Ndzima Ya Vumakumembirhi-kaye

Hosi Ya Vuyeriwa Hikwalaho Ka Ripfumelo Ra Yona

Esaya 36:1–39:8

 1, 2. Xana Hezekiya u ve hosi yo antswa ku tlula Akazi hi ndlela yihi?

HEZEKIYA a a ri ni malembe ya 25 loko a va hosi ya tiko ra Yuda. Xana a a ta va mufumi wa njhani? Xana a a ta famba emikondzweni ya tata wakwe, Hosi Akazi, kutani a kucetela vafumiwa vakwe leswaku va landzela swikwembu swa mavunwa? Kumbe, xana a a ta kongomisa vanhu evugandzerini bya Yehovha, hilaha kokwa wa yena Hosi Davhida a endleke hakona?—2 Tihosi 16:2.

² Endzhakunyana ka loko Hezekiya a vekiwe exiluvelweni, swi ve erivaleni leswaku a a lava ku “endla leswi lulameke ematihlweni ya Yehovha.” (2 Tihosi 18:2, 3) Elembeni rakwe ro sungula, u lerise leswaku tempele ya Yehovha yi lulamisiwa kutani ntirho wa le tempeleni wu tlhele wu sungula. (2 Tikronika 29:3, 7, 11) Kutani u hlele nkhuvo lowukulu wa Paseka laha a ku rhambiwe tiko hinkwaro—ku katsa ni tinyimba ta khume ta Israyele ta le n’walungwini. Kunene a wu ri nkhuvo lowu nga rivalekiki! A ku nga si tshama ku va ni wo fana na wona ku sukela emasikwini ya Hosi Solomoni.—2 Tikronika 30:1, 25, 26.

 3. (a) Hi rihi goza leri tekiweke hi vaaki va Israyele na Yuda lava a va ri kona ePasekeni leyi a yi hleriwe hi Hezekiya? (b) Xana Vakreste namuntlha va dyondza yini eka goza ra xihatla leri tekiweke hi lava a va ri kona ePasekeni?

³ Eku heleni ka nkhuvo wa Paseka, lava a va ri kona va susumeteleke ku tsema timhandzi to kwetsima, va tshovelela tinsika to kwetsima, va hirimuxa tindhawu leti tlakukeke ni tialitari ta swikwembu swa vona swa mavunwa, endzhaku ka sweswo va tlhelele emitini ya vona, va lunghekele ku tirhela Xikwembu xa ntiyiso. (2 Tikronika 31:1) Sweswo a swi hambane ngopfu ni langutelo ra vona ra khale ra vukhongeri! Eka sweswo Vakreste va ntiyiso namuntlha va nga dyondza nkoka wa ‘ku ka va nga tshiki ku hlengeletana swin’we.’ Minhlangano yo tano, hambi i ya le mavandlheni kumbe etinhlengeletanweni ni le mintsombanweni, yi hetisisa xiphemu xa nkoka eku amukeleni ka vona xikhutazo ni ku susumetiwa hi xinakulobye xa vumakwavo swin’we ni moya wa Xikwembu leswaku va “khutazana erirhandzwini ni le mintirhweni leyinene.”—Vaheveru 10:23-25.

Ku Ringiwa Ka Ripfumelo

 4, 5. (a) Xana Hezekiya u swi kombisise ku yini leswaku a a nga titsheganga hi Asiriya? (b) Hi rihi goza ra nyimpi leri tekiweke hi Senakeribi ku lwa ni tiko ra Yuda, naswona hi wahi magoza lama tekiweke hi Hezekiya leswaku a papalata ku hlaseriwa ka xihatla ka Yerusalema? (c) Xana Hezekiya u lunghiselele njhani ku lwela Yerusalema eka Vaasiriya?

⁴ Muti wa Yerusalema a wu ta langutana ni miringo leyikulu. Hezekiya u tlule xinakulobye lexi tata wakwe la nga riki na ripfumelo, ku nga Akazi, a a xi endlile ni Vaasiriya. U tlhele a hlula Vafilisita, lava a va ri vanakulobye va Asiriya. (2 Tihosi 18:7, 8) Sweswo swi hlundzukise hosi ya Asiriya. Hikwalaho, ha hlaya: “Hi lembe ra vu-14 ra Hosi Hezekiya, Senakeribi hosi ya Asiriya a tlhandluka ku ta hlasela miti leyi tiyisiweke ya Yuda, kutani a yi teka.” (Esaya 36:1) Kumbexana hi ku ehleketa leswaku a nga sirhelela muti wa Yerusalema eku hlaseriweni hi xihatla hi vuthu ra tihanyi ra Asiriya, Hezekiya u pfumerile ku hakela Senakeribi ndzuvo lowukulu wa titalenta ta silivhere ta 300 ni titalenta ta nsuku ta 30.a—2 Tihosi 18:14.

⁵ Tanihi leswi evuhlayiselweni bya xuma bya vuhosi a ku nga ri na nsuku ni silivhere leyi ringaneke ya ku hakela ndzuvo, Hezekiya u teke swilo swa risima swa nsimbi leswi a swi ri etempeleni. U tlhele a tsema tinyangwa ta tempele, leti a ti lemiwe hi nsuku, kutani a ti yisa eka Senakeribi. Sweswo swi n’wi enerisile Muasiriya loyi, kambe a swi n’wi enerisanga nkarhi wo leha. (2 Tihosi 18:15, 16) Entiyisweni, Hezekiya u swi xiyile leswaku Vaasiriya a va nga ta tshama nkarhi wo leha va nga si wu karhata muti wa Yerusalema. Hikwalaho a ku fanele ku endliwa malunghiselelo. Vanhu va sive misele ya mati leyi yi nga yisaka mati eka Vaasiriya lava hlaselaka. Hezekiya u tlhele a tiyisa makhokholo ya Yerusalema kutani a aka vuhlayiselo bya matlhari, ku katsa ni “miseve yo tala ni switlhangu.”—2 Tikronika 32:4, 5.

 6. Xana Hezekiya u tshembele eka mani?

⁶ Hambiswiritano, Hezekiya a a nga tshembelanga eka marhengu ya nyimpi kumbe emakhokholweni, kambe u tshembe Yehovha wa mavuthu. U byele tindhuna takwe ta nyimpi a ku: “Vanani ni xivindzi mi tiya. Mi nga tshuki mi chava kumbe mi chavisiwa hi hosi ya Asiriya ni hi ntshungu hinkwawo lowu nga na yona; hikuva hina hi ni vo tala ku tlula lava yona yi nga na vona. Yena u ni voko ra nyama, kambe hina hi na Yehovha Xikwembu xa hina loyi a nga ta hi pfuna ni ku hi lwela tinyimpi.” Hikwalaho ka sweswo, vanhu va sungule “ku titshega hi marito ya Hezekiya lowa hosi ya Yuda.” (2 Tikronika 32:7, 8) Anakanya hi swiendlakalo swo tsakisa leswi landzelaka loko ku ri karhi ku buriwa hi tindzima 36 ku ya eka 39 ta vuprofeta bya Esaya.

Rabuxake A Andlala Mhaka Ya Yena

 7. Rabuxake i mani, naswona ha yini a rhumeriwa eYerusalema?

⁷ Senakeribi u rhume Rabuxake (vito leri a thyiweke rona ra nyimpi, a hi ra yena) swin’we ni vakulukumba van’wana vambirhi va ya eYerusalema ku ya sindzisa leswaku muti lowu wu tinyiketela. (2 Tihosi 18:17) Va fike va hlangana ni vayimeri vanharhu va Hezekiya ehandle ka marhangu ya muti, ku nga Eliyakimi mulanguteri wa ndyangu wa Hezekiya, Xebina lowa matsalana, na Yowa n’wana wa Asafa lowa mutsari wa timhaka.—Esaya 36:2, 3.

 8. Xana Rabuxake u ringetise ku yini ku endla leswaku muti wa Yerusalema wu nga tilweli?

⁸ Xikongomelo xa Rabuxake a xi olova—a ku ri ku khorwisa muti wa Yerusalema leswaku wu veka matlhari ehansi hi ku rhula. Loko a vulavula hi Xiheveru u rhange hi ku huwelela a ku: “Wo va yini ntshembo lowu u tshembeleke eka wona? . . . I mani loyi u n’wi tshembeke, leswi u ndzi xandzukeleke?” (Esaya 36:4, 5) Hiloko Rabuxake a tlhontlha Vayuda lava khomiweke hi ku chava, a va tsundzuxa leswaku a va na mupfuni. Xana a va ta hundzukela eka mani leswaku a va pfuna? Xana a va ta hundzukela eka “rihlanga leri ri pfotlokeke,” ku nga Egipta? (Esaya 36:6) Enkarhini wolowo, tiko ra Egipta a ri fana ni rihlanga leri pfotlokeke; entiyisweni, mfumo wolowo lowu nga tshama wu fuma misava hinkwayo a wu hluriwile swa nkarhinyana hi Etiyopiya, kasi Faro wa nkarhi wolowo wa Egipta, Hosi Tiraka, a a nga ri Muegipta kambe a a ri Muetiyopiya. Naswona a a ri ekusuhi ni ku hluriwa hi Asiriya. (2 Tihosi 19:8, 9) Leswi tiko ra Egipta a ri nga ta swi kota ku tiponisi, a ri ta hluleka ku pfuna ku tiko ra Yuda.

 9. I yini leswi swi tikombeke swi vangele Rabuxake ku ehleketa leswaku Yehovha a a ta fularhela vanhu va Yena, kambe ntiyiso wa kona hi wihi?

⁹ Endzhaku Rabuxake u vule leswaku Yehovha a a nga ta va lwela vanhu va Yena hikuva U va hlundzukerile. Rabuxake u te: “Loko wo ndzi byela u ku, ‘Hi tshembe Yehovha Xikwembu xa hina,’ xana a hi yena loyi tindhawu takwe leti tlakukeke ni tialitari takwe swi susiweke hi Hezekiya?” (Esaya 36:7) Ina, Vayuda a va nga fularhelanga Yehovha hi ku hirimuxa tindhawu leti tlakukeke ni tialitari leti nga etikweni, entiyisweni a va lo tlhelela eka Yehovha.

10. Ha yini a swi nga ri na mhaka leswaku lava lwelaka tiko ra Yuda va tele kumbe a va talanga?

¹⁰ Endzhaku Rabuxake u tsundzuxe Vayuda leswaku hi tlhelo ra nyimpi va le ndzhaku ngopfu. U vule marito lawa ya ku tikurisa: “Ndzi ku nyika tihanci ta 2 000 ku vona loko u ta swi kota ku kuma vanhu lava nga ta ti gada.” (Esaya 36:8) Kambe, xana a swi ri na mhaka leswaku tihanci leti leteriweke ta tiko ra Yuda ti tele kumbe a ti talanga? E-e, hikuva ku ponisiwa ka tiko ra Yuda a ku nga titsheganga hi matimba ya nyimpi. Swivuriso 21:31 yi hlamusela timhaka hi ndlela leyi: “Hanci i nchumu lowu lunghiseleriweke siku ra nyimpi, kambe ku ponisa i ka Yehovha.” Kutani, Rabuxake u vule leswaku Yehovha a a katekisa Vaasiriya, ku nga ri Vayuda. Handle ka sweswo, u vule leswaku Vaasiriya a va ta va va nga swi kotanga ku nghena hi ndlela yoleyo etikweni ra Yuda.—Esaya 36:9, 10.

11, 12. (a) Ha yini Rabuxake a sindzise leswaku u fanele a vulavula hi “ririmi ra Vayuda,” naswona u ringetise ku yini ku yenga Vayuda lava yingiseke? (b) Xana marito ya Rabuxake ma nga ha va ma va khumbe njhani Vayuda?

¹¹ Vayimeri va Hezekiya a va nga dyi byi rhelela hikwalaho ka vuyelo lebyi a byi ta vangiwa hi marito ya Rabuxake eka vavanuna lava va n’wi tweke va ri ehenhla ka rirhangu ra muti. Vatirhela-mfumo lava va Vayuda va kombele va ku: “Hi kombela u vulavula ni malandza ya wena hi ririmi ra le Siriya, hikuva hi hina hi yingiseke; u nga vulavuli na hina hi ririmi ra Vayuda etindleveni ta vanhu lava nga erirhangwini.” (Esaya 36:11) Kambe Rabuxake a a nga tiyimiselanga ku vulavula ririmi ra le Siriya. A a lava ku endla leswaku Vayuda va kanakana ni ku chava kutani va baleka, xisweswo muti wa Yerusalema wu hluriwa handle ka ku lwa! (Esaya 36:12) Hikwalaho, Muasiriya u tlhele a vulavula hi “ririmi ra Vayuda.” U tsundzuxe vaaki va Yerusalema a ku: “Mi nga pfumeli ku xisiwa hi Hezekiya, hikuva a nge swi koti ku mi kutsula.” Endzhaku ka sweswo, u ringete ku ringa lava n’wi yingiseke hi ku hlamusela leswi vutomi a byi ta va xiswona eka Vayuda loko vo fumiwa hi tiko ra Asiriya a ku: “Tinyiketeni eka mina, mi ta eka mina kutani un’wana ni un’wana a dya emurhini wakwe wa vhinya ni un’wana ni un’wana a dya enkuweni wakwe, un’wana ni un’wana a nwa mati exihlobyeni xakwe, kukondza ndzi fika ndzi mi yisa etikweni leri fanaka ni tiko ra n’wina, tiko ra koroni ni vhinyo leyintshwa, tiko ra xinkwa ni masimu ya vhinya.”—Esaya 36:13-17.

¹² Lembe rero Vayuda a va nga ta tshovela nchumu—nhlaselo wa Asiriya a wu va sivele ku byala swibyariwa. Ku langutela ku dya madiriva yo nandziha ni ku nwa mati yo phyuphya swi fanele swi ri nchumu lowu navetisaka eka vavanuna lava yingiseke va ri erirhangwini. Kambe Rabuxake a a nga si heta ku ringeta ku chavisa Vayuda.

13, 14. Ku nga khathariseki marito ya Rabuxake, ha yini leswi endlekeke eka Samariya a swi nga xi khumbi xiyimo xa tiko ra Yuda?

¹³ Eka marito lawa a hlaselaka ha wona, Rabuxake u vule marito man’wana yo tlhava. U tsundzuxe Vayuda leswaku va nga n’wi kholwi Hezekiya loko o vula a ku: “Yehovha u ta hi kutsula.” Rabuxake u tsundzuxe Vayuda leswaku swikwembu swa Samariya a swi swi kotanga ku sivela tinyimba ta khume leswaku ti hluriwa hi Vaasiriya. Naswona ku vuriwa yini hi swikwembu swa matiko man’wana lawa Asiriya ri ma hluleke? U te: “Xana swi kwihi swikwembu swa Hamati na Aripadi? Xana swi kwihi swikwembu swa Sefaravhayimi? Xana swi n’wi kutsurile Samariya evokweni ra mina?”—Esaya 36:18-20.

¹⁴ Ina, Rabuxake, la nga mugandzeri wa swikwembu swa mavunwa, a a nga swi twisisi leswaku ku ni ku hambana lokukulu exikarhi ka tiko ra Samariya na Yerusalema leri nga ehansi ka Hezekiya. Swikwembu swa mavunwa swa Samariya a swi nga ri na matimba ya ku ponisa mfumo wa tinyimba ta khume. (2 Tihosi 17:7, 17, 18) Hi hala tlhelo, muti wa Yerusalema lowu nga ehansi ka Hezekiya a wu fularhele swikwembu swa mavunwa naswona wu tlhele wu ya tirhela Yehovha. Hambiswiritano, vayimeri vanharhu va tiko ra Yuda a va ringetanga ku hlamusela Rabuxake mhaka leyi. “Va miyela va nga n’wi hlamuli nchumu, hikuva xileriso xa hosi a xi ku: ‘Mi nga n’wi hlamuli.’” (Esaya 36:21) Eliyakimi, Xebina na Yowa va tlhelele eka Hezekiya kutani va n’wi vikela ximfumo marito ya Rabuxake.—Esaya 36:22.

Hezekiya A Endla Xiboho

15. (a) Hi xihi xiboho lexi Hezekiya a a langutane na xona? (b) Xana Yehovha u va tiyisekise njhani vanhu vakwe?

¹⁵ Endzhaku Hosi Hezekiya a a fanele ku endla xiboho. Xana muti wa Yerusalema a wu ta balekela Vaasiriya? a wu ta endla vuthu rin’we na Egipta? kumbe a wu ta yima wu tiya, wu lwa? Hezekiya a a langutane ni ntshikilelo lowukulu. U ye etempeleni ya Yehovha loko hi nkarhi lowu fanaka a rhuma Eliyakimi na Xebina, swin’we ni vakulukumba va vaprista, va ya vutisa Yehovha hi ku tirhisa muprofeta Esaya. (Esaya 37:1, 2) Tinhlori ta hosi leti a ti ambale tinguvu to khwaxa, ti ye eka Esaya, ti ku: “Siku leri i siku ra maxangu . . . Kumbexana Yehovha Xikwembu xa wena u ta twa marito ya Rabuxake, loyi hosi ya Asiriya hosi yakwe yi n’wi rhumeke ku ya tlhontlha Xikwembu lexi hanyaka, kunene u ta n’wi tengisa hikwalaho ka marito lawa Yehovha Xikwembu xa wena a ma tweke.” (Esaya 37:3-5) Ina, Vaasiriya a va tlhontlha Xikwembu lexi hanyaka! Xana Yehovha a a ta ku yingisa ku tlhontlha ka vona? Yehovha u tiyisekise Vayuda hi ku tirhisa Esaya, a ku: “U nga chavi hikwalaho ka marito lawa u ma tweke, lawa vatirhi va hosi ya Asiriya va ndzi rhukaneke ha wona. Waswivo, ndzi nghenisa moya eka yena, kutani u ta twa xiviko, a tlhelela etikweni ra yena; kunene ndzi ta n’wi wisa hi banga etikweni ra yena.”—Esaya 37:6, 7.

16. Hi wahi mapapila lama rhumeriweke hi Senakeribi?

¹⁶ Hi nkarhi wolowo, Rabuxake u rhamberiwe ku ya yima na Senakeribi loko hosi yi lwa etikweni ra Libna. Senakeribi a a ta langutana na Yerusalema endzhaku ka nkarhi. (Esaya 37:8) Kambe, ku suka ka Rabuxake a ku wu hungutanga nhlaselo lowu Hezekiya a a langutane na wona. Senakeribi u rhumele mapapila yo xungeta, lama hlamuselaka leswi vaaki va Yerusalema a va ta langutana na swona loko vo ala ku veka matlhari ehansi: “Wena u swi twile leswi tihosi ta Asiriya ti swi endleke eka matiko hinkwawo hi ku ma lovisa, xana wena u ta kutsuriwa? Xana swikwembu swa matiko leswi vatatana va swi loviseke swi va kutsurile? . . . Yi kwihi hosi ya Hamati ni hosi ya Aripadi ni hosi ya muti wa Sefaravhayimi—ya Hena ni ya Ivha?” (Esaya 37:9-13) Kahle-kahle, Muasiriya a a vula leswaku i vuphukuphuku ku lwa—a swi ta va ku tilavela khombo rin’wana!

17, 18. (a) Xana Hezekiya u kombele nsirhelelo wa Yehovha hi xikongomelo xihi? (b) Xana Yehovha u n’wi hlamurise ku yini Muasiriya hi ku tirhisa Esaya?

¹⁷ Hi ku karhatiwa ngopfu hi vuyelo bya xiboho lexi a a fanele a xi endla, Hezekiya u andlale mapapila ya Senakeribi emahlweni ka Yehovha etempeleni. (Esaya 37:14) Hi xikhongelo lexi humaka embilwini, u kombele Yehovha leswaku a xiya ku xungeta ka Muasiriya, a gimeta xikhongelo xakwe hi marito lawa: “Oho Yehovha Xikwembu xa hina, hi ponise evokweni ra yena, leswaku mimfumo hinkwayo ya misava yi ta tiva leswaku wena, Wena Yehovha, u Xikwembu u ri wexe.” (Esaya 37:15-20) Emhakeni leyi, swi le rivaleni leswaku Hezekiya a a karhateke ngopfu hikwalaho ka xisandzu lexi nga ta tisiwa evitweni ra Yehovha loko Vaasiriya vo hlula Yerusalema, a a nga karhatekanga ngopfu hi ku ponisiwa ka yena.

¹⁸ Nhlamulo ya Yehovha ya xikhongelo xa Hezekiya yi te hi nomu wa Esaya. Muti wa Yerusalema a wu nga fanelanga wu tinyikela eka Asiriya; a wu fanele wu yima wu tiya. Kukota loko a vulavula na Senakeribi, hi xivindzi Esaya u byele Muasiriya rungula ra Yehovha: “Nhwana wa Siyoni la nga tiviki nuna u ku langutele ehansi, u ku hlekurile. Nhwanyana wa Yerusalema u hlakahle nhloko endzhaku ka wena [hi ndlela yo vungunya].” (Esaya 37:21, 22) Kutani Yehovha u tlhandlekele a ku: ‘U mani wena u tlhontlhaka Mukwetsimi wa Israyele? Swiendlo swa wena ndza swi tiva. U navela swilo leswikulu; wa titlakusa. U tshembe matimba ya vuthu ra wena ra nyimpi naswona u hlule matiko yo tala. Kambe a swi vuli leswaku a wu nge hluriwi. Ndzi ta hahlula makungu ya wena. Ndzi ta ku hlula. Kutani ndzi ta ku endla leswi u swi endleke eka van’wana. Ndzi ta veka xiove enhompfini ya wena kutani ndzi ku tlherisela eAsiriya!’—Esaya 37:23-29.

“Xikombiso Xa Wena Xi Ta Va Lexi”

19. Hi wihi mfungho lowu Yehovha a wu nyikeke Hezekiya, naswona a wu vula yini?

¹⁹ Hi xihi xitiyisekiso lexi Hezekiya a a ri na xona xa leswaku vuprofeta bya Esaya byi ta hetiseka? Yehovha u hlamule a ku: “Xikombiso xa wena xi ta va lexi: Elembeni leri ku ta dyiwa ntshovelo wa mbewu leyi siyiweke, kutani hi lembe ra vumbirhi ku ta dyiwa koroni leyi milaka hi yoxe; kambe hi lembe ra vunharhu byalani mbewu, mi tshovela kutani mi rima masimu ya vhinya, mi dya mihandzu ya kona.” (Esaya 37:30) Yehovha a a ta lunghiselela swakudya swa Vayuda lava siveriweke. Hambileswi va nga swi kotangiki ku byala mbewu hi mhaka ya ku hlasela ka Asiriya, a va ta swi kota ku dya eka leswi va swi khwajeke entshovelweni wa n’wexemu. Hi lembe leri tlhandlamaka, ku nga lembe ra savata, a va fanele va tshika masimu ya vona ma va mafusi, hambileswi a va ri evuswetini. (Eksoda 23:11) Yehovha u tshembise leswaku loko vanhu va yingisa rito rakwe, a ku ta mila mavele lama ringaneke emasin’wini, lawa ma nga ta va xurhisa. Kutani, hi lembe leri nga ta landzela, vanhu a va ta byala mbewu hi ndlela leyi tolovelekeke kutani va tiphina hi mihandzu ya ntirho wa vona.

20. Lava va balekelaka nhlaselo wa Asiriya a “va ta dzima timitsu ehansi kutani va humesa mihandzu ehenhla” hi ndlela yihi?

²⁰ Endzhaku Yehovha u fanise vanhu vakwe ni ximila lexi nga simulekiki hi ku olova: “Lava balekaka va yindlu ya Yuda . . . kunene va ta dzima timitsu ehansi kutani va humesa mihandzu ehenhla.” (Esaya 37:31, 32) Ina, lava tshembaka Yehovha a va nga ta chava nchumu. Vona ni vana va vona a va ta tshama etikweni va nga tsekatsekisiwi.

21, 22. (a) I yini leswi profetiweke malunghana na Senakeribi? (b) Xana marito ya Yehovha malunghana na Senakeribi ma hetiseke njhani naswona rini?

²¹ Ku vuriwa yini hi minxungeto leyi Muasiriya a xungeteke Yerusalema ha yona? Yehovha u hlamule a ku: “A yi nge ngheni emutini lowu, hambi nseve a yi nge wu copi kwalaho, kumbe yi wu hlasela hi xitlhangu, kumbe yi aka rirhangu ro anama leswaku yi wu sivelela. Ndlela leyi yi teke ha yona yi ta tlhela ha yona, naswona a yi nge ngheni emutini lowu.” (Esaya 37:33, 34) Phela, tiko ra Asiriya ni ra Yerusalema a ma nga ha ta lwa ni ku lwa. Lexi hlamarisaka, Vaasiriya hi vona lava a va ta hluriwa handle ko lwa, ku nga ri Vayuda.

²² Hilaha a vuleke hakona, Yehovha u rhume ntsumi leyi fikeke yi dlaya tinhenha ta mavuthu ya Senakeribi—vavanuna va 185 000. Swi le rivaleni leswaku leswi swi endleke eLibna, naswona loko Senakeribi a pfuka u kume varhangeri, tindhuna ni tinhenha ta vuthu rakwe va file. U tlhelele eNinivha a ri ni tingana, kambe hambileswi a swi ri erivaleni leswaku u hluriwile, u ye emahlweni a sihalala a tinyikela eka xikwembu xakwe xa mavunwa Nisiroko. Emalembeni ma nga ri mangani lama landzeleke, loko a ri karhi a gandzela etempeleni ya Nisiroko, Senakeribi u dlayiwe hi majaha yakwe mambirhi. Nakambe, Nisiroko loyi a nga hanyiki u tikombe a nga ri na wona matimba yo ponisa.—Esaya 37:35-38.

Ku Tiyisiwa Ka Ripfumelo Ra Hezekiya Hi Ndlela Yin’wana

23. Hi rihi khombo leri Hezekiya a langutaneke na rona loko Senakeribi a hlasela tiko ra Yuda ro sungula, naswona khombo leri a ri katsa yini?

²³ Enkarhini lowu Senakeribi a teke ro sungula ku ta lwa ni tiko ra Yuda, Hezekiya u sungule ku vabya ngopfu. Esaya u n’wi byele leswaku u ta fa. (Esaya 38:1) Hosi leyi ya malembe ya 39 hi vukhale a yi hele mongo. A yi nga karhatekanga hikwalaho ka vuhlayiseki bya yona ntsena kambe ni hikwalaho ka vumundzuku bya vanhu. Tiko ra Yerusalema ni ra Yuda a ma ri ekhombyeni ra ku hlaseriwa hi Vaasiriya. Loko Hezekiya o fa, i mani loyi a a ta rhangela enyimpini? Enkarhini wolowo, Hezekiya a a nga ri na n’wana wa jaha loyi a a ta teka vulawuri. Hi xikhongelo xa matimba Hezekiya u kombele Yehovha leswaku a n’wi komba tintswalo.—Esaya 38:2, 3.

24, 25. (a) Xana Yehovha u xi hlamule khwatsi hi ndlela yihi xikhongelo xa Hezekiya? (b) Hi rihi singita leri Yehovha a ri endleke, hilaha ku hlamuseriwaka hakona eka Esaya 38:7, 8?

²⁴ Esaya a a nga si huma eswivaveni swa xigodlho loko Yehovha a tlhela a n’wi rhuma eka hosi leyi etleleke, a yisa rungula rin’wana: “Xikhongelo xa wena ndzi xi twile. Mihloti ya wena ndzi yi vonile. Kutani ndzi engetela masiku ya wena hi malembe ya 15; naswona exandleni xa hosi ya Asiriya ndzi ta ku kutsula wena ni muti lowu, ni muti lowu ndzi ta wu lwela.” (Esaya 38:4-6; 2 Tihosi 20:4, 5) Yehovha a a ta tiyisekisa xitshembiso xakwe hi mfungho lowu nga tolovelekangiki: “Xindzhuti xa swikhandziyo leswi rhelelaka eswikhandziyweni swa Akazi hi dyambu, ndzi swi tlherisela endzhaku hi swikhandziyo swa khume.”—Esaya 38:7, 8a.

²⁵ Hi ku ya hi Josephus, n’wamatimu wa Muyuda, a ku ri ni swikhandziyo endzeni ka xigodlho, kumbexana a ku ri ni nsika ekusuhi na swona. Loko miseve ya dyambu yi tlhava nsika leyi, a yi endla ndzhuti eswikhandziyweni. Munhu a a swi kota ku pima nkarhi wa siku hi ku languta ku suluka ka ndzhuti eswikhandziyweni. Sweswi Yehovha a a ta endla singita. Endzhaku ka loko ndzhuti wu rhelele eswikhandziyweni hi ndlela ya ntolovelo, a wu ta tlhelela endzhaku hi swikhandziyo swa khume. Xana u kona la tshameke a twa swo fana ni sweswo? Bibele yi ri: “Kutani dyambu ri tlhelela endzhaku hakatsongo-tsongo eswikhandziyweni leswi ri rheleleke ha swona.” (Esaya 38:8b) Endzhakunyana ka sweswo, Hezekiya u hlakarherile evuvabyini byakwe. Hungu leri ri hangalake ri ya fika eBabilona. Loko hosi ya le Babilona yi swi twa, yi rhume varhumiwa eYerusalema leswaku va ya kuma mhaka hi xiheri.

26. Xana ku lehisiwa ka vutomi bya Hezekiya ku ve ni vuyelo byihi byin’wana?

²⁶ Kwalomu ka malembe manharhu endzhaku ka ku hlakarhela ka Hezekiya loku hlamarisaka, ku tswariwe n’wana wakwe wa jaha wa mativula, ku nga Manase. Loko Manase a kula, a nga ti tlangelanga tintswalo ta Xikwembu, leti loko a ku nga ri tona a a ta va a nga tswariwanga! Ematshan’weni ya sweswo, minkarhi yo tala evuton’wini byakwe, Manase u endle swilo swo biha ku tlurisa mpimo emahlweni ka Yehovha.—2 Tikronika 32:24; 33:1-6.

Xihoxo Eku Avanyiseni

27. Xana Hezekiya u kombise ku tlangela Yehovha hi tindlela tihi?

²⁷ Ku fana ni kokwa wa yena Davhida, Hezekiya a a ri wanuna wa ripfumelo. U teke Rito ra Xikwembu ri ri ra risima. Hi ku ya hi Swivuriso 25:1, u hlele ku tsariwa ka rungula leri sweswi ri kumekaka eka Swivuriso tindzima 25 ku ya eka 29. Van’wana va vula leswaku hi yena la tsaleke Pisalema 119. Risimu ra ku nkhensa leri qambhiweke hi Hezekiya endzhaku ka ku hlakarhela evuvabyini byakwe ri kombisa leswaku a a ri munhu la tlangelaka. U vula nileswaku nchumu wa nkoka swinene evuton’wini i ku kota ku dzunisa Yehovha etempeleni ya Yena “masiku hinkwawo ya vutomi bya hina.” (Esaya 38:9-20) Onge hinkwerhu hi nga titwa hi ndlela leyi fanaka malunghana ni vugandzeri lebyi tengeke!

28. Hi xihi xihoxo xo avanyisa lexi endliweke hi Hezekiya endzhaku ka ku horisiwa hi singita?

²⁸ Hambileswi a a tshembekile, Hezekiya a a nga hetisekanga. U endle xihoxo lexikulu eku avanyiseni endzhaku ka loko Yehovha a n’wi horisile. Esaya u hlamusela a ku: “Enkarhini wolowo Merodaka-baladani n’wana wa Baladani hosi ya Babilona a rhumela mapapila ni nyiko eka Hezekiya, endzhaku ka loko a twe leswaku a a vabya, kambe u tlhele a hlakarhela. Kutani Hezekiya a va tsakela, hiloko a va komba yindlu yakwe ya xuma, silivhere ni nsuku ni mafurha ya balsama ni mafurha lamanene ni hinkwako laha a hlayiselaka swihlomo swakwe ni hinkwaswo leswi a swi kumeka exumeni xakwe. A ku vanga na nchumu lowu Hezekiya a nga va kombangiki wona endlwini yakwe ni le vulawurini byakwe hinkwabyo.”—Esaya 39:1, 2.b

29. (a) Xana xi nga ha va xi ri xihi xikongomelo xa Hezekiya loko a kombe lava taka hi le Babilona rifuwo rakwe? (b) A byi ta va byihi vuyelo bya xihoxo xa Hezekiya eku avanyiseni?

²⁹ Hambi ku ri endzhaku ka ku hluriwa ka rona loko biha hi ntsumi ya Yehovha, tiko ra Asiriya ri ye emahlweni ri xungeta matiko yo tala, ku katsa na Babilona. Swi nga ha endleka leswaku Hezekiya a a lava ku endla hosi ya le Babilona yi ehleketa leswaku u ta va nakulobye wa nkarhi lowu taka. Hambiswiritano, Yehovha a a nga swi lavi leswaku vaaki va tiko ra Yuda va tihlanganisa ni valala va vona; a a lava leswaku va tshemba yena! Hi ku tirhisa muprofeta Esaya, Yehovha u paluxe vumundzuku bya Hezekiya: “Masiku ma ta, kutani hinkwaswo leswi nga endlwini ya wena ni leswi vatata wa wena va swi hlayiseke ku fika esikwini leri swi ta rhwariwa swi ya eBabilona. A ku nge siyiwi nchumu . . . Kutani vana va wena van’wana lava nga ta huma eka wena, lava u nga ta va tata wa vona, kunene va ta tekiwa va ya va vatirhi va le hubyeni exigodlweni xa hosi ya Babilona.” (Esaya 39:3-7) Ina, tiko leri Hezekiya a a lava ku ri tsakisa, eku heteleleni a ri ta phanga rifuwo ra Yerusalema kutani vaaki va rona ri va endla mahlonga. Leswi Hezekiya a a kombe Vababilona rifuwo rakwe, swi pfuxe makwanga ya vona lamakulu.

30. Xana Hezekiya u kombise langutelo lerinene hi ndlela yihi?

³⁰ Loko yi kombetela eka xiendlakalo xa Hezekiya loko a kombe Vababilona rifuwo rakwe, 2 Tikronika 32:26 yi ri: “Hezekiya a titsongahata eku titlakuseni ka mbilu yakwe, yena ni vaaki va Yerusalema, Yehovha a nga va hlundzukelanga emasikwini ya Hezekiya.”

31. Xana swilo swi n’wi fambele njhani Hezekiya, naswona sweswo swi hi dyondzisa yini?

³¹ Hambileswi a a nga hetisekanga, Hezekiya a a ri wanuna wa ripfumelo. A a swi tiva leswaku Xikwembu xakwe, Yehovha, i munhu wa xiviri la nga ni mintlhaveko. Loko a tshikileriwile, Hezekiya u khongele hi matimba eka Yehovha, naswona Yehovha u n’wi hlamurile. Yehovha Xikwembu u n’wi nyike ku rhula emasikwini yakwe hinkwawo, naswona Hezekiya u swi tlangerile sweswo. (Esaya 39:8) Yehovha u fanele a va wa xiviri hi ndlela yoleyo eka hina namuntlha. Loko ku tshuka ku va ni swiphiqo, ku fana na Hezekiya, onge hi nga tshembela eka Yehovha leswaku hi kuma vutlhari ni ndlela yo swi tlhantlha, “hikuva [u] nyika hinkwavo hi mbilu yo basa, handle ka ku sandza.” (Yakobo 1:5) Loko hi hambeta hi tiyisela ni ku kombisa ripfumelo eka Yehovha, hi nga tiyiseka leswaku u ta va “muhakeri wa lava va [n’wi] lavaka hi mbilu hinkwayo,” sweswi ni le nkarhini lowu taka.—Vaheveru 11:6.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 383]

Hosi Hezekiya u tshembe Yehovha loko a langutane ni tiko ra matimba ra Asiriya

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 384]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 389]

Hosi yi rhume varhumiwa eka Esaya ku ya twa ndzayo ya Yehovha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 390]

Hezekiya u khongelele leswaku vito ra Yehovha ri vangamisiwa hi ku hluriwa ka tiko ra Asiriya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 393]

Ntsumi ya Yehovha yi dlaye Vaasiriya va 185 000