Buku Ya Bibele Ya Vu-32—Yonasi

Mutsari: Yonasi

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 844 B.C.E.

 1. I swivutiso swihi leswi hlamuriwaka ebukwini ya Yonas, naswona yi komba yini malunghana ni musa wa Yehova?

YONASI—murhumiwa eka matiko mambe wa lembe xidzana ra vukaye B.C.E.! U xi langutisise ku yini xiavelo xakwe lexi humaka eka Yehova? Hi yihi mintokoto leyintshwa leyi leswi swi n’wi pfuleleke yona? Xana u kume vanhu exiavelweni xakwe va ri lava amukelaka? Ku chumayela ka yena a ku ri loku humelelaka hi ndlela yihi? Rhekhodo leyi nga ni matimba ya buku ya Yonas yi hlamula swivutiso leswi. Tanihi leswi yi tsariweke enkarhini lowu tiko leri hlawuriweke ra Yehova ri tluleke ntwanano lowu endliweke na yena ivi ri wela eka swikwembu swa hava swa vahedeni, rhekhodo ya vuprofeta yi komba leswaku musa wa Xikwembu a wu hikeriwanga tiko rin’we ntsena, hambi a ri Israyele. Ku tlula kwalaho, yi kurisa musa lowukulu ni tintswalo ta rirhandzu ta Yehova, ku hambana ni ku kayivela musa, ku leha mbilu ni ripfumelo leswi hakanyingi swi xiyiwaka ngopfu eka munhu la nga hetisekangiki.

 2. I yini leswi swi tivekaka malunghana na Yonasi, naswona u profete kwalomu ka lembe rihi?

² Vito leri nge Yonasi (Xiheveru, Yoh·nahʹ) ri vula ku “Tuva.” A a ri n’wana wa muprofeta Amitayi wa Gati-Hefere le Galeliya etikweni ra Zebuloni. Eka 2 Tih. 14:23-25 hi hlaya leswaku Yerobuwamu hosi ya Israyele u ndlandlamuxe ndzilakana wa tiko hi ku ya hi rito leri Yehova a ri vuleke hi ku tirhisa Yonasi. Leswi a swi ta veka nkarhi wa ku profeta ka Yonasi kwalomu ka 844 B.C.E., lembe ra ku sungula ku fuma ka Yerobuwamu II wa Israyele ni malembe yo tala emahlweni ka loko Asiriya, laha ntsindza wa rona a wu ri eNinivha, ri sungule ku lawula Israyele.

 3. I yini lexi kombisaka mhaka ya Yonasi yi ri leyi tshembekaka?

³ Ku hava ku tipfinyinga leswaku mhaka hinkwayo ya Yonasi ya tshembeka. “Yesu, musunguri ni muhetisisi wa ku pfumela ka hina,” u vulavule hi Yonasi tanihi munhu wa xiviri ivi a nyika nhlamuselo leyi huhuteriweke ya swimbirhi swa swiendlakalo swa vuprofeta leswi swi nga eka Yonasi, xisweswo a komba leswaku buku leyi yi ni vuprofeta bya ntiyiso. (Vahev. 12:2; Mat. 12:39-41; 16:4; Luka 11:29-32) Yonas minkarhi hinkwayo yi vekiwe hi Vayuda exikarhi ka nxaxamelo wa vona wa tibuku naswona yi langutiwa hi vona yi ri ya matimu. Vutshembeki bya Yonasi hi byakwe eku hlamuseleni ka swihoxo ni ku tsana ka yena, handle ka matshalatshala wahi ni wahi yo swi fihla, na swona swi fungha rhekhodo leyi tanihi ya ntiyiso.

 4. I nhlampfi ya njhani leyi yi nga ha vaka yi mite Yonasi? Kambe ke, i yini leswi swi aneleke leswaku hi swi tiva?

⁴ Ku vuriwa yini hi “nhlampfi leyikulu” leyi yi miteke Yonasi? Ku ve ni ndzinganyeto lowu xiyekaka wa leswaku nhlampfi leyi yi nga ha va yi ve ya muxaka muni. Minyamini (sperm whale) yi swi kota kahle ku mita munhu a helerile. Nyankwave leyikulu yo basa na yona yi tano. Hambi swi ri tano, Bibele hi ku olova yi ri: “Kutani Yehova a rhuma nhlampfi leyikulu eku mita Yonasi.” (Yonas 2:1) Muxaka wa nhlampfi a wu boxiwanga. Swi nga ka swi nga kumisisiwi hi ku tiyiseka loko ku ri leswaku a ku ri minyamini, nyankwave leyikulu yo basa kumbe xivumbiwa xo karhi xin’wana lexi nga hlamuseriwangiki xa lwandle.a Rhekhodo ya Bibele ya leswaku a ku ri “nhlampfi leyikulu” yi aneta leswi hi lavaka ku swi tiva.

LESWI NGA ENDZENI KA YONAS

 5. Yonasi u xi amukerisa ku yini xiavelo xakwe, naswona hi vuyelo byihi?

⁵ Yonasi a averiwa eNinivha kambe a baleka (1:1-16). “Rito ra Yehova ri ta eka Yonasi, n’wana Amitayi, ri ku: Suka u ya Ninivha, muti lowukulu, u wu vulavulela, hikuva ku homboloka ka wona ku tlhandlukile emahlweni ka mina.” (1:1, 2) Xana Yonasi u rhandza xiavelo lexi ke? Nikantsongo! U balekela etlhelweni leri hambaneke, a teka xikepe lexi kongomeke eTarxixi, leri kumbexana ri katsiwaka na Spain. Xikepe xa Yonasi xi hlangana ni bubutsa lerikulu. Hi ku chava vatluti va kombela mpfuno, “un’wana ni un’wana a huwelela eka xikwembu xa yena,” loko Yonasi a etlele exivandleni xa nhundzu xa xikepe. (1:5) Endzhaku ka ku pfuxa Yonasi, va hoxa tinhlolo hi matshalatshala yo kumisisa loyi a tihlamulelaka hi khombo ra vona. Tinhlolo ti ba Yonasi. Hi kona laha a titivisaka leswaku i Muheveru, mugandzeri wa Yehova, ni leswaku u baleka entirhweni wa yena lowu a wu nyikiweke hi Xikwembu. U va rhamba ku n’wi lahlela elwandle. Endzhaku ka ku endla matshalatshala man’wana yo kongomisa xikepe, eku heteleleni va humesa Yonasi exikepeni. Lwandle ri tshika ku kariha ka rona.

 6. Hi wihi ntokoto wa Yonasi ni “nhlampfi leyikulu”?

⁶ A mitiwa hi “nhlampfi leyikulu” (2:1–11. “Kutani Yehova a rhuma nhlampfi leyikulu eku mita Yonasi; kutani Yonasi a tshama ekhwirini ra nhlampfi masiku manharhu ni vusiku byinharhu.” (2:1, 2) U khongela hi ku chivirika eka Yehova a ri endzeni ka nhlampfi. U kombela mpfuno a ri “khwirini ra xivandla xa vafi” ivi a vula leswaku u ta hakela leswi a swi hlambanyeke, hikuva “ku hlayiseka ku huma ka Yehova.” (2:3, 10) Hi ku lerisa ka Yehova, nhlampfi yi hlanta Yonasi laha ku omeke.

 7. Ku chumayela ka Yonasi eNinivha ku humelerisa ku yini?

⁷ Ku chumayela eNinivha (3:1–4:11). Yehova u pfuxeta xileriso xakwe eka Yonasi. Yonasi a nga ha xi papalati xiavelo xa yena, kambe u ya eNinivha. Kona u famba exikarhi ka switarata swa muti ivi a huwelela a ku: “Ka ha sele masiku ya mune wa makume, kutani Ninivha wu ta mbundzuxiwa!” (3:4) Ku chumayela ka yena ka humelela. Gandlati ra ku hundzuka ri kukula Ninivha, naswona vanhu va rona va sungula ku veka ripfumelo eka Xikwembu. Hosi yi vula leswaku munhu ni xiharhi swi fanele ku titsona swakudya ivi swi ambala tinguvu ta masaka. Yehova hi musa u tsetselela muti.

 8. Yonasi u endlisa ku yini eku kombiseni ka Yehova musa ehenhla ka muti, naswona Yehova u paluxa ku tikaneta ka muprofeta hi ndlela yihi?

⁸ Leswi swi tlula leswi Yonasi a nga swi byarhaka. U byela Yehova leswaku nkarhi lowu hinkwawo u swi tivile leswaku A nga kombisa musa ni leswaku hi yona mhaka leyi a balekeleke eTarxixi ha yona. U navela ku tifela. Hi ku karhateka hi laha ku heleleke, Yonasi u dzima nxaxa evuxeni bya muti ivi a rindzela ku vona leswi swi nga ta humelela. Yehova u lerisa nhlampfurha leswaku wu mila tanihi ndzhuti ehenhla ka muprofeta wakwe la nga ni ximbilwa-mbilwana. Ku tsakela ka Yonasi leswi i ka xinkarhana. Mixo lowu tlhandlamaka Yehova u rhumela xivungu ku ta dya ximilana, lerova nsirhelelo wa xona lowu phyuphyisaka wu siviwa hi ku paluxeka eka moya lowu omeke wa le vuxeni ni dyambu leri hisaka. Nakambe Yonasi u navela ku tifela. Hi ku tivona vululami u yimelela ku kariha ka yena. Yehova u kombisa ku tikaneta ka yena: Yonasi u twele nhlampfurha wun’we vusiwana kambe u hlundzukile hikwalaho ka leswi Yehova sweswi a twelaka muti lowukulu wa Ninivha vusiwana.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

 9. I langutelo ni ndlela yihi swa Yonasi leswi swi faneleke ku yima tanihi xitsundzuxo eka hina?

⁹ Endlelo ra Yonasi ni vuyelo bya rona swi fanele ku yima tanihi xitsundzuxo eka hina. U balekile entirhweni lowu a wu nyikiweke hi Xikwembu; a a fanele a veke voko ra yena entirhweni ivi a tshemba Xikwembu ku n’wi pfuna. (Yonas 1:3; Luka 9:62; Swiv. 14:26; Esa. 6:8) Loko a kongome etlhelweni leri hoxeke, u kombise langutelo lero biha hi ku hluleka ku tihlamusela hi ku ntshunxeka eka vatluti tanihi mugandzeri wa “Yehova, Xikwembu xa matilo.” A a lahlekeriwe hi xivindzi xa yena. (Yonas 1:7-9; Vaef. 6:19, 20) Ku tikurisa ka Yonasi ku n’wi yise eku languteni ka musa wa Yehova eka Ninivha tanihi ku tsongahatiwa ka munhu hi xiyexe; u ringete ku tisirhelela hi ku byela Yehova leswaku a a swi tiva nkarhi lowu hinkwawo leswaku lebyi a byi ta va byona vuyelo—kutani ha yini a n’wi rhuma tanihi muprofeta? U soriwile hikwalaho ka langutelo leri ra ku delela, ra ku vilela, kutani hi fanele ku pfuneka entokotweni wa yena ivi hi tshika ku xopa-xopa swihoxo eku kombiseni ka Yehova musa kumbe eka ndlela ya yena yo endla swilo.—Yonas 4:1-4, 7-9; Vafil. 2:13, 14; 1 Vakor. 10:10.

10. Tintswalo ta rirhandzu ni musa wa Yehova swi kombisisiwe ku yini ebukwini ya Yonas?

¹⁰ Lexi xi fanekiselaka xin’wana ni xin’wana ebukwini ya Yonas i ku kombisa ka yona timfanelo letikulu ta tintswalo ta rirhandzu ni musa swa Yehova. Yehova u kombise tintswalo ta rirhandzu eka Ninivha hi ku rhumela muprofeta wa yena ku ya tsundzuxa hi ta ndzoviso lowu tshinelaka, naswona a a tiyimiserile ku kombisa musa loko muti wu hundzuka—musa lowu pfumeleleke Ninivha ku pona malembe lama tlulaka 200 ku fika eku lovisiweni ka wona hi Vameda ni Vababilona kwalomu ka 632 B.C.E. U kombise musa eka Yonasi hi ku n’wi kutsula eka lwandle leri karihisiweke hi xidzedze ni ku nyikela nhlampfurha leswaku “wu susa ku vaviseka ka yena.” Hi ku nyikela nhlampfurha lowu sirhelelaka ivi endzhaku a wu susa, Yehova u tivise Yonasi leswaku U ta kombisa musa ni tintswalo ta rirhandzu hi ku ya hi ku tsakela ka Yena n’wini lokunene.—Yonas 1:2; 3:2-4, 10; 2:11; 4:6, 10, 11.

11. ‘Hlori ra Yonasi’ i yini?

¹¹ Eka Matewu 12:38-41, Yesu u byele varhangeri va vukhongeri leswaku xikombiso xi ri xoxe lexi a va ta nyikiwa xona a ku ri ‘hlori ra Yonasi.’ Endzhaku ka masiku manharhu ni vusiku byinharhu “ekhwirini ra xivandla xa vafi,” Yonasi u yile a ya chumayela eNinivha, xisweswo a va ‘hlori’ eka Vaninivha. (Yonas 2:1, 3; 3:1-4) Hi ku fanana, Yesu u hete swiyenge swa masiku manharhu esirheni naswona u pfuxiwile. Loko vadyondzisiwa vakwe va twarise vumbhoni bya xiendlakalo xexo, Yesu u ve hlori eka rixaka rero. Hi ku ya hi endlelo ra Xiyuda ra ku pima nkarhi ni timhaka eku hetisekeni ka mhaka ya Yesu, nkarhi lowu wa “masiku manharhu ni vusiku byinharhu” wu pfumelela masiku lama nga ehansi ka manharhu lama taleke.b

12. (a) I yini xin’wana lexi Yesu a xi vulaka malunghana ni Vaninivha ni Vayuda va rixaka rakwe? (b) “Swikulu ku tlula Yonasi” swi humelerise ku yini, swi va ni ku yelana kwihi ni Mfumo wa Yehova ni ku hlayiseka?

¹² Ebulwini leri ri fanaka, Yesu u hambanisa ku hundzuka ka Vaninivha ni ku nonon’hwa ka timbilu ni ku lahliwa loku kongomeke loku a ku tokoteke eka Vayuda enkarhini wa vutirheli bya yena n’wini, a ku: “Hi siku ra ku avanyisiwa, vavanuna va Ninivha va ta humelela swin’we ni rixaka leri, va ri avanyisa, hikuva va hundzukile loko va khongoteriwa hi Yonasi, kutani maswivo, leswi nga kwala i swikulu ku tlula Yonasi.” (Nakambe vona Matewu 16:4 na Luka 11:30, 32.) “I swikulu ku tlula Yonasi”—Yesu a a vula yini hi marito lawa? A a kombetela eka yena n’wini tanihi muprofeta lonkulu ngopfu eka hinkwavo, Loyi a rhumiweke hi Yehova ku chumayela a ku: “Hundzukani, hikuva Mfumo wa matilo wu le kusuhi.” (Mat. 4:17) Hambi swi ri tano, Vayuda vo tala va rixaka rero va ale ‘hlori ra Yonasi.’ Ku vuriwa yini hi namuntlha? Hambi leswi vo tala va nga ri hlayisiki rungula ra Yehova ra xitsundzuxo, magidi yo tala emisaveni hinkwayo ma ni nkarhi lowu vangamaka wa ku twa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu lowu wu chumayeriweke ro sungula hi Yesu, “N’wana-wa-Munhu.” Ku fana ni Vaninivha lava hundzukeke, lava va katekisiweke hi ku chumayela ka Yonasi, lava na vona va nga ha hlanganyela eka lunghiselelo ra Yehova lerikulu ni ra musa ra vutomi lebyi engeteriweke, hikuva hakunene “ku hlayiseka ku huma ka Yehova.”—Yonas 2:10.

[Tinhlamuselo ta le hansi]