Ndzima Ya Vumakumembirhi-nhungu
Rivoningo Ra Matiko
1, 2. Ha yini ku vonakala ku ri ka nkoka, naswona misava yi funengetiwe hi munyama wa muxaka muni namuntlha?
YEHOVHA i Xihlovo xa ku vonakala, “Munyiki wa dyambu leswaku ri voninga ninhlikanhi, milawu ya n’weti ni tinyeleti leswaku ti voninga nivusiku.” (Yeremiya 31:35) Hikwalaho ka sweswo, u fanele ku tekiwa a ri Xihlovo xa ku vonakala, tanihi leswi ku vonakala ku vulaka vutomi. Loko misava a yi nga tshami yi kufumetiwa ni ku tlhaviwa hi dyambu, vutomi a byi nga ta va kona. A ku nga ta hanya nchumu eka pulanete leyi ya hina.
2 Kutani swa hi hlamarisa leswi Yehovha, loko a languta esikwini ra hina, a profeteke hi nkarhi wa munyama, ku nga ri ku vonakala. Esaya u huhuteriwe ku tsala a ku: “Waswivo, munyama wu ta funengeta misava, ni ku dzwihala lokukulu ku ta funengeta vanhu va matiko.” (Esaya 60:2) Kunene, marito lawa a ma kombetela eka munyama wa moya, hayi wa xiviri, kambe nhlamuselo ya wona a yi fanelanga yi honisiwa. Lava va nga riki na ku vonakala ka moya va hetelela va lahlekeriwe hi vutomi, hilaha swi endlekaka hakona eka lava va nga kumiki ku vonakala loku humaka edyambyini.
3. Eminkarhini leyi ya munyama, xana hi nga ya kwihi leswaku hi kuma ku vonakala?
3 Eminkarhini leyi ya munyama, a hi nge humeleli loko hi honisa ku vonakala ka moya loku Yehovha a hi voningelaka kona. I swa nkoka leswaku hi lava ku voningeriwa ndlela hi Rito ra Xikwembu, hi hlaya Bibele siku na siku loko swi koteka. (Pisalema 119:105) Minhlangano ya Vukreste yi hi pfuna ku khutazana leswaku hi hambeta hi famba hi “ndlela ya lavo lulama.” (Swivuriso 4:18; Vaheveru 10:23-25) Matimba lawa hi ma kumaka loko hi dyondza Bibele hi ku tiyimisela ni loko hi ri ni vuxaka lebyinene ni Vakreste-kulorhi ma hi pfuna ku papalata ku mphimpheriwa hi munyama wa ‘masiku lawa ya makumu,’ lama nga ta chaputa loko ku fika ‘siku lerikulu ra vukarhi bya Yehovha.’ (2 Timotiya 3:1; Sofaniya 2:3) Siku rero ri ta ri tile! Kunene ri ta fika ku fana ni siku leri tshameke ri fikela vaaki va Yerusalema wa khale.
Yehovha A ‘Lwa Nyimpi’
4, 5. (a) Yehovha u lwisane na Yerusalema hi ndlela yihi? (b) Ha yini hi nga gimetaka hi leswaku a va to hlayiwa kunene lava a va ta pona ku lovisiwa ka Yerusalema hi 607 B.C.E.? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)
4 Eka tindzimana to hetelela ta vuprofeta bya Esaya lebyi nyanyulaka, Yehovha u tirhise ririmi ro fanekisela a hlamusela swiendlakalo leswi a swi ta yisa esikwini ra vukarhi bya yena. Ha hlaya: “Yehovha u ta ku fana ni ndzilo, ni makalichi yakwe ma fana ni xidzedze, leswaku a tlherisela ku hlundzuka ka yena hi vukarhi lebyikulu ni ku tshinya ka yena hi malangavi ya ndzilo. Entiyisweni Yehovha u ta lwa ni nyama hinkwayo [ku fana ni] ndzilo, ina, hi banga rakwe; kunene va ta tala lava dlayiweke hi Yehovha.”—Esaya 66:15, 16.
5 Marito wolawo ma fanele ma pfune varikwavo va Esaya ku lemuka leswaku xiyimo lexi a va ri eka xona a xi nga ri matlangwana. A wu tshinela nkarhi lowu Vababilona lava tirhisiwaka hi Yehovha, a va ta dumela Yerusalema, laha makalichi ya vona a ma ta pfuxa ritshuri ku sala ku lo mpoti, onge hi loko ku ri na xidzedze. Sweswo a swi ta chavisa hakunene! Yehovha a a ta tirhisa vahlaseri lava leswaku va hetisisa vuavanyisi bya yena lebyi fanaka ni malangavi ya ndzilo eka “nyama” hinkwayo ya Vayuda lava nga tshembekiki. A swi ta fana ni loko Yehovha hi byakwe a lwa ni vanhu vakwe. “Vukarhi [bya yena] lebyikulu” a byi nga ta vohla. Vayuda vo tala a va ta mbumburheka loko ‘Yehovha a va dlaya.’ Vuprofeta lebyi byi hetisekile hi 607 B.C.E.a
6. Hi yihi mikhuva leyi solekaka leyi a yi endliwa eYuda?
6 Xana a swi fanerile leswaku Yehovha a “lwa” ni vanhu va yena? A swi fanerile hakunene! Loko hi ri karhi hi bula hi buku ya Esaya, hakanyingi hi kume leswaku Vayuda a va mbombomele va twelela evugandzerini bya mavunwa, hambileswi a va vula leswaku va tinyiketele eka Yehovha—kambe Yehovha a a swi vona kahle swiendlo swa vona. Leswi swi kombisiwa ni hi marito lama landzelaka ya vuprofeta: “‘Lava va tihlawulekisaka va tibasisela mintanga leyi nga endzhaku ka loyi a nga exikarhi, va dya nyama ya nguluve ni lexi nyenyetsaka, ni maxindyana, va ta fika emakumu ya vona hinkwavo,’ ku vula Yehovha.” (Esaya 66:17) Xana Vayuda volavo a va ‘tihlawulekisa ni ku tibasisa’ leswaku va tilunghiselela vugandzeri lebyi tengeke? Doo! Ku ri na sweswo a va tipete emikhuveni ya vuhedeni ya ku tibasisa emintangeni yo hlawuleka. Endzhaku ka sweswo, a va tshwatsa nyama ya nguluve ni ya swivumbiwa swin’wana leswi Nawu wa Muxe a wu swi vula leswi nga tengangiki.—Levhitika 11:7, 21-23.
7. Vujagana byi fana njhani ni tiko ra Yuda leri a ri gandzela swikwembu swa hava?
7 Vona xiyimo lexi pitsulaka timbilu lexi tiko leri endleke ntwanano wa ku va ni vuxaka ni Xikwembu xin’we ntsena xa ntiyiso, ri tipeteke eka xona! Kambe xiya: Namuntlha ku ni xiyimo lexi fanaka lexi pitsulaka timbilu exikarhi ka vukhongeri bya Majagana. Na wona ma vula leswaku ma tirhela Xikwembu, naswona varhangeri va wona vo tala va endla onge va tinyiketele evukhongerini. Kambe va lo hliki, hi ridaka ra tidyondzo ta vuhedeni ni mikhuva ya byona, xisweswo va ngwingwa emunyameni wa moya. Munyama lowu va phutseleke a hi ku kula ka wona!—Matewu 6:23; Yohane 3:19, 20.
‘Va Ta Boheka Ku Vona Ku Vangama Ka Mina’
8. (a) Vayuda va weriwe hi yini leswi nga ta wela ni Vujagana? (b) Matiko a ma ta ‘vona ku vangama ka Yehovha’ hi ndlela yihi?
8 Xana Yehovha wa khathala hi swiendlo leswi solekaka swa Vujagana kun’we ni tidyondzo ta byona ta mavunwa? Hlaya marito lama landzelaka ya Yehovha lama tsariweke hi Esaya, kutani u tivonela hi wexe: “Malunghana ni mintirho ya vona ni miehleketo ya vona, ndza ta leswaku ndzi hlengeleta matiko hinkwawo ni tindzimi ti va swin’we; va ta ta va ta vona ku vangama ka mina.” (Esaya 66:18) Yehovha wa yi lemuka mintirho ni miehleketo ya lava va tivulaka malandza yakwe, naswona u lunghekele ku yi avanyisa. Vayuda a va vula leswaku va pfumela eka Yehovha, kambe swiendlo swa vona swa ku gandzela swikwembu swa hava ni ku tipeta emikhuveni ya vuhedeni, a swi nga kombisi tano. Ku “tibasisa” ka vaaki va tiko leri hi ku ya hi mihivahivani ya vuhedeni a swi fana ni ku fukamela mandza yo bola. Tiko a ri ta lovisiwa ri honoleriwe hi vaakelani va rona lava gandzelaka swikwembu swa hava. Vaakelani lava a va ta ‘vona ku vangama ka Yehovha’ loko va hlalela swiendlakalo leswi a swi ta va susumetela ku pfumela leswaku rito ra Yehovha ri hetisekile. Xana leswi hinkwaswo swi tirha njhani eka Vujagana? Loko byi herisiwa, vo tala lava a byi ri ni xinakulobye na vona ni lava a byi gangane na vona etimhakeni ta mabindzu va ta boheka ku sala va tikhome ni xihlaya loko va hlalela ku hetiseka ka rito ra Yehovha ehenhla ka byona.—Yeremiya 25:31-33; Nhlavutelo 17:15-18; 18:9-19.
9. Hi wahi mahungu lamanene lawa Yehovha a ma twariseke?
9 Xana ku lovisiwa ka Yerusalema hi 607 B.C.E. a ku vula leswaku Yehovha a a nga ha ta va na timbhoni emisaveni? Doo! Vahlayisi lavakulu va vutshembeki, vo tanihi Daniyele ni vanghana vakwe vanharhu, a va ta ya emahlweni va tirhela Yehovha niloko va ri mahlonga eBabilona. (Daniyele 1:6, 7) Ina, a ku ta tshama ku ri ni timbhoni leti tshembekaka ta Yehovha, naswona loko ku hela malembe ya 70, vavanuna ni vavasati lava tshembekaka a va ta huma eBabilona va tlhelela eYuda va ya pfuxa vugandzeri lebyi tengeke. Sweswo hi leswi Yehovha a yeke emahlweni a vulavula ha swona loko a ku: “Exikarhi ka vona ndzi ta veka xikombiso, ndzi ta rhuma van’wana va lava balekeke ematikweni, va ya eTaraxixi, ePulu ni le Ludi, lava kokaka vurha, Tubala na Yavhani, swihlala swa le kule, lava nga xi twangiki xiviko malunghana na mina kumbe ku vona ku vangama ka mina; kunene va ta vulavula hi ku vangama ka mina exikarhi ka matiko.”—Esaya 66:19.
10. (a) Xana Vayuda lava tshembekaka lava ntshunxiweke eBabilona a va ta va xikombiso hi ndlela yihi? (b) I vamani namuntlha lava nga xikombiso?
10 Ntshungu wa vavanuna ni vavasati vo tshembeka lava tlheleleke eYerusalema hi 537 B.C.E. a wu ta va xikombiso lexi hlamarisaka, vumbhoni bya leswaku Yehovha u kutsule vanhu vakwe. I mani loyi a a ta anakanya leswaku Vayuda lava a va ri evuhlongeni siku rin’wana a va ta endla vugandzeri lebyi tengeke hi ku ntshunxeka etempeleni ya Yehovha? Hi ndlela leyi fanaka eka lembe-xidzana ro sungula, lava va veke “swikombiso ni masingita” i Vakreste lava totiweke, lava vanhu vo titsongahata lava tiyimiseleke ku tirhela Yehovha va khitikaneleke eka vona. (Esaya 8:18; Vaheveru 2:13) Namuntlha Vakreste lava totiweke, lava humelelaka entirhweni lowu va wu endlaka etikweni leri pfuxiweke, i xikombiso xo hlawuleka emisaveni. (Esaya 66:8) Vona hi voxe i vumbhoni lebyi hanyaka bya matimba ya moya wa Yehovha, kutani va koka rinoko ra vanhu lava titsongahataka, lava timbilu ta vona ti va susumetelaka ku tirhela Yehovha.
11. (a) Endzhaku ka ku pfuxiwa ka tiko, xana lava va le matikweni a va ta ta va ta dyondza hi ta Yehovha hi ndlela yihi? (b) Zakariya 8:23 yi hetiseke njhani eku sunguleni?
11 Kambe endzhaku ka ku pfuxiwa ka tiko hi 537 B.C.E., xana vanhu va matiko lava nga twangiki nchumu hi ta Yehovha a va ta n’wi tivisa ku yini? Phela loko ku hela vuhlonga bya le Babilona, a hi Vayuda hinkwavo lava tshembekaka lava a va ta tlhelela eYerusalema. Van’wana vo kota Daniyele a va ta sala eBabilona. Van’wana a va ta hangalaka va lema tinhla ta mune ta misava. Hi lembe-xidzana ra vuntlhanu B.C.E., a ku ri ni Vayuda lava a va tshama ematikweni hinkwawo lawa a ma ri ehansi ka Mfumo wa Peresiya. (Estere 1:1; 3:8) A swi kanakanisi leswaku van’wana va vona va byele vaakelani va vona hi ta Yehovha, hikuva vo tala lava humaka ematikweni wolawo va hundzuke Vayuda. Sweswo swi tikomba swi ve tano hi mutsheniwa wa le Etiyopiya, loyi Filipi mudyondzisiwa la nga Mukreste a n’wi chumayeleke eka lembe-xidzana ro sungula. (Mintirho 8:26-40) Sweswo hinkwaswo ku ve masungulo ya ku hetiseka ka marito ya muprofeta Zakariya: “Emasikwini wolawo vavanuna va khume lava humaka eka tindzimi hinkwato ta matiko va ta khoma, ina, entiyisweni va ta khoma nguvu ya wanuna la nga Muyuda, va ku: ‘Hi ta famba na n’wina, hikuva hi swi twile leswaku Xikwembu xi na n’wina.’” (Zakariya 8:23) Kunene, Yehovha u yise ku vonakala ematikweni!—Pisalema 43:3.
Ku Yisa “Nyiko Eka Yehovha”
12, 13. Xana ‘vamakwavo’ a va ta tisiwa njhani eYerusalema ku sukela hi 537 B.C.E.?
12 Endzhaku ka ku pfuxiwa ka Yerusalema, Vayuda lava a va hangalake va ya ekule ni tiko ra vona a va ta languta muti lowu kun’we ni vaprista va wona lava vuyeke, wu ri wona xitiko xa vugandzeri lebyi tengeke. Vo tala va vona a va ta famba mpfhuka wo leha va ya eminkhubyeni ya lembe na lembe kwalaho. Esaya u huhuteriwe ku tsala a ku: “‘Entiyisweni va ta humesa vamakwenu hinkwavo ematikweni va va nyiko eka Yehovha, hi tihanci ni hi makalichi ni hi tigolonyi leti funengetiweke ni hi timeyila ni hi tikamela ta matswele, entshaveni ya mina yo kwetsima, Yerusalema,’ ku vule Yehovha, ‘ku fana ni loko vana va Israyele va tisa nyiko yi ri exibyeni lexi baseke endlwini ya Yehovha. Naswona ndzi ta teka van’wana eka vona va va vaprista ni Valevhi.’”—Esaya 66:20, 21.
13 Van’wana va ‘vamakwavo volavo va matiko hinkwawo’ a va ri kona hi siku ra Pentekosta loko moya lowo kwetsima wu chululeriwa ehenhla ka vadyondzisiwa va Yesu. Xiviko xa kona xi ri: “EYerusalema a ku tshama Vayuda, vavanuna va xichavo, va tiko rin’wana ni rin’wana ra lava nga ehansi ka tilo.” (Mintirho 2:5) A va te eYerusalema va ta gandzela hi ku ya hi mukhuva wa Vayuda, kambe loko va twe mahungu lamanene malunghana na Yesu Kreste, vo tala va kombise ripfumelo eka yena, kutani va khuvuriwa.
14, 15. (a) Vakreste lava totiweke va va hlengelete njhani ‘vamakwavo’ va moya lava engetelekeke endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, naswona va tisiwe njhani eka Yehovha va ri ‘nyiko leyi nga exibyeni xo basa’? (b) Yehovha u ‘teke van’wana va va vaprista’ hi ndlela yihi? (c) I vamani Vakreste van’wana lava totiweke, lava katsekeke eku hlengeletiweni ka vamakwavo va moya? (Vona bokisi eka tluka leri.)
14 Xana vuprofeta lebyi byi hetisekile namuntlha? Byi hetisekile hakunene. Endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, malandza ya Yehovha lama totiweke ma kume leswaku hi ku ya hi Matsalwa, Mfumo wa Xikwembu wu tlhomiwile etilweni hi 1914. Hi ku dyondza Bibele hi vukheta, va kume leswaku a ku fanele ku hlengeletiwa vadyandzhaka van’wana va Mfumo, kumbe ‘vamakwavo.’ Vatirheli lava va nga ni xivindzi va fike ni le “ndhawini ya le kule swinene ya misava,” va tirhisa swo famba hinkwaswo leswi nga kona, va hlota lava a va ta va swirho swa masalela lama totiweke, laha vo tala va vona va hlomukeke etikerekeni ta Vujagana. Loko va kumiwile, va yisiwe eka Yehovha va ri nyiko.—Mintirho 1:8.
15 Vatotiwa lava hlengeletiweke emalembeni yo sungula a va nga languteli leswaku Yehovha a va amukela hilaha a va ri hakona loko va nga si tiva ntiyiso wa Bibele. Va teke magoza ya ku tibasisa emoyeni ni le mahanyelweni leswaku va ta nyikeriwa va va “nyiko yi ri exibyeni lexi baseke,” kumbe, hilaha muapostola Pawulo a vuleke hakona, va va “nhwana la tengeke eka Kreste.” (2 Vakorinto 11:2) Handle ko fularhela tidyondzo leti hoxeke, vatotiwa a va fanele va dyondza ndlela yo hlayisa vukala-tlhelo hi ku helela etimhakeni ta politiki ta misava leyi. Hi 1931, loko malandza yakwe ma basisiwe hi mpimo lowu faneleke, Yehovha u ma kombise tintswalo hi ku ma nyika lunghelo ra ku byarha vito rakwe, ma vuriwa Timbhoni ta Yehovha. (Esaya 43:10-12) Kambe xana Yehovha u ‘teke van’wana va va vaprista’ hi ndlela yihi? Tanihi ntlawa, vatotiwa lava va ve swirho swa “vaprista va vuhosi, tiko ro kwetsima,” va nyikela switlhavelo swa ku dzunisa eka Xikwembu.—1 Petro 2:9; Esaya 54:1; Vaheveru 13:15.
Ku Hlengeleta Ku Ya eMahlweni
16, 17. I vamani lava vuriweke “vana va n’wina” endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava?
16 Nhlayo ya “vaprista va vuhosi” volavo loko va helerile i 144 000, naswona hi ku famba ka nkarhi, ku hlengeletiwa ka vona ku fike emakumu. (Nhlavutelo 7:1-8; 14:1) Xana wolawo a ma ri makumu ya ntirho wa ku hlengeleta? Doo! Vuprofeta bya Esaya byi ye emahlweni byi ku: “‘Tanihi leswi matilo lamantshwa ni misava leyintshwa leyi ndzi yi endlaka swi nga emahlweni ka mina,’ ku vula Yehovha, ‘hi ndlela yoleyo vana va n’wina ni vito ra n’wina swi ta tshama swi ri kona.’” (Esaya 66:22) Marito lawa ma hetiseke ro sungula loko Vayuda lava vuyeke hi le vuhlongeni eBabilona va sungula ku kurisa vana. Kutani masalela lama vuyeke ya Vayuda, “misava leyintshwa,” lawa a ma ri ehansi ka vulawuri lebyintshwa bya Vayuda, ku nga “matilo lamantshwa,” a ma ta tshamiseka. Kambe vuprofeta byebyo byi hetiseke hi ndlela yo hlawuleka swinene enkarhini wa hina.
17 “Vana” lava tswariweke hi tiko ra vamakwavo va moya i “ntshungu lowukulu,” lowu nga ni ntshembo wa ku hanya hi masiku emisaveni. Wu huma “eka matiko hinkwawo ni tinyimba hinkwato ni vanhu hinkwavo ni tindzimi hinkwato,” naswona wu yime “emahlweni ka xiluvelo ni le mahlweni ka Xinyimpfana.” Va “hlantswe tinguvu ta vona to leha va ti endla to basa hi ngati ya Xinyimpfana.” (Nhlavutelo 7:9-14; 22:17) Namuntlha “ntshungu lowukulu” wu chuveka rihlampfu emunyameni wa moya wu ya eku vonakaleni loku humaka eka Yehovha. Wu kombisa ripfumelo eka Yesu Kreste, naswona ku fana ni vamakwavo lava totiweke, wu lwela ku tshama wu tengile emoyeni ni le mahanyelweni. Tanihi ntlawa, wu hambeta wu tirha hi ku kongomisiwa hi Kreste naswona wu ta “tshama [wu] ri kona” hi masiku!—Pisalema 37:11, 29.
18. (a) Swirho swa ntshungu lowukulu swi tekelele vamakwavo lava totiweke hi ndlela yihi? (b) Vatotiwa ni vapfuneti va vona va gandzela Yehovha “ku suka eku thwaseni ka n’weti ku ya eku thwaseni ka n’weti ni ku suka eka savata ku ya eka savata” hi ndlela yihi?
18 Vavanuna ni vavasati lava kululaka va n’watseka, lava nga ni ntshembo wa ku hanya emisaveni, va swi tiva leswaku hambileswi swi nga swa nkoka leswaku va tshama va tengile emahanyelweni ni le moyeni, leswaku va tsakisa Yehovha va fanele va endla leswi engetelekeke. Ntirho wa ku hlengeleta a wu yimanga, kutani va lava ku hlanganyela eka wona. Malunghana na vona, buku ya Nhlavutelo yi profete yi ku: “Va [le mahlweni] ka xiluvelo xa Xikwembu; va xi endlela ntirho wo kwetsima nhlikanhi ni vusiku etempeleni ya xona.” (Nhlavutelo 7:15) Marito wolawo ma hi tsundzuxa ndzimana ya vumbirhi ku suka emakumu ya vuprofeta bya Esaya: “‘Kunene ku suka eku thwaseni ka n’weti ku ya eku thwaseni ka n’weti ni ku suka eka savata ku ya eka savata, nyama hinkwayo yi ta nkhinsama emahlweni ka mina,’ ku vula Yehovha.” (Esaya 66:23) Sweswo swa endleka namuntlha. “Ku suka eku thwaseni ka n’weti ku ya eku thwaseni ka n’weti ni ku suka eka savata ku ya eka savata”—hi leswaku nkarhi na nkarhi, vhiki na vhiki ra n’hweti yin’wana ni yin’wana—Vakreste lava totiweke ni vapfuneti va vona, ntshungu lowukulu, va hlangana ndhawu yin’we va gandzela Yehovha. Sweswo va swi endla ni hi ku ya eminhlanganweni ya Vukreste ni ku hlanganyela entirhweni wo chumayela. Xana u wun’wana wa lava nkarhi na nkarhi va ‘yaka va ya nkhinsama emahlweni ka Yehovha’? Vanhu va Yehovha va kuma ntsako lowukulu hi ku endla sweswo, naswona swirho swa ntshungu lowukulu swi langutele nkarhi lowu “nyama hinkwayo”—vanhu hinkwavo lava hanyaka—yi nga ta tirhela Yehovha “ku suka eku thwaseni ka n’weti ku ya eku thwaseni ka n’weti ni ku suka eka savata ku ya eka savata,” hilaha ku nga heriki.
Makumu Ya Valala Va Xikwembu
19, 20. Gehena a yi tirha yini eminkarhini ya ku tsariwa ka Bibele, naswona yi fanekisela yini?
19 Ka ha sele ndzimana yin’we eka dyondzo ya hina ya vuprofeta bya Esaya. Buku leyi yi gimeta hi marito lama nge: “Entiyisweni va ta huma kutani va languta mintsumbu ya vanhu lava a va tlula nawu wa mina; hikuva swivungwana leswi nga eka vona a swi nge fi, ni ndzilo wa vona a wu nge timeki, va ta va nchumu lowu hlambisaka timbilu emahlweni ka nyama hinkwayo.” (Esaya 66:24) Yesu Kreste handle ko kanakana a a anakanya hi vuprofeta lebyi loko a khutaza vadyondzisiwa vakwe ku vevukisa vutomi bya vona ni ku rhangisa timhaka ta Mfumo. U te: “Loko tihlo ra wena ri ku khunguvanyisa, ri cukumete; i swinene ngopfu leswaku u nghena emfun’weni wa Xikwembu u ri ni tihlo rin’we ku ri ni ku hoxiwa u ri ni mahlo mambirhi eGehena, laha xivungu xa kona xi nga fiki ni ndzilo wa kona wu nga timiwiki.”—Marka 9:47, 48; Matewu 5:29, 30; 6:33.
20 I yini ndhawu leyi, leyi vuriwaka Gehena? Eka madzana ya malembe lama hundzeke, xidyondzi xa Muyuda, David Kimhi, xi tsale xi ku: “A yi ri ndhawu . . . leyi vandzamaneke na Yerusalema, ndhawu leyi nyenyetsaka, laha a va lahlela thyaka ni mintsumbu. Nakambe a ku ri ni ndzilo lowu a wu tshama wu ri karhi wu pfurha, wu hisa thyaka ni marhambu ya mintsumbu. Hikwalaho, ku avanyisiwa ka lavo homboloka ku vuriwa Gehinnom yo fanekisela.” Hilaha xidyondzi lexi xa Muyuda xi kombaka hakona, loko ku ri leswaku Gehena a yi tirhiseriwa ku lahla thyaka ni mintsumbu ya lava a va kumeka va nga fanelekeli ku lahliwa kahle emasirheni, ndzilo a wu ta va nchumu lowu faneleke wa ku hisa thyaka ro tano. Leswi ndzilo a wu ta tsandzeka ku swi hisa, a swi ta dyiwa hi swivungu. Lexi i xifaniso lexi faneleke xa makumu ya valala hinkwavo va Xikwembu!b
21. I vamani lava tsakisiwaka hi ndlela leyi buku ya Esaya yi gimetaka ha yona, naswona ha yini?
21 Leswi vuprofeta lebyi tsakisaka bya Esaya byi vulavulaka tano hi mintsumbu, ndzilo ni swivungu, xana a byi gimeti hi ndlela leyi pitsulaka swivindzi? Handle ko kanakana valala lavakulu va Xikwembu va ta anakanya tano. Kambe vanghana va Xikwembu va mbuweteriwa ngopfu hi nhlamuselo ya Esaya ya ku va lavo homboloka va loviseriwa makumu. Vanhu va Yehovha va xi lava xitiyisekiso lexi xa leswaku hambi ku ba lexi dumaka, valala va vona a va nge he pfuki va mile makatla. Valala volavo, lava ciniseke vagandzeri va Xikwembu gija va tlhela va fumba ndzhukano lowukulu ehenhla ka vito ra xona, va ta loviseriwa makumu. Kutani “maxangu a ma nge vi kona ra vumbirhi.”—Nahume 1:9.
22, 23. (a) Hlamusela tindlela tin’wana leti u pfunekeke ha tona eku dyondzeni ka wena buku ya Esaya. (b) Leswi se u dyondzeke buku ya Esaya, u tiyimisele ku endla yini, naswona hi wihi ntshembo wa wena?
22 Eku gimeteni ka hina dyondzo ya buku ya Esaya, hi swi lemuka kahle leswaku buku leyi ya Bibele a yi tamelanga matimu ya hava. Ku ri na sweswo, yi hi khomele swo karhi namuntlha. Loko hi anakanyisisa hi minkarhi ya gwitsi ra vutomi leyi Esaya a hanyeke eka yona, hi vona ku yelana loku nga kona enkarhini wolowo ni wa hina. Hasahasa ya tipolitiki, vunjanganja bya vukhongeri, manyala lama endliwaka eka swa vuavanyisi, ni ku rhikinyeriwa ka lavo tshembeka ni swisiwana a ku etleriwa hi swona ku tlhela ku pfukiwa hi swona enkarhini wa Esaya, naswona swi tano ni namuntlha. Vayuda lava tshembekaka eka lembe-xidzana ra vutsevu B.C.E. va fanele va tsakisiwe ngopfu hi vuprofeta bya Esaya, kasi na hina namuntlha byi hi sula mihloti loko hi byi dyondza.
23 Eminkarhini leyi ya mangava, laha munyama wu phutseleke misava, kasi vanhu va matiko va khubumetiwe hi munyama wa mangatsila, hinkwerhu ka hina ha tsaka swinene leswi Yehovha a tirhiseke Esaya ku voningela vanhu hinkwavo! Ku vula mhaka ya xiheri, ku vonakala koloko ka moya ku vula vutomi lebyi nga heriki eka hinkwavo lava ku amukelaka ku suka etshakwini ra timbilu ta vona, ku nga khathariseki tiko kumbe rixaka leri va davukeke eka rona. (Mintirho 10:34, 35) Kutani ke, onge hi nga hamba hi famba hi ku voningeriwa hi Rito ra Xikwembu, hi ri hlaya siku na siku, hi gayela ha rona ni ku tlangela rungula ra rona. Leswi swi ta vula nkateko lowu nga dzudzekiki eka hina, ni ku dzunisiwa ka vito ro kwetsima ra Yehovha!
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Malunghana ni xiyimo lexi pfindlukeke loko muti wa Yerusalema wu dumeriwe hi Vababilona, Yeremiya 52:15 yi vulavula hi “swisiwana swin’wana exikarhi ka vanhu ni vanhu hinkwavo lava a va sele emutini.” Loko yi vulavula hi leswi, Insight on the Scriptures, Vholumo 1, tluka 415, yi ri: “Xiga lexi nge ‘lava a va sele emutini,’ handle ko kanakana xi komba leswaku vanhu vo tala va dlawe hi ndlala, mavabyi kumbe ndzilo, kumbe va dlayiwe enyimpini.”
b Leswi eGehena a ku hisiwa mintsumbu ku nga ri vanhu lava hanyaka, xivandla lexi a xi fanekiseli ku xanisiwa hilaha ku nga heriki.
[Bokisi leri nga eka tluka 409]
Tinyiko Ta Yehovha Leti Totiweke To Huma eMatikweni Hinkwawo
Hi 1920, Juan Muñiz u suke eUnited States a ya eSpaniya ivi a hundzela eArgentina, lomu a a famba a hlela mavandlha ya vatotiwa. Ku sukela hi 1923 ku ya emahlweni, ku vonakala ka ntiyiso ku voningele vanhu va timbilu letinene eAfrika Vupela-dyambu loko murhumiwa William R. Brown (loyi hi ntolovelo a a vuriwa Bible Brown) a nghena ehansi a chumayela rungula ra Mfumo etindhawini to tanihi Sierra Leone, Ghana, Liberia, Gambia ni le Nigeria. Hi lembe rero George Young wa le Canada u rhelele eBrazil ivi a hundzela eArgentina, Costa Rica, Panama, Venezuela ni le Soviet Union. Hi nkarhinyana wolowo, Edwin Skinner u teke riendzo ra xikepe a suka eNghilandhi a kongoma eIndiya, laha a heteke malembe yo tala a ri karhi a tirha swi vava entirhweni wo tshovela.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 411]
Vayuda van’wana hi Pentekosta a va ri ‘vamakwavo vo huma ematikweni hinkwawo’
[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 413]