Buku Ya Bibele Ya Vu-42—Luka

Mutsari: Luka

Ndhawu Ya Vutsari: Khezariya

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 56–58 C.E.

Nkarhi Lowu Hlanganisiweke: 3 B.C.E.–33 C.E.

 1. I muxaka muni wa Evhangeli lowu Luka a wu tsaleke?

EVHANGELI ya Luka yi tsariwile hi wanuna loyi a a ri ni mianakanyo leyinene ni mbilu ya musa, naswona ku hlangana loku kunene ka timfanelo, ni vukongomisi bya moya wa Xikwembu, swi humese mhaka leyi pakanisaka ni leyi taleke hi ku kufumela ni ntlhaveko. Eka tindzimana to sungula, u ri, “Na mina ndzi kambisisile timhaka leti hinkwato ku sukela emasungulweni ya tona, kutani ndzi vonile leswaku swi nga saseka loko ndzi ku longoloxela tona hi ku tsala.” Mhaka ya yena leyi nga ni vuxokoxoko, ya vukheta yi seketela marito lawa hi xitalo.—Luka 1:3.

 2, 3. I vumbhoni byihi bya le handle ni bya le ndzeni lebyi kombaka eka n’anga Luka tanihi mutsari wa Evhangeli leyi?

² Hambi leswi ku nga hava laha Luka a boxiwaka kona emhakeni leyi, tibuku ta khale ta pfumela leswaku a a ri mutsari. Evhangeli leyi yi vuriwa ya Luka eka Muratorian Fragment (c. 170 C.E.) naswona yi amukeriwile hi vatsari va lembe xidzana ra vumbirhi vo fana na Irenaeus na Clement wa Alexandria. Vumbhoni bya le ndzeni na byona byi kombetela hi matimba eka Luka. Pawulo u vulavula ha yena eka Vakolosa 4:14 tanihi “Luka, n’anga leyi rhandzekaka,” naswona ntirho wakwe i wa ku hleleka ka dyondzo lowu munhu a a ta wu langutela eka wanuna la dyondzekeke kahle, tanihi dokodela. Ku hlawula ka yena lokunene ka ririmi ni marito ya yena lama ndlandlamuxiweke, lama tlulaka lamaya ya vatsari vanharhu va Tievhangeli va hlanganile, ku endla leswaku swi koteka leswaku a komisa mhaka ya yena ya nkoka ni ku va ni rixaladza. Mhaka ya yena ya n’wana wa vusopfa yi langutiwa hi van’wana tanihi mhaka leyi antswaka yo koma leyi tshameke yi tsariwa.

³ Luka u tirhisa marito ya vutshunguri lama tlulaka 300 kumbe marito lawa eka wona a nyikaka nhlamuselo ya vutshunguri lama nga tirhisiwangiki hi ndlela leyi fanaka (loko ku ri leswaku ya tirhisiwile) hi vatsari van’wana va Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki.a Hi xikombiso, loko a vulavula hi nhlokonho, Luka a nga tirhisi rito leri fanaka minkarhi hinkwayo ku fana ni van’wana. Eka vona nhlokonho i nhlokonho, kambe eka n’anga, ku na swiyimo leswi hambaneke swa nhlokonho, ku fana ni loko Luka a vulavula hi “wanuna la taleke hi nhlokonho.” Lazaro, hi ku vula ka yena, a a “tele swilondza.” Ku hava mutsari un’wana wa Tievhangeli loyi a vulaka leswaku n’wingi wa xisati wa Petro a a khomiwe hi “ku hisa ngopfu.” (5:12; 16:20; 4:38) Hambi leswi lavan’wana vanharhu va hi byelaka hi ku tsema ka Petro ndleve ya nandza wa muprista lonkulu, i Luka ntsena la boxaka leswaku Yesu u n’wi hanyisile. (22:51) Swi fana ni dokodela ku vulavula hi wansati leswaku a a “[hete] malembe ya 18 a ri karhi a karhatiwa hi moya lowu nga n’wi lamata miri; a a nkhunkhusela kunene loko a famba, a tsandzeka hambi ku ri ku ololokanyana.” Naswona i mani loko ku nga ri “Luka, n’anga leyi rhandzekaka” loyi a a ta rhekhoda xilamulela-mhangu lexi nyikeriweke wanuna wa Musamariya hi vuxokoxoko byo tano loyi a “n’wi [cheleke] mafurha ni vhinyo etimbangeni, a bohelela”?—13:11; 10:34.

 4. Kumbexana, Luka yi tsariwe rini, naswona i swiyimo swihi leswi seketelaka langutelo leri?

⁴ Luka u yi tsale rini Evhangeli yakwe? Mintirho 1:1 yi kombisa leswaku mutsari wa Mintirho (loyi na yena a a ri Luka) u sungule a vumba ‘mhaka yo sungula,’ ku nga Evhangeli. Mintirho kumbexana yi hetiwe kwalomu ka 61 C.E. loko Luka a ri eRhoma na Pawulo, loyi a a rindzele xikombelo xa yena eka Khezari. Kutani mhaka ya Evhangeli kumbexana yi tsariwe hi Luka eKhezariya kwalomu ka 56-58 C.E., endzhaku ka loko a vuye na Pawulo eFilipiya eku heleni ka pfhumba ra Pawulo ra vunharhu ra vurhumiwa ni loko Pawulo a rindze malembe mambirhi ekhotsweni eKhezariya emahlweni ka ku yisiwa eRhoma hikwalaho ka xikombelo xa yena. Tanihi leswi Luka a a ri kwalaho ePalestina, enkarhini lowu a a ri kusuhi swinene ku ‘landzelerisa swilo hinkwaswo ku sukela eku sunguleni hi ku pakanisa’ malunghana ni vutomi ni vutirheli bya Yesu. Xisweswo, mhaka ya Luka yi vonaka yi rhangele Evhangeli ya Marka.

 5. Hi le ka swihlovo swihi laha Luka a nga ha vaka a swi ‘landzelerise kona hi ku pakanisa’ swiendlakalo swa vutomi bya Yesu?

⁵ Kavula, Luka a a nga ri mbhoni yo vona hi mahlo ya swiendlakalo hinkwaswo leswi a swi rhekhodaka eka Evhangeli ya yena, a a nga ri un’wana wa lava 12 naswona kumbexana a a nga ri mupfumeri ku kondza ku va endzhakunyana ka rifu ra Yesu. Hambi swi ri tano, a a ri nakulobye lonkulu wa Pawulo exivandleni xa vurhumiwa. (2 Tim. 4:11; Fil. 24) Kutani ke, hi laha swi nga ha languteriwaka ha kona, vutsari bya yena byi komba vumbhoni bya nkucetelo wa Pawulo, hi laha swi nga voniwaka ha kona hi ku pimanisa timhaka ta vona timbirhi ta Xilalelo xa Hosi, eka Luka 22:19, 20 na 1 Vakorinto 11:23-25. Tanihi xihlovo xin’wana xa mhaka, Luka a nga ha va a langute ni Evhangeli ya Matewu. Loko ‘a landzelerisa swilo hinkwaswo hi ku pakanisa,’ a a ta swi kota hi yexe ku vulavurisana ni timbhoni to tala leti voneke hi mahlo ta swiendlakalo swa vutomi bya Yesu, tanihi vadyondzisiwa lava a va ha hanya naswona kumbexana ni mana wa Yesu, ku nga Mariya. Hi nga tiyiseka leswaku u ngundzuvanye hinkwako loko a hlengeleta vuxokoxoko lebyi tshembekaka.

 6. I mpimo wo tanihi kwihi wa Evhangeli ya Luka lowu nga wa yena ntsena, naswona a a tsalela vamani? Ha yini u hlamurisa sweswo?

⁶ Swi va erivaleni eku kambisiseni ka timhaka ta mune ta Tievhangeli leswaku vatsari a va phindhi ntsena tinhlamuselo ta vona, naswona a va tsaleli ntsena ku nyika vumbhoni byo hlayanyana bya rhekhodo leyi ya nkoka swinene ya Bibele. Mhaka ya Luka i ya munhu hi xiyexe swinene eku andlariweni ka yona. Hi nkatsakanyo, 59 wa tiphesente ta Evhangeli ya yena i ta yena ntsena. U rhekhoda kwalomu ka masingita ya tsevu lama kongomeke ni nhlayo liya ya swifaniso leswi nga boxiwangiki eka timhaka tin’wana ta Tievhangeli ku tlula kambirhi, a nyikela n’we-xa-nharhu xa Evhangeli ya yena eka nhlamuselo ni mbirhi-xa-nharhu eka rito leri vuriweke; Evhangeli yakwe hi yona yo leha swinene eka leta mune. Matewu ngopfu-ngopfu a a tsalela Vayuda, naswona Marka a a tsalela vahlayi lava nga riki Vayuda, ngopfu-ngopfu Varhoma. Evhangeli ya Luka a yi kongomisiwe eka “Teyofilo la chavisekaka” naswona hi ku tirhisa yena eka vanhu van’wana, Vayuda ni lava nga riki Vayuda. (Luka 1:3, 4) Loko a nyikela mhaka ya yena nkoka wa hinkwako-nkwako, u landzelerisa rixaka ra Yesu ku ya eka “Adamu, [n’wana] wa Xikwembu,” naswona hayi eka Abrahama ntsena, hi laha Matewu a endlaka ha kona loko a tsalela Vayuda hi laha ku hlawulekeke. Ngopfu-ngopfu u xiya marito ya vuprofeta ya Simiyoni leswaku Yesu a a ta va xitirho xo “susa xisirhelelo” “emahlweni ka matiko,” naswona u vula leswaku “munhu un’wana ni un’wana u ta vona hi laha Xikwembu xi ponisaka vanhu ha kona.”—3:38; 2:29-32; 3:6.

 7. I yini lexi tiyisaka vutshembeki bya Evhangeli ya Luka hi matimba?

⁷ Eku tsaleni ka yena hinkwako, Luka u tikomba a ri muhlamuseri la hlawulekeke, timhaka ta yena ti lunghisiwe khwatsi naswona ta pakanisa. Timfanelo leti ta ku pakanisa ni vutshembeki ematsalweni ya Luka i vumbhoni lebyi tiyeke bya vutshembeki bya yona. Mutsari wa ximfumo u tshama a xiya a ku: “Hambi leswi switori, mintsheketo ni vumbhoni byo hemba swi nga ni vukheta eku vekeni ka swiendlakalo leswi hlamuseriweke endhawini ya le kule ni nkarhi lowu nga tivekiki, xisweswo swi tlula milawu yo sungula leyi hina magqweta hi yi dyondzaka ya ku endla xikombelo lexinene, leswaku ‘mhaka yi fanele ku nyika nkarhi ni ndhawu,’ tinhlamuselo ta Bibele ti hi nyika siku ni ndhawu ya swilo leswi hlamuseriweke hi ku pakanisa loku heleleke.”b Eku kombiseni ka leswi u tshahe Luka 3:1, 2 leyi nge: “Hi lembe ra khume na ntlhanu ra ku fuma ka Tiberiyo Khezari, Pontiyo Pilato a a fuma Yudiya; Heroda yena a a ri hosi ya Galeliya; Filipi makwavo a a ri hosi ya Ituriya ni ya tiko ra Trakonita; Lisaniya a a ri hosi ya Abilene; Anasi na Kayafasi a va ri vaprista lavakulu; enkarhini wolowo, rito ra Xikwembu ri fika eka Yohane n’wana Zakariya, emananga.” Ku hava ku pfumala ku tiyiseka laha malunghana ni nkarhi kumbe ndhawu, kambe Luka u boxa vatirhela-mfumo lava tivekaka lava nga riki ehansi ka nkombo leswaku hi ta kuma nkarhi wa ku sungula ka vutirheli bya Yohane ni lebyiya bya Yesu.

 8. Luka yi wu kombisisa ku yini nkarhi wa ku velekiwa ka Yesu ‘hi ku pakanisa’?

⁸ Luka nakambe u hi nyika swikombiso swimbirhi swo komba nkarhi wa ku tswariwa ka Yesu loko a ku, eka Luka 2:1, 2: “Eminkarhini yoleyo ku humelela nawu wa hosi Khezari Awugusto wa leswaku vanhu va matiko hinkwawo ya yena va ya tsarisa mavito. Ku tsarisa loku ko rhanga, ku endliwile enkarhini wa Kwirino loko a fuma Siriya.” Lowu a wu ri nkarhi lowu Yosefa na Mariya va yeke eBetlehema ku ya tsarisa, naswona Yesu u velekiwile loko va ri kwalaho.c Swa hi boha ku pfumelelana ni muhlamuseri loyi a nge: “Hi xin’wana xa swikambelo leswi lavisisaka ngopfu swa mongo wa Luka wa matimu leswaku minkarhi hinkwayo a swi kota ku fikelela ku pakanisa loku hetisekeke.”d Hi fanele ku xiya ku vula ka Luka leswaku hi loyi a “[kambisiseke] timhaka leti hinkwato ku sukela emasungulweni ya tona [hi ku pakanisa]” ku ri ntiyiso.

 9. Hi byihi vuprofeta bya Yesu lebyi rhekhodiweke hi Luka, lebyi veke ni ku hetiseka loku hlamarisaka hi 70 C.E.?

⁹ Luka nakambe u komba ndlela leyi vuprofeta bya Matsalwa ya Xiheveru byi hetisekeke hi ndlela yo pakanisa ha yona eka Yesu Kriste. U tshaha vumbhoni bya Yesu lebyi huhuteriweke eka leswi. (24:27, 44) Nakambe, u rhekhoda vuprofeta bya Yesu hi byakwe hi ndlela yo pakanisa malunghana ni swiendlakalo swa nkarhi lowu taka, naswona swo tala swa leswi ana se swi ve ni ku hetiseka loku xiyekaka hi vuxokoxoko bya swona hinkwabyo lebyi vhumbiweke. Hi xikombiso, Yerusalema a wu rhendzeriwile hi swirhendzeli swa timhandzi to tontswa ivi va wu lovisa hi ndzoviso lowu chavisaka hi 70 C.E., hi laha Yesu a vuleke ha kona. (Luka 19:43, 44, NW; 21:20-24; Mat. 24:2) N’wamatimu wa misava Flavius Josephus, loyi a a ri mbhoni yo vona hi mahlo eka vuthu ra Rhoma, u tiyisa leswaku tiko a ri tsuvuriwe mirhi ku ya empfhukeni wa kwalomu ka 16 wa tikhilomitara leswaku va kuma timhandzi, lerova rirhangu ro rhendzela a ri ri 7,2 wa tikhilomitara hi ku leha, lerova vavasati ni vana vo tala va fa hi ndlala, ni leswaku Vayuda lava tlulaka 1 000 000 va lahlekeriwe hi vutomi bya vona naswona 97 000 va yisiwe evuhlongeni. Ku fikela namuntlha, Areka ya Tito eRhoma yi kombisa ku macha ka ku hlula ka Rhoma ni leswi phangiweke hi nkarhi wa nyimpi leswi humaka etempeleni ya Yerusalema.e Hi nga tiyiseka leswaku vuprofeta byin’wana lebyi huhuteriweke lebyi rhekhodiweke hi Luka byi ta va lebyi hetisekaka hi ndlela leyi pakanisaka.

LESWI NGA ENDZENI KA LUKA

10. I yini lexi Luka a a tiyimisele ku xi endla?

¹⁰ Xingheniso xa Luka (1:1-4). Luka u rhekhoda leswaku u kambisise swilo hinkwaswo ku sukela eku sunguleni hi ku pakanisa ni leswaku a a tiyimisele ku swi tsala hi nxaxamelo lowunene leswaku “Teyofilo la chavisekaka, . . . [a] ta tiva ku tiya” ka swilo leswi.—1:3, 4.

11. I swiendlakalo swihi leswi tsakisaka leswi hlamuseriwaka eka ndzima yo sungula ya Luka?

¹¹ Malembe yo sungula ya vutomi bya Yesu (1:5–2:52). Ntsumi yi humelela eka muprista Zakariya la dyuhaleke ni mahungu yo tsakisa ya leswaku u ta va ni n’wana wa mufana loyi a faneleke ku n’wi thya Yohane. Kambe ku kondza n’wana loyi a tswariwa, Zakariya a nge swi koti ku vulavula. Hi laha a tshembisiweke ha kona, nsati wakwe, Elizabeta, wa tika, hambi leswi na yena “[a a] dyuharile.” Kwalomu ka tin’hweti ta tsevu endzhakunyana, ntsumi Gabriyele yi humelela eka Mariya ivi yi n’wi byela leswaku u ta tika hi “matimba ya Loyi a-nge-henhla-henhla” ivi a veleka n’wana wa mufana loyi a nga ta thyiwa Yesu. Mariya u endzela Elizabeta naswona, endzhaku ka ku xeweta loku tsakisaka, u vula hi ku tsaka a ku: “Mbilu yanga yi dzunisa [Yehova], ni moya wa mina wu titsakela eka Xikwembu, Muponisi wanga.” U vulavula hi vito lero kwetsima ra Yehova ni musa wakwe lowukulu eka lava va n’wi chavaka. Eku tswariweni ka Yohane, ririmi ra Zakariya ra ntshunxeka leswaku na rona ri twarisa musa wa Xikwembu ni leswaku Yohane u ta va muprofeta loyi a nga ta lunghisa ndlela ya Yehova.—1:7, 35, 46, 47.

12. I yini lexi hlamuseriweke malunghana ni ku velekiwa ni vuhlangi bya Yesu?

¹² Hi ku famba ka nkarhi, Yesu wa velekiwa eBetlehema, naswona ntsumi yi tivisa leswi ku ri “mahungu lamanene lama nga ta tsakisa” varisi lava hlayisaka mintlhambi ya vona nivusiku. Ku yimbisa ka endliwa ku ya hi Nawu, naswona endzhaku, loko vatswari va Yesu va “n’wi komba eka [Yehova]” etempeleni, Simiyoni la dyuhaleke na Ana muprofeta wa xisati va vulavula malunghana ni n’wana. Le ndzhaku eNazareta, u ‘hambeta a kula ni ku tiya matimba, a tala hi vutlhari, naswona tintswalo ta Xikwembu ti ya emahlweni na yena.’ (2:10, 22, 40) Loko a ri na malembe ya 12, eriendzweni ra ku suka eNazareta ku ya eYerusalema, Yesu u hlamarisa vadyondzisi hi ku twisisa ka yena ni tinhlamulo takwe.

13. Yohane u chumayela yini, naswona ku humelela yini eku khuvuriweni ka Yesu na hi ku hatlisa endzhakunyana?

¹³ Ku lunghiselela vutirheli (3:1–4:13). Hi lembe ra vu-15 ra ku fuma ka Tiberiyo Khezari, rito ra Xikwembu ri ta eka Yohane n’wana Zakariya, naswona “[u] byela vanhu ku hundzuka va khuvuriwa, leswaku Xikwembu xi va rivalela swidyoho swa vona,” leswaku nyama hinkwayo yi ta “vona hi laha Xikwembu xi ponisaka vanhu ha kona.” (3:3, 6) Loko vanhu hinkwavo va khuvuriwa eYordani, Yesu na yena wa khuvuriwa, naswona loko a ha khongela, moya lowo kwetsima wu ehlela ehenhla ka yena, naswona Tata wa yena u phofula ku amukela a ri etilweni. Yesu Kriste u kwalomu ka 30 wa malembe hi vukhale. (Luka u nyikela rixaka ra yena.) Endzhaku ka nkhuvulo, moya wu kongomisa Yesu emananga hi masiku ya 40. Laha Diyavulosi wa n’wi ringa handle ko humelela ivi a tshika “a yimela ku kuma nkarhi wun’wana lowunene.”—4:13.

14. Hi kwihi laha Yesu a hlamuselaka ntirho wa yena erivaleni kona, hi wihi, naswona vayingiseri va yena va wu amukerisa ku yini?

¹⁴ Vutirheli byo sungula bya Yesu, ngopfu-ngopfu eGaleliya (4:14–9:62). Esinagogeni ra tiko-xikaya rakwe ra Nazareta, Yesu u veka ntirho wakwe erivaleni, a hlaya ni ku tirhisa vuprofeta bya Esaya 61:1, 2 eka yena: “Moya wa [Yehova] wu le ka mina, hikuva [u] ndzi hlawurile ku ya byela swisiwana emahungu lamanene; [u] ndzi rhumile ku ya tivisa lava bohiweke leswaku va ta ntshunxiwa, ni lavo-fe-mahlo leswaku va ta vona; [u] ndzi rhumile ku ntshunxa lava xanisiwaka, ni ku twarisa lembe lerinene ra [Yehova].” (4:18, 19) Ku tsakela ko sungula ka vanhu marito yakwe ku hundzuka ku kariha loko a ya emahlweni ni nkulumo ya yena, naswona va ringeta ku n’wi herisa. Kutani u hundzela eKapernawume, laha a hanyisaka vanhu vo tala. Mintshungu ya n’wi landzela ivi yi ringeta ku n’wi siva, kambe wa va byela a ku: “Ndzi fanele ku ya emitini yin’wana, leswaku na kona ndzi ya twarisa Evhangeli ya Mfumo wa Xikwembu, hikuva ndzi rhumeriwe swona.” (4:43) U ya emahlweni a chumayela emasinagogeni ya Yudiya.

15. Hlamusela ku vitaniwa ka Petro, Yakobo na Yohane, kun’we ni lokuya ka Matewu.

¹⁵ Le Galeliya, Yesu u nyika Simoni (loyi nakambe a vuriwaka Petro), Yakobo na Yohane ku khoma tinhlampfi hi singita. U byela Simoni a ku: “Ku sukela sweswi u ta va la phasaka vanhu.” Kutani va tshika xin’wana ni xin’wana ivi va n’wi landza. Yesu u ya emahlweni ni xikhongelo ni ku dyondzisa, ‘matimba ya Yehova ya kona eka yena leswaku a hanyisa.’ (5:10, 17) U vitana Levhi (Matewu), muluvisi la sandziwaka, loyi a xiximaka Yesu hi nkhuvo lowukulu, lowu eka wona ku vaka ni “ntshungu lowukulu wa valuvisi.” (5:29) Leswi swi vanga ku hlangana ko sungula ni Vafarisi eka loku ko hlayanyana loku va siyaka va hlanya ni ku endla xikhiri xo n’wi vavisa.

16. (a) Yesu u hlawula vaapostola va 12 endzhaku ka yini? (b) I tinhla tihi leti kandziyisiwaka hi Luka eku nyikeleni ka nhlamuselo leyi fanaka ya Dyondzo ya le Ntshaveni?

¹⁶ Endzhaku ka vusiku hinkwabyo bya xikhongelo eka Xikwembu, Yesu u hlawula vaapostola va 12 exikarhi ka vadyondzisiwa va yena. Mintirho yin’wana ya ku hanyisa ya landzela. Kutani u nyikela dyondzo leyi rhekhodiweke eka Luka 6:20-49, leyi hi xivumbeko xo koma yi fanaka ni Dyondzo ya le Ntshaveni eka Matewu tindzima 5 ku ya eka 7. Yesu u endla ku hambana a ku: “Mi katekile n’wina swisiwana, hikuva Mfumo wa Xikwembu wu le ka n’wina. Kambe mi ni khombo n’wina vafuwi, hikuva mi kumile ku chaveleriwa ka n’wina.” (6:20, 24) U tsundzuxa vayingiseri va yena ku rhandza valala va vona, ku va ni musa, ku nyika ni ku humesa leswinene exumeni lexinene xa mbilu.

17. (a) Hi wahi masingita lawa Yesu a yaka emahlweni a ma endla? (b) Yesu u hlamula varhumiwa va Yohane Mukhuvuri malunghana ni loko Yesu a ri Mesiya hi ndlela yihi?

¹⁷ Loko a tlhelela eKapernawume, Yesu u amukela xikombelo lexi humaka eka ndhuna ya mavuthu xo hanyisa nandza la vabyaka. U titwa a nga faneleki ku nghenisa Yesu ehansi ka lwangu ra yena ivi a kombela Yesu ku “lerisa kunene” a ri laha a nga kona. Hi laha ku faneleke, nandza wa hanyisiwa, naswona Yesu u susumeteriwa ku hlamusela a ku: “Ndza mi byela ndzi ri: A ndzi si kuma ku pfumela loko tano, hambi ku ri exikarhi ka Vaisrayele.” (7:7, 9) Ro sungula, Yesu u pfuxa munhu la feke, n’wana a ri swakwe wa noni ya Nayini, loyi a “n’wi [twelaka] vusiwana.” (7:13) Loko mahungu malunghana na Yesu ma hangalaka eYudiya hinkwaro, Yohane Mukhuvuri u rhuma munhu eka yena ku ya vutisa a ku, “Xana hi wena loyi va nge wa ta?” Loko a hlamula Yesu u byela varhumiwa a ku: “Fambani, mi ya rungulela Yohane leswi mi swi voneke ni leswi mi swi tweke; lava feke mahlo va vona, swilema swa famba, va nhlokonho va basisiwa, lavo-fe-tindleve va twa, vafi va pfuka, swisiwana swi byeriwa Evhangeli. Kutani ku katekile la nga ta ka a nga khunguvanyeki hikwalaho ka mina.”—7:19, 22, 23.

18. Ku chumayela hi Mfumo ku ya emahlweni hi swifaniso, mintirho ni marito wahi ya xitsundzuxo?

¹⁸ A ri ni lava 12, Yesu u “famba hi miti ni swimitana a ri karhi a vula Rito, a twarisa Evhangeli ya Mfumo wa Xikwembu.” U nyika xifaniso xa mubyari, naswona u katsakanya bulo hi ku: “Hikwalaho, tivoneleni, mi hlayisa leswi mi swi twaka. La nga ni xanchumu, u ta nyikiwa swin’wana, kasi loyi a nga riki na nchumu, u ta tekeriwa ni lexi a ehleketaka leswaku u na xona.” (8:1, 18) Yesu u hambeta a endla mintirho ni masingita lama hlamarisaka. Nakambe u nyika lava 12 matimba ehenhla ka mademona ni matimba yo horisa vuvabyi ivi a va rhuma “ku ya twarisa Mfumo wa Xikwembu ni ku hanyisa vavabyi.” Ntlhanu wa magidi va phameriwa hi singita. Yesu wa hundzuriwa entshaveni naswona siku leri tlhandlamaka u hanyisa mufana la nga ni demona loyi vadyondzisiwa va hlulekeke ku n’wi hanyisa. U tsundzuxa lava va lavaka ku n’wi landza a ku: “Vahlati va ni micele, ni tinyenyana ti ni swisaka, kambe N’wana-wa-Munhu a nga na laha a nga seketelaka nhloko ya yena kona.” Leswaku a fanelekela Mfumo wa Xikwembu, munhu u fanele ku veka voko ra yena exikon’wini ivi a nga languti endzhaku.—9:2, 58.

19. Yesu u kombisa rirhandzu ra ntiyiso ra muakelani hi ndlela yihi?

¹⁹ Vutirheli bya le ndzhakunyana bya le Yudiya bya Yesu (10:1–13:21). Yesu u rhuma van’wana va 70 “eku tshoveleni,” naswona va tala hi ntsako eku humeleleni ka vutirheli bya vona. Loko a ri karhi a chumayela, munhu, la lavaka ku tikombisa a lulamile, u vutisa Yesu a ku: “Munhu-kulorhi i mani xana?” Loko a hlamula, Yesu u nyika xikombiso xa Musamariya wa muakelani. Munhu loyi a etleleke etlhelo ka gondzo a ri kusuhi ni ku fa hikwalaho ka ku biwa hi tinsula-voya, u honisiwa hi muprista la hundzaka ni Mulevhi. I Musamariya la sandziwaka la yimaka, la khathalelaka swilondza swa yena hi musa, a n’wi khandziyisa xifuwo xa yena n’wini, a n’wi yisa endlwini ya vaendzi, ivi a n’wi hakelela ku khathaleriwa ka yena. Ina, hi “loyi a n’wi endleleke tintswalo” loyi a tiendleke muakelani.—10:2, 29, 37.

20. (a) I yinhla yihi leyi Yesu a yi endlaka hi Marta na Mariya? (b) I ku kandziyisa kwihi loku a ku andlalaka ehenhleni ka xikhongelo?

²⁰ Endlwini ya Marta, hi musa Yesu wa n’wi holovela hikwalaho ka ku khathalela ngopfu mintirho ya yena ya le ndlwini, naswona u bumabumela Mariya hikwalaho ka ku hlawula xiyenge xo antswa, xo tshama ivi a yingisa rito ra yena. U dyondzisa vadyondzisiwa va yena xikhongelo xa xikombiso ni xilaveko xa ku phikelela eku khongeleni, a ku: “Kombelani, mi ta nyikiwa; lavani, mi ta swi kuma.” Endzhaku u hlongola mademona ivi a vula “lava yingisaka Rito ra Xikwembu, va vuya va ri hlayisa” va ri lava tsakeke. Loko a ri eswakudyeni, u lwisana ni Vafarisi ehenhleni ka Nawu ivi a vula makhombo ehenhla ka vona hikwalaho ka ku susa “xilotlelo xa vutivi.”—11:9, 28, 52.

21. I xitsundzuxo xihi lexi Yesu a xi nyikaka ku lwisana ni ku navela ka makwanga, naswona u khutaza vadyondzisiwa va yena ku endla yini?

²¹ Nakambe loko a ri na mintshungu, munhu un’wana u kombela Yesu a ku: “Lerisa makwerhu leswaku hi avelana ndzhaka.” Yesu u ya erimitswini ra xiphiqo ivi a hlamula a ku: “Tlharihani mi tivonela eka makwanga wahi ni wahi, hikuva vutomi bya munhu a byi humi eka swilo leswi a swi fuweke hambi loko swi n’wi talele ngopfu.” Kutani u nyika xifaniso xa wanuna la fumeke loyi a fayeke madulu ya yena a aka lamakulu, ivi a fa vusiku byebyo a siya rifuwo ra yena eka van’wana. Yesu hi ku pakanisa u endla yinhla leyi: “Swi tano ni ka loyi a tihlengeletelaka xuma, a nga fuweri Xikwembu.” Endzhaku ka ku khutaza vadyondzisiwa va yena ku lava Mfumo wa Xikwembu ku sungula, Yesu wa va byela a ku: “Mi nga chavi n’wina va ntlhambinyana, hikuva Tata wa n’wina u tsakele ku mi nyika Mfumo.” Ku hanyisa ka yena wansati loyi a a vabya hi malembe ya 18 hi Savata ku yisa edzolongeni rin’wana ni vakaneti va yena, lava va khomisiwaka tingana.—12:13, 15, 21, 32.

22. Yesu u dyondzisa hi Mfumo hi swifaniso swihi leswi kongomeke?

²² Vutirheli bya le ndzhakunyana bya Yesu, ngopfu-ngopfu ePereya (13:22–19:27). Yesu u tirhisa swifaniso leswi nga ni marito lamanene ku kombetela vayingiseri va yena eka Mfumo wa Xikwembu. U kombisa leswaku lava lavaka xikhundla ni ku dzuneka va ta ehlisiwa. Loyi a endlaka nkhuvo a a rhambe swisiwana, leswi swi nga swi kotiki ku hakela; u ta tsaka, naswona “hi siku ra ku pfuka ka lavo lulama u ta tlheriseriwa swona.” Ku ya emahlweni, ku ni xifaniso xa wanuna loyi a endlaka xilalelo lexinene. Lava va rhambiweke hi ku landzelelana va kombela ku khomeriwa: Un’wana u xave nsimu, un’wana u xave tihomu, naswona un’wana wa ha ku teka nsati. Hi ku kariha n’wini wa yindlu u rhumela leswaku ku landziwa “vapfumari, ni swilema, ni lavo-fe-mahlo, ni vahluleki,” naswona u tivisa leswaku ku hava ni un’we wa lava va rhambiweke ku sungula loyi a nga ta “nantswa” swakudya swa yena. (14:14, 21, 24) U nyika xifaniso xa nyimpfu leyi lahlekeke leyi yi kumiwaka, a ku, “Ndza mi byela leswaku hi mukhuva wolowo, ku ta va ni ku tsaka etilweni hikokwalaho ka mudyohi a ri un’we la hundzukaka, ku tlula ku tsaka loku nga ta va kona hikokwalaho ka lava lulameke va 99 lava nga ha riki na fanelo ya ku hundzuka.” (15:7) Xifaniso xa wansati loyi a kukulaka yindlu ya yena leswaku a tlhela a kuma khoyini ya drachma xi endla yinhla leyi fanaka.f

23. I yini lexi kombisiwaka emhakeni ya n’wana wa vusopfa?

²³ Kutani Yesu u vulavula hi n’wana wa vusopfa loyi a kombeleke tata wa yena ku averiwa nhundzu ivi a yi hangalasa “hi vusopfa.” Loko a wela evusiwaneni, n’wana loyi wa mufana wa hanyanya ivi a tlhelela ekaya ku ya tinyiketa emuseni wa tata wa yena. Tata wakwe, hi ku susumetiwa hi ntwela-vusiwana, “a tsutsuma, a ya n’wi vukarha, a n’wi ntswontswa.” Ku lunghiseleriwe swiambalo leswo saseka, nkhuvo lowukulu wu lunghiseleriwile, naswona “va sungula ku tsaka.” Kambe n’wana lonkulu wa jaha a ala. Hi musa tata wa yena u n’wi lulamisile a ku: “N’wananga, u tshama na mina masiku hinkwawo; hinkwaswo leswi nga swa mina, i swa wena; kambe a hi fanele ku tsaka, hi ba minkulungwana, hikuva makwenu loyi a a file, kutani sweswi u hanyile, a a lahlekile, kutani sweswi u kumiwile.”—15:13, 20, 24, 31, 32.

24. Hi yihi mintiyiso leyi Yesu a yi kandziyisaka eka xifaniso xa mufuwi na Lazaro kun’we ni xa Mufarisi ni muluvisi?

²⁴ Loko va twa xifaniso xa nandza la nga tshembekangiki, Vafarisi lava rhandzaka mali va hlekula dyondzo ya Yesu, kambe u ri eka vona: “Loko mi ri n’wina, mi tiendla lava lulameke emahlweni ka vanhu, kambe Xikwembu xi tiva timbilu ta n’wina; hikuva leswi vanhu va swi tekaka swi ri swa le henhla, emahlweni ka Xikwembu a hi nchumu.” (16:15) Hi xifaniso xa mufuwi na Lazaro, u kombisa ndlela leyi ku hambana loku ku vekiweke exikarhi ka lava va tsakeriwaka ni lava va nga amukeriwiki hi Xikwembu ku nga kukulu ha yona. Yesu u tsundzuxa vadyondzisiwa va yena leswaku ku ta va ni swikhunguvanyiso, kambe “u ni khombo loyi swikhunguvanyiso swi humelelaka ha yena.” U vulavula hi swirhalanganya leswi nga ta humelela “siku leri N’wana-wa-Munhu a nga ta humelela ha rona.” “Tsundzukani ta nsati wa Lota,” wa va byela. (17:1, 30, 32) Hi xifaniso, u nyikela xitiyisekiso xa leswaku Xikwembu hakunene xi ta teka goza hikwalaho ka lava va “huwelelaka eka xona vusiku ni nhlikanhi.” (18:7) Kutani ke, hi xifaniso xin’wana, u sola la tivonaka ku lulama: Mufarisi, la khongelaka etempeleni, a nkhensa Xikwembu hi leswi a nga faniki ni vanhu van’wana. Muluvisi, loyi a yimeleke ekule ni loyi a nga tsakeriki ni ku tlakusela mahlo ya yena etilweni, wa khongela a ku: “Xikwembu, ndzi twele vusiwana, mina ndzi nga mudyohi.” Yesu u swi hlamuserisa ku yini leswi? U vula muluvisi a ri la lulameke swinene ku tlula Mufarisi, “hikuva un’wana ni un’wana la tikurisaka, u ta tsongahatiwa, ni la titsongahataka u ta kurisiwa.” (18:13, 14) Yesu u kombisiwa mafundza eYeriko hi Zakiya wa muluvisi naswona u nyika xifaniso xa tipondho ta khume, a hambanisa vuyelo bya ku tirhisa timhaka leti byarhisiweke hi ku tshembeka ni lebyiya bya ku ti fihla.

25. Yesu u nghenisa ku yini exiyin’weni xo hetelela xa vutirheli bya yena, naswona hi swihi switsundzuxo swa vuprofeta leswi a swi nyikelaka?

²⁵ Vutirheli byo hetelela bya le rivaleni endzeni ni le matlhelo ka Yerusalema (19:28–23:25). Loko Yesu a nghena eYerusalema a khandziye ximbhongolwana ivi a dzunisiwa hi ntshungu wa vadyondzisiwa tanihi “la taka hi vito ra [Yehova],” Vafarisi va n’wi byela leswaku a tshinya vadyondzisiwa va yena. Yesu wa hlamula a ku: “Loko vona va miyela, maribye ma ta huwelela.” (19:38, 40) U nyika vuprofeta bya yena lebyi tsundzukekaka bya ku lovisiwa ka Yerusalema, a vula leswaku wu ta rhendzeriwa hi timhandzi leti tlakusiweke, wu ri ni gome ivi wu hohloseriwa ehansi ni vana va wona ni leswaku ku hava ribye leri nga ta siyiwa ehenhla ka rin’wana. Yesu u dyondzisa vanhu etempeleni, a twarisa mahungu lamanene ni ku hlamula swivutiso leswi kanganyisaka swa vaprista lavakulu, vatsari ni Vasaduki hi swifaniso swa vutshila ni tinhlamuselo. Yesu u nyikela xifaniso xa matimba xa xikombiso lexikulu xa makumu, nakambe u boxa ku rhendzeriwa ka Yerusalema hi mavuthu lama dzimeke mixaxa. Vanhu va ta titivala hi ku chava swilo leswi nga ta humelela, kambe loko swilo leswi swi humelela, valandzeri va yena va fanele ku ‘hiteka va tlakusa tinhloko ta vona, hikuva ku kutsuriwa ka vona ku le kusuhi.’ Va fanele ku xalamuka leswaku va humelela eku poneni ka leswi swi nga ta humelela.—21:28.

26. (a) I mintwanano yihi leyi Yesu a yi humelerisaka naswona u yi hlanganisa na yini? (b) Yesu u tiyisisiwa ku yini ehansi ka ndzingo, naswona i ku tshinya kwihi loku a ku nyikaka enkarhini wa ku khomiwa ka yena?

²⁶ Sweswi i Nisan 14, 33 C.E. Yesu u tamela Paseka naswona endzhaku u tivisa “ntwanano lowuntshwa” eka vaapostola vakwe lava tshembekaka, a hlanganisa leswi ni swakudya swo fanekisela leswi a va lerisaka ku swi xiya eku n’wi tsundzukeni. Nakambe wa va byela a ku: “Hi laha Tata wa mina a ndzi nyikeke Mfumo ha kona, na mina ndzi mi nyika wona.” (22:20, 29) Hi vusiku byebyo, loko Yesu a khongela eNtshaveni ya Mitlhwari, ‘ntsumi leyi humaka etilweni ya humelela eka yena ivi yi n’wi tiyisa. Kambe loko a va eku vavisekeni, u ya emahlweni a khongela hi matimba swinene; naswona nyuku wakwe wu va lowu fanaka ni mathonsi ya ngati lama welaka ehansi.’ Xiyimo xi va lexi vavisaka loko Yudasi wa muxengi a rhangela ntshungu ku ta khoma Yesu. Vadyondzisiwa va huwelela va ku: “Hosi, xana hi fanela ku teka mabanga hi lwa ke?” Un’wana wa vona u tsema ndleve ya nandza wa muprista lonkulu, kambe Yesu wa va tshinya ivi a horisa wanuna la vavisekeke.—22:43, 44, 49.

27. (a) Hi kwihi laha Petro a hlulekaka kona? (b) I swihehlo swihi leswi tisiwaka ehenhla ka Yesu, naswona hi le hansi ka swiyimo swihi laha a ringiwaka ni ku gweviwa eka swona?

²⁷ Yesu u hatliseriwa endlwini ya muprista lonkulu ku ya konanisiwa, naswona exikarhi ka vusiku, Petro u hlangana ni ntshungu endzilweni. Hi makhamba manharhu u hehliwa ku va mulandzeri wa Yesu, naswona hi makhamba manharhu wa landzula. Kutani nkuku wu ringa. Hosi yi hundzuluka yi languta Petro, kutani Petro, hi ku tsundzuka ndlela leyi Yesu a vhumbeke nchumu lowu ha yona, wa huma ivi a rila hi xihluku. Endzhaku ka loko a yisiwe eholweni ya huvo ya Sanedri, Yesu sweswi u yisiwa emahlweni ka Pilato ivi a lumbetiwa ku hambukisa tiko, ku sivela ku hakeriwa ka mindzuvo ni ku “tivula [Kriste], Hosi.” Loko a tiva leswaku Yesu i Mugaleliya, Pilato u n’wi rhumela eka Heroda, loyi a kumekaka a ri eYerusalema hi nkarhi wolowo. Heroda ni valanguteri va yena va endla misavu hi Yesu ivi va n’wi tlherisela endzhaku leswaku a ya sengisiwa emahlweni ka ntshungu lowu hlanyaka. Pilato ‘u nyikela Yesu eku rhandzeni ka vona.’—23:2, 25.

28. (a) I yini lexi Yesu a xi tshembisaka eka khamba leri kombaka ripfumelo eka yena? (b) Luka u rhekhoda yini malunghana ni ku fa, ku lahliwa ni ku pfuxiwa ka Yesu?

²⁸ Rifu, ku pfuxiwa ni ku tlhandluka ka Yesu (23:26–24:53). Yesu u beleriwa exikarhi ka vadyohi vambirhi. Un’wana wa n’wi rhukana, kambe un’wana u kombisa ripfumelo ivi a kombela ku tsundzukiwa eMfun’weni wa Yesu. Yesu wa tshembisa a ku: “Kunene ndzi ri ka wena namuntlha, U ta va na mina eParadeyisini.” (23:43, NW) Kutani munyama lowu nga tolovelekangiki wu va kona, nguvo ya xikwetsimisiso ya handzuka hi le xikarhi, naswona Yesu wa huwelela a ku: “Tatana, ndzi nyiketa moya wa mina emavokweni ya wena.” Kutani a fa, naswona ntsumbu wa yena wa ehlisiwa ivi wu vekiwa esirheni leri kovotliweke eribyeni. Hi siku ro sungula ra vhiki, vavasati lava teke na yena va huma eGaleliya va ya esirheni kambe a va wu kumi ntsumbu wa Yesu. Hi laha yena hi byakwe a vhumbeke ha kona, u pfukile hi siku ra vunharhu!—23:46.

29. Evhangeli ya Luka yi gimeta hi mhaka yihi leyi tsakisaka?

²⁹ Loko a humelela a nga tiveki eka vadyondzisiwa vakwe vambirhi egondzweni ro ya eEmawusi, Yesu u vulavula hi ku xaniseka ka yena ivi a hlamusela Matsalwa eka vona. Hi xitshuketa va n’wi xiya, kambe a nyamalala. Sweswi va ri: “Hikwalaho ka yini timbilu ta hina ti nga pfurhanga endzeni ka hina, loko a vulavula na hina endleleni, a hi pfuletela Matsalwa xana?” Va tsutsumela endzhaku eYerusalema ku ya byela vadyondzisiwa lavan’wana. Hambi loko va ri karhi va vulavula swilo leswi, Yesu u humelela exikarhi ka vona. A va swi tshembi hikwalaho ka ntsako ni ku hlamala lokukulu. Kutani u ‘pfula mianakanyo ya vona hi xitalo leswaku va twisisa’ nhlamuselo ya hinkwaswo leswi humeleleke hi ku tirhisa Matsalwa. Luka u gimeta mhaka ya yena ya Evhangeli hi nhlamuselo ya ku tlhandlukela ka Yesu etilweni.—24:32, 45.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

30, 31. (a) Luka u aka ku tshemba ka leswaku Matsalwa ya Xiheveru ma huhuteriwe hi Xikwembu hi ndlela yihi? (b) I marito wahi ya Yesu lama Luka a ma tshahaka ku seketela leswi?

³⁰ Mahungu lamanene ‘ya Luka’ ya aka ku tshemba ka munhu eRito ra Xikwembu ni ku tiyisa ripfumelo ra yena leswaku a ta yima a lwisana ni minhlaselo ya misava yimbe. Luka u nyikela swikombiso swo tala swa ku hetiseka loku pakanisaka ka Matsalwa ya Xiheveru. Yesu u kombisiwa a vulavula hi ntirho wa yena hi marito lama kongomeke ku suka ebukwini ya Esaya, naswona Luka u vonaka a tirhisa leswi tanihi nhloko-mhaka ebukwini hinkwayo. (Luka 4:17-19; Esa. 61:1, 2) Lexi a xi ri xin’wana xa swiendlakalo swa ku tshaha ka Yesu eka Vaprofeta. U tlhele a tshaha eNawini, tanihi loko a ala miringo minharhu ya Diyavulosi, ni le ka Tipisalema, tanihi loko a kombela valala vakwe a ku, “Xana vanhu va vula yini loko va ku: ‘[Kriste] i n’wana Davhida?’” Mhaka ya Luka yi na mintshaho yin’wana yo tala leyi humaka eMatsalweni ya Xiheveru.—Luka 4:4, 8, 12; 20:41-44; Deut. 8:3; 6:13, 16; Ps. 110:1.

³¹ Loko Yesu a nghene eYerusalema a khandziye ximbhongolwana hi laha swi vhumbiweke ha kona eka Zakaria 9:9, mintshungu yi n’wi huwelerile hi ntsako, yi tirhisa tsalwa leri nga eka Psalma 118:26 eka yena. (Luka 19:35-38) Exivandleni xin’wana tindzimana timbirhi ta Luka ti anele ku hlanganisa tinhla ta tsevu ta leswi Matsalwa ya Xiheveru ma swi profeteke malunghana ni rifu ra ndzhukano ra Yesu ni ku pfuxiwa ka yena. (Luka 18:32, 33; Ps. 22:7; Esa. 50:6; 53:5-7; Yonas 2:1, 2a) Eku heteleleni, endzhaku ka ku pfuxiwa ka yena, Yesu u veke ntikelo wa Matsalwa hinkwawo ya Xiheveru hi matimba erivaleni eka vadyondzisiwa. “Kutani a ku ka vona: ‘Hi tona timhaka leti ndzi nga mi tivisa tona, loko ndza ha ri na n’wina, loko ndzi te: “Hinkwaswo leswi tsariweke ehenhla ka mina eNawini wa Muxe ni ka Vaprofeta, ni ka Tipisalema, swi fanele ku hetiseka.” Kava loko a pfula miehleketo ya vona leswaku va twisisa Matsalwa.’” (Luka 24:44, 45) Ku fana ni vadyondzisiwa lavaya vo sungula va Yesu Kriste, na hina hi nga voningeriwa ni ku kuma ripfumelo leri tiyeke hi ku yingisisa ku hetiseka ka Matsalwa ya Xiheveru, lama hlamuseriweke hi ku pakanisa hi Luka ni vatsari van’wana va Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki.

32. Mhaka ya Luka yi kandziyisa Mfumo ni leswi langutelo ra hina ri faneleke ri va xiswona hi Mfumo hi ndlela yihi?

³² Emhakeni ya yena hinkwayo, Luka u hambeta a kombetela muhlayi wa yena eka Mfumo wa Xikwembu. Ku sukela eku sunguleni ka buku leyi, laha ntsumi yi tshembisaka Mariya leswaku n’wana loyi a nga ta n’wi veleka “ú ta fuma rixaka ra Yakobo hi laha ku nga heriki; vuhosi bya yena byi nga ka byi nga vi na makumu,” ku ya fika etindzimeni to hetelela, laha Yesu a vulavulaka hi ku nghenisa vaapostola eka ntwanano wa Mfumo, Luka u kandziyisa ntshembo wa Mfumo. (1:33; 22:28, 29) U kombisa Yesu a ri la rhangelaka eku chumayeleni ka Mfumo ni ku rhuma vaapostola va 12, naswona endzhakunyana lava 70, ku endla ntirho lowu. (4:43; 9:1, 2; 10:1, 8, 9) Ku tinyiketela loku kongomeke tlhelo rin’we loku lavekaka leswaku ku ngheniwa eMfun’weni ku kandziyisiwa hi marito lama kongomeke ya Yesu: “Tshika vafi, va lahla vafi va vona; kambe wena famba, u ya twarisa ta Mfumo wa Xikwembu,” naswona, “Munhu loyi a vekaka voko ra yena exikon’wini, kutani a hundzuluka a languta endzhaku, a nga lulameriwanga hi Mfumo wa Xikwembu.”—9:60, 62.

33. Nyika swikombiso swa ku kandziyisa ka Luka ehenhleni ka xikhongelo. I dyondzo yihi leyi hi nga yi kumaka eka leswi?

³³ Luka u kandziyisa mhaka ya xikhongelo. Evhangeli ya yena yi hlawulekile eka leswi. Yi vulavula hi ntshungu lowu khongelaka loko Zakariya a ri etempeleni, hi Yohane Mukhuvuri a ri loyi a tswariwaka ku hlamula swikhongelo swo kuma n’wana na hi Ana muprofeta wa xisati loyi a khongelaka vusiku ni nhlikanhi. Yi hlamusela ku khongela ka Yesu enkarhini wa ku khuvuriwa ka yena, ku heta ka yena vusiku hinkwabyo a khongela emahlweni ka ku hlawula lava 12 ni ku khongela ka yena enkarhini wa ku hundzuka. Yesu u tsundzuxa vadyondzisiwa vakwe “ku khongela minkarhi hinkwayo, va nga heli timbilu,” a kombisa leswi hi noni leyi phikelelaka leyi yi hambeteke yi kombela muavanyisi ku kondza a n’wi avanyisa hi ku lulama. I Luka ntsena la vulavulaka hi xikombelo xa vadyondzisiwa va Yesu xo va dyondzisa ku khongela ni xa ku tiyisiwa ka Yesu hi ntsumi loko a khongela eNtshaveni ya Mitlhwari; naswona hi yena ntsena a rhekhodaka marito ya xikhongelo xo hetelela xa Yesu lama nge: “Tatana, ndzi nyiketa moya wa mina emavokweni ya wena.” (1:10, 13; 2:37; 3:21; 6:12; 9:28, 29; 18:1-8; 11:1; 22:39-46; 23:46) Ku fana ni le sikwini leri Luka a rhekhodeke Evhangeli yakwe, ni namuntlha xikhongelo i lunghiselelo ra nkoka ro tiyisa hinkwavo lava endlaka ku rhandza ka Xikwembu.

34. Hi tihi timfanelo ta Yesu leti Luka a ti kandziyisaka tanihi swikombiso leswinene eka Vakriste?

³⁴ Hi mianakanyo ya yena leyi xiyisisaka swinene ni ku tsala kakwe loku khulukaka, loku hlamuselaka, Luka u nyika vutomi lebyi kufumelaka ni bya vurhena edyondzweni ya Yesu. Rirhandzu, tintswalo, musa ni ntwela-vusiwana swa Yesu eka lava tsaneke, lava tshikileriweke ni lava tshovekeke timbilu swi komba ku hambana lokukulu ni vukhongeri bya vukanganyisi bya vatsari ni Vafarisi lebyi tsaneke, bya ku sihalala, lebyi nga nyawuriki. (4:18; 18:9) Yesu u nyikela xikhutazo ni mpfuno wa nkarhi na nkarhi eka swisiwana, mahlonga, mabofu ni lava karhatekeke, xisweswo a nyikela swikombiso leswinene eka lava va lavaka ku ‘landzelela minkondzo ya yena swinene.’—1 Pet. 2:21.

35. Hikwalaho ka yini hi nga tlangelaka hakunene eka Yehova hikwalaho ka lunghiselelo ra yena ra Evhangeli ya Luka?

³⁵ Tanihi leswi Yesu, N’wana wa Xikwembu la hetisekeke, la endlaka swihlamariso, a kombiseke ku khathalela ka rirhandzu eka vadyondzisiwa va yena ni vanhu hinkwavo va timbilu leti tshembekaka, na hina hi fanele ku tikarhatela ku hetisisa vutirheli bya hina hi rirhandzu, ina, “hi tintswalo ta Xikwembu xa hina.” (Luka 1:78) Emhakeni leyi mahungu lamanene ‘ya Luka’ hakunene ya vuyerisa ni ku pfuna swinene. Hi nga tlangela Yehova hakunene hikwalaho ka ku huhutela Luka, “n’anga leyi rhandzekaka,” ku tsala mhaka leyi yi pakanisaka, leyi akaka ni leyi khutazaka, yi kombetela hi laha yi endlaka ha kona eku hlayisekeni hi ku tirhisa Mfumo ha Yesu Kriste, “hi laha Xikwembu xi ponisaka vanhu ha kona.”—Vakol. 4:14; Luka 3:6.

[Tinhlamuselo ta le hansi]