Buku Ya Bibele Ya Vu-34—Nahum

Mutsari: Nahume

Ndhawu Ya Vutsari: Yuda

Ku Hetiwa Ka Vutsari: Emahlweni ka 632 B.C.E.

 1. I yini lexi tivekaka hi Ninivha wa khale?

“NHLAVUTELO ehenhla ka Ninivha.” (Nah. 1:1) Vuprofeta bya Nahume byi sungula hi marito lawa ma vhumbaka gome. Kambe hikwalaho ka yini a twarise ku avanyisa loku? I yini leswi swi tivekaka ehenhleni ka Ninivha wa khale? Matimu ya yena ma katsakanyiwe hi Nahume hi marito manharhu lama nge: “muti wa ngati.” (3:1) Tinhulu timbirhi leti ti nga eribuweni ra le vuxeni bya Nambu wa Tigrisi etlhelo ka muti wa manguva lawa wa Mosul, en’walungwini wa Iraq, ti fungha xivandla xa Ninivha wa khale. A wu tiyisiwe swinene hi marhangu ni migerho naswona a wu ri ntsindza wa Mfumo wa Asiriya exiphen’wini xo hetelela xa matimu ya wona. Hambi swi ri tano, masungulo ya muti ma tlhelela endzhaku emasikwini ya Nimrodo, “[xihloti xa matimba lexi lwisanaka na Yehova.] . . . [u] suke tikweni lero a ya Asuri, a aka Ninivha.” (Gen. 10:9-11) Xisweswo Ninivha wu ve ni masungulo yo biha. Ngopfu-ngopfu wu sungule ku tiveka enkarhini wa ku fuma ka Sargoni, Senakeribi, Esari-Hadoni na Ashurbanipal, enkarhini wo hetelela wa Mfumo wa Asiriya. Hi tinyimpi ni ku hlula, wu tifuwisile hi swilo leswi phangiweke ivi wu va lowu tivekaka hikwalaho ka mahanyelo ya tihanyi, lama nga riki ya vumunhu lawa vafumi vakwe va ma endleke eka mintshungu ya mahlonga.a C. W. Ceram, eka tluka 266 ra buku yakwe leyi nge Gods, Graves and Scholars (1954) u ri: “Ninivha ri kandziyisiwile evanhwini hi ku dlaya, ku phanga, ntshikilelo ni ku vavisiwa ka lava tsaneke, hi nyimpi na hi tindlela hinkwato ta vukari bya le mirini; hi swiendlo swa nxaxamelo lowu halataka ngati wa vafumi lava tshikileleke vanhu hi ku chavisiwa ni lava hakanyingi va herisiweke hi vaphikisi lava nga ni tihanyi ngopfu ku tlula vona.”

 2. Vukhongeri bya Ninivha a byi ri bya njhani?

² Ku vuriwa yini hi vukhongeri bya Ninivha? Wu gandzele swikwembu hinkwaswo leswikulu, leswi swo tala swa swona a swi huma eBabilona. Vafumi vakwe va huwelela swikwembu leswi loko va ya lovisa ni ku herisa, naswona vaprista vakwe va makwanga va hlohlotele matsima ya yena ya ku hlula, va languta emahlweni eka hakelo leyi fuweke ya leswi phangiweke. EBukwini yakwe leyi nge Ancient Cities (1886, tluka 25), W. B. Wright u ri: “Va khongelele matimba, naswona a va vula swikhongelo swa vona eka swikwembu leswikulu swa maribye, tinghala ni tinkuzi laha milenge ya tona leyi tikaka, timpiko ta magama ni tinhloko ta vanhu a swi ri swikombiso swa matimba, vurhena ni ku hlula. Ku lwa a ku ri ntirho wa tiko, naswona vaprista a va ri vahlohloteri va nkarhi na nkarhi va nyimpi. Va wundliwe ngopfu hi swilo leswi phangiweke eku hluleni, leswi phesente leyi vekiweke handle ko hundzuka a yi averiwa vona van’wana va nga si averiwa, hikuva mphikizano lowu wa vaphangi a wu ri wa vukhongeri ku tlula mpimo.”

 3. (a) Nhlamuselo ya vito ra Nahume yi fanerisa ku yini? (b) Vuprofeta bya Nahume i bya nkarhi wihi ke?

³ Vuprofeta bya Nahume, hambi leswi byi komeke, byi tele hi ku tsakisa. Leswi hi tivaka swona ntsena hi muprofeta hi byakwe swi le ndzimaneni yo sungula 1:1 leyi nge: “Buku ya vumbhoni bya Nahume, wa Elkoxo.” Vito rakwe (Xiheveru, Na·chumʹ) ri vula “Muchaveleri.” Rungula ra yena hakunene a ri nga chaveleri eka Ninivha, kambe eka vanhu va ntiyiso va Xikwembu, ri vule ntshunxeko lowu tiyeke ni lowu nga heriki eka nala la nga hlulekiki ni wa matimba. Nakambe, swa chavelela leswi Nahume a nga boxiki swidyoho swa vanhu va yena n’wini. Hambi leswi xivandla xa Elkoxo xi nga tivekiki hi laha ku heleleke, swi vonaka onge vuprofeta lebyi byi tsariwe eYuda. (Nah. 1:15) Ku wa ka Ninivha, loku endlekeke hi 632 B.C.E., a ka ha ri ka nkarhi lowu taka loko Nahume a rhekhoda vuprofeta byakwe, naswona u swi ringanisa ni xiendlakalo lexi xa ku wa ka No-Amon (Teba, aEgipta) lexi xi endlekeke hi ku hatlisa emahlweni ka leswi. (3:8) Hikwalaho ke, Nahume u fanele a tsale vuprofeta bya yena nkarhi wo karhi endzhaku ka nkarhi lowu.

 4. Hi tihi timfanelo ta vutsari leti ti xiyekaka ebukwini ya Nahume?

⁴ Endlelo ra buku leyi ra xiyeka. A yi na marito lama hlamarisaka. Ntamu ni ntiyiso wa yona swi twanana ni ku va ka yona xiyenge xa matsalwa lama huhuteriweke. Nahum yi le mahlweni hi ririmi ro hlamusela, ra minsusumeto ni ra matimba, kun’we na hi ku phofula loku xiximekaka, ku twisiseka ka mavekelo ya maritio ya mianakanyo ni lama hlamarisaka hi tlhelo ra swifaniso. (1:2-8, 12-14; 2:4, 12; 3:1-5, 13-15, 18, 19) Xiphemu lexikulu xa ndzima yo sungula xi vonaka xi ri endlelo ra xiphato xa ndzandzelelano wa maletere. (1:8, NW, nhlamuselo ya le hansi) Endlelo ra Nahume ri fuwisiwe hi vun’we bya nhloko-mhaka ya yena. U ni ku venga loku heleleke ka nala la kanganyisaka wa Israyele. A nga voni nchumu loko ku nga ri ndzoviso eka Ninivha.

 5. I yini lexi kombisaka vutshembeki bya vuprofeta bya Nahume?

⁵ Vutshembeki bya vuprofeta bya Nahume byi kombisiwa hi ku pakanisa ka ku hetiseka ka byona. Esikwini ra Nahume, i mani un’wana loko a nga ri muprofeta wa Yehova loyi a a ta tiya nhlana a vhumba leswaku ntsindza lowu tinyungubyisaka wa mfumo wa misava wa Asiriya a wu ta lovisiwa eka “tinyangwa ta milambu,” yindlu ya wona ya vuhosi yi lovisiwa, naswona yena hi byakwe a va ‘la phangiwaka ni la nga pfuniki nchumu, muti lowu hundzukeke rhumbi’! (2:6-10) Swiendlakalo leswi landzeleke swi kombise leswaku vuprofeta lebyi hakunene a byi huhuteriwe hi Xikwembu. Matimu ya Nabopolassar hosi ya Babilona ma hlamusela ku hlaseriwa ka Ninivha hi Vameda ni Vababilona: “Muti [lowu va wu hundzuleke] switsunga leswi onhiweke ni ti[nhulu (ta thyaka) . . . ].”b Ku onhiwa ka Ninivha a ku ri loku heleleke lerova hambi xi ri xivandla xa wona xi rivariwile hi malembe xidzana yo tala. Vaxopaxopi van’wana va hlekule Bibele eyinhleni leyi, va vula leswaku Ninivha a ri kalanga ri va kona.

 6. I yini lexi paluxiweke exivandleni xa Ninivha wa khale lexi xi lwelaka ku pakanisa ka Nahume?

⁶ Hambi swi ri tano, lexi tlhandlekelaka vumbhoni bya vutshembeki bya Nahume, xivandla xa Ninivha xi tshuburiwile, naswona mincelo yi sunguriwile kona hi lembe xidzana ra vu-19. Ku ringanyetiwe leswaku timiliyoni ta tithani ta misava a ti fanele ti susiwa ku yi cela hi laha ku heleleke. I yini leswi swi nga yimburiwa eNinivha? Swo tala leswi seketelaka ku pakanisa ka vuprofeta bya Nahume! Hi xikombiso, switsundzuxo ni matsalwa ya yena ya tiyisa tihanyi ta yena, naswona ku ni masalela ya swifaniso leswikulu swa tinkuzi ni tinghala leti ti nga ni timpiko. A swi hlamarisi leswi Nahume a vulavuleke ha yena tanihi “[vutshamo] bya tinghala”!—2:11.c

 7. I yini lexi seketelaka nxaxamelo wa tibuku wa buku ya Nahum?

⁷ Nxaxamelo wa tibuku wa Nahum wu kombisiwe hi ku amukeriwa ka buku hi Vayuda tanihi xiyenge xa Matsalwa lama huhuteriweke. Yi twanana hi laha ku heleleke ni Bibele hinkwayo. Vuprofeta byi vuriwe evitweni ra Yehova, loyi yi vekaka vumbhoni lebyinene bya timfanelo ni vukulukumba byakwe.

LESWI NGA ENDZENI KA NAHUM

 8. I khombo rihi leri tivisiwaka Ninivha, kambe hi wahi mahungu lamanene eka Yuda?

⁸ Rito ra Yehova ro lwisana na Ninivha (1:1-15). “Yehova i Xikwembu lexa rilondzo, xi rihisaka.” Hi marito lawa muprofeta u andlala xivono xa “nhlavutelo ehenhla ka Ninivha.” (1:1, 2) Hambi leswi Yehova a hlwelaka ku kariha, sweswi n’wi voni loko a phofula ku kariha hi moya ni xidzedze. Tintshava ta ninginika, switsunga swa n’oka, naswona misava ya kukumuka. I mani loyi a nga yimelaka vukari bya ku kariha ka yena? Hambi swi ri tano, Yehova i khokholo eka lava va lavaka vuchavelo eka yena. Kambe Ninivha u avanyisiwile. U ta lovisiwa hi ndhambi, naswona “khombo ri nga ka ri nga ti kambirhi.” (1:9) Yehova u ta hlangula vito ra yena ni swikwembu swakwe. U ta n’wi celela. Hi ku hambana loku phyuphyisaka, ku ni mahungu lamanene eka Yuda! Hi wahi ke? Muhuweleri wa ku rhula u va rhambela ku tlangela minkhuvo ya vona ni ku hakela ku hlambanya ka vona, hikuva nala, “lowa vumbabva,” u avanyisiwile. “U lovisiwile makumu.”—1:15.

 9. I langutelo rihi ra vuprofeta leri hi ri kumaka eku hluriweni ka Ninivha?

⁹ Langutelo ra le mahlweni ra ndzoviso wa Ninivha (2:1–3:19). Nahume u humesa ntlhontlho wa ndzhukano eka Ninivha wo titiyisa leswaku a langutana ni muhangalasi la taka. Yehova u ta tlhela a hlengeleta va yena, ‘ku tinyungubyisa ka Yakobo ni ka Israyele.’ Vona xitlhangu ni nguvu ya krimson ya vanhu vakwe va ntamu lowukulu ni tinsimbi ta ndzilo ta ‘magolonyi ya yena ya nyimpi esikwini ra ku tilulamisa ka yena’! Magolonyi ya nyimpi “ma tsutsuma hi matimba” eswitarateni, ma tsutsuma ku fana ni rihati. (2:2-4) Sweswi hi kuma langutelo ra vuprofeta ra nyimpi. Vaninivha va khunguvanyeka ivi va hatlisela ku sirhelela rirhangu kambe swi nga pfuni nchumu. Tinyangwa ta nambu ta pfuleka, yindlu ya vuhosi ya lova, naswona vanhwanyana va mahlonga va rila ivi va tiba swifuva swa vona. Vavanuna lava balekaka va lerisiwa ku yima, kambe ku hava loyi a hundzulukaka. Muti wa phangiwa ivi wu lovisiwa. Timbilu ta n’oka. Vutshamo lebyi bya tinghala sweswi byi kwihi? Nghala yi tatele swivanana swa yona bakwa ra yona hi nyama, kambe Yehova u ri: “Vona, ndzi ta ka wena.” (2:13) Ina, Yehova u ta hisa muchini wa nyimpi wa Ninivha, a rhumela fumu ku lovisa swinghalana swa yena, ivi a herisa nyama ya yena emisaveni.

10. Ninivha wu paluxiwa tanihi yini, naswona makumu yakwe ku ya emahlweni ya hlamuserisiwa ku yini?

¹⁰ “Yo! muti wa ngati! wu tele ku xisa ni ku dlaya.” Twana ku buluka ka ximoko ni pongo ra magolonyi. Vona ku tsutsuma ka tihanci, magolonyi lama tlulaka, mukhandziyi wa hanci, langavi ra fumu ni ku hatima ka tlhari—kutani endzhaku, ku landzela ntshungu lowukulu wa mintsumbu. “I tinyandza-nyandza ta lava dlayiweke.” (3:1, 3) Kutani hikwalaho ka yini? I mhaka ya leswi a phaseke matiko hi vunghwavava bya yena ni mindyangu hi vuloyi bya yena. Yehova u vula ravumbirhi a ku: “Vona, ndzi ta ka wena.” (3:5) Ninivha wu ta paluxiwa tanihi muoswi wa xisati naswona wu ta lovisiwa, ku lovisiwa ka wona ku nga ka ku nga vi loku antswaka ku tlula lokuya ka No-Amon (Teba), loyi Asiriya a wu yiseke evuhlongeni. Makhokholo ya wona ya fana ni makuwa lama vupfeke, “ka ku loko swi hlakahliwa swi wela enon’wini wa la swi dyaka.” (3:12) Tinghwazi ta yena ti fana ni vavasati. Ku hava lexi xi nga ponisaka Ninivha endzilweni ni tlhari. Varindzi va wona va ta baleka ku fana ni ntlhambi wa tinjiya hi siku ro hisa, naswona vanhu va wona va ta hangalasiwa. Hosi ya Asiriya yi ta tiva leswaku ku hava ntshunxeko, naswona ku hava ku hanyisiwa ekhombyeni leri. Hinkwavo lava twaka xiviko lexi va ta ba mavoko ya vona, hikuva hinkwavo va xanisekile hi vubihi bya Asiriya.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

11. Hi yihi misinya ya xisekelo ya milawu ya Bibele leyi kombisiwaka eka Nahum?

¹¹ Vuprofeta bya Nahum byi kombisa misinya yin’wana ya xisekelo ya milawu ya Bibele. Marito yo sungula ya xivono ma phindha xivangelo xa Xikwembu xo nyika wa vumbirhi wa Milawu ya Khume: “Yehova i Xikwembu lexa rilondzo.” Hi ku anghwetla endzhakunyana u tivisa ku tiyiseka ka ‘ku tirihisela ka yena eka valala vakwe.’ Ku tinyungubyisa ka tihanyi ka Asiriya ni swikwembu swa vuhedeni swi nge ri ponisi eku tisiweni ka ku avanyisa ka Yehova. Hi nga tiyiseka leswaku hi ku famba ka nkarhi Yehova hi ku fanana u ta tisa ku avanyisa eka lavo biha hinkwavo. “Yehova u lehe mbilu, i nkulu ngopfu, loko a landzulela munhu enandzu wa yena.” Xisweswo vululami ni vukulukumba bya Yehova swa kurisiwa ku lwisana ni masungulo ya ku lovisa ka yena Asiriya ra matimba. Ninivha ri ve leri ‘phangiweke ni leri pfumalaka, ni muti lowu hundzukeke rhumbi!’—1:2, 3; 2:10.

12. I mpfuxeto wihi lowu Nahume a wu tivisaka, naswona vuprofeta byakwe byi nga hlanganisiwa ni ntshembo wa Mfumo hi ndlela yihi?

¹² Ku hambana ni ku ‘lovisiwa hi laha ku heleleke’ ka Ninivha, Nahume u tivisa ku pfuxetiwa ka ‘ku kwetsima ka Yakobo ni ka Israyele.’ Nakambe Yehova u rhumela mahungu yo tsakisa eka vanhu vakwe a ku: “Vonani ehenhla ka tintshava emilenge ya la vulavulaka timhaka ta tintswalo, a twarisaka ta ku rhula!” Mahungu lawa ya ku rhula ya yelana ni Mfumo wa Xikwembu. Leswi hi swi tivisa ku yini ke? Swi le rivaleni hikwalaho ka ku tirhisa ka Esaya xiga lexi fanaka, kambe lexi eka xona a engetelaka marito lama nge: “Loyi a tisaka timhaka leti tsakisaka, loyi a vulaka swa vutomi, loyi a byelaka Siyoni, a ku: Xikwembu xa wena xa fuma!” (Nah. 1:15; 2:2; Esa. 52:7) Hi ku fanana, muapostola Pawulo eka Varhoma 10:15 u tirhisa xiga lexi eka lava Yehova a va rhumaka tanihi vachumayeri va Vakriste va mahungu lamanene. Lava va twarisa “mahungu lamanene ya Mfumo.” (Mat. 24:14, NW) Ku pfumelelana ni nhlamuselo ya vito rakwe, Nahume u nyikela ku chavelela lokukulu eka lava va lavaka ku rhula ni ku hlayiseka leswi swi taka ni Mfumo wa Xikwembu. Hinkwavo lava hakunene va ta xiya leswaku ‘Yehova hi lonene, i xichavelo esikwini ra nhlomulo eka lava va lavaka vuchavelo eka yena.’—Nah. 1:7.

[Tinhlamuselo ta le hansi]