Ndzima Ya Vumakumembirhi-mbirhi
Esaya U Profeta Hi Ta ‘Xiendlo Lexi Nga Tolovelekangiki’ Xa Yehovha
1, 2. Ha yini tiko ra Israyele ni ra Yuda a ma titwa ma sirhelelekile?
HI NKARHI wo koma, tiko ra Israyele ni ra Yuda a ma titwa ma sirhelelekile. Varhangeri va wona va endle xinghana xa politiki swin’we ni matiko lamakulu, lama nga ni matimba yo nyawula, leswaku va sirheleleka emisaveni leyi nga ni khombo. Tiko ra Samariya, ku nga ntsindza wa Israyele, ri hundzukele etikweni ra Siriya leri nga ekusuhi, kasi Yerusalema, ntsindza wa tiko ra Yuda, ri veke ntshembo wa rona etikweni ra Asiriya leri nga ni nsele.
2 Ku tlhandlekela emhakeni ya ku veka ntshembo wa vona eka vanghana lavantshwa va politiki, van’wana emfun’weni wa le n’walungwini va nga ha langutela leswaku Yehovha u ta va sirhelela—hambileswi va hambetaka va tirhisa marhole ya nsuku evugandzerini. Tiko ra Yuda na rona ra khorwiseka leswaku Yehovha a nga ri sirhelela. Swi fanerile, xana tempele ya Yehovha a yi kumeki kona eYerusalema, ku nga ntsindza wa muti wa vona? Kambe ku ni swiendlakalo leswi nga languteriwangiki leswi nga ta wela matiko lawa hamambirhi. Yehovha u huhutele Esaya leswaku a profeta swiendlakalo leswi a swi ta languteka swi nga tolovelekanga eka vanhu vakwe vo hunguka. Marito yakwe ma tamele tidyondzo ta nkoka eka un’wana ni un’wana namuntlha.
“Swidakwa Swa Efrayimi”
3, 4. Xana i yini leswi mfumo wa Israyele wa le n’walungwini wu tinyungubyisaka ha swona?
3 Esaya u sungula vuprofeta byakwe hi marito yo hlamarisa: “Khombo eka harhi leyikulu ya swidakwa swa Efrayimi, ni xiluva lexi vunaka xa ku khavisa ka yona, lexi nga ehenhla ka nkova lowu noneke wa lava hluriwaka hi vhinyo! Waswivo! Yehovha u ni loyi a tiyeke, wa matimba. Ku fana ni xidzedze xa xihangu lexi dzindzaka, . . . kunene u ta cukumetela emisaveni hi matimba. Tiharhi letikulu ta swidakwa swa Efrayimi ti ta kandziyeriwa hi milenge.”—Esaya 28:1-3.
4 Muti wa Efrayimi, lowu a wu ri wona lowu dumeke swinene eka tinxaka ta khume ta le n’walungwini, wu yimela mfumo hinkwawo wa Israyele. Ntsindza wa wona, ku nga Samariya, wu le ndhawini yo saseka ni leyi nga emahlweni “ehenhla ka nkova lowu noneke.” Varhangeri va Efrayimi va tinyungubyisa hi “harhi leyikulu” ya vona ya ku tilawula handle ka vuhosi bya Davhida eYerusalema. Kambe i “swidakwa,” va pyopyiwile hi tlhelo ra moya hikwalaho ka leswi va endleke xinghana ni tiko ra Siriya leswaku va ta lwa ni tiko ra Yuda. Xin’wana ni xin’wana lexi va xi tekaka xi ri xa nkoka xi le kusuhi ni ku kandziyeriwa hi milenge ya vahlaseri.—Ringanisa Esaya 29:9.
5. Hi xihi xiyimo xa khombo xa Israyele, kambe hi wihi ntshembo lowu Esaya a wu nyikaka?
5 Tiko ra Efrayimi a ri xi lemuki xiyimo xa khombo lexi ri nga eka xona. Esaya u ya emahlweni a ku: “Xiluva xa yona lexi vunaka xo khavisa lexi nga enhlokweni ya nkova lowu noneke xi ta fana ni kuwa ro rhanga, ku nga si fika ximumu, leri loko la vonaka a ri vona, a ri mita ra ha ri exandleni xakwe.” (Esaya 28:4) Tiko ra Efrayimi ri ta wela evokweni ra Asiriya, ri kotisa xitshongo lexi nga ta khojetiwa kunene. Kutani, xana ntshembo a wu kona? Hilaha swi talaka ku endleka hakona, vuprofeta bya Esaya byo avanyisa byi fambisana ni ntshembo. Hambiloko tiko ri wisiwa, vanhu vo tshembeka va ta pona, hi ku pfuniwa hi Yehovha. “Yehovha wa mavuthu u ta fana ni harhi yo khavisa ni harhi yo saseka eka lava seleke va vanhu va yena, naswona a va moya wa vululami eka loyi a tshameke leswaku a avanyisa, a va matimba eka lava tlherisaka nyimpi yi ri enyangweni.”—Esaya 28:5, 6.
“Va Pepetsekile”
6. Xana tiko ra Israyele ri herisiwa rini, naswona ha yini tiko ra Yuda ri nga fanelanga ri khana hi mhaka leyi?
6 Siku ra ku avanyisiwa ka Samariya ri fike hi 740 B.C.E., loko Vaasiriya va lovisa tiko kutani mfumo wa le n’walungwini wu nga ha vi tiko leri tifumaka. Ku vuriwa yini hi tiko ra Yuda? Ri ta hlaseriwa hi Asiriya, kasi endzhaku ka nkarhi muti wa Babilona wu ta lovisa ntsindza wa rona. Kambe enkarhini wa ku hanya ka Esaya, tempele ya tiko ra Yuda ni vuprista bya rona swi ta tshama swi ri kona naswona vaprofeta va rona va ta ya emahlweni va profeta. Xana tiko ra Yuda ri fanele ri khana hikwalaho ka ku lova ka muakelani wa rona wa le n’walungwini? A swi tano nikatsongo! Yehovha u ta tlhela a lulamisa timhaka swin’we ni tiko ra Yuda ni varhangeri va rona hikwalaho ka ku pfumala ku yingisa ni ku kala ka vona ripfumelo.
7. Xana varhangeri va tiko ra Yuda va dakwile hi ndlela yihi, naswona vuyelo byi va byihi?
7 Eka rungula leri a ri yisaka etikweni ra Yuda, Esaya u ya emahlweni a ku: “Lava na vona—va pepetsekile hikwalaho ka vhinyo naswona va tsendzelekile hikwalaho ka swakunwa leswi pyopyaka. Muprista ni muprofeta—va pepetsekile hikwalaho ka swakunwa leswi pyopyaka, va pfilunganyekile hikwalaho ka vhinyo, va tsendzelekile hikwalaho ka swakunwa leswi pyopyaka; va pepetsekile va ri karhi va vona, va tsekatseka eku endleni ka xiboho. Hikuva matafula hinkwawo ma tele mahlanta lama thyakeke—ku hava ndhawu leyi nga riki na wona.” (Esaya 28:7, 8) Kunene swi hlambisa timbilu! Swi lo dla, leswaku ku dakwa ka xiviri endlwini ya Xikwembu i mhaka yo biha. Kambe vaprista lava ni vaprofeta va pyopyiwile hi tlhelo ra moya—mianakanyo ya vona yi pfilunganyiwe hi ku tshembela ngopfu eka xinakulobye xa vanhu. Va tixisile hi ku ehleketa leswaku ndlela ya vona hi yona leyi tirhaka, kumbexana va tibyela leswaku sweswi va ni kungu leri nga ta va seketela loko nsirhelelo wa Yehovha wo tshuka wu hluleka. Leswi va nga exiyin’weni xa ku pyopyiwa hi tlhelo ra moya, varhangeri lava va vukhongeri va kampfula marito ya ku pfukela, lama thyakeke, lama kombisaka ku pfumala ka vona ripfumelo ra xiviri eswitshembisweni swa Xikwembu.
8. Xana rungula ra Esaya ri amukeriwe njhani?
8 Xana varhangeri va tiko ra Yuda va xi tekisa ku yini xitsundzuxo xa Yehovha? Va hlekula Esaya, va n’wi hehla va ku u vulavula na vona kukota tincece: “I mani la nga ta n’wi letela vutivi, naswona i mani la nga ta n’wi endla a twisisa leswi twiweke? Xana hi lava lumuriweke entswambeni, lava susiweke emaveleni? Hikuva i ‘xileriso ehenhla ka xileriso, xileriso ehenhla ka xileriso, ngoti ya ku pima ehenhla ka ngoti ya ku pima, ngoti ya ku pima ehenhla ka ngoti ya ku pima, switsongo laha, switsongo lahaya.’” (Esaya 28:9, 10) Hi ku ya hi vona Esaya u twala a ri karhi a phindha-phindha nchumu wun’we naswona a va n’wi twisisi! U tshamela ku vuyelela marito yakwe, a ku: ‘Lexi i xileriso xa Yehovha! Lexi i xileriso xa Yehovha! Lowu i mpimanyeto wa Yehovha! Lowu i mpimanyeto wa Yehovha!’a Kambe ku nga ri khale Yehovha u ta “vulavula” ni vaaki va tiko ra Yuda hi ku teka goza. U ta rhumela mavuthu ya Babilona ku ya lwa na vona—vanhu vambe lava kahle-kahle va vulavulaka ririmi rin’wana. Kunene mavuthu wolawo ma ta hetisisa “xileriso ehenhla ka xileriso” lexi humaka eka Yehovha, kutani tiko ra Yuda ri ta wa.—Hlaya Esaya 28:11-13.
Swidakwa Swa Moya Namuntlha
9, 10. Xana marito ya Esaya ma hetiseke rini eka switukulwana leswi tlhandlameke naswona hi ndlela yihi?
9 Xana vuprofeta bya Esaya byi hetiseke eka tiko ra Israyele ni ra Yuda ra khale ntsena? A swi tano nikatsongo! Yesu na Pawulo va tshahe marito ya yena kutani va ma tirhisa eka vanhu va nkarhi wa vona. (Esaya 29:10, 13; Matewu 15:8, 9; Varhoma 11:8) Ni namuntlha, xiyimo xi fana ni xa le sikwini ra Esaya.
10 Sweswi, varhangeri va vukhongeri va Vujagana hi vona lava vekaka ripfumelo ra vona eka tipolitiki. Va tsekatseka va ri karhi va tshetsheleka, ku fana ni swidakwa swa tiko ra Israyele ni ra Yuda, va nghenelela etimhakeni ta politiki, va tsakisiwa hi ku tihlanganisa ni lava vuriwaka vakulukumba va misava leyi. Ematshan’weni ya ku vulavula ntiyiso wo basa paa, wa le Bibeleni, va vulavula thyaka. A va voni kahle hi tlhelo ra moya, naswona a hi vakongomisi lavanene va vanhu.—Matewu 15:14.
11. Xana varhangeri va Vujagana va ma amukela njhani mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu?
11 Xana varhangeri va Vujagana va endlisa ku yini loko Timbhoni ta Yehovha ti va byela hi ntshembo lowu nga wona ntsena wa ntiyiso, ku nga Mfumo wa Xikwembu? A va twisisi. Eka vona, Timbhoni ti languteka ti ri karhi ti tshamela ku phyaphyarha, ku fana ni vana. Varhangeri va vukhongeri va va langutela ehansi varhumiwa lava, naswona va va vungunya. Ku fana ni Vayuda va le sikwini ra Yesu, a va wu lavi Mfumo wa Xikwembu ni mintlhambi ya vona a va lavi leswaku yi twa hi ta wona. (Matewu 23:13) Hikwalaho, va lemukisiwa leswaku minkarhi yin’wana Yehovha a nge vulavuli hi ku tirhisa varhumiwa vakwe lava nga riki na khombo. Ku ta fika nkarhi lowu lava va nga titsongahatiki ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, va nga ta “tshoveka, va phasiwa, va khomiwa,” ina, va ta lovisiwa va hela.
“Ntwanano Ni Rifu”
12. Xana “ntwanano ni Rifu” lowu tiko ra Yuda ri vulaka leswaku ri na wona i yini?
12 Esaya u ya emahlweni ni marito yakwe yo avanyisa: “N’wina mi te: ‘Hi endle ntwanano ni Rifu; naswona hi ve ni xivono eSheol; mikhukhulo leyi khapakhapaka, loko yo tshuka yi hundza, a yi nge ti eka hina, hikuva ku hemba hi ku endle vutumbelo bya hina naswona hi titumbete emavunweni.’” (Esaya 28:14, 15) Varhangeri va tiko ra Yuda va tinyungubyisa hileswi ntwanano wa vona wa xinghana xa politiki wu va sirhelelaka eku hluriweni. Va titwa va endle “ntwanano ni Rifu,” leswaku ri hambana na vona. Kambe vutumbelo bya vona bya hava a byi nge va sirheleli. Xinakulobye xa vona i xa mavunwa, i xo hemba. Hilaha ku fanaka namuntlha, vuxaka bya le kusuhi exikarhi ka Vujagana ni varhangeri va misava a byi nge byi sirheleli loko nkarhi wa Yehovha wa ku avanyisiwa ka byona wu fika. Hakunene, vuxaka lebyi hi byona lebyi nga ta n’wi peta ekhombyeni.—Nhlavutelo 17:16, 17.
13. “Ribye leri kamberiweke” i mani, naswona Vujagana byi n’wi arisa ku yini?
13 Kutani, xana varhangeri lava va vukhongeri va fanele va tshemba yini? Esaya sweswi u tsala hi ta xitshembiso xa Yehovha: “Ndzi veka ribye eSiyoni ri va masungulo, ribye leri kamberiweke, yinhla ya risima ya masungulo yo tiya. Ku hava la nga ta chava loko a kombisa ripfumelo. Kutani vululami ndzi ta byi endla ngoti ya ku pima ni ku tshembeka ku va xitirho xa ku kongomisa; xihangu xi ta kukula vutumbelo bya mavunwa, mati ma ta khukhula ndhawu yo tumbela eka yona.” (Esaya 28:16, 17) Endzhakunyana ka loko Esaya a vule marito lawa, Hosi Hezekiya wo tshembeka u vekiwe exiluvelweni eSiyoni, naswona mfumo wa yena wu ponisiwile, a wu ponisiwanga hi vanakulobye va le kusuhi, kambe wu lamuleriwe hi Yehovha. Hambiswiritano, marito lawa ma huhuteriweke a ma hetisekanga eka Hezekiya. Muapostola Petro, loko a tshaha marito ya Esaya, u kombise leswaku Yesu Kreste, ntukulu xinguwe wa Hezekiya, i “ribye leri kamberiweke” nileswaku un’wana ni un’wana loyi a kombisaka ripfumelo eka Yena a nga fanelanga a chava. (1 Petro 2:6) Swi twisa ku vava leswi varhangeri va Vujagana, hambileswi va tivitanaka Vakreste, va endleke leswi Yesu a aleke ku swi endla! Va tilavele ndhuma ni vulawuri emisaveni leyi, ematshan’weni ya ku rindzela Yehovha leswaku a tisa Mfumo wakwe ehansi ka Yesu Kreste la nga Hosi.—Matewu 4:8-10.
14. Xana ‘ntwanano ni Rifu’ wa tiko ra Yuda wu ta herisiwa rini?
14 Loko “mikhukhulo leyi khapakhapaka” ya mavuthu ya Babilona yi hundza etikweni, Yehovha u ta paluxa vutumbelo bya politiki bya tiko ra Yuda a kombisa vuhava bya byona. Yehovha u ri: “Kunene ntwanano wa n’wina lowu mi wu endleke ni Rifu wu ta herisiwa. . . . Mikhukhulo leyi khapakhapaka, loko yi hundza—yi ta hundza ehenhla ka n’wina. Nkarhi hinkwawo loko yi hundza, . . . yi ta va nchumu lowu rhurhumerisaka leswaku van’wana va twisisa leswi twiweke.” (Esaya 28:18, 19) Ina, ku ni dyondzo ya matimba leyi nga dyondziwaka eka leswi endlekaka eka lava va vulaka leswaku va tirhela Yehovha kambe va ri karhi va tshembe ku endla xinakulobye ni matiko.
15. Xana Esaya u swi kombisisa ku yini leswaku nsirhelelo wa tiko ra Yuda a wu ringananga?
15 Anakanya hi xiyimo lexi varhangeri lava va tiko ra Yuda va tikumaka va ri eka xona sweswi. “Sangu ri komile lerova a swi koteki ku pavalala eka rona, kasi nguvu leyi lukiweke i yitsongo loko u titsondzela hi yona.” (Esaya 28:20) Onge hiloko va lava ku etlela ehansi leswaku va wisa, kambe a va swi koti. Milenge ya vona yi humela ehandle yi biwa hi xirhami kumbe va khondla milenge kambe xifunengeto xi lale ngopfu lerova a swi koteki ku tifunengeta ha xona leswaku munhu a kufumela. Xexo a ku ri xiyimo lexi nga tsakisiki esikwini ra Esaya. Xiyimo xexo xi tano ni namuntlha eka mani na mani loyi a tshembaka vutumbelo bya Vujagana bya mavunwa. Swi nyenyetsa ngopfu leswi van’wana va varhangeri va Vujagana va vukhongeri va tikumeke va tipete emakhombyeni yo tanihi ku kukuriwa ka rixaka ni ku dlayeteriwa ka vanhu, hikwalaho ka ku nghena eka tipolitiki!
‘Xiendlo Lexi Nga Tolovelekangiki’ Xa Yehovha
16. ‘Xiendlo lexi nga tolovelekangiki’ xa Yehovha i yini, naswona ha yini xiendlo lexi xi nga tolovelekanga?
16 Vuyelo bya timhaka byi ta hambana ekule ni leswi varhangeri va vukhongeri va tiko ra Yuda va languteleke swona. Yehovha u ta endla nchumu wo hlamarisa eka swidakwa swa moya swa Yuda. “Yehovha u ta yima ku fana ni le Ntshaveni ya Perazimi, u ta kariha ku fana ni le rivaleni ra le hansi ra Gibiyoni, leswaku a endla xiendlo xakwe—xiendlo xakwe a xi tolovelekanga—ni leswaku a tirha ntirho wakwe—ntirho wakwe a wu tolovelekanga.” (Esaya 28:21) Emasikwini ya Hosi Davhida, Yehovha u pfune vanhu vakwe leswaku va hlula Vafilisita swinene eNtshaveni ya Perazimi ni le rivaleni ra le hansi ra Gibiyoni. (1 Tikronika 14:10-16) Emasikwini ya Yoxuwa, u kale a yimisa ni dyambu ehenhla ka Gibiyoni leswaku Vaisrayele va kota ku va hlula kahle Vaamori. (Yoxuwa 10:8-14) A yi ri mhaka leyi nga tolovelekangiki! Yehovha u ta tlhela a lwa, kambe sweswi u ta lwa ni lava va tivulaka vanhu vakwe. Xana wu nga va kona nchumu wun’wana lowu hlamarisaka kumbe lowu nga tolovelekangiki ku tlula lowu? A swi tano loko hi xiya leswaku Yerusalema i ntsindza wa vugandzeri bya Yehovha ni muti wa hosi ya Yehovha leyi totiweke. Ku ta fika enkarhini lowu, yindlu ya vuhosi ya Davhida eYerusalema a yi si tshama yi wisiwa. Nilokoswiritano, Yehovha hakunene u ta hetisisa ‘xiendlo xakwe lexi nga tolovelekangiki.’—Ringanisa Habakuku 1:5-7.
17. Xana ku sandza ku ta ku khumbisa ku yini ku hetiseka ka vuprofeta bya Esaya?
17 Hikwalaho, Esaya wa lemukisa a ku: “Mi nga vi vasandzi, leswaku switsimbo swa n’wina swi nga tiyi, hikuva ku ni ku herisiwa, hambi eka lexi ku endliweke xiboho ha xona, lexi ndzi xi tweke eka Hosi leyi Lawulaka, Yehovha wa mavuthu, etikweni hinkwaro.” (Esaya 28:22) Hambileswi varhangeri va sandzaka, rungula ra Esaya i ra ntiyiso. U ri twe eka Yehovha, loyi varhangeri volavo va endleke ntwanano wa vuxaka na yena. Hilaha ku fanaka namuntlha, varhangeri va vukhongeri va Vujagana va sandza loko va twa hi ta ‘xiendlo lexi nga tolovelekangiki’ xa Yehovha. Va kala va pfhumpfha ni ku hlundzuka bya xinana. Kambe rungula leri twarisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha i ra ntiyiso. Ri kumeka eBibeleni, ku nga buku leyi varhangeri volavo va vulaka leswaku va yimela yona.
18. Xana Esaya u ku kombisisa ku yini ku ringanisela ka Yehovha loko a tshinya?
18 Loko ku ri vanhu va timbilu letinene lava va nga va landzeriki varhangeri volavo, Yehovha u ta va ololoxa a tlhela a va komba tintswalo takwe. (Hlaya Esaya 28:23-29.) Tanihi leswi murimi a tirhisaka tindlela to olova loko a hula tindzoho to olova, to tanihi kumini, hi ndlela yoleyo Yehovha u lulamisa ndzayo yakwe hi ku ya hi munhu ni swiyimo swa kona. A nga endli hi tihanyi kumbe hi mona, kambe u endla hi ndlela leyi nga ta pfuna vadyohi leswaku va lulamisa swihoxo swa vona. Ina, loko vanhu va yingisa leswi Yehovha a lavaka va endla swona, ntshembo wu va kona. Hilaha ku fanaka namuntlha, hambileswi swi nga erivaleni leswaku Vujagana byi ta avanyisiwa, mani na mani loyi a titsongahatelaka Mfumo wa Yehovha a nga swi kota ku papalata ku avanyisa lokukulu loku taka.
Khombo Eka Yerusalema!
19. Xana muti wa Yerusalema wu ta va “xitiko xa alitari” hi ndlela yihi, naswona sweswo swi endleka rini naswona hi ndlela yihi?
19 Kambe, i yini leswi Yehovha a vulavulaka ha swona sweswi? “Khombo eka Ariyele, eka Ariyele, muti lowu Davhida a dzimeke nxaxa eka wona! Engetelani lembe ehenhla ka lembe; a ku endliwe minkhuvo yi helela. Kutani ndzi ta endla leswaku swilo swi nonon’hwela Ariyele, ku ta va ni ku rila ni nkalanga, eka mina wu ta fana ni xitiko xa alitari ya Xikwembu.” (Esaya 29:1, 2) Vito leri nge “Ariyele” swi nga ha endleka ri vula “Xitiko xa Alitari ya Xikwembu,” naswona laha swi le rivaleni leswaku ku vuriwa Yerusalema. Hi kona laha tempele ni alitari ya yona ya xitlhavelo swi kumekaka kona. Vayuda va landzela mukhuva wa ku endla minkhuvo ni ku endla switlhavelo kona, kambe Yehovha a nga byi tsakeli vugandzeri bya vona. (Hosiya 6:6) Ematshan’weni ya sweswo, u lerisa leswaku muti lowu wu fanele wu va “xitiko xa alitari” hi ndlela yin’wana. Ku fana ni alitari, wu ta khuluka ngati naswona wu ta fanela ku hisiwa hi ndzilo. Yehovha u hlamusela ni ndlela leyi swi nga ta endleka ha yona: “Ndzi ta dzima mixaxa ndzi ku rhendzela matlhelo hinkwawo, naswona ndzi ta ku rhendzela hi timhandzi to tontswa to biyela, ndzi ku akela khokholo leri nga ta ku sivelela. Kutani u fanele u va exiyin’weni xa le hansi leswaku u ta vulavula u ri emisaveni, marito ya wena ma ta twalela ehansi kukota loko u ri entshurini.” (Esaya 29:3, 4) Sweswo swi hetisekile etikweni ra Yuda ni le Yerusalema hi 607 B.C.E., loko vuthu ra Babilona ri rhendzela muti kutani ri wu lovisa ni ku hisa tempele. Muti wa Yerusalema wu wiseriwe ehansi, se wu ringana ni misava leyi wu akiweke ehenhla ka yona.
20. Xana vuyelo byo hetelela bya valala va Xikwembu byi ta va byihi?
20 Emahlweni ka nkarhi wolowo wa khombo, tiko ra Yuda a ri pfa ri kuma hosi leyi yingisaka Nawu wa Yehovha. Kutani a ku endleka yini? Yehovha a a lwela vanhu vakwe. Hambiloko valala va lema tiko, a va ta fana ni “mapa lama silekeke kahle” ni “mungu.” Hi nkarhi wakwe lowu faneleke, Yehovha u ta va hangalasa “hi ku dzindza ni hi ku tsekatseka ni hi mpfumawulo lowukulu, mheho ni xidzedze, ni langavi ra ndzilo lowu lovisaka.”—Esaya 29:5, 6.
21. Hlamusela xikombiso lexi nga eka Esaya 29:7, 8.
21 Mavuthu lama hlundzukeke ma nga ha va ma langutele ku hlula muti wa Yerusalema kutani ma tikhorisa hi leswi phangiweke enyimpini. Kambe ma ta va ma khome nyarhi hi timhondzo! Ku fana ni munhu la sikaka hi ndlala, loyi a lorhaka a ri karhi a tshwatsa switshongo kambe loko a pfuka a kuma leswaku endzeni ko nun’hwa hi ndlala, valala va tiko ra Yuda a va nge wu tsakeli nkhuvo lowu va wu languteleke hi mahlo-ngati. (Hlaya Esaya 29:7, 8.) Anakanya hileswi endlekeke eka vuthu ra Asiriya ehansi ka Senakeribi loko ri xungeta muti wa Yerusalema esikwini ra Hosi Hezekiya wo tshembeka. (Esaya, tindzima 36 na 37) Hi vusiku byin’we, mavuthu ya nyimpi lama chavisaka ya Asiriya ma tlherisiwile, ku nga ri hi voko ra munhu—ivi ku fa tinhenha ta kona ta 185 000! Milorho ya ku hlula yi ta tlhela yi ba ehansi loko mavuthu ya nyimpi ya Gogo wa Magogo ma lunghekela ku lwa ni vanhu va Yehovha ku nga ri khale.—Ezekiyele 38:10-12; 39:6, 7.
22. Xana ku humelela yini etikweni ra Yuda hikwalaho ka leswi ri pyopyiweke?
22 Enkarhini lowu Esaya a vuleke ha wona xiyenge lexi xa vuprofeta, varhangeri va tiko ra Yuda a va nga ri na rona ripfumelo ro fana ni ra Hezekiya. A va pyopyiwile hi ndlela ya moya hikwalaho ka ku endla xinghana ni matiko lama nga riki na vukwembu. “Yimani, mi hlamala; tipfaleni mahlo, mi fa mahlo. Va pyopyiwile, kambe ku nga ri hi vhinyo; va dedelekile, kambe ku nga ri hikwalaho ka swakunwa leswi pyopyaka.” (Esaya 29:9) Leswi va pyopyiweke hi tlhelo ra moya, varhangeri lava a va swi koti ku twisisa nhlamuselo ya xivono lexi nyikiweke muprofeta wa Yehovha wa ntiyiso. Esaya u ri: “Yehovha u chele moya wa vurhongo lebyikulu ehenhla ka n’wina; naswona u pfala mahlo ya n’wina vaprofeta, u funengete ni tinhloko ta n’wina, lava vonaka swivono. Naswona eka n’wina xivono xin’wana ni xin’wana xi kotisa marito ya buku leyi lemiweke, leyi va yi nyikaka loyi a tivaka leswi tsariweke, va ku: ‘Hi kombela u yi hlaya swi twala,’ kutani yena a ku: ‘A ndzi swi koti, hikuva yi lemiwile’; kutani buku yi fanele yi nyikiwa loyi a nga swi tiviki leswi tsariweke, un’wana a ku: ‘Hi kombela u yi hlaya swi twala,’ kutani yena a ku: ‘Vutsari a ndzi byi tivi.’”—Esaya 29:10-12.
23. Ha yini Yehovha a ta endla leswaku tiko ra Yuda ri tihlamulela, naswona u ta swi endlisa ku yini sweswo?
23 Varhangeri va vukhongeri va tiko ra Yuda va tivula lava tlhariheke hi tlhelo ra moya, kambe va fularhele Yehovha. Ematshan’weni ya sweswo va dyondzisa mianakanyo ya vona leyi gombonyokeke ya leswinene ni leswo biha, va sasa swiendlo swa vona swo pfumala ripfumelo ni leswo homboloka, ni ku endla vanhu va nga amukeleki eka Xikwembu. Hi ku tirhisa “nchumu wo hlamarisa”—‘xiendlo xakwe lexi nga tolovelekangiki’—Yehovha u ta endla leswaku va tihlamulela hikwalaho ka vukanganyisi bya vona. U ri: “Hikwalaho ka leswi vanhu lava va tshineleke hi nomu wa vona, naswona va ndzi vangamiseke hi milomu ya vona ntsena, nileswi mbilu ya vona va yi yiseke ekule na mina, ni ku ndzi chava ka vona ku hundzukaka xileriso xa munhu lexi dyondzisiwaka, hikokwalaho, hi mina Loyi a nga ta tlhela a endla swo hlamarisa eka vanhu lava, hilaha ku hlamarisaka ni hi nchumu wo hlamarisa; kutani vutlhari bya tintlhari ta vona byi ta hela, ni ku twisisa ka vanhu va vona vo tlhariha ku ta tumbela.” (Esaya 29:13, 14) Vutlhari ni ku twisisa ka tiko ra Yuda ku ta hela loko Yehovha a endla leswaku fambiselo hinkwaro ra tiko, ra vukhongeri lebyi gwineheke ri herisiwa hi Mfumo wa Misava wa Babilona. Nchumu lowu fanaka wu endlekile eka lembe-xidzana ro sungula endzhaku ka loko varhangeri lava tivulaka vo tlhariha va Vayuda va hambukise tiko. Ku ta endleka leswi fanaka esikwini ra hina malunghana ni Vujagana.—Matewu 15:8, 9; Varhoma 11:8.
24. Xana Vayuda va tikomba njhani leswaku va pfumala xichavo xa vukwembu?
24 Hambiswiritano, ku fikela sweswi, varhangeri va manyunyu va tiko ra Yuda va tibyela leswaku va tlharihile, lerova va ta swi kota ku soholota vugandzeri bya ntiyiso kambe va nga xupuriwi. Xana va tlharihile hakunene? Esaya u funungula lexi va tipfaleke ha xona, a va paluxa leswaku kahle-kahle a va xi chavi Xikwembu, xisweswo a va na byona vutlhari bya ntiyiso: “Khombo eka lava va tumbetelaka Yehovha makungu hi vuenti, ni lava va endleke swiendlo swa vona emunyameni, va ri karhi va ku: ‘Hi voniwa hi mani, naswona i mani la hi tivaka?’ Vuhomboloki bya n’wina! Xana muvumbi u fanele a tekiwa tanihi vumba? Xana nchumu lowu endliweke wu fanele wu vula leswi malunghana ni muendli wa wona, wu ku: ‘A ndzi endliwanga hi yena’? Naswona nchumu lowu vumbiweke wu nga vula leswi malunghana ni muvumbi wa wona, wu ku: ‘A nga twisisi’?” (Esaya 29:15, 16; ringanisa Pisalema 111:10.) Hambiloko vona va tibyela leswaku va tumbele kahle, va “lo dla, [va] paluxeka erivaleni” ematihlweni ya Xikwembu.—Vaheveru 4:13.
‘Kunene Lava Feke Tindleve Va Ta Twa’
25. Xana “lava feke tindleve” va ta twa hi ndlela yihi?
25 Hambiswiritano, vanhu lava kombisaka ripfumelo va ta ponisiwa. (Hlaya Esaya 29:17-24; ringanisa Luka 7:22.) “Lava feke tindleve” va ta “twa marito ya buku,” rungula leri humaka eRitweni ra Xikwembu. Ina, loku a hi ku tshunguriwa ka ku fa tindleve ka xiviri. I ku tshunguriwa hi ndlela ya moya. Esaya u tlhela a vulavula hi ku simekiwa ka Mfumo wa Vumesiya ni ku vuyeteriwa ka vugandzeri bya ntiyiso emisaveni hi ku fuma ka Mesiya. Sweswo swi endleke enkarhini wa hina, naswona timiliyoni ta vanhu va timbilu letinene ta pfumela ku ololoxiwa hi Yehovha naswona ti dyondza ku n’wi dzunisa. Kunene loku i ku hetiseka loku nyanyulaka! Eku heteleleni, ku ta fika siku leri un’wana ni un’wana, hinkwaswo leswi hefemulaka, swi nga ta dzunisa Yehovha ni ku tlakusa vito rakwe ro kwetsima.—Pisalema 150:6.
26. Hi swihi switsundzuxo swa moya leswi “lava feke tindleve” va swi twaka namuntlha?
26 Xana “lava feke tindleve” lava twaka Rito ra Xikwembu namuntlha va dyondza yini? Va dyondza leswaku Vakreste hinkwavo, ngopfu-ngopfu lava vandlha ri va tekaka va ri swikombiso leswinene, va fanele hi vutlhari va papalata ‘ku hambuka hikwalaho ka swakunwa leswi pyopyaka.’ (Esaya 28:7) Ku tlula kwalaho, a hi fanelanga hi phirheka hi ku yingisa switsundzuxo swa Xikwembu, leswi swi hi pfunaka ku va ni langutelo ra moya eka swilo hinkwaswo. Hambileswi Vakreste va titsongahataka hilaha ku faneleke eka valawuri va hulumendhe naswona va tshembeke vona leswaku va endla mintirho yo karhi, kambe ku ponisiwa a ku humi eka misava leyi, kambe ku huma eka Yehovha Xikwembu. Nakambe, a hi fanelanga hi rivala leswaku ku fana ni ku avanyisiwa ka muti lowu gwineheke wa Yerusalema, ku avanyisa ka Xikwembu eka xitukulwana lexi a ku nge papalateki. Hi ku pfuniwa hi Yehovha hi nga hambeta hi twarisa xitsundzuxo xa yena hambiloko hi kanetiwa, hilaha Esaya a endleke hakona.—Esaya 28:14, 22; Matewu 24:34; Varhoma 13:1-4.
27. Hi tihi tidyondzo leti Vakreste va nga ti dyondzaka evuprofeteni bya Esaya?
27 Vakulu ni vatswari va nga dyondza eka ndlela leyi Yehovha a tshinyaka ha yona, leswaku nkarhi hinkwawo va tikarhatela ku pfuna vadyohi leswaku va tlhela va kuma tintswalo ta Xikwembu, ku nga ri ku va xupula ntsena. (Esaya 28:26-29; ringanisa Yeremiya 30:11.) Hinkwerhu ka hina, ku katsa ni lavantshwa, hi tsundzuxiwa ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona ku tirhela Yehovha hi mbilu hinkwayo, ku nga ri ku endlela nawu ntsena hi leswi hi nga Vakreste kumbe leswaku hi tsakisa vanhu. (Esaya 29:13) Hi fanele hi kombisa leswaku hina, ku hambana ni vaaki va tiko ra Yuda lava a va nga ri na ripfumelo, hi chava Yehovha hi vuenti naswona ha n’wi xixima swinene. (Esaya 29:16) Tlhandlakambirhi, hi fanele hi kombisa leswaku hi tiyimiserile ku tsundzuxiwa ni ku dyondza eka Yehovha.—Esaya 29:24.
28. Xana malandza ya Yehovha ma swi languta njhani swiendlo swakwe swo ponisa?
28 Ina, i swa nkoka swinene ku va ni ripfumelo ni ku tshemba Yehovha ni ndlela leyi a endlaka swilo ha yona! (Ringanisa Pisalema 146:3.) Eka vo tala, rungula ro tsundzuxa leri hi ri chumayelaka ri nga ha twala onge i ra vuhlangi. Ku lovisiwa loku languteriweke ka nhlengeletano ya Vujagana, leyi yi vulaka leswaku yi tirhela Xikwembu, i mhaka yo hlamarisa, leyi nga tolovelekangiki. Kambe Yehovha u ta endla ‘xiendlo xakwe lexi nga tolovelekangiki.’ Sweswo swo boha. Hikwalaho, emasikwini yo hetelela ya mafambiselo lawa ya swilo, malandza ya Xikwembu ma tshemba Mfumo wa xona hi ku helela swin’we na Yesu Kreste, Hosi ya xona leyi vekiweke. Ma swi tiva leswaku swiendlo swa Yehovha swo ponisa—leswi endliwaka swin’we ni ‘ntirho wa yena lowu nga tolovelekangiki’—swi ta tisa mikateko leyi tshamaka hi masiku eka vanhu hinkwavo lava titsongahataka.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Eka Xiheveru xo sungula, eka Esaya 28:10 ko phindha-phindhiwa marito ku lava ku fana ni ntsheketo lowu phindha-phindheriwaka n’wana. Xisweswo, rungula ra Esaya a ri twala ri phindha-phindha nchumu wun’we ri tlhela ri twala ri ri ra vuhlangi eka varhangeri lava va vukhongeri.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 289]
Vujagana byi titshege hi ku endla xinghana ni vafumi lava nga vanhu va nyama, ku nga ri Xikwembu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 290]
Yehovha u endle ‘xiendlo xakwe lexi nga tolovelekangiki’ loko a pfumelele muti wa Babilona wu lovisa Yerusalema
[Xifaniso lexi nga eka tluka 298]
Lava eku sunguleni a va fe tindleve hi tlhelo ra moya va ta “twa” Rito ra Xikwembu