Buku Ya Bibele Ya Vu-13—1 Tikronika

Mutsari: Ezra

Ndhawu Ya Vutsari: eYerusalema (?)

Nkarhi Wa Vutsari: c. 460 B.C.E.

Nkarhi Lowu Hlanganisiweke: Endzhaku ka 1 Tikronika 9:​44: 1077 ku ya ka 1037 B.C.E.

 1. Tikronika to Sungula i xiphemu xa ntikelo ni lexi pfunaka xa rhekhodo ya Xikwembu hi tindlela tihi?

XANA Tikronika to Sungula ko va nxaxamelo lowu phirhwaka wa tinxaka ntsena? Xana ko va ku phindhiwa ka tibuku ta Samuel na Tihosi ntsena? Nikantsongo! Lexi i xiphemu lexi voningelaka ni lexi nga ni ntikelo xa rhekhodo ya Xikwembu—leyi nga ni nkoka esikwini ra ku tsariwa ka yona eku vuyeteriweni ka tiko ni vugandzeri bya rona, naswona i ya ntikelo ni leyi pfunaka eku kombiseni ka ntila wa vugandzeri bya Xikwembu eka masiku ya le ndzhaku, ku katsa ni siku leri ra namuntlha. Tikronika to Sungula yi na man’wana ya marito lamo xonga swinene ya ku dzunisa Yehova lama nga kumiwaka eMatsalweni hinkwawo. Yi nyikela ku voningela loku hlamarisaka ka Mfumo wa Yehova wa ku lulama, naswona yi fanele yi dyondziwa hi ndlela leyi vuyerisaka hi hinkwavo lava nga ni ntshembo eka Mfumo wolowo. Tibuku timbirhi ta Tikronika ti tsakeriwile hi Vayuda ni Vakriste hi ku fanana hi malembe layo tala. Jerome muhundzuluxeri wa Bibele a a ri na mianakanyo yo tano leyi tlakukeke hi Tikronika to Sungula ni ta Vumbirhi lerova a ti xiya tanihi “nkatsakanyo wa Testamente ya Khale” naswona u tiyise leswaku “i ta nkoka lowukulu swinene ni leti nga ni ntikelo lerova loyi a anakanyaka leswaku u tolovelane na matsalwa layo kwetsima, kambe a nga ti tivi, o tixisa ntsena.”a

 2. Ha yini Tikronika yi tsariwile?

² Handle ko kanakana tibuku timbirhi ta Tikronika eku sunguleni a ti ri buku kumbe xiputsa xin’we lexi endzhaku xi avanyisiweke leswaku yi ta tirhiseka hi ku olova. Ha yini Tikronika yi tsariwile? Xiya maandlalelo ya mhaka. Vuhlonga eBabilona byi hele kwalomu ka 77 wa malembe emahlweni. Vayuda a va tlhele va tshama etikweni ra vona. Hambi swi ri tano, a ku ri ni ku hambuka lokukulu evugandzerini bya Yehova etempeleni leyi akiweke nakambe eYerusalema. Ezra u nyikiwe mpfumelelo hi hosi ya Peresi ku veka vaavanyisi ni vadyondzisi va nawu wa Xikwembu (kun’we na lowuya wa hosi) ni ku sasekisa yindlu ya Yehova. Minxaxamelo leyi pakanisaka ya tinxaka a yi laveka ku tiyiseka leswaku i vanhu lava a va nyikiwe matimba ntsena lava a va tirha tanihi vaprista ni ku tiyisa ndzhaka ya tinyimba, leswi vaprista va kumeke nseketelo wa vona eka swona. Hikwalaho ka vuprofeta bya Yehova lebyi nga hi malunghana na Mfumo, nakambe a swi ri ni ntikelo ku va ni rhekhodo leyi baseke ni leyi tshembekaka ya nxaxamelo wa Yuda ni wa Davhida.

 3. (a) Ezra a a navela ku nghenisa yini eka Vayuda? (b) Ha yini a kandziyise matimu ya Yuda, naswona u wu kandziyise njhani nkoka wa vugandzeri lebyi tengeke?

³ Ezra a a swi navela swinene ku xalamukisa Vayuda lava vuyeteriweke eka ku honisa ka vona ni ku nghenisa eka vona ku xiya leswaku hakunene a va ri vadyandzhaka va tintswalo ta rirhandzu ta Yehova leti endliweke ntwanano. Hikwalaho, eka Tikronika u veke emahlweni ka vona mhaka leyi taleke ya matimu ya tiko ni ya masungulo ya vanhu, ku ya le ndzhaku eka munhu wo sungula, Adamu. Tanihi leswi mfumo wa Davhida a wu ri yinhla-nkulu, u kandziyise matimu ya Yuda, a siya ku lava ku va rhekhodo hinkwayo leyi khomisaka tingana ya mfumo wa tinyimba ta khume. U kombise tihosi letikulu ta Yuda tanihi leti khomekeke eku akeni kumbe ku pfuxeta tempele ni leti rhangelaka hi ku gingiriteka evugandzerini bya Xikwembu. U paluxe swidyoho swa vukhongeri leswi yiseke eku weni ka mfumo, loko nakambe a kandziyisa switshembiso swa Xikwembu swa ku kondletela. U kandziyise nkoka wa vugandzeri lebyi tengeke hi ku yisa nyingiso eka vuxokoxoko byo tala malunghana ni tempele, vaprista va yona, Valevhi ni vatshila va risimu ni swin’wana. Swi fanele swi ve leswi khutazaka swinene eka Vaisrayele ku va ni rhekhodo ya matimu leyi a yi kombetela eka xivangelo xa ku vuya ka vona evuhlongeni—ku vuyeteriwa ka vugandzeri bya Yehova eYerusalema.

 4. I vumbhoni byihi lebyi hlawulaka Ezra tanihi mutsari wa Tikronika?

⁴ Hi byihi vumbhoni bya leswaku Ezra u tsale Tikronika? Tindzimana timbirhi to hetelela ta Tikronika ta Vumbirhi ta fana ni tindzimana timbirhi to sungula ta Ezra, naswona Tikronika ta Vumbirhi yi hela exikarhi ka xiga lexi hetisiwaka eka Ezra 1:3. Mutsari wa Tikronika hikwalaho u fanele a tlhele a va mutsari wa Ezra. Leswi nakambe swi kombisiwa hi leswi xivumbeko, ririmi, mavekele ya marito ni mahlamuselelo ya Tikronika na Ezra ma fanaka. Yan’wana ya marito lama nga etibukwini leti timbirhi a ma kumeki eka tibuku tin’wana ta Bibele. Ezra, loyi a tsaleke buku ya Ezra, u fanele a tlhele a tsala Tikronika. Ndhavuko wa Vayuda wu seketela makumu lawa.

 5. A ti ri tihi timfanelo ta Ezra ta moya ni ta misava?

⁵ Ku hava loyi a a faneleka ku antswa ku tlula Ezra leswaku a hlengeleta matimu lama ma tshembekaka ni lama pakanisaka. “Hikuva Ezra a vekile mbilu ya yena eku lava milawu ya Yehova, ni ku tirha ha yona, ni ku dyondzisa Vaisrayele emilawu, ni ku lerisa.” (Ezra 7:10) Yehova u n’wi pfunile hi moya lowo kwetsima. Mufumi wa misava wa Peresi u xiye vutlhari bya Xikwembu eka Ezra ivi a n’wi nyika matimba lamakulu yo fuma tiko emugangeni lowu nga ehansi ka nawu wa Yuda. (Ezra 7:12-26) Loko xisweswo a hlomisiwe hi matimba ya Xikwembu ni ya mufumi, Ezra a a ta hlengeleta mhaka ya yena eka matsalwa lamanene lama kumekaka.

 6. Ha yini hi nga vaka ni ntshembo eka ku tshembeka ka Tikronika?

⁶ Ezra a a ri mulavisisi lonkulu. U lavisise tirhekhodo ta khale ta matimu ya Vayuda leti hlengeletiweke hi vaprofeta lava tshembekaka lava hanyeke hi nkarhi wa wona kun’we ni letiya ti hlengeletiweke hi varhekhodi lava hlawulekeke ni vahlayisi va tirhekhodo ta mani na mani. Yan’wana ya matsalwa lama a ma kambeleke ku nga va ku ve matsalwa ya tiko lama humaka eIsrayele na Yuda, tirhekhodo ta minxaxamelo ya tinxaka, tibuku ta matimu leti tsariweke hi vaprofeta ni matsalwa lama a ma ri ni varhangeri va tinyimba kumbe va mindyangu. Ezra u tshaha swihlovo swo tano swa 20 swa rungula.b Hi ku tshaha loku ku nga kanakanisiki, Ezra hi ku tshembeka u nyike vanhu lava hanyeke hi nkarhi wa yena nkarhi wo kambela swihlovo swa rungula ra yena loko va swi tsakela ku endla tano, naswona leswi swi engetela ntikelo lowukulu eka mhaka ya ku khorwisa ni ku tshembeka ka rito ra yena. Hina namuntlha hi nga va ni ntshembo eku tiyiseni ka tibuku ta Tikronika hi xivangelo lexi fanaka ni lexi Vayuda va nkarhi wa Ezra a va ri na ntshembo wo tano ha xona.

 7. Tikronika yi tsariwe rini, i vamani lava yi tekeke tanihi leyi tshembekaka, naswona yi hlanganisa nkarhi wo tanihi kwihi?

⁷ Tanihi leswi Ezra a ‘humeke eBabilona’ hi lembe ra vunkombo ra Ataserkisi Longimanus hosi ya Peresi laha a ku ri hi 468 B.C.E., ni leswi Ezra a nga endliki rhekhodo ya ku fika ka Nehemiya ka nkoka hi 455 B.C.E., Tikronika yi fanele yi hetiwe exikarhi ka masiku lawa, kumbexana kwalomu ka lembe ra 460 B.C.E., eYerusalema. (Ezra 7:1-7; Neh. 2:1-18) Vayuda va siku ra Ezra va amukele Tikronika tanihi xiphemu xa ntiyiso xa ‘Matsalwa hinkwawo lama huhuteriweke hi Xikwembu ni lama pfunaka.’ A va yi vitana Div·rehʹ Hai·ya·mimʹ, leswi vulaka “Timhaka ta Masiku,” hi leswaku matimu ya masiku kumbe minkarhi. Malembe ya kwalomu ka 200 endzhaku, vahundzuluxeri va Septuagint ya Xigriki na vona va katse Tikronika tanihi nxaxamelo wa tibuku. Va avanyise buku leyi hi swiyenge swimbirhi, va yi teka tanihi leyi hetisaka Samuel na Tihosi kumbe Bibele hinkwayo ya nkarhi wolowo, yi vuriwa Pa·ra·lei·po·meʹnon, leswi vulaka “Swilo leswi Hundzeke (Leswi Tshikiweke swi nga Hlamuseriwi; leswi Siyiweke).” Hambi leswi vito leri ri nga fanelangiki hi ku hlawuleka, langutelo ra vona ra ha kombisa leswaku a va teka Tikronika tanihi Matsalwa ya ntiyiso, lama huhuteriweke. Loko a lunghiselela Vulgate ya Xilatini, Jerome u ringanyetile: “Hi laha swi nga ni ntikelo hi nga [ti] vitana Khro·ni·konʹ ya matimu hinkwawo ya Xikwembu.” Swi vonaka onge vito leri nge “Tikronika” ri kumiwe kona laha. Tikronika i rhekhodo ya swiendlakalo hi nxaxamelo lowu swi humeleleke ha wona. Endzhaku ko xaxameta tinxaka ta yona, Tikronika to Sungula ngopfu-ngopfu yi talela enkarhini wa Hosi Davhida, ku sukela hi 1077 B.C.E. ku fikela loko a fa.

LESWI NGA ENDZENI KA TIKRONIKA TO SUNGULA

 8. Buku ya Tikronika to Sungula yi avana hi swiyenge swihi swimbirhi?

⁸ Buku leyi ya Tikronika to Sungula yi avanyisiwa hi swiyenge swimbirhi hi laha ku twisisekaka: tindzima to sungula ta 9, leti ngopfu-ngopfu ti hlamuselaka minxaxamelo ya tinxaka, ni tindzima to hetelela ta 20, leti hlanganisaka swiendlakalo swa le nkarhini wa malembe ya 40 ku sukela eku feni ka Sawulo ku ya eku heleni ka mfumo wa Davhida.

 9. Ha yini ku nga ri na xivangelo xo hlawula siku ra le ndzhaku ra ku tsariwa ka Tikronika?

⁹ Minxaxamelo ya tinxaka (1:1–9:44). Tindzima leti ti xaxameta tinxaka leti sukelaka eka Adamu ku ya fika enxaxamelweni wa Zerubabele. (1:1; 3:19-24) Ku hundzuluxela ko tala ku teka nxaxamelo wa Zerubabele ku yisa erixakeni ra vukhume. Tanihi leswi a vuyeleke eYerusalema hi 537 B.C.E., a ku nga ta va ku ve ni nkarhi lowu aneleke wa leswaku ku va ku tswariwe tinxaka to tala swinene hi 460 B.C.E., loko Ezra handle ko kanakana a heta ku tsala. Hambi swi ri tano, tsalwa ra Xiheveru a ri helelanga eka xiyenge lexi, naswona a yi nge tiviwi ndlela leyi vo tala va vavanuna lava xaxametiweke a va hlangana ha yona na Zerubabele. Hikwalaho, a ku na xivangelo xo hlawula siku ra le ndzhaku ra ku tsariwa ka Tikronika, hi laha vo tala va endlaka ha kona.

10. (a) I tinxaka tihi leti nyikeriwaka ku sungula? (b) Hi wihi nxaxamelo wa rixaka lowu wu landzelerisiwaka hi ku twisiseka eku sunguleni ka ndzima ya vumbirhi? (c) I minxaxamelo yihi yin’wana leyi endliwaka, leyi hetelelaka hi yini?

¹⁰ Xo sungula ku nyikeriwa tinxaka ta khume leti sukelaka eka Adamu ku ya fika eka Nowa, ivi ku landzela tinxaka ta khume ku ya fika eka Abrahama. Vana va xinuna va Abrahama ni vana va vona; vatukulu va Esawu ni va Sehiri, loyi a a tshama exivandleni xa tintshava xa Sehiri; ni tihosi to sungula ta Edomu ta xaxametiwa. Hambi swi ri tano, ku sukela eka ndzima ya vumbirhi, rhekhodo yi talele eka vatukulu va Israyele kumbe Yakobo, loyi ku sukela eka yena nxaxamelo wu landzelerisiwaka ku sungula ku ya fika eka Yuda ivi swi ya eka tinxaka ta khume ku ya fika eka Davhida. (2:1-14) Nakambe ku endliwa minxaxamelo ya tinyimba letin’wana, ngopfu-ngopfu ku kombeteriwa eka nyimba ya Levhi ni vaprista lavakulu, ivi yi hetelela hi nxaxamelo wa rixaka ra nyimba ya Benjamini hi ndlela ya masungulo ya Hosi Sawulo, Mubenjamini, loyi endzhaku nhlamuselo ya matimu yi sungulaka hi yena hi ndlela leyi kongomeke. Minkarhi yin’wana ku nga ha vonaka ku ri na ku hambana exikarhi ka minxaxamelo ya tinxaka ya Ezra ni tindzimana tin’wana ta Bibele. Hambi swi ri tano, swi fanele ku tsundzukiwa leswaku vanhu van’wana nakambe a va tiviwa hi mavito man’wana ni leswaku ririmi ra cinca naswona ku hundza ka nkarhi a ku ta cinca mapeletelo ya mavito man’wana. Dyondzo ya rixaladza yi susa swo tala swa swirhalanganya.

11. Nyika swikombiso swa rungula rin’wana leri pfunaka leri nghenisiweke erhekhodweni ya minxaxamelo ya tinxaka.

¹¹ Ezra u nghenisa rungulanyana ra matimu ni tindhawu laha ni lahaya eka minxaxamelo ya yena ya tinxaka leswi pfunaka ku hlamusela hi ndlela leyi twisisekaka ni ku nyika switsundzuxo swa nkoka. Hi xikombiso, loko a xaxameta vatukulu va Rhuveni, Ezra u engetela xiphemu xa nkoka xa rungula a ku: “Vana va xinuna va Rhuveni, mativula ya Israyele. (Hikuva a a ri mativula, ntsena hi leswi a nga nyamisa xilawu xa tata wa yena, vuhosi bya yena byi nyikiwile vana va Yosefa, n’wana Israyele; swi nga ri leswaku Yosefa a tsariwa mativula; hikuva Yuda a a ri nkulukumba exikarhi ka vamakwavo, kutani hosi yi humile ka yena; kambe vuhosi a byi ri bya Yosefa.)” (5:1, 2) Ku hlamuseriwa swo tala eka marito lawa ma nga riki mangani. Nakambe, hi le ka Tikronika ntsena laha hi dyondzaka leswaku Yowabu, Amasa na Abixayi hinkwavo a va ri vatukulu va Davhida, leswi hi pfunaka ku twisisa swiendlakalo leswi hamba-hambaneke leswi a swi va rhendzerile.—2:16, 17.

12. Hi swihi swiyimo swa rifu ra Sawulo?

¹² Ku pfumala ku tshembeka ka Sawulo swi vanga ku fa ka yena (10:1-14). Nhlamuselo yi sungula hi Vafilista lava va hlaselaka hi matimba enyimpini ya le Ntshaveni ya Gilibowa. Vanharhu va vana va xinuna va Sawulo, ku katsa na Yonathani, va dlayiwa. Kutani Sawulo wa vavisiwa. Hi ku ka a nga tsakeri ku tekiwa hi nala, u khutaza mutameri wa matlhari ya yena a ku: “Hlomula banga ra wena u ndzi tlhava leswaku lava nga yimbangiki va nga tshuki va ndzi onha.” Loko mutameri wa matlhari ya yena a ala, Sawulo wa tidlaya. Sawulo a fisa xisweswo hikwalaho ka “xidyoho lexi a dyoheleke Yehova ha xona, hikwalaho ka rito ra Yehova leri a nga ri hlayisangiki, naswona hikuva a vutisile lava vitanaka vafi eku byeriwa timhaka hi vona. A nga vutisanga Yehova.” (10:4, 13, 14) Yehova u nyika Davhida mfumo.

13. Davhida u humelerisa ku yini emfun’weni?

¹³ Davhida wa tiyisiwa emfun’weni (11:1–12:40). Hi ku famba ka nkarhi, tinyimba ta 12 ta hlengeletana eka Davhida eHebroni ivi ti n’wi tota tanihi hosi ehenhla ka Israyele hinkwaro. U teka Siyoni ivi a ya emahlweni ‘a kula hi matimba, hikuva Yehova wa mavandla u na yena.’ (11:9) Tinhenha ti vekiwa ku langutela vuthu, naswona hi ku tirhisa tona, Yehova u hlayisa ‘hi ku ponisa lokukulu.’ (11:14) Davhida u kuma nseketelo lowu hlanganeke tanihi leswi vavanuna va nyimpi va khitikanaka swin’we hi mbilu yin’we leyi heleleke leswaku va ya n’wi endla hosi. Ku endliwa nkhuvo ni ku tsaka eIsrayele.

14. Davhida u humelerisa ku yini eku lweni ni Vafilista, naswona i xiendlakalo xihi lexi nyikaka ripfumelo lexi vangelaka risimu ra ntsako?

¹⁴ Davhida ni areka ya Yehova (13:1–16:36). Davhida u hlangana ni varhangeri va tiko, naswona va pfumelelana ku rhurhisa Areka yi ya eYerusalema yi suka eKiriyata-Yeyarimi, laha a yi ri kona hi malembe ya kwalomu ka 70. Endleleni, Uza wa fa hikwalaho ko honisa swiletelo swa Xikwembu hi ku pfumala xichavo, naswona Areka yi vekiwa nkarhinyana ekaya ra Obede-Edomu. (Tinhl. 4:15) Vafilista va sungula minhlaselo ya vona, kambe Davhida u va hlula kambirhi hi laha ku heleleke, eBaala-Perasini ni le Gibiyoni. Hi ku leteriwa hi Davhida, Valevhi sweswi va landzela fambiselo ra le tilweni hi ku yisa Areka eYerusalema hi ku hlayiseka, laha yi vekiwaka etendeni leri Davhida a ri dzimeleke yona, ku ri karhi ku ciniwa ni ku tsaka. Ku ni ku nyikeriwa ka magandzelo ni ku yimbelela, Davhida hi yexe a nyikela risimu ra minkhenso eka Yehova hikwalaho ka xiendlakalo lexi. Ku chaputa ka rona loku hlamarisaka ku fikeleriwa hi yinhla leyi nge: “A ku tsake matilo, ni misava a yi tsakisise! A va vule xikarhi ka matiko, va ku: Ku fuma Yehova!” (1 Tikr. 16:31) Mawaku xiendlakalo xonghasi lexi nyanyulaka, lexi nyikaka ripfumelo! Endzhaku risimu leri ra Davhida ri hundzuriwa tanihi masungulo ya tinsimu letintshwa, leti rin’wana ra tona ku nga Psalma 96. Rin’wana ri rhekhodiwe eka tindzimana to sungula ta 15 ta Psalma 105.

15. Yehova u hlamula ku navela ka Davhida ka ku akela vugandzeri lebyi hlanganeke yindlu hi xitshembiso xihi lexi hlamarisaka?

¹⁵ Davhida ni yindlu ya Yehova (16:37–17:27). Lunghiselelo leri nga tolovelekangiki sweswi ri va kona eIsrayele. Areka ya ntwanano yi tshama etendeni eYerusalema laha Asafa ni vamakwavo va yi langutelaka kona, kasi tikhilomitara ti nga ri tingani ku ya en’walungu-vupela-dyambu ka Yerusalema, eGibiyoni, Sadoki muprista lonkulu ni vamakwavo va ya emahlweni ni magandzelo lama hlamuseriweke etabernakeleni. Tanihi leswi hi minkarhi a a anakanya hi ku tlakusa ni ku hlanganisa vugandzeri bya Yehova, Davhida u kombisa ku navela ka yena ku akela areka ya ntwanano ya Yehova yindlu. Kambe Yehova u vula leswaku a hi Davhida kambe i n’wana wa yena wa xinuna a nga ta N’wi akela yindlu ni leswaku ‘hakunene U ta simeka xiluvelo xa yena hi laha ku tiyeke hi laha ku nga heriki,’ a kombisa tintswalo ta rirhandzu tanihi leti sukaka eka tatana ti ya eka n’wana. (17:11-13) Xitshembiso lexi xi hlamarisaka xa Yehova—ntwanano lowu wa mfumo lowu nga heriki—xi fikelela mbilu ya Davhida. Ku nkhensa ka yena ku yisa eku khongeleleni ka leswaku vito ra Yehova ‘ri kombisiwa ri ri leri tshembekaka ni ku kula hi laha ku nga heriki’ ni leswaku nkateko wa Yena wu va ehenhla ka yindlu ya Davhida.—17:24.

16. I xitshembiso xihi lexi Yehova a xi hetisisaka hi ku tirhisa Davhida, kambe Davhida u dyoha hi ndlela yihi?

¹⁶ Ku hlula ka Davhida (18:1–21:17). Hi ku tirhisa Davhida, Yehova sweswi u hetisisa xitshembiso xa Yena xo nyika Tiko hinkwaro leri Tshembisiweke eka mbewu ya Abrahama. (18:3) Eka minxaxamelo ya xihatla ya tinyimpi, Yehova u ‘ponisa Davhida’ hinkwako lomu a yaka kona. (18:6) Hi ku hlula ka vukari ka nyimpi, Davhida u hlula Vafilista, a dlayetela Vamowabu, a hlula Vasoba, a sindzisa Vasiriya ku hakela ndzuvo, kutani a hlula Edomu na Amoni kun’we na Amaleke. Hambi swi ri tano, Sathana u kucetela Davhida ku hlaya Israyele ivi a dyoha hi sweswo. Yehova u rhumela ntungu wo xupula kambe hi tintswalo a herisa khombo leri exivuyeni xa Orinani, endzhaku ka loko 70 000 va dlayiwile.

17. I lunghiselelo rihi leri Davhida a ri endlelaka ku akiwa ka yindlu ya Yehova, naswona u khutaza Solomoni hi ndlela yihi?

¹⁷ Ku lunghiselela ka Davhida ka tempele (21:18–22:19). Davhida u amukela xitsundzuxo xa ntsumi hi ku tirhisa Gadi “ku ya yimisela Yehova ealtari exivuyeni xa Orinani, wa ka Yebusi.” (21:18) Endzhaku ko xava xivandla lexi eka Orinani, Davhida hi ku yingisa u nyikela magandzelo kwalaho ivi a huwelela Yehova loyi a n’wi hlamulaka “hi ndzilo lowu xikeke hi le tilweni ealtarini ya tiholokosta.” (21:26) Davhida u fikelela makumu ya leswaku Yehova u lava leswaku yindlu yakwe yi akeriwa kwalaho, kutani u sungula ku lulamisa swo aka ni ku swi hlengeleta, a ku: “N’wana wa mina, Salomoni, wa ha ri lontshwa, a pfumala matimba, kutani yindlu leyi fanelaka ku akeriwa Yehova, yi fanele ku tlakuka ngopfu hi ku twala ni ku dzunisiwa ematikweni hinkwawo; ndzi rhandza ku n’wi lunghisela mintirho.” (22:5) U hlamusela Solomoni leswaku Yehova a nga n’wi pfumelelanga ku aka yindlu, tanihi leswi a veke wanuna wa tinyimpi ni ngati. U khongotela n’wana wa yena leswaku a va na xivindzi ni ku tiya entirhweni lowu, a ku: “Pfuka u tirha! Yehova a a ve na wena!”—22:16.

18. Ku hlayiwa ka vanhu ku endliwa hi xikongomelo xihi?

¹⁸ Davhida u hlelela vugandzeri bya Yehova (23:1–29:30). Ku hlayiwa ka vanhu ka endliwa, sweswi hi ku ya hi ku rhandza ka Xikwembu, leswaku ku tlhela ku hleriwa mintirho ya vaprista ni Valevhi. Laha mintirho ya Valevhi yi hlamuseriwa hi vuxokoxoko lebyikulu ku tlula kun’wana ni kun’wana eMatsalweni. Kutani ku andlariwa mintlawa ya ntirho wa hosi.

19. Davhida u lerisa Solomoni hi marito wahi, i tipulani tihi leti a ti nyikelaka, naswona i xikombiso xihi lexinene lexi a xi vekaka?

¹⁹ Eku heleni ka mfumo wa yena lowu taleke hi swiendlakalo, Davhida u hlengeleta vayimeri va tiko hinkwaro, “nhlengeletano ya Yehova.” (28:8) Hosi yi yima hi milenge ya yona. “Ndzi yingiseni, vamakwerhu, ni tiko ranga!” Kutani u vulavula na vona hi malunghana ni ku navela ka mbilu ya yena, ‘yindlu ya Xikwembu xa ntiyiso.’ U lerisa Solomoni va ri kona a ku: “Na wena, Salomoni, n’wananga, tiva Xikwembu xa tata wa wena, u xi tirhela hi mbilu leyi tengeke ni ku tsaka ka moya; hikuva Yehova u kamba timbilu hinkwato, kutani a tivisisa makungu hinkwawo ya ku anakanya. Kungaku loko u n’wi lavisisa, u ta n’wi kuma; kambe loko u n’wi tshika, u ta ku cukumeta hi laha ku nga heriki. Vona sweswi leswaku Yehova u ku hlawurile ku aka yindlu ya vukwetsimelo. Tiya mbilu, u tirha!” (28:2, 9, 10, 12) U nyika Solomoni lontsongo tipulani leti kunguhatiweke hi vuxokoxoko leti kumiweke eka Yehova hi ku huhuteriwa ivi a nyikela rifuwo lerikulu ra munhu hi xiyexe eka ntirho wo aka—titalenta ta 3 000 ta nsuku ni titalenta ta 7 000 ta silivhere, leti a ti hlayiseleke xikongomelo lexi. Tanihi leswi va nga na xikombiso xo tano lexinene emahlweni ka vona, tihosana ni vanhu va hlamula hi ku nyikela nsuku lowu ringanaka titalenta ta 5 000 ni swingwece (darics) swa 10 000 ni silivhere leyi ringanaka 10 000 wa titalenta, kun’we ni nsimbhi ni koporo leyo tala.c (29:3-7) Vanhu va kuma ntsako hi lunghelo leri.

20. I ku chaputa kwihi loku tlakukeke loku fikeleriwaka hi xikhongelo xa Davhida xo hetelela?

²⁰ Kutani Davhida u dzunisa Yehova hi xikhongelo, a tlangela leswi ku nyikela loku kukulu hinkwako kahle-kahle ku humaka evokweni ra Yena ivi a khongelela nkateko wa Yena lowu hambetaka ehenhla ka vanhu ni le henhla ka Solomoni. Xikhongelo lexi xo hetelela xa Davhida xi fikelela ku chaputa loku tlakukeke hi ku tlakusa mfumo wa Yehova ni vito ra Yena leri dzunekaka: “A ku nkhensiwe Yehova, Xikwembu xa Israyele tata wa hina, hi masiku ni masiku! Eka wena Yehova ku ve vukulu, ni matimba, ni ku twala, ni ku kwetsima, ni vuhosi, hikuva hinkwaswo leswi nge tilweni ne misaveni, swi na wena; eka wena Yehova, ku ve ku fuma, wena la titlakuseke ku va hosi henhla ka swilo hinkwaswo! Ku fuma ni ku twala ku hume ka wena; wa fuma henhla ka swilo hinkwaswo: matimba ni ku tiya swi le vokweni ra wena; hi wena la tivaka ku nyika vukulu hinkwabyo ni matimba hinkwawo. Oho! Xikwembu xa hina! Sweswi ha ku vonga, hi dzunisa vito ra wena leri kwetsimaka.”—29:10-13.

21. Tikronika to Sungula yi hela hi ku chaputa kwihi loku tlakukeke?

²¹ Solomoni u totiwa ra vumbirhi ivi a sungula ku tshama ‘exiluvelweni xa Yehova’ ematshanweni ya Davhida la dyuhalaka. Endzhaku ko fuma malembe ya 40, Davhida wa fa “eku dyuhaleni lokunene, a taleriwa masiku, ni rifuwo, ni ku twala.” (29:23, 28) Kutani Ezra u dlayelela Tikronika to Sungula hi ku chaputa lokukulu, a kandziyisa vukulu bya mfumo wa Davhida ehenhla ka mimfumo hinkwayo ya matiko.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

22. Vaisrayele-kulobye va Ezra va khutaziwe njhani hi Tikronika to Sungula?

²² Vaisrayele-kulobye va Ezra va kume mpfuno lowukulu eka buku ya yena. Hi ku va ni matimu lama ma hlanganeke ni langutelo ra wona lerintshwa ni leri nga ni ntshembo, va tlangele tintswalo ta Yehova ta rirhandzu eka vona hikwalaho ka vutshembeki bya yena eka ntwanano wa Mfumo na Hosi Davhida ni hikwalaho ka vito ra yena n’wini. Hi ku khutaziwa, va swi kotile ku sungula ku tirhisa vugandzeri lebyi tengeke bya Yehova hi matimba lama pfuxetiweke. Minxaxamelo ya tinxaka yi tiyise ntshembo wa vona eka vaprista lava tirhaka etempeleni leyi akiweke nakambe.

23. Xana Matewu, Luka na Stefano va tirhise Tikronika to Sungula khwatsi hi ndlela yihi?

²³ Tikronika to Sungula nakambe a yi ri ya mpfuno lowukulu eka bandlha ro sungula ra Vukriste. Matewu na Luka va swi kotile ku tshaha eka minxaxamelo ya yona ya tinxaka ku kombisa hi ndlela leyi twisisekaka leswaku Yesu Kriste a a ri “n’wana Davhida” na Mesiya loyi a nga ni lunghelo ra le nawini. (Mat. 1:1-16; Luka 3:23-38) Loko a dlayelela vumbhoni bya yena byo hetelela, Stefano u vulavule hi xikombelo xa Davhida xo akela Yehova yindlu ni xa leswaku Solomoni a endla ntirho wo aka. Kutani u kombise leswaku “Loyi-a-nge-henhla-henhla a nga tshami etindlwini leti endliweke hi mavoko,” a kombisa leswaku tempele ya siku ra Solomoni a yi fanekisela swilo leswi dzunekaka swinene swa le tilweni.—Mintirho 7:45-50.

24. Hi nga tekelela yini eka xikombiso lexi vangamaka xa Davhida namuntlha?

²⁴ Ku vuriwa yini hi Vakriste va ntiyiso namuntlha? Tikronika to Sungula yi fanele ku aka ni ku nyanyula ripfumelo ra hina. Swi tele leswi hi nga swi tekelelaka eka xikombiso xa Davhida lexi vangamaka. Vona ndlela leyi a a ri ha yona eku vutiseni Yehova hi minkarhi hinkwayo, ku hambana na Sawulo loyi a nga tshembekangiki! (1 Tikr. 10:13, 14; 14:13, 14; 17:16; 22:17-19) Loko a yisa areka ya Yehova eYerusalema, hi tipisalema ta yena ta ku dzunisa, hi ku hlela ka yena Valevhi ehenhleni ka ntirho, na hi xikombelo xa yena xo akela Yehova yindlu leyi dzunekaka, Davhida u kombise leswaku Yehova ni vugandzeri bya Yena a swi ri swo sungula emianakanyweni ya yena. (16:23-29) A a nga ri munhu loyi a vilelaka. A a nga tilaveli malunghelo lama hlawulekeke kambe a a lava ku endla ku rhandza ka Yehova ntsena. Xisweswo, loko Yehova a avele ku akiwa ka yindlu eka n’wana wa yena, u letele n’wana wa yena hi mbilu hinkwayo, ivi a nyikela nkarhi wa yena, matimba ya yena ni rifuwo ra yena eku lunghiseleleni ka ntirho lowu a wu ta sungula endzhaku ka ku fa ka yena. (29:3, 9) Hakunene i xikombiso lexinene xa ku tinyiketela!—Vahev. 11:32.

25. Tikronika to Sungula yi fanele yi hi susumetela eku tlangeleni kwihi ka vito ni Mfumo wa Yehova?

²⁵ Kutani ku ni tindzima leti chaputaka ta ku dlayelela. Ririmi leri tlakukeke leri Davhida a dzuniseke Yehova ni ku twarisa ‘vito ra yena lero saseka’ ha rona ri fanele ku hi susumetela ku tlangela ka ntsako ka lunghelo ra hina ra manguva lawa ro tivisa ku dzuneka ka Yehova ni Mfumo wa yena ha Kriste. (1 Tikr. 29:10-13) Onge ripfumelo ni ntsako wa hina wu nga fana ni wa Davhida loko hi phofula ku nkhensa ka Mfumo wa Yehova lowu nga riki na makumu hi ku tinyiketela hi laha ku heleleke eka ntirho wa Yena. (17:16-27) Hakunene, Tikronika to Sungula yi endla leswaku hloko-mhaka ya Bibele ya Mfumo wa Yehova hi Mbewu ya yena yi vangama swinene ku tlula rini na rini, yi hi siya hi langutele tinhlavutelo tin’wana leti nyanyulaka ta swikongomelo swa Yehova.

[Tinhlamuselo ta le hansi]