Buku Ya Bibele Ya Vu-36—Sofonia

Mutsari: Sofoniya

Ndhawu Ya Vutsari: Yuda

Ku Hetiwa Ka Vutsari: Emahlweni ka 648 B.C.E.

 1. (a) Hikwalaho ka yini rungula ra Sofoniya a ri fanela enkarhini wa yena? (b) Nhlamuselo ya vito rakwe yi fanele xiyimo hi ndlela yihi?

EKU sunguleni ka ku fuma ka Hosi Yosiyasi wa Yuda (659-629 B.C.E.), enkarhini lowu vugandzeri bya Baal a byi andza swinene naswona “vaprista va swikwembu swimbe” a va rhangela evugandzerini lebyi byi thyakeke, vanhu va Yerusalema va fanele va hlamarisiwe swinene hi rungula leri vuriweke hi muprofeta Sofoniya. Hambi leswi kumbexana a a ri ntukulu wa Hosi Hezekiya wa yindlu ya vuhosi ya Yuda, Sofoniya a a lwisana ngopfu ni swiyimo leswi a swi ri etikweni. (Sof. 1:1, 4, NW) Rungula ra yena a ri ri ra ku avanyisa. Vanhu va Xikwembu a va hundzuke lava nga yingisiki, naswona a ku ri Yehova ntsena loyi a a ta va pfuxeta hi vugandzeri lebyi tengeke ivi a va katekisa leswaku va n’wi tirhela tanihi “lava twaleke ni lava dzunisiwaka exikarhi ka vanhu hinkwavo va misava.” (3:20) Sofoniya u kombise leswaku hi loko Xikwembu xo nghenelela ntsena laha munhu a nga “[tifihlaka] esikwini ra vukari bya Yehova.” (2:3) Ri fanela swonghasi vito ra yena leri nge Tsephan·yahʹ (Xiheveru), leri vulaka ku “Yehova U Fihlile (U Hlayisile)”!

 2. Matshalatshala ya Sofoniya ya tswale mihandzu hi ndlela yihi, kambe hikwalaho ka yini leswi a swi ri swa xinkarhana ntsena?

² Matshalatshala ya Sofoniya ma tswale mihandzu. Hosi Yosiyasi, loyi a tshameke exiluvelweni a ri ni malembe ya nhungu, u sungule hi lembe ra vu-12 ra ku fuma ka yena “ku basisa Yuda na Yerusalema.” U suse vugandzeri bya mavunwa, a lunghisa “yindlu ya Yehova,” naswona u tlhele a simeka nkhuvo wa Paseka. (2 Tikr., tindzima 34, 35) Hambi swi ri tano, mindzhundzunuko ya Hosi Yosiyasi a yi ri ya nkarhinyana ntsena, hikuva u landzeriwe hi majaha yakwe manharhu ni un’wana wa vatukulu vakwe va xinuna, lava hinkwavo ka vona va endleke “leswo biha emahlweni ka Yehova.” (2 Tikr. 36:1-12) Leswi hinkwaswo a ku ri ku hetiseka ka marito ya Sofoniya lama nge: “Ndzi ta tshinya tihosana ni vana va hosi, ni . . . lava tataka yindlu ya hosi ya vona hi leswi phangiweke hi vuhuruhuru ni ku xisa.”—Sof. 1:8, 9.

 3. Sofoniya u profete rini naswona kwihi, kutani i rungula rihi ra matlhelo mambirhi leri buku leyi yi nga na rona?

³ Eka leswi swi nga laha henhla swa tikomba leswaku “rito ra Yehova [ri tile] eka Sofoniya” emahlweninyana ka 648 B.C.E., lembe ra vu-12 ra Yosiyasi. Ndzimana yo sungula a yi n’wi tivisi a ri loyi a vulavulaka eYuda ntsena kambe vutivi lebyi nga ni vuxokoxoko lebyi a byi kombisaka hi swivandla ni mikhuva ya Yerusalema swi n’wi seketela a ri la tshamaka eYuda. Rungula leri nga ebukwini leyi i ra matlhelo mambirhi, ri ri leri xungeteka ni leri chavelelaka. Ngopfu-ngopfu, ri vulavula hi siku ra Yehova, siku ra khombo leri ri nga ekusuhi, kambe hi nkarhi lowu fanaka, ri vhumba leswaku Yehova u ta pfuxeta vanhu lava titsongahataka ‘lava tshembaka vito ra Yehova hakunene’—1:1, 7-18; 3:12.

 4. I yini lexi kombisaka buku ya Sofonia yi ri leyi tshembekaka ni leyi huhuteriweke hi Xikwembu?

⁴ Vutshembeki bya buku leyi ya vuprofeta byi nga ka byi nga kanetiwi hi laha ku humelelaka. Yerusalema wu lovisiwile hi 607 B.C.E., malembe lama tlulaka 40 endzhaku ka loko Sofoniya a swi vhumbile. A hi na rito ra matimu ya misava ya leswi ntsena kambe Bibele hi yoxe yi na vumbhoni bya le ndzeni bya leswaku leswi swi humelele hi ku kongoma hi laha Sofoniya a profeteke ha kona. Hi ku hatlisa endzhaku ka ku lovisiwa ka Yerusalema, Yeremiya u tsale buku ya Swirilo a hlamusela mahlomulo lama a ma voneke, loko ma ha namarherile emianakanyweni ya yena. Ndzinganiso wa tindzimana to hlayanyana wu tiyisa leswaku rungula ra Sofoniya hakunene ri “huhuteriwe hi Xikwembu.” Sofoniya yi tsundzuxa hi ta xilaveko xa ku hundzuka “vukari bya ku pfurha ka Yehova byi nga si ta eka n’wina,” kasi Yeremiya u kombetela eka nchumu lowu ana se wu humeleleke loko a ku, “Yehova . . . o halatile vukari lebyi pfurhaka bya yena.” (Sof. 2:2; Swirilo 4:11) Sofonia yi vhumba leswaku Yehova u “ta veka vanhu ekhombyeni, kutani va ta famba ku fana ni vo-fe-mahlo . . . ngati ya vona yi ta chuluriwa ku fana ni ntshuri.” (Sof. 1:17) Yeremiya u vulavula hi leswi tanihi mhaka leyi endlekeke: “A va ri karhi va rhendzeleka tanihi vo-fe-mahlo emitsendzeleni, va tinyamisile hi ngati.”—Swirilo 4:14; nakambe ringanisa Sofonia 1:13—Swirilo 5:2; Sofonia 2:8, 10—Swirilo 1:9, 16 na 3:61.

 5. Matimu ma kombisa leswaku vuprofeta bya Sofoniya byi hetiseke hi laha ku pakanisaka hi ndlela yihi?

⁵ Hi ku fanana matimu ma vika ku lovisiwa ka matiko ya vahedeni, Mowabu na Amoni kun’we na Asiriya, ku katsa ni ntsindza wa wona, Ninivha, hi laha Sofoniya a a vhumbe ha kona hi ku kongomisiwa hi Xikwembu. Tanihi laha muprofeta Nahumi a vhumbeke ku lovisiwa ka Ninivha ha kona (Nah. 1:1; 2:10), kutani Sofoniya u vula leswaku Yehova “[u ta] endla Ninivha erhumbi ni ku oma loku kotisaka mananga.” (Sof. 2:13) Ku lovisiwa loku a ku ri loku heleleke lerova kwalomu ka malembe ya 200 endzhakunyana, n’wamatimu Herodotus u tsale hi Tigris tanihi “nambu lowu muti wa Ninivha a wu yime eka wona khale.”a Kwalomu ka 150 C.E. Lucian mutsari wa Mugriki u tsale leswaku “ku hava vuthala bya wona lebyi saleke sweswi.”b The New Westminster Dictionary of the Bible (1970), tluka 669, yi vula leswaku mavuthu lama hlaselaka “ma pfuniwe ngopfu hi ku tala ka xihatla ka Tigris, loku ku kukuleke xiyenge lexikulu xa rirhangu ra muti ivi ku endla leswaku xivandla xa kona xi nga sirheleleki. . . . Ku lovisiwa ka kona a ku ri loku heleleke lerova eminkarhini ya Magriki ni Varhoma, Ninivha u lave ku fana ni ntsheketo. Hambi swi ri tano xiyenge hinkwaxo xa muti xi fihlekile ehansi ka tinhulu ta thyaka leri vonakaka.” Eka tluka 627 vholumo leyi fanaka yi kombisa leswaku Mowabu na wona wu lovisiwile hi laha a swi profetiwe ha kona: “Nebukadnetsara u hlasele Vamowabu.” Josephus nakambe u vika ku hlaseriwa ka Amoni.c Vamowabu ni Vaamoni eku heteleleni va nyamalarile tanihi vanhu.

 6. Kutani ke, hikwalaho ka yini Sofonia yi teka xivandla lexi faneleke enxaxamelweni wa tibuku ta Bibele?

⁶ Vayuda minkarhi hinkwayo va nyike Sofonia xivandla xa yona lexi faneleke enxaxamelweni wa tibuku ta Matsalwa lama huhuteriweke. Tinhlamuselo ta yona leti vuriweke evitweni ra Yehova ti hetiseke hi laha ku xiyekaka, eku lweriweni ka Yehova.

LESWI NGA ENDZENI KA SOFONIA

 7. Siku lerikulu ra Yehova ri ta vula yini eka valala va yena?

⁷ Siku ra Yehova ri tshinele (1:1-18). Buku leyi yi sungula hi xitiviso xa ndzoviso. “Ndzi ta susa kunene hinkwaswo leswi swi nge henhla ka misava, ku vula Yehova.” (1:2) Ku hava lexi xi nga ta pona, munhu kumbe xiharhi. Vagandzeri va Baal, vaprista va swikwembu swimbe, vagandzeri va le henhla ka lwangu va matilo, lava va hlanganisaka vugandzeri bya Yehova ni bya Malakamu, lava va fularhelaka Yehova ni lava va nga tsakeriki ku n’wi lava—hinkwavo va fanele ku lova. Muprofeta wa lerisa a ku: “Miyelani emahlweni ka Hosi [leyikulu] Yehova! hikuva siku ra Yehova ri tshinele.” (1:7) Yehova hi byakwe u lunghiselele gandzelo. Tihosana, vanhu va vukari, vaxisi ni lava va tinonon’hwisaka etimbilwini—hinkwavo va ta herisiwa. Xuma ni rifuwo ra vona swi ta endliwa swa hava. Siku lerikulu ra Yehova ri tshinele! I “siku ra vukari, i siku ra khombo ni ra nhlomulo, i siku ra ku onha ni ra ku onhaka, i siku ra munyama lowa ntima, i siku ra mapapa ni ra munyama lowa ntima!” Ngati ya lava dyohelaka Yehova yi ta chuluriwa ku fana ni ntshuri. “Na yona silivhere ya vona, hambi wu ri nsuku wa vona, swi nga ka swi nga koti ku va lamulela esikwini ra vukari bya Yehova.” Ndzilo wa vukari bya yena wu ta lovisa misava hinkwayo.—1:15, 18.

 8. (a) Nsirhelelo wu nga kumisiwa ku yini? (b) I makhombo wahi lama vuriwaka ehenhleni ka matiko?

⁸ Lavani Yehova; matiko lama nga ta lovisiwa (2:1-15). Ku nga si hundza siku rero ku fana ni mungu, vatitsongahati a va “[lave] Yehova . . . [va lava] ku lulama, [va] lava ku titsongahata” ,naswona kumbexana va nga “tifihla esikwini ra vukari bya Yehova.” (2:3) Rito ra Yehova ri ya emahlweni, ri vula khombo eka tiko ra Vafilista, leri endzhakunyana ri vaka “tiko ra nsalo wa yindlu ya Yuda.” Mowabu na Amoni lama tikurisaka ma ta lovisiwa ku fana na Sodoma na Gomora “hikuva va sandzile, kutani va tikukumuxela ehenhla ka tiko ra Yehova wa mavandla.” Swikwembu swa vona swi ta lova na vona. (2:7, 10) “Fumu” ra Yehova nakambe ri ta dlaya Vaetiyopiya. Ku vuriwa yini hi Asiriya, ni ntsindza wa rona wa Ninivha, le n’walungwini? Ri ta va mananga lama nga hava swihlahla ni vutshamo bya swiharhi swa nhova, ina, ‘nchumu wa xihlamariso,’ lerova “un’wana ni un’wana la hundzaka emahlweni ka wona u ta yimba noti” hi ku hlamala.—2:12, 15.

 9. (a) Hikwalaho ka yini ku ri khombo eYerusalema, naswona xiboho xa vuavanyisi bya Yehova ehenhla ka matiko hi xihi? (b) I xitiviso xihi lexi tsakisaka lexi vuprofeta byi helaka ha xona?

⁹ Yerusalema la xandzukaka a tengisiwa; masalela lama titsongahataka ma katekisiwa (3:1-20). Nakambe, i khombo eka Yerusalema, muti lowu xandzukaka ni lowu tshikilelaka! Tihosana ta wona, “tinghala leti dzumadzumaka” ni vaprofeta va wona, “vavanuna va mavunwa,” a va xi tshembanga Xikwembu xa wona, Yehova. U ta n’wi tengisa hi laha ku taleke. Xana vaaki va yena va ta chava Yehova ivi va amukela ndzayo? Doo, hikuva va “pfukele ku onha swiendlo swa vona hinkwaswo.” (3:3, 4, 7) I xiboho xa vuavanyisi xa Yehova ku hlengeleta matiko ni ku chululela vukari bya yena lebyi pfurhaka hinkwabyo ehenhla ka vona, naswona misava hinkwayo yi ta hisiwa hi ndzilo wa ku hiseka ka yena. Kambe ke, ku na xitshembiso lexi hlamarisaka! Yehova u ta “hundzula milomu ya matiko, yi va leyi tengeke, ma ta tiva hinkwawo evito ra Yehova, ma n’wi tirhela hi mbilu yi ri yin’we.” (3:9) Vanhu lava titsakisaka hi ku tikukumuxa va ta susiwa, naswona masalela lama titsongahataka lama endlaka leswo lulama ma ta kuma xichavelo evitweni ra Yehova. Ku huwelela ka ntsako, mikateko, ku khana ni ku tsakisisa swa tlhekeka eSiyoni, hikuva Yehova Hosi ya Israyele u le xikarhi ka vona. Lowu a hi nkarhi wa ku chava kumbe wa ku lahlela mavoko ehansi, hikuva Yehova u ta ponisa ivi a tsaka ha vona erirhandzwini ni le ntsakweni wa yena. “Ndzi ta mi endla lava twaleke ni lava dzunisiwaka exikarhi ka vanhu hinkwavo va misava, esiku ndzi vuyisaka vakhomiwa va n’wina emahlweni ka n’wina, ku vula Yehova.”—3:20.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

10. Vuprofeta bya Sofoniya emasikwini ya Hosi Yosiyasi a byi pfuna yini?

¹⁰ Hosi Yosiyasi, hi xikombiso, u hlayise rungula leri tsundzuxaka ra Sofoniya ivi a pfuneka swinene eka rona. U nghenele tsima lerikulu ra ndzhundzuluko wa vukhongeri. Leswi nakambe swi tise buku ya Nawu eku vonakaleni, leyi a yi lahlekile loko yindlu ya Yehova yi hohloke hi ndlela leyi nga lunghisekiki. Yosiyasi u hlaseriwe hi gome loko a twa mimbuyelo ya ku xandzuka yi hlayeriwa yena ebukwini leyi, leswi tiyisiweke hi nomu wa mbhoni yin’wana, Muxe, leswi Sofoniya a a swi profeta nkarhi lowu hinkwawo. Yosiyasi kutani u titsongahatile emahlweni ka Xikwembu, lerova Yehova a n’wi tshembisa leswaku ku lovisiwa loku vhumbiweke ku nga ka ku nga ti esikwini ra yena. (Deut., tindzima 28-30; 2 Tih. 22:8-20) Tiko ri tsetseleriwe khombo! Kambe ku nga ri kungani, hikuva majaha ya Yosiyasi ma tsandzekile ku landzela xikombiso lexinene lexi a xi vekeke. Hambi swi ri tano, eka Yosiyasi ni vanhu va yena, ku yingisa ka vona “rito ra Yehova leri nga ta eka Sofoniya” ku tikombe ku ri loku pfunaka ngopfu hakunene.—Sof. 1:1.

11. (a) Sofonia yi hlanganisa ku yini na Dyondzo ya le Ntshaveni ni papila ra Pawulo leri yaka eka Vaheveru eku nyikeleni ka xitsundzuxo lexinene? (b) Hikwalaho ka yini Sofoniya a ku “kumbe mi ta tifihla”?

¹¹ EDyondzweni ya yena leyi dumeke ya le Ntshaveni, Kriste Yesu, muprofeta lonkulu wa Xikwembu, u seketele Sofoniya tanihi muprofeta wa ntiyiso wa Xikwembu hi ku vulavula marito lama fanaka ni xitsundzuxo xa Sofoniya hi laha ku hlamarisaka eka ndzima 2, ndzimana 3: “Lavani Yehova, n’wina, vatitsongahati hinkwavo va tiko . . . lavani ku lulama, mi lava ku titsongahata.” Xitsundzuxo xa Yesu a ku ri lexi: “Rhangani mi tilavela Mfumo wa yena ni ku lulama ka yena.” (Mat. 6:33) Lava va lavaka Mfumo wa Xikwembu ku sungula va fanele ku tivonela eku tiomiseni ka tinhloko loku Sofoniya a tsundzuxeke ha kona loko a vulavule hi “lava tlheleke ndzhaku ka Yehova, ni lava nga lavangiki Yehova, va nga n’wi vutisisangiki” ni “lava nge timbilwini ta vona: Yehova a nga na ku endla swinene, ni loko ku ri ku endla hi ku biha.” (Sof. 1:6, 12) Epapileni ra yena leri yaka eka Vaheveru, Pawulo hi ku fanana u vulavula hi siku leri taka ra ku avanyisa ivi a tsundzuxa ku lwisana ni ku tlhelela endzhaku. Wa tlhandlekela a ku: “Kutani hina a hi va ntlawa wa lava tlhelelaka endzhaku va ya eku loveni, kambe hi va ntlawa wa lava nga ni ku pfumela, leswaku hi hlayisa mimoya ya hina.” (Vahev. 10:30, 37-39) A hi le ka vahambuki kumbe vanhu lava nga tlangeriki kambe eka lava hi ku titsongahata ni ku chivirika va lavaka Yehova hi ripfumelo lava muprofeta a nge: “Kumbe mi ta tifihla esikwini ra vukari bya Yehova.” Hikwalaho ka yini a ku “kumbe”? Hikuva ku pona ko hetelela ku tiseketele hi hanyelo ra munhu. (Mat. 24:13) Nakambe i xitsundzuxo xa leswaku hi nga ka hi nga wu anakanyi musa wa Xikwembu. Vuprofeta bya Sofoniya a byi siyi ku tipfinyinga malunghana ni gome leri siku lero ri nga ta ri tisa ehenhla ka lava nga ri langutelangiki.—Sof. 2:3; 1:14, 15; 3:8.

12. I xisekelo xihi xa xivindzi lexi Sofoniya a xi nyikaka lava va “[lavaka] Yehova”?

¹² Kutani ke, hi leri rungula leri tiyisaka ku lovisiwa ka lava dyohelaka Yehova kambe ri nyikela vumundzuku lebyi vangamaka bya mikateko eka lava va “[lavaka] Yehova” hi ku hundzuka. Vanhu lava va hundzukaka va nga ha kuma xivindzi, hikuva, ku vula Sofoniya, “hosi ya Israyele, Yehova, u le xikarhi ka wena.” A hi nkarhi wa leswaku Siyoni a chava kumbe a tshama hi mavoko a nga tirhi. I nkarhi wa ku tshemba Yehova. “I nhenha leyi ponisaka; u ta ku tsakela hi ku tsaka lokukulu, a va a miyela hikwalaho ka rirhandzu ra yena; u ta ku tsakela hi ku yimbelela.” Nakambe ku tsaka lava va ‘lavaka mfumo wa yena ku sungula,’ va ri karhi va langutela nsirhelelo wa yena wa rirhandzu ni nkateko lowu nga heriki!—3:15-17.

[Tinhlamuselo ta le hansi]