Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Luka
KU VURIWA leswaku Evhangeli ya Matewu a yi tsaleriwe Vayuda hi ku kongoma, naswona Evhangeli ya Marka a yi tsaleriwe lava nga riki Vayuda. Hambiswiritano, Evhangeli ya Luka a a yi tsaleriwe vanhu va tinxaka hinkwato. Buku ya Luka leyi tsariweke kwalomu ka 56-58 C.E., yi byi hlamusela hi ku helela vutomi ni vutirheli bya Yesu.
Leswi a ri dokodela la khathalaka a tlhela a va ni vukheta, Luka u kambisise “swilo hinkwaswo ku sukela emasungulweni hi ku kongoma” kutani a katsa rungula hinkwaro ra malembe ya 35—ku sukela hi 3 B.C.E. ku ya eka 33 C.E. (Luka 1:3) Rungula ro tala swinene ra Evhangeli ya Luka a ri kona eka Tievhangeli letin’wana.
VUTIRHELI BYA YESU BYO SUNGULA
Endzhaku ko hlamusela vuxokoxoko bya ku tswariwa ka Yohane lowo Khuvula na Yesu, Luka u hi byela leswaku Yohane u sungule vutirheli byakwe hi lembe ra vu-15 ra ku fuma ka Tiberiyo Khezari, hileswaku hi ximun’wana xa 29 C.E. (Luka 3:1, 2) Yesu u khuvuriwe hi Yohane hi xixikana xa lembe rero. (Luka 3:21, 22) Hi 30 C.E., ‘Yesu u vuyele eGaleliya kutani a sungula ku dyondzisa emasinagogeni ya vona.’—Luka 4:14, 15.
Yesu u sungule pfhumba rakwe ro chumayela eGaleliya. U byele ntshungu a ku: “Ni le ka miti yin’wana ndzi fanele ku vula mahungu lamanene ya mfumo wa Xikwembu.” (Luka 4:43) U fambe na Simoni loyi a ri muphasi wa tinhlampfi ni van’wana. U va byele leswi: “Ku sukela sweswi [mi] ta phasa vanhu va ri karhi va hanya.” (Luka 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Vaapostola va 12 a va ri na Yesu eka pfhumba rakwe ra vumbirhi ro chumayela eGaleliya. (Luka 8:1) Eka pfhumba rakwe ra vunharhu, u rhume lava 12 ku “ya chumayela hi mfumo wa Xikwembu ni ku horisa.”—Luka 9:1, 2.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
1:35—Xana tandza ra Mariya ri tirhile loko a tike Yesu? Leswaku n’wana wa Mariya a va ntukulu wa xiviri wa Abrahama, Yuda na Davhida lava a va ri vakokwa wakwe, hilaha Xikwembu xi tshembiseke hakona, tandza rakwe a ri fanele ri tirha loko a tikile. (Gen. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Hambiswiritano, moya lowo kwetsima wa Yehovha wu tirhisiwile leswaku ku hundziseriwa vutomi lebyi hetisekeke bya N’wana wa Xikwembu ni ku endla leswaku Mariya a tika. (Mat. 1:18) Swi le rivaleni leswaku sweswo swi herise ku nga hetiseki loku nga eka tandza ra Mariya naswona to ho suka moya lowo kwetsima wu sirhelele xitumbulukwa eka nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga xi vavisaka.
1:62—Xana Zakariya u ve mbheveve a tlhela a fa tindleve? Doo! Zakariya u ve mbheveve ntsena. Van’wana va vutise Zakariya vito leri a lava ku thya n’wana wakwe “hi ku tirhisa swikoweto” kambe a ku nga ri hileswi a a fe tindleve. Swi nga endleka a swi twile leswi nsati wakwe a swi vuleke malunghana ni ku thya n’wana wa vona vito. Kumbexana van’wana va vutise Zakariya hi ta ku thyiwa ka n’wana hi ku tirhisa swikoweto. Mhaka ya leswaku i ririmi rakwe ntsena leri a ri fanele ku vuyeteriwa yi kombisa leswaku Zakariya a a twa.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Xana ku vulavula hi ta “ku tsarisiwa ko sungula” swi pfuna njhani leswaku ku kumiwa nkarhi lowu Yesu a tswariweke ha wona? Hi nkarhi wa ku fuma ka Khezari Awugusto, ku ve ni ku tsarisiwa ko hlayanyana—ko sungula ku ve kona hi 2 B.C.E. loko ku hetiseka Daniyele 11:20 naswona ka vumbirhi ku ve kona hi 6 kumbe 7 C.E. (Mint. 5:37) Kwirino a a ri ndhuna-nkulu ya le Siriya hi nkarhi wa ku tsarisiwa loku hinkwako, entiyisweni u ve ndhuna-nkulu kambirhi. Leswi Luka a vulavulaka hi ku tsarisiwa ko sungula swi vula leswaku Yesu u tswariwe hi 2 B.C.E.
2:35—Xana “banga ro leha” a ri ta tlhava moya-xiviri wa Mariya hi ndlela yihi? Leswi swi vula gome leri Mariya a a ta va na rona loko a vona vanhu vo tala va landzula Yesu tanihi Mesiya ni gome leri a ta va na rona hikwalaho ka rifu leri vavisaka ra n’wana wakwe.—Yoh. 19:25.
9:27, 28—Ha yini Luka a vula leswaku ku hundzuriwa ku endleke endzhaku ka “masiku ya nhungu” Yesu a tshembise vadyondzisiwa va yena leswaku van’wana va vona a va nge ri “nantswi rifu nikatsongo” kukondza va n’wi vona a ta eMfun’weni wa yena, kasi Matewu na Marka va vula leswaku leswi swi endleke “endzhaku ka masiku ya tsevu”? (Mat. 17:1; Mar. 9:2) Kumbexana Luka u katse masiku mambirhi—siku leri Yesu a tshembiseke vadyondzisiwa vakwe ha rona ni siku ra ku hetiseka ka xitshembiso xa kona.
9:49, 50—Ha yini Yesu a nga n’wi sivelanga munhu loyi a hlongola madimona, hambileswi munhu yoloye a a nga n’wi landzeli? Yesu a nga n’wi sivelanga munhu yoloye hikuva vandlha ra Vukreste a a ri nga si vumbiwa. Hikwalaho, a a swi nga bohi leswaku munhu yoloye a landzela Yesu leswaku a kombisa ripfumelo evitweni ra Yesu ni ku hlongola madimona.—Mar. 9:38-40.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
1:32, 33; 2:19, 51. Mariya u swi hlayise embilwini swiendlakalo ni marito lawa a ma hetisisa vuprofeta. Xana hi tshama hi ri karhi hi tsundzuka vuprofeta bya Yesu bya malunghana ni “makumu ya mafambiselo ya swilo,” hi fanisa leswi a swi vuleke ni leswi swi humelelaka namuntlha?—Mat. 24:3.
2:37. Xikombiso xa Ana xi hi dyondzisa leswaku hi fanele hi gandzela Yehovha hi ku tiyimisela, “[hi] phikelela exikhongelweni,” naswona hi nga tshiki “ku hlengeletana ka hina” eminhlanganweni ya Vukreste.—Rhom. 12:12; Hev. 10:24, 25.
2:41-50. Yosefa u rhangise timhaka ta moya evuton’wini bya yena a tlhela a khathalela ndyangu wa yena hi tlhelo ra nyama ni ra moya. Etimhakeni leti, u vekele tinhloko ta mindyangu xikombiso lexinene.
4:4. Dyambu a ri fanelanga ri pela hi nga ti kambisisanga timhaka ta moya.
6:40. Mudyondzisi wa Rito ra Xikwembu u fanele a vekela swichudeni swakwe xikombiso lexinene. U fanele a endla leswi a swi dyondzisaka.
8:15. Leswaku hi ‘hlayisa rito ivi hi veka mihandzu hi ku tiyisela,’ hi fanele hi twisisa, hi tlangela ni ku anakanyisisa hi Rito ra Xikwembu. Ku anakanyisisa ni ku khongela i swa nkoka loko hi hlaya Bibele ni minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni.
VUTIRHELI BYA YESU BYO HETELELA
Yesu u rhume vadyondzisiwa van’wana va 70 va ya emitini ni le tindhawini tin’wana eYudiya laha a a ta ya kona. (Luka 10:1) U fambe hi “muti ni muti ni hi ximutana ni ximutana, a dyondzisa.”—Luka 13:22.
Loko ku sale ntlhanu wa masiku leswaku ku fika Paseka ya 33 C.E., Yesu u nghene eYerusalema a khandziye ximbhongolwana. Nkarhi wa leswaku ku hetiseka marito lawa a ma byeleke vadyondzisiwa va yena se a wu fikile: “N’wana wa munhu u fanele ku xanisiwa swinene ni ku bakanyiwa hi vakulukumba ni vaprista lavakulu ni vatsari, a dlayiwa, kutani a pfuxiwa hi siku ra vunharhu.”—Luka 9:22, 44.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
10:18—Xana Yesu a a vulavula hi yini loko a byela vadyondzisiwa va 70 a ku: “Ndzi vone Sathana a wile hi le tilweni tanihi rihati”? Yesu a a nga vuli leswaku Sathana se u hlongoriwile etilweni. Sweswo swi humelele endzhakunyana ka ku vekiwa ka Kreste tanihi Hosi etilweni hi 1914. (Nhlav. 12:1-10) Hambileswi hi nga ta ka hi nga vuli hi tiyisile, loko Yesu a kombetela eka xiendlakalo xa le nkarhini lowu taka onge hi loko se xi humelerile, handle ko kanakana a a kandziyisa leswaku swi ta humelela.
14:26—Xana valandzeri va Kreste a va ta ‘venga’ maxaka ya vona hi ndlela yihi? EBibeleni ku ‘venga’ ku nga ha vula ku rhandza munhu kumbe nchumu wo karhi katsongo. (Gen. 29:30, 31) Vakreste va fanele va ‘venga’ maxaka ya vona hi mongo wa leswaku a va fanelanga va ma rhandza ku tlula ndlela leyi va rhandzaka Yesu ha yona.—Mat. 10:37.
17:34-37—I vamani “magama” naswona i yini “ntsumbu” lowu ma hlengeletaneke eka wona? Lava va ‘tekiweke,’ kumbe ku kutsuriwa, va fanisiwa ni magama lama vonaka ekule. “Ntsumbu” lowu ma hlengeletaneke eka wona i Kreste wa xiviri eka vukona bya yena lebyi nga vonakiki ni swakudya swa moya leswi Yehovha a ma phamelaka swona.—Mat. 24:28.
22:44—Ha yini Yesu a ve ni gome lerikulu? Sweswo swi humelele hikwalaho ka swivangelo swo tala. Yesu a a karhateka ngopfu hi ndlela leyi ku fa ka yena tanihi xigevenga a swi ta n’wi khumba ha yona Yehovha Xikwembu ni vito ra Yena. Ku tlula kwalaho, Yesu a a swi tiva leswaku vutomi byakwe lebyi nga heriki ni vumundzuku bya vanhu hinkwavo byi titshege hi ku tshembeka ka yena.
23:44—Xana ku bola ka dyambu ku endle leswaku ku va ni munyama lowu heteke tiawara tinharhu? Doo! Ku bola ka dyambu ku humelela ntsena loko n’weti wu thwasa, ku nga ri loko n’weti wu helerile, hilaha swi vaka hakona hi nkarhi wa Paseka. Munyama lowu veke kona hi siku leri Yesu a feke ha rona a ku ri singita leri humaka eka Xikwembu.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
11:1-4. Ku ringanisa swiletelo leswi ni marito lama hambaneke katsongo ya xikhongelo xa xikombiso, lama vuriweke eka Dyondzo ya le Ntshaveni eka tin’hweti ta 18 emahlweni ka kwalaho, swi kombisa kahle leswaku a hi fanelanga hi phindha-phindha marito yo karhi eswikhongelweni swa hina.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Hambileswi Yehovha a tiyimiseleke ku hlamula swikhongelo swa hina, hi fanele hi phikelela loko hi khongela.—1 Yoh. 5:14.
11:27, 28. Ntsako wa xiviri wu tisiwa hi ku endla ku rhandza ka Xikwembu hi ku tshembeka ku nga ri hi vuxaka bya hina ni maxaka kumbe ku va ni swilo leswi vonakaka.
11:41. Hi fanele hi humesa tinyiko ta tintswalo hi susumeteriwa hi mbilu leyi nga ni rirhandzu ni leyi swi rhandzaka.
12:47, 48. Loyi a nga ni vutihlamuleri lebyikulu kambe a nga byi hetisisi u ni nandzu lowukulu ku tlula loyi a nga swi tiviki kumbe a nga swi twisisiki kahle leswi a faneleke a swi endla.
14:28, 29. Hi kombisa vutlhari loko hi hanya hileswi hi nga na swona.
22:36-38. Yesu a nga kombelanga vadyondzisiwa va yena leswaku va khoma matlhari yo tisirhelela kumbe va tilwela. Ematshan’weni ya sweswo, leswi a va khome mabanga eka vusiku lebyi a xengiweke ha byona swi endle leswaku Yesu a va dyondzisa dyondzo ya nkoka: “Hinkwavo lava khomaka banga va ta lova hi banga.”—Mat. 26:52.
[Xifaniso eka tluka 31]
Yosefa u veke xikombiso lexinene tanihi nhloko ya ndyangu
[Xifaniso eka tluka 32]
Luka u tsale rungula leri byi hlamuselaka hi ku helela vutomi ni vutirheli bya Yesu