Buku Ya Bibele Ya Vu-35—Habakuk

Mutsari: Habakuku

Ndhawu Ya Vutsari: Yuda

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 628 B.C.E.(?)

 1. I mintiyiso-nkulu yihi leyi kandziyisiwaka evuprofeteni bya Habakuku?

HABAKUKU hi un’wana wa lava va vuriwaka vaprofeta-ntsongo va Matsalwa ya Xiheveru. Hambi swi ri tano, xivono ni ku avanyisa kakwe loku huhuteriweke hi Xikwembu a hi kuntsongo eka vanhu va Xikwembu. Lexi khutazaka ni ku tiyisa nhlana, vuprofeta byakwe byi tiyisa malandza ya Xikwembu enkarhini wa ntshikilelo. Buku leyi yi kandziyisa mintiyiso-nkulu mimbirhi: Yehova Xikwembu i Mufumi wa Hinkwako-nkwako, naswona lavo lulama va hanya hi ripfumelo. Vutsari nakambe byi tirha tanihi xitsundzuxo eka vakaneti va malandza ya Xikwembu ni lava hi vukanganyisi va tivulaka vanhu va xona. Yi andlala ntila wa ripfumelo leri tiyeke eka Yehova, loyi a faneriwaka hi tinsimu hinkwato ta ku dzunisa.

 2. I rungula rihi leri nyikeriweke malunghana ni mutsari, Habakuku?

² Buku ya Habakuk yi sungurisa leswi: “Mahungu lawa muprofeta Habakuku a ma voneke hi xivono.” (Hab. 1:1, NW) A a ri mani muprofeta loyi Habakuku (Xiheveru, Chavaq·quqʹ), loyi vito ra yena ri vulaka “Ku Amukela Loku Kufumelaka”? Ku hava rungula leri nyikeriweke malunghana ni vatswari va Habakuku, rixaka, swiyimo evuton’wini, kumbe rifu. Hambi a a ri xiyimbeleri xa Mulevhi xa le tempeleni swi nge vuriwi hi ku tiyiseka, hambi leswi leswi swi ringanyetiweke eka marito yo hetelela emakumu ka buku leyi: “Eka n’wini wa xiyimbeleri, hi magubu ya mina.”

 3. Hi swihi swiyimo leswi khumbaka Yuda leswi pfunaka ku kombisa nkarhi wa vutsari bya Habakuk?

³ Habakuku u ma vule rini marito ya vuprofeta byakwe ke? Marito yo hetelela lama boxiweke laha henhla ni marito lama nge “Yehova u le tempeleni ya yena leyi hlawulekeke” ma kombisa leswaku tempele leyi a yi ri eYerusalema a ya ha yimile. (2:20) Leswi, kun’we ni rungula ra vuprofeta, swi ringanyeta leswaku a swi vuriwanga emahlweni ka ku lovisiwa ka Yerusalema hi 607 B.C.E. Kambe a ku sale malembe mangani ke? Ku fanele ku ve endzhaku ka ku fuma ka Yosiyasi Hosi leyi chavaka Xikwembu, 659-629 B.C.E. Vuprofeta hi byoxe byi nyika vuthala eku vhumbeni ka ntirho lowu vanhu lava nga eYuda va nga ta ka va nga wu kholwi hambi loko wu hlamuseriwa. I yini ke? I ku pfuxiwa ka Vakalediya, (Vababilona) hi Xikwembu leswaku xi xupula Yuda la nga hava ripfumelo. (1:5, 6) Leswi a swi ta fanela xiyenge xo sungula xa ku fuma ka Yoyakimi Hosi leyi gandzelaka swifaniso, nkarhi lowu ku pfumala ku kholwa ni vuhomboloki a swi andzile eYuda. Yoyakimi a a vekiwe exiluvelweni hi Faro Neko, naswona tiko a ri ri endzeni ka vulawuri bya nkucetelo wa Egipta. Ehansi ka swiyimo swo tano vanhu a va ta vona onge a va ri ni xivangelo xo susa ku dzuneka eka ku koteka kwihi na kwihi ka nhlaselo lowu humaka eBabilona. Kambe Nebukadnetsara u hlule Faro Neko enyimpini ya le Karkemixi hi 625 B.C.E. xisweswo a hohlosa mfumo wa Egipta. Hikwalaho vuprofeta byi fanele byi nyikeriwe emahlweni ka xiendlakalo xexo. Kutani swikombiso swi kombetela eku sunguleni ka ku fuma ka Yoyakimi (loku sunguleke hi 628 B.C.E.), swi endla leswaku Habakuku a va ntangha ya Yeremiya.

 4. I yini lexi kombisaka buku ya Habakuk yi ri leyi huhuteriweke hi Xikwembu?

⁴ Hi nga swi tivisa ku yini leswaku buku leyi yi huhuteriwe hi Xikwembu ke? Minxaxamelo ya tibuku ta khale ta Matsalwa ya Xiheveru yi tiyisa ku amukeleka ka buku ya Habakuk. Hambi leswi ti nga boxiki buku leyi hi vito, entiyisweni yi katsiwile etinhlamuselweni ta tona ta ‘Vaprofeta-ntsongo Va Khume-mbirhi,’ hikuva handle ka Habakuku a va nga ta va 12. Muapostola Pawulo u xiye vuprofeta lebyi tanihi xiyenge xa Matsalwa lama huhuteriweke ivi a endla ku tsaha loku kongomeke ka Habakuk 1:5, a kombetela eka kona tanihi leswi swi “nga vuriwa hi vaprofeta.” (Mintirho 13:40, 41) U endle ku kombetela hi makhamba yo hlayanyana ebukwini leyi, emapapileni ya yena. Hakunene ku hetiseka ka marito ya Habakuku yo lwisana na Yuda na Babilona ku n’wi fungha tanihi muprofeta wa ntiyiso wa Yehova, loyi a vulavuleke hi vito rakwe ni ku kwetsima ka yena.

 5. Hi ku komisa katsakanya leswi swi nga endzeni ka Habakuk.

⁵ Buku ya Habakuk yi endliwe hi tindzima tinharhu. Tindzima timbirhi to sungula i bulo exikarhi ka mutsari na Yehova. Ti hlamusela matimba ya Vakalediya, kun’we ni ku vaviseka loku rindzeleke tiko ra Babilona leri andzisaka leswi swi nga riki swa rona, leri endlelaka yindlu ya rona bindzu lero biha, leri akaka muti hi ku halatiwa ka ngati ni leri gandzelaka xifaniso lexi vatliweke. Ndzima ya vunharhu yi vulavula hi vukulukumba bya Yehova esikwini ra nyimpi, naswona a byi ringaniseki hi matimba ni ntamu wa endlelo ra byona ra matimba. Ndzima leyi i xikhongelo eswirilweni naswona yi vuriwe “yin’wana ya ku vangama lokukulu ni matimba exikarhi ka vuphati hinkwabyo bya Xiheveru.”a

LESWI NGA ENDZENI KA HABAKUK

 6. Xiyimo hi xihi eYuda, naswona i ntirho wihi lowu hlamarisaka lowu Yehova a nga ta wu hetisisa?

⁶ Muprofeta a huwelela eka Yehova (1:1–2:1). Ku pfumala ripfumelo eYuda ku tlhontlhe swivutiso emianakanyweni ya Habakuku. “Yehova, ndzi ta huwelela kangani, u nga ndzi twi xana?” wa vutisa. “Hikwalaho ka yini ku hlaseriwa ni vukari swi ri emahlweni ka mina ke?” (1:2, 3, NW) Nawu wu tsanile, lowo biha u rhendzela lowo lulama, naswona vululami bya hombolokisiwa. Hikwalaho ka leswi, Yehova u ta endla ntirho lowu nga ta vanga xihlamariso, nchumu lowu “[vanhu] va nga [ta ka va] nga wu pfumeri, hambi [va] nga wu byeriwa.” Entiyisweni u “pfuxa va-Kalediya”! Lexi tsemaka nhlana hakunene i xivono lexi Yehova a xi nyikaka xa tiko leri ri kariheke loko ri ri karhi ri ta hi xihatla. Ri tinyiketele vukari, naswona ri hlengeleta mahlonga “kukotisa sava.” (1:5, 6, 9) Ku hava lexi xi nga ta yima endleleni ya rona, hambi ti ri tihosi ni tindhuna leti tlakukeke, hikuva ra va hleka hinkwavo. Ri hlula ndhawu yin’wana ni yin’wana leyi nga ni makhokholo. Hinkwaswo leswi i ku avanyisa ni ku sola loku humaka eka Yehova, “Mukwesimi.” (1:12) Habakuku u rindzela Xikwembu leswaku xi vulavula hi rixaladza.

 7. Yehova u chavelela Habakuku hi ndlela yihi?

⁷ Xivono xa makhombo ya ntlhanu (2:2-20). Yehova wa hlamula a ku: “Tsala nhlavutelo, yi vatle mahantini.” Hambi loko yi vonaka yi hlwerisiwa, yi ta humelela handle ko hluleka. Yehova u khongotela Habakuku hi marito lama nge: “La lulameke u ta hanya hi ku pfumela ka yena.” (2:2, 4) Nala la tikukumuxaka a nge yi fikeleli pakani ya yena, hambi loko a hambeta a tihlengeletela matiko ni vanhu. Kunene, lava hi vona va nga ta tlakusa marito ya swivuriso ya makhombo ya ntlhanu eka yena, lama nge:

 8, 9. Makhombo ya ntlhanu ya xivono ma kongomisiwe eka vanhu va njhani?

⁸ “U ni khombo la tihlengeletelaka leswi nga riki swa yena.” Yena hi byakwe u ta va nchumu wa nhulu. U ta onhiwa “hikwalaho ka ngati ya vanhu, ni hikwalaho ka ku pfukela tiko ematimba.” (2:6, 8) “U ni khombo la fuwelaka yindlu ya yena erifuwo lero biha.” Ku herisa ka yena vanhu lavo tala ku ta vangela maribye ni mintsandze ya yindlu ya yena leswaku swi huwelela. (2:9) “U ni khombo la akaka muti hi ngati.” Vanhu vakwe va ta tirhela ndzilo ni vuhava ntsena, ku vula Yehova. “Hikuva misava yi ta tala hi ku tiva ka ku kwetsima ka Yehova, ku fana ni mati loko ma funengeta lwandle.”—2:12, 14.

⁹ ‘U ni khombo loyi eku kariheni ka yena a pyopyisaka nakulobye leswaku a ta vona swirho swa yena swa tingana.’ Yehova u ta n’wi pyopyisa exinwelweni xa voko ra Yena ra xinene, a tisa xisandzu ematshan’wini ya ku kwetsima “hikwalaho ka ngati ya vanhu, ni hikwalaho ka ku pfukela tiko ematimba.” Xi pfuna yini xifaniso lexi vatliweke eka muendli wa xona—xana swikwembu swo tano leswi nga hava ntikelo a hi timbheveve ke? (2:15, 17) “U ni khombo la nge ka ntsandze: Pfuka! ni ka ribye ra mbheveve yima! Xana ku ta dyondzisa rona-ke?” Ku hambana ni swikwembu leswi swi nga hava vutomi, “Yehova u le tempeleni ya yena leyi hlawulekeke. . . . Misava hinkwayo a yi miyele emahlweni ka yena!”—2:19, 20.

10. Hi wihi ntirho lowu chavisaka lowu fambisanaka ni ku humelela ka Yehova esikwini ra nyimpi?

¹⁰ Yehova esikwini ra nyimpi (3:1-19). Hi xikhongelo lexi tiyeke, Habakuku hi ndlela ya swifaniso u tsundzuka ntirho lowu chavisaka wa Yehova. Eku humeleleni ka Yehova “ku kwetsima ka yena ku funengete matilo, misava yi tele ku dzuna ka yena.” (3:3) Ku vangama ka yena a ku fana ni ku vonakala, naswona ntungu wu hambetile wu n’wi rhangela. U yimile, a ninginisa misava, a endla leswaku matiko ya rhurhumela naswona tintshava ta khale ti mbindzimuxiwa. Yehova u ye emahlweni a khandziya ku fana ni nhenha ya matimba yi ri ni vurha lebyi nga funengetiwangiki ni magolonyi ya ku hlayiseka. Tintshava ni vuento bya mati a swi tsekatseka. Dyambu ni n’hweti swi yimile, naswona a ku ri ni ku vonakala ka minseve ya yena ni rihati ra tlhari ra yena loko a ri karhi a macha a tsemakanya misava, a ba matiko hi ku kariha. U humile leswaku a ponisa vanhu va yena ni mutotiwa wa yena ni ku lovisa masungulo ya lowo biha, a “[ya] onha eku fika lwangweni.”—3:13.

11. Xivono xi khumba Habakuku hi ndlela yihi, kambe ku tiyimisela ka yena hi kwihi?

¹¹ Muprofeta u hlamarisiwa hi xivono lexi xa matimba xa ntirho wo sungula wa Yehova ni xa ntirho wa yena lowu taka lowu ninginisaka misava. “Ndzi swi twile, kutani miri wa mina wu rhurhumela; eritweni rolero, milomu ya mina yi tsekatseka, ku bola ku nghena emarhambyini ya mina, ndzi ri karhi ndzi rhurhumela, loko ndzi fanekele ku languta ndzi wisile esiku lero ra khombo, esiku leri tiko ri nga ta hlomeriwa hi la nga ta ta ri hlasela.” (3:16) Hambi swi ri tano, Habakuku u tiyimiserile ku nga khathariseki minkarhi leyo biha leyi ku faneleke ku langutaniwa na yona—ku ri hava ku hluka ka murhi wa nkuwa, ku ri hava ku tswala mihandzu eka tivhinyo, ku ri hava ntlhambi exivaleni—hambi swi ri tano wa ha ta titsakela eka Yehova ni ku titsakela eka Xikwembu xa ku hlayiseka ka yena. U gimeta risimu rakwe ra ku rila hi marito lama nge: “Yehova, yena Hosi, i matimba ya mina; u ta hundzuluxa milenge ya mina, yi kotisa ya swiharhi; u ta ndzi fambisa eswitsungeni swa mina.”—3:19.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

12. I ku tirhisiwa kwihi loku pfunaka ka Habakuk 2:4 loku Pawulo a ku endleke ke?

¹² Hi ku xiya vuprofeta bya Habakuku byi ri lebyi pfunaka ku dyondzisa, muapostola Pawulo u tshahe eka ndzima 2, ndzimana 4 eka swiendlakalo swinharhu leswi hambaneke. Loko a kandziyisa leswaku mahungu lamanene i matimba ya Xikwembu ya ku ponisa eka un’wana ni un’wana loyi a nga ni ripfumelo, Pawulo u tsalele Vakriste eRhoma a ku: “Eka yona ku hlavuteriwa hilaha vanhu va endliwaka lava lulameke hi Xikwembu hakona; leswi swi kumiwa ntsena hi ku pfumela, nkarhi hinkwawo, hilaha Matsalwa ma vulaka hakona ma ku: ‘Loyi a endliwaka la lulameke hi ku pfumela, ú ta hanya.’” Loko a tsalela Vagalatiya, Pawulo u kandziyise yinhla ya leswaku nkateko wu ta hi ripfumelo a ku: “Swi le rivaleni leswaku a ku na munhu na un’we la nga endliwaka la lulameke emahlweni ka Xikwembu hi mhaka ya leswi a hlayisaka Nawu; hikuva ku vuriwile va ku: ‘Loyi a endliwaka la lulameke hi ku pfumela, ú ta hanya.’” Pawulo nakambe u tsarile epapileni rakwe leri yaka eka Vaheveru leswaku Vakriste va fanele ku kombisa ripfumelo leri hanyaka, leri hlayisaka vutomi, naswona nakambe u kombetele emaritweni ya Yehova eka Habakuk. Hambi swi ri tano, a nga tshahi marito ya Habakuku ntsena lama nge, “nandza wa mina wo lulama, ú ta hanya hi ku pfumela,” kambe ni marito yakwe man’wana hi ku ya hi Septuagint ya Xigriki: “Loko a tlhelela endzhaku, moya-xiviri wa mina a wu nga n’wi tsakeli.” Kutani u katsakanya hi ku: “Hi ntlawa wa lava nga ni ku pfumela, leswaku hi hlayisa mimoya ya hina.”—Varhoma 1:17; Vagal. 3:11; Vahev. 10:38, 39.

13. Ku hetiseka loku pakanisaka ka vuprofeta bya Habakuku byo lwisana na Yuda na Babilona ku kandziyisa yini malunghana ni ku avanyisa ka Xikwembu?

¹³ Vuprofeta bya Habakuku bya pfuna swinene namuntlha eka Vakriste, lava va lavaka ntamu wa ntikelo. Byi dyondzisa ku tshemba Xikwembu. Nakambe bya pfuna eku tsundzuxeni ka van’wana hi ku avanyisa ka Xikwembu. Dyondzo leyi pfunaka ya matimba hi leyi: U nga languti ku avanyisa ka Xikwembu ku ri loku ku hlwerisiwaka; ku ta “endlakala swinene.” (Hab. 2:3) Handle ko tsandzeka vuprofeta bya ku lovisiwa ka Yuda hi Babilona byi hetisekile, naswona handle ko tsandzeka Babilona hi woxe wu lovisiwile, Vameda ni Vaperesi va teka muti hi 539 B.C.E. Vona xitsundzuxo lexonghasi xo tshemba marito ya Xikwembu! Xisweswo, muapostola Pawulo u swi kume swi pfuna ku tshaha Habakuk loko a tsundzuxa Vayuda va siku rakwe leswaku va nga vi lava pfumalaka ripfumelo a ku: “Loko swi ri tano, tivoneleni leswaku ku nga humeleri leswi nga vuriwa hi vaprofeta loko va te: ‘Langutani n’wina vasandzi, hlamalani, mi va mi lova, hikuva ndzi le ku tirheni eminkarhini leyi ya n’wina; ntirho wa kona a mi nga wu kholwi, loko va mi tivisa wona.’” (Mintirho 13:40, 41; Hab. 1:5, LXX) Vayuda lava pfumalaka ripfumelo a va nga ta n’wi yingisa Pawulo, tanihi leswi va nga xi tshembangiki xitsundzuxo xa Yesu xa ku lovisiwa ka Yerusalema; va tokote mimbuyelo ya ku pfumala ka vona ripfumelo loko mavuthu ya Rhoma ma lovise Yerusalema hi 70 C.E.—Luka 19:41-44.

14. (a) Vuprofeta bya Habakuku byi khutaza Vakriste ku va ni ripfumelo leri tiyeke hi ndlela yihi? (b) Hi laha swi hlamuseriweke ha kona evuprofeteni, i ku tiyiseka kwihi ka ku tsaka loku varhandzi va ku lulama va nga ha vaka na kona sweswi?

¹⁴ Hi ku fanana, namuntlha, vuprofeta bya Habakuku byi khutaza Vakriste ku namarhela ripfumelo leri tiyeke, loko va ri karhi va hanya emisaveni leyi taleke vukari. Byi va pfuna ku dyondzisa van’wana ni ku hlamula xivutiso lexi vanhu emisaveni hinkwayo va xi vutiseke, Xana Xikwembu xi ta tirihisela eka lavo biha? Nakambe xiya marito ya vuprofeta lama nge: “Hambi yi nga hlwela, u yi langutela, hikuva yi ta endlakala swinene, yi nga ka yi nga hlweri.” (Hab. 2:3) Ku nga khathariseki mpfilumpfilu lowu humelelaka emisaveni, masalela lama totiweke ya vadya-ndzhaka va Mfumo ma tsundzuka marito ya Habakuku malunghana ni swiendlo leswi hundzeke swa Yehova swa ku tirihisela: “U humela eku ponisa tiko ra wena, eku ponisa mutotiwa wa wena!” (3:13) Yehova hakunene i “Mukwetsimi” wa vona, ku sukela eminkarhini ya khale, ni “Ribye” leri nga ta tshinya lavo homboloka ivi ri nyika vutomi eka lava a va amukelaka erirhandzwini ra yena. Hinkwavo lava rhandzaka vululami va nga ha tsaka eMfun’weni ni le vuhosini bya yena, va ku: “Kambe mina, ndzi ta titsakela eka Yehova, ndzi tsakisisa eka Xikwembu xa ku ponisiwa ka mina. Yehova, yena Hosi [Leyikulu], i matimba ya mina.”—1:12; 3:18, 19.

[Nhlamuselo ya le hansi]