ri to sala ri hlambanyisiwa kunene. Kumbexana leswi a swi vula leswaku lava va tsakelaka ku tiboha hi ku hlambanya, a va ta ku: ‘Loko ndzo tsandzeka ku hetisisa xitshembiso lexi, a ndzi xupuriwe ku fana ni vagwinehi lavaya.’ Nakambe swi nga ha va swi vula leswaku vito ra vona a ri ta tirhiseriwa ku fanekisela nxupulo wa Xikwembu ehenhla ka lavo homboloka, ku fana na Sodoma na Gomora.
19. Xana malandza ya Xikwembu a ma ta vitanisiwa ku yini hi vito rin’wana, naswona ha yini a ma ta tiyiseka hi vutshembeki bya Xikwembu? (Nakambe vona nhlamuselo ya le hansi.)
19 Kambe malandza ya Xikwembu a ma ta kuma leswi hambaneke hakunene! A va ta vitaniwa hi vito rin’wana. Sweswo a swi kombisa nkateko ni ku fundzhiwa loku a va ta va na kona loko va tlhelela etikweni ra rikwavo. A va nga ta lava ku katekisiwa hi xikwembu xa mavunwa kumbe ku hlambanya hi xifaniso lexi nga hanyiki xa xikwembu xa hava. Ku ri na sweswo, loko va tikatekisa kumbe va endla xihlambanyo, a va ta endla tano hi vito ra Xikwembu xa vutshembeki. (Esaya 65:16, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Vaaki va tiko a va ta va ni xivangelo xa ku tshemba Xikwembu hi ku helela, hikuva a xi ta va xi tikombise xi ri lexi namarhelaka switshembiso swa xona.c Loko se va tshamisekile etikweni ra rikwavo, Vayuda a va ta hatla va rivala maxangu lawa a ma va rhikinyela.
“Ndzi Tumbuluxa Matilo Lamantshwa Ni Misava Leyintshwa”
20. Xana xitshembiso xa Yehovha xa “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa” xi hetiseke njhani hi 537 B.C.E.?
20 Kutani Yehovha u ndlandlamuxe xitshembiso xakwe xa ku vuyetela masalela lama hundzukeke loko ma vuye hi le vuhlongeni eBabilona. Hi nomu wa Esaya, Yehovha u te: “Ndzi tumbuluxa matilo lamantshwa ni misava leyintshwa; swilo swo sungula a swi nge tsundzukiwi, hambi embilwini a swi nge ti.” (Esaya 65:17) Xitshembiso xa Yehovha xa ku vuyetela a xi ta hetiseka hakunene, kutani u vulavule hi ku vuyetela koloko ka nkarhi lowu taka onge hi loko ana se ku ri eku endlekeni. Eku sunguleni, vuprofeta byebyo byi hetiseke hi 537 B.C.E. loko masalela ya Vayuda ma tlhelela eYerusalema. I yini leswi veke “matilo lamantshwa” enkarhini wolowo? Ku ve vulawuri bya Zerubabele lebyi xitiko xa byona a xi ri eYerusalema, byi seketeriwa hi Yoxuwa Muprista Lonkulu. Masalela lama vuyeteriweke ya Vayuda ma vumbe “misava leyintshwa,” vanhu lava tengisiweke lava va tivekeke ehansi ka vulawuri byo tano, ni lava hoxeke xandla eku pfuxeteni ka vugandzeri lebyi tengeke etikweni rero. (Ezra 5:1, 2) Maxangu hinkwawo lawa va tshameke va ma vona a ma nga ri nchumu loko ma ringanisiwa ni ntsako lowu tisiweke hi ku vuyeteriwa koloko; nhlomulo wa nkarhi lowu hundzeke ni ku tsundzukiwa a wu nga ha tsundzukiwi.—Pisalema 126:1, 2.
21. Hi wahi matilo lamantshwa lama veke kona hi 1914?
21 Kambe tsundzuka leswaku Petro u phindhe vuprofeta bya Esaya, a kombisa leswaku a byi ta hetiseka enkarhini lowu taka. Muapostola loyi u tsale a ku: “Ku ni matilo lamantshwa ni misava leyintshwa leswi hi swi rindzeleke hi ku ya hi xitshembiso xa yena, naswona ku ta va ni ku lulama eka swona.” (2 Petro 3:13) Hi 1914, ku humelele matilo lamantshwa lawa a ku ri khale ma languteriwile. Mfumo wa Mesiya lowu simekiweke hi lembe rero wu fume wu suka etilweni hi koxe, naswona Yehovha u wu nyike mfanelo ya ku fuma misava hinkwayo. (Pisalema 2:6-8) Mfumo lowu, lowu nga ehansi ka Kreste na vafumi-kulobye va 144 000, i matilo lamantshwa.—Nhlavutelo 14:1.
22. I vamani lava nga ta vumba misava leyintshwa, naswona sweswi ana se vanhu va tilunghiselela njhani leswaku va va tinsika ta lunghiselelo rero?
22 Ku vuriwa yini hi misava leyintshwa? Ku fana ni le nkarhini wa khale, misava leyintshwa ku ta va vanhu lava hi ntsako va tivekaka ehansi ka hulumendhe leyintshwa ya le tilweni. Hambi ku ri sweswi, vanhu va timiliyoni lava tiyimiseleke ku endla leswo lulama va tiveka ehansi ka hulumendhe leyi, naswona va lwela ku namarhela milawu ya yona leyi kumekaka eBibeleni. Vanhu lava va huma ematikweni hinkwawo, i va tindzimi hinkwato ni tinxaka hinkwato, naswona va khomisana eku endleni ka ntirho wa Hosi leyi fumaka sweswi, ku nga Yesu Kreste. (Mikiya 4:1-4) Loko ku hundze mafambiselo ya swilo ya namuntlha lama hombolokeke, ntlawa lowu wu ta va tinsika ta misava leyintshwa, ivi eku heteleleni wu andza wu tata misava hinkwayo, tanihi vanhu lava chavaka Xikwembu lava nga ta dya ndzhaka ya misava leyi nga ta tisiwa hi Mfumo wa Xikwembu.—Matewu 25:34.
23. Hi rihi rungula leri hi ri kumaka ebukwini ya Nhlavutelo malunghana ni “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa,” naswona vuprofeta byebyo byi ta hetiseka njhani?
23 Buku ya Nhlavutelo yi hlamusela xivono lexi muapostola Yohane a xi voneke xa siku leri taka ra Yehovha, laha ku nga ta kukuriwa mafambiselo lawa ya swilo. Endzhaku ka sweswo, Sathana u ta pfaleriwa ekheleni. (Nhlavutelo 19:11–20:3) Endzhaku ka nhlamuselo yoleyo, Yohane u phindhe marito ya vuprofeta bya Esaya, a tsala a ku: “Kavaloko ndzi vona tilo lerintshwa ni misava leyintshwa.” Tindzimana leti landzelaka ta rungula ra xivono lexi xo hlawuleka ti hi vikela hi ta nkarhi lowu Yehovha Xikwembu a nga ta cinca swiyimo swa misava leyi swi sala swi lulamile. (Nhlavutelo 21:1, 3-5) Kunene, xitshembiso xa Esaya xa “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa” xi ta hetiseka hi ndlela yo hlamarisa emisaveni leyintshwa ya Xikwembu! Ehansi ka vulawuri bya matilo lamantshwa, vanhu lavantshwa va laha misaveni va ta tsakela paradeyisi ya moya ni ya xiviri. Xa chavelela hakunene xitshembiso xa leswaku “swilo swo sungula [vuvabyi, maxangu ni swilo swin’wana swo tala leswi karhataka vanhu] a swi nge tsundzukiwi, hambi embilwini a swi nge ti.” Hinkwaswo leswi hi nga swi tsundzukaka enkarhini wolowo a swi nge hi vangeli ku vaviseka kumbe mabibi ya mbilu, hilaha swi nga hakona eka vo tala namuntlha.
24. Ha yini Yehovha a a ta tsaka hikwalaho ka ku pfuxiwa ka Yerusalema, naswona i yini leswi a swi nga ha ta tlhela swi twiwa eswitarateni swa muti wolowo?
24 Vuprofeta bya Esaya byi ya emahlweni byi ku: “Khanani, mi tsaka hi masiku hikwalaho ka leswi ndzi swi tumbuluxaka. Hikuva ndzi tumbuluxa Yerusalema a va xivangelo xa ku tsakisisa ni vanhu va yena va va xivangelo xa ku khana. Ndzi ta tsaka eYerusalema, ndzi khana hi vanhu va mina; naswona eka yena a ku nge he twiwi mpfumawulo wa ku rila kumbe mpfumawulo wa ku kolola.” (Esaya 65:18, 19) Vayuda a hi vona ntsena lava a va ta tsakela ku vuyiseriwa etikweni ra rikwavo, kambe na Xikwembu hi xoxe a xi ta tsaka, hikuva a xi ta sasekisa muti wa Yerusalema—lowu a wu ta tlhela wu va xitiko xa vugandzeri bya ntiyiso emisaveni. Mpfumawulo wa ku rila hikwalaho ka khombo, lowu a wu twiwa eswitarateni swa muti wolowo hi makume ya malembe lama hundzeke, a wu nga ha ta tlhela wu twiwa.
25, 26. (a) Esikwini ra hina, Yehovha u n’wi endla njhani Yerusalema a va “xivangelo xa ku tsakisisa”? (b) Yehovha u ta n’wi tirhisa njhani Yerusalema Lowuntshwa, naswona hikwalaho ka yini hi nga tsakaka namuntlha?
25 Ni namuntlha Yehovha u endla Yerusalema a va “xivangelo xa ku tsakisisa.” Njhani? Hilaha ana se hi voneke hakona, matilo lamantshwa lama veke kona hi 1914, eku heteleleni ma ta katsa vafumi va 144 000, lava fumaka eka hulumendhe ya le tilweni. Vuprofeta byi va vula “Yerusalema Lowuntshwa.” (Nhlavutelo 21:2) Xikwembu xi vulavula hi Yerusalema Lowuntshwa loko xi ku: “Ndzi tumbuluxa Yerusalema a va xivangelo xa ku tsakisisa ni vanhu va yena va va xivangelo xa ku khana.” Yerusalema Lowuntshwa u ta tirhisiwa hi Xikwembu leswaku a tisa mikateko leyikulu eka vanhu lava yingisaka. A ku nge he twiwi mpfumawulo wa ku rila kumbe wa ku kolola, hikuva Yehovha u ta enerisa ‘swilo leswi komberiwaka hi timbilu ta hina.’—Pisalema 37:3, 4.
26 Kunene, hi ni xivangelo lexi twalaka namuntlha xa ku khana! Ku nga ri khale, Yehovha u ta kwetsimisa vito rakwe ro hlawuleka hi ku lovisa vakaneti hinkwavo. (Pisalema 83:17, 18) Kutani matilo lamantshwa ma ta lawula swilo hinkwaswo. Leswi i swivangelo leswinene ngopfu swa ku khana ni ku tsaka hi masiku hikwalaho ka leswi Xikwembu xi swi tumbuluxaka!
Xitshembiso Xa Vumundzuku Lebyi Tshembekaka
27. Esaya u wu hlamusele njhani nsirhelelo lowu Vayuda lava vuyaka a va ta va na wona etikweni ra rikwavo?
27 Eku hetisekeni ko sungula ka vuprofeta, xana vutomi a byi ta va njhani eka Vayuda lava vuyeke, loko va ri ehansi ka matilo lamantshwa? Yehovha u ri: “A nge he vi kona la nga ta an’wa masiku ma nga ri mangani endhawini yoleyo, hambi ku ri munhu la kuleke loyi a nga ma hetisisiki masiku yakwe; hikuva munhu u ta fa a ha ri mufana, hambiloko a ri ni malembe ya 100 hi vukhale; kasi loko ku ri mudyohi, hambiloko a ri ni malembe ya 100 hi vukhale u ta rhuketeriwa.” (Esaya 65:20) Leyi i nhlamuselo yo xonga swinene ya nsirhelelo lowu mahlonga lama vuyaka a ma ta va na wona etikweni ra rikwavo leri pfuxiweke! N’wana a a nga ha ta fa a nga si mila ni meno. Naswona mukhalabye loyi a nga si hlanganisaka malembe yakwe ma helela a a nga ta fa.d Marito ya Esaya a ma tiyisa nhlana eka Vayuda lava a va ta tlhelela eYuda! Loko se va tshamisekile etikweni ra vona, a va nga ha ta vilela hi leswaku valala va vona a va ta rhwala vana va vona kumbe ku dlaya va xinuna etikweni.
28. Hi dyondza yini emaritweni ya Yehovha malunghana ni vutomi lebyi nga ta va kona emisaveni leyintshwa leyi nga ta va ehansi ka Mfumo wa yena?
28 Xana marito ya Yehovha ma hi byela yini malunghana ni vutomi bya le misaveni leyintshwa leyi taka? Ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, n’wana un’wana ni un’wana u ta va ni vumundzuku lebyi tshembekaka. Rifu a ri nge he dlayi munhu la chavaka Xikwembu loko a ha tsakama. Ku ri na sweswo, vanhu lava yingisaka va ta hlayiseka ni ku sirheleleka, va kota ku tsakela vutomi. Ku vuriwa yini hi mani na mani loyi a tihlawulelaka ku xandzukela Xikwembu? Vanhu vo tano va ta lahlekeriwa hi lunghelo ra ku hanya. Hambiloko mudyohi la xandzukeke a ri ni “malembe ya 100 hi vukhale,” u ta fa. Emhakeni yo tano, u ta va a ha ri “mufana” loko ku ringanisiwa ni leswi a a ta fikelela swona—munhu la hanyaka a nga fi.
29. (a) Vanhu va Xikwembu lava yingisaka a va ta tsakela yini etikweni ra Yuda leri pfuxiweke? (b) Ha yini mirhi yi ri xifaniso lexinene xa ku hanya nkarhi wo leha? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)
29 Yehovha u ye emahlweni ni nhlamuselo yakwe ya swiyimo leswi nga ta va kona etikweni leri pfuxiweke ra Yuda: “Kunene va ta aka tindlu va tshama eka tona; kunene va ta rima masimu ya vhinya va dya mihandzu ya wona. A va nge aki kutani ku tshama un’wana; a va nge rimi kutani ku dya un’wana. Hikuva masiku ya vanhu va mina ma ta fana ni masiku ya murhi; ni ntirho wa mavoko ya vona, vahlawuriwa va mina va ta wu tirhisa hi xitalo.” (Esaya 65:21, 22) Loko se va vuye endhawini leyi pfumalaka vaaki, leyi handle ko kanakana a yi pfumala ni yindlu yinene ni murhi wa vhinya, ku nga tiko ra Yuda, vanhu va Xikwembu lava yingisaka a va ta tsakela ku tshama etindlwini ta vona ni ku dya mihandzu ya mirhi ya vona ya vhinya. Xikwembu a xi ta katekisa ntirho wa vona, naswona a va ta hanya nkarhi wo leha—ku fana ni masiku ya murhi—lowu a va ta dya mihandzu ya wona leyi va nga lo yi dzukela nyuku.e
30. Hi xihi xiyimo lexi tsakisaka lexi malandza ya Yehovha ma nga eka xona namuntlha, naswona ma ta tsakela yini emisaveni leyintshwa?
30 Enkarhini wa hina, vuprofeta lebyi byi hetisekile. Vanhu va Yehovha va hume evuhlongeni bya moya hi 1919, kutani va sungula ku kondletela “tiko” ra vona, kumbe ku gingiriteka ka vona ni ku hisekela vugandzeri. Va ake mavandlha ni ku hlakulela mihandzu ya moya. Hikwalaho, ni sweswi vanhu va Yehovha va tsakela paradeyisi ya moya ni ku rhula loku humaka eka Xikwembu. Hi nga tiyiseka leswaku ku rhula koloko ku ta hundzela eParadeyisini ya xiviri. Swa tika ku anakanya hi leswi Yehovha a nga ta swi endla hi ku tirhisa timbilu ni mavoko lama tiyimiseleke ya vagandzeri vakwe emisaveni leyintshwa. Ku ta va ntsako lowukulu ku aka kaya ra wena ivi u tshama eka rona! Ehansi ka vulawuri bya Mfumo, ntirho lowu enerisaka wu ta va wu lo vuya. Swi ta ku tsakisa ngopfu loko minkarhi hinkwayo u ‘vona mihandzu leyinene’ leyi u yi dzukeleke nyuku! (Eklesiasta 3:13) Xana hi ta va ni nkarhi lowu eneleke wa ku wu tsakela hi xitalo ntirho wa mavoko ya hina? Ina, hi ta va na wona! Vutomi lebyi nga heriki bya vanhu lava tshembekaka byi ta “fana ni masiku ya murhi”—va ta hanya magidi ya malembe ni ku tlula!
31, 32. (a) Xana mahlonga lama vuyeke a ma ta tsakela mikateko yihi? (b) Emisaveni leyintshwa, vanhu lava tshembekaka va ta va ni ntshembo wihi?
31 Yehovha u hlamusele mikateko yin’wana leyi a yi ta kumiwa hi mahlonga loko ma vuyile: “A va nge tirheli swa hava hi matimba, naswona a va nge he velekeli ku karhateka; hikuva i vana lava katekisiweke va Yehovha, swin’we ni vatukulu va vona.” (Esaya 65:23) Vayuda volavo lava vuyeke a va ta katekisiwa hi Yehovha, kutani mintirho ya vona a yi nga ta hundzuka nyuku wa mbyana. Vatswari a va nga ta tswala vana ivi va va vona va cangayila kutani va fa va nga si mila ni meno. Lava a va ri mahlonga a va nga ta yi tsakela va ri voxe mikateko ya ku kondleteriwa ka tiko; a va ta yi tsakela ni vana va vona. Xikwembu a xi swi hisekela swinene ku hetisisa swilaveko swa vanhu va xona lerova xi tshembisa xi ku: “Entiyisweni mina ndzi ta va hlamula va nga si huwelela; loko va ha vulavula, mina ndzi ta va twa.”—Esaya 65:24.
32 Xana Yehovha u ta swi hetisisa njhani switshembiso leswi emisaveni leyintshwa leyi taka? Hi ta vona hi nkarhi wa kona. Yehovha a nga nyikanga vuxokoxoko hinkwabyo, kambe hi nga tiyiseka leswaku vanhu lava tshembekaka a va nge he “tirheli swa hava.” Ntshungu lowukulu wa lava va poneke Armagedoni ni vana hinkwavo lava va nga va tswalaka, va ta va ni ntshembo wo hanya vutomi byo leha ni lebyi enerisaka—vutomi lebyi nga heriki! Lava va nga ta pfuxiwa eku feni ni lava nga ta tihlawulela ku hanya hi ku pfumelelana ni mimpimanyeto ya Xikwembu na vona va ta kuma ntsako emisaveni leyintshwa. Yehovha u ta va yingisa ni ku enerisa swilaveko swa vona, naswona u ta tshama a lunghekele ku va pfuna. Kunene, Yehovha u ta pfula xandla xakwe a enerisa “ku navela [loku faneleke] ka xilo xin’wana ni xin’wana lexi hanyaka.”—Pisalema 145:16.
33. Loko Vayuda va tlhelela etikweni ra rikwavo, xana swiharhi a swi ta va ni ku rhula hi ndlela yihi?
33 Xana ku rhula ni nsirhelelo lowu tshembisiweke a swi ta nava ku fikela kwihi? Yehovha u gimete xiyenge lexi xa vuprofeta hi marito lama nge: “‘Mhisi ni xinyimpfana swi ta dya swin’we, nghala yi ta dya byanyi kukota nkunzi; kasi loko ku ri nyoka, swakudya swa yona ku ta va ntshuri. A va nge endli swo biha kumbe ku onha entshaveni ya mina hinkwayo yo kwetsima,’ ku vule Yehovha.” (Esaya 65:25) Loko masalela lama tshembekaka ya Vayuda ma tlhelela etikweni ra rikwavo, Yehovha a a ta ma khathalela. Kahle-kahle, nghala a yi ta dya byanyi kukota nkunzi, hikuva nghala a yi nga ta va ni khombo eka Vayuda kumbe swifuwo swa vona. Xitshembiso lexi a xi tiyile, hikuva xi gimeta hi marito lama nge, “ku vule Yehovha.” Naswona marito yakwe ma hetiseka minkarhi hinkwayo!—Esaya 55:10, 11.
34. Marito ya Yehovha ma hetiseka njhani hi ndlela leyi nyanyulaka namuntlha, naswona ma ta hetiseka njhani emisaveni leyintshwa?
34 Marito ya Yehovha ma hetiseka hi ndlela leyi tsakisaka exikarhi ka vagandzeri va ntiyiso namuntlha. Ku sukela hi 1919, Xikwembu xi katekise tiko ra moya ra vanhu va xona, xi ri hundzula ri va paradeyisi ya moya. Lava va taka eparadeyisini leyi ya moya va cinca vutomi bya vona hilaha ku heleleke. (Vaefesa 4:22-24) Hi mpfuno wa moya wa Xikwembu, vanhu lava eku sunguleni a va hanya vuharhi—lava a va dyelela vanhu-kulobye kumbe ku va hlasela—va endla nhluvuko hi ku phela mikhuva leyi nga fanelangiki ehansi, va yi seletela. Hikwalaho, vona ni vapfumeri-kulobye va gandzela hi ku rhula ni hi vun’we. Mikateko leyi sweswi yi tsakeriwaka hi vanhu va Yehovha eparadeyisini ya vona ya moya yi ta hundzela ni le ka Paradeyisi ya xiviri, laha ku nga ta va ni ku rhula exikarhi ka vanhu ni swiharhi. Hi nga tiyiseka leswaku hi nkarhi lowu faneleke wa Xikwembu, xileriso xa xona xo sungula eka vanhu xi ta hetisisiwa hi mfanelo: “[Fumani misava], mi fuma tinhlampfi ta lwandle ni swivumbiwa leswi hahaka swa matilo ni swivumbiwa hinkwaswo leswi famba-fambaka ehenhla ka misava.”—Genesa 1:28.
35. Ha yini hi ri ni xivangelo lexi twalaka xa ku “tsaka hi masiku”?
35 Ha xi tlangela swinene xitshembiso xa Yehovha xa ku tumbuluxa “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa”! Xitshembiso xexo xi hetiseke hi 537 B.C.E. naswona xi ya emahlweni xi hetiseka namuntlha. Ku hetiseka ka vuprofeta byebyo hi tindlela timbirhi ku kombetela eka vumundzuku lebyi vangamaka bya vanhu lava yingisaka. Hi tintswalo Yehovha u hi chumbutele hi ta leswi a swi hlayiseleke lava va n’wi rhandzaka, hi ku tirhisa vuprofeta bya Esaya. Kunene, hi ni xivangelo lexi twalaka xa ku yingisa marito ya Yehovha lama nge: “Mi tsaka hi masiku hikwalaho ka leswi ndzi swi tumbuluxaka”!—Esaya 65:18.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Vo tala va anakanya leswaku vadyohi lava a va ri eswilahlweni va ringeta ku vulavula ni vanhu lava feke. Ku tshwatsa ka vona nyama ya nguluve swi nga endleka a swi fambisana ni ku gandzela swikwembu swa hava.
b Loko a hlamusela ndzimana leyi, muhundzuluxeri wa Bibele, Jerome (la velekiweke eka lembe-xidzana ra vumune C.E.) u vika hi ta mukhuva wa khale lowu a wu endliwa hi vagandzeri va swikwembu swa hava esikwini ro hetelela ra n’hweti ya makumu elembeni ra vona. U tsarile: “A va tata tafula hi swakudya swa mixaka-xaka ni swakunwa leswi pfanganisiweke ni vhinyo yo tsokombela, va tlangela tinjombo ta lembe leri hundzeke kumbe lera ha taka.”
c Hi ku ya hi Esaya 65:16 eka tsalwa ra Xiheveru ra Vamasorete, Yehovha i “Xikwembu xa Amen.” “Amen” swi vula leswaku “a swi ve tano” kumbe “kunene,” naswona i xitiyisekiso xa leswaku nchumu wo karhi i ntiyiso kumbe wu ta hetiseka hakunene. Yehovha u kombisa leswaku u vulavula ntiyiso hi ku hetisisa hinkwaswo leswi a swi tshembisaka.
d The Jerusalem Bible yi hundzuluxela Esaya 65:20 hi ndlela leyi: “A ku nge he kumiwi ricece leri nga ta hanya masiku ma nga ri mangani ntsena, kumbe mukhalabye la nga hanyiki ku fikela emakumu ya vutomi bya yena.”
e Mirhi i xifaniso lexinene xa ku hanya nkarhi wo leha, hikuva yi wela eka ntlawa wa swilo leswi hanyaka nkarhi wo leha swinene. Hi xikombiso, murhi wa mutlhwari wu tswala mihandzu hi madzana ya malembe, naswona wa swi kota ku hanya malembe ya gidi.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 389]
Emisaveni leyintshwa ya Xikwembu, hi ta va ni nkarhi lowu eneleke wa ku tsakela ntirho wa mavoko ya hina