Buku Ya Bibele Ya Vu-52—1 Vatesalonika

Mutsari: Pawulo

Ndhawu Ya Vutsari: Korinto

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 50 C.E.

 1. (a) Swi tise ku yini leswaku ku tsariwa Vatesalonika vo Sungula? (b) A ku ri rini, naswona i ku hlawuleka kwihi loku papila leri ri nga na kona?

A KU ri kwalomu eka lembe ra 50 C.E. loko muapostola Pawulo, epfhumbeni ra yena ra vumbirhi ro chumayela, a endzela muti wa Makedoniya wa Tesalonika ivi kwalaho a simeka bandlha ra Vukriste. Ku nga si hela lembe loko a ri eKorinto a ri na Silvanus (Silasi wa buku ya Mintirho) na Timotiya, Pawulo u susumeteleke ku tsala papila ra yena ro sungula leri yaka eka Vatesalonika ku va chavelela ni ku va aka eku pfumeleni. Kumbexana a ku ri eku heleni ka 50 C.E. Papila leri entiyisweni ri ni ku hlawuleka ka ku va ro sungula eka matsalwa ya Pawulo ku va xiyenge xa nxaxamelo wa tibuku ta Bibele, naswona, kumbexana handle ka Evhangeli ya Matewu, i buku yo sungula ku tsariwa ya Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki.

 2. I vumbhoni byihi lebyi nga kona bya vutsari ni vutshembeki bya Vatesalonika vo Sungula?

² Vumbhoni lebyi seketelaka ntiyiso ni vutshembeki bya papila leri hi lebyi hlulaka. Pawulo u tihlamusela hi vito tanihi mutsari, naswona buku leyi ya pfumelelana hi leswi swi nga endzeni ka yona ni Rito hinkwaro leri huhuteriweke. (1 Vates. 1:1; 2:18) Epistola leyi yi boxiwa hi vito eka to tala ta tikhataloko to sungula ta Matsalwa lama huhuteriweke, ku katsa ni Muratorian Fragment.a Vatesalonika vo Sungula yi tshahiwile kumbe ku kombeteriwa eka yona hi vo tala va vatsari vo sungula va vukhongeri, ku katsa na Irenaeus (lembe xidzana ra vumbirhi C.E.), loyi a yi boxaka hi vito. Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶), ya kwalomu ka 200 C.E., yi na Vatesalonika vo Sungula, naswona papirasi yin’wana ya lembe xidzana ra vunharhu (P³⁰), leyi sweswi yi nga eGhent, Belgium, yi na swiyenge swa Vatesalonika vo Sungula ni va Vumbirhi.b

 3, 4. I yini leswi swi vangiweke hi ku humelela ko sungula ka vutirheli bya Pawulo le Tesalonika?

³ Ku langutanyana matimu yo koma ya bandlha ra Tesalonika, emahlweni ka vutsari bya papila leri, ku kombisa xisekelo xa ku khathalela loku enteke ka Pawulo ka vamakwavo lava nga emutini wolowo. Ku sukela eku sunguleni, bandlha leri ri ve ehansi ka nxaniso ni nkaneto lowukulu. Eka Mintirho ndzima 17, Luka u vika ku fika ka Pawulo na Silasi le Tesalonika, “laha a ku ri ni sinagoga ra Vayuda.” Hi Tisavata tinharhu, Pawulo u chumayerile eka vona, a anakanyisisa na vona hi Matsalwa, naswona ku na swikombiso swa leswaku u tshame kona ku tlula nkarhi lowu, hikuva u ve ni nkarhi wo sungula ntirho wakwe, naswona, ehenhla ka hinkwaswo, wo simeka ni ku hlela bandlha.—Mintirho 17:1; 1 Vates. 2:9; 1:6, 7.

⁴ Rhekhodo leyi nga eka Mintirho 17:4-7 yi hlamusela vuyelo bya ku chumayela ka muapostola eTesalonika hi ku twisiseka. Hikwalaho ka mavondzo ehenhleni ka ku humelela ka vutirheli bya Pawulo bya Vukriste, Vayuda va hlele ntshungu ivi va pfuxa hasa-hasa emutini. Va hlasele yindlu ya Yaso ivi va kokela yena ni vamakwavo van’wana eka vafumi va muti, va huwelela va ku: “Vanhu lava, lava nga pfilunganya misava hinkwayo, va fikile ni haleno, kutani Yaso ú va rhurherile; vanhu lava hinkwavo va tlula milawu ya Khezari, hi ku vula leswaku ku ni hosi yin’wana, leyi va nge i Yesu.” Yaso ni van’wana va sindzisiwe ku humesa ndziho leswaku va ntshunxiwa. Hikwalaho ka vamakwavo ebandlheni, kun’we ni vuhlayiseki bya vona bya munhu hi xiyexe, Pawulo na Silasi va yisiwe eBeriya nivusiku. Kambe bandlha eTesalonika sweswi a ri simekiwile.

 5. Pawulo u kombise ku khathalela ni ku tsakela ka yena ka rirhandzu ka bandlha ra le Tesalonika hi ndlela yihi?

⁵ Nkaneto lowukulu lowu humaka eka Vayuda wu landzele Pawulo le Beriya ivi wu xungeta ku yimisa ku chumayela ka yena kona. Kutani u hundzele eAtena, le Greece. Hambi swi ri tano a a navela ku tiva ndlela leyi vamakwavo eTesalonika a va hambeta ha yona ehansi ka nxaniso. Kambirhi, u ringete ku tlhelela eka vona, kambe khamba rin’wana ni rin’wana ‘Sathana u pfale ndlela yakwe.’ (1 Vates. 2:17, 18) A tele hi ku vavisekela bandlha lerintshwa ni ku xiya loku vavisaka ka nhlomulo lowu a va ri na wona, Pawulo u rhumele Timotiya le ndzhaku eTesalonika ku ya chavelela vamakwavo ni ku va endla leswaku va tiya swinene eku pfumeleni. Loko Timotiya a vuya ni xiviko xakwe lexi tsakisaka, Pawulo a a tsake ngopfu hi mahungu ya vutshembeki bya vona lebyi tiyeke exikarhi ka nxaniso wa tihanyi. Rhekhodo ya vona sweswi a yi ri xikombiso eka vapfumeri eMakedoniya ni le Akaya hinkwaro. (1:6-8; 3:1-7) Pawulo u tlangele Yehova Xikwembu hikwalaho ka ku tiyisela ka vona loku tshembekaka, kambe u tlhele a swi xiya leswaku loko va ri karhi va kula va ya eku vupfeni, a va ta lava vukongomisi ni xitsundzuxo xin’wana. Hikwalaho ke, loko a ri le Korinto, a ri na Timotiya na Silvanus, Pawulo u tsale papila ra yena ro sungula leri yaka eka Vatesalonika.

LESWI NGA ENDZENI KA VATESALONIKA VO SUNGULA

 6. Pawulo u bumabumela Vatesalonika hikwalaho ka yini?

⁶ Vatesalonika i xikombiso eka vapfumeri van’wana (1:1-10). Pawulo u sungula papila rakwe leri yaka eka Vatesalonika hi ku bumabumela loku kufumelaka ka ntirho wa vona wo tshembeka, ntirho wa rirhandzu ni ku tiyisela eku languteleni. Mahungu lamanene lama chumayeriweke exikarhi ka vona a ma vanga hi nomu ntsena kambe ‘na hi matimba ni ku tiyimisela loku tiyeke.’ Hi ku tekelela xikombiso lexi va nyikiweke xona, Vatesalonika va amukele rito “hi ku tsaka loku nyikiwaka hi Moya lowo Kwetsima” naswona vona hi voxe va ve xikombiso eka vapfumeri hinkwavo eMakedoniya, Akaya ni kun’wana. Va fularhele swikwembu swa vona hi laha ku heleleke, “leswaku [va] tirhela Xikwembu lexi hanyaka, xa ntiyiso. Naswona [va] langutela ku ta ka N’wana wa xona Yesu hi le matilweni.”—1:5, 6, 9, 10.

 7. I langutelo rihi leri Pawulo ni vanakulobye va ri kombiseke loko va ri exikarhi ka Vatesalonika, naswona va va khutaze ku endla yini?

⁷ Ku khathalela ka Pawulo ka rirhandzu eka Vatesalonika (2:1–3:13). Endzhaku ka ku tokota ku khomiwa hi tihanyi le Filipi, Pawulo ni vanakulobye va yena va ve ni xivindzi xo chumayela eTesalonika. Leswi a va swi endlanga tanihi vatsakisi va vanhu kumbe tanihi vakanganyisi kumbe tanihi lava lavaka ku dzuneka loku humaka eka vanhu. Hi laha ku hambaneke, Pawulo u ri, “hi hanyisene na n’wina hi moya wa musa, kukotisa manana la hlayisaka swinene vana va yena. Hikokwalaho, hi ku navela ngopfu ku mi komba rirhandzu, hi tilunghiserile ku avelana na n’wina ku nga ri ntsena Evhangeli ya Xikwembu, kambe na byona vutomi bya hina, hikuva mi hundzukile varhandziwa va hina.” (2:7, 8) Va hambetile va khutaza Vatesalonika, ku fana ni tatana eka vana va yena, ku hambeta va famba hi ndlela leyi fanelaka eka Xikwembu, lexi a xi va vitanela eMfun’weni ni le ku kwetsimeni ka xona.

 8. Vatesalonika va tsakise Pawulo hi ndlela yihi, naswona u khongelela yini hikwalaho ka vona?

⁸ Pawulo wa va bumabumela hikwalaho ka ku amukela ka vona ka ku tiyimisela ka mahungu lamanene hikwalaho ka leswi ya nga swona, “rito ra Xikwembu.” A va voxe eku xanisiweni hi vanhu va ka vona, hikuva vapfumeri vo sungula eYudiya va tokote minxaniso leyi fanaka emavokweni ya Vayuda. Hi ku khathalela vuhlayiseki bya vona, Pawulo, eka makhamba mambirhi, u lave ku ta eka vona hi yexe kambe u siveriwile hi Sathana. Eka Pawulo ni vatirhi-kulobye, vamakwavo va le Tesalonika i harhi ya ntsako, “ku dzuneka ka [vona], ni ku tsaka ka [vona].” (2:13, 20) Loko a nga ha swi koti ku tiyiselela ku pfumaleka ka mahungu ehenhleni ka vona, Pawulo u rhumela Timotiya eTesalonika ku ya tiyisa ripfumelo ra vona ni ku va chavelela. Sweswi Timotiya wa ha ku vuya ni mahungu lamanene ya ku humelela ka vona hi tlhelo ra moya ni rirhandzu, naswona leswi swi tise ku chavelela ni ntsako eka muapostola. Pawulo u yisa minkhenso eka Xikwembu ivi a khongelela leswaku onge Hosi yi nga va nyika ku andza, leswaku va tala hi ku rhandzana, ni leswaku timbilu ta vona ti “pfumala nandzu, [ti va leti] hlawulekeke” emahlweni ka Xikwembu Tatana laha ku nga na Hosi Yesu.—3:13.

 9. Pawulo u khutaza yini malunghana ni ku kwetsimisiwa ni ku rhandzana?

⁹ Ku tirha hi ku kwetsimisa ni ku dzunisa (4:1-12). Pawulo u bumabumela Vatesalonika hikwalaho ka ku famba hi ku tsakisa Xikwembu, ivi a va khutaza ku hambeta va swi endla hi xitalo swinene. Un’wana ni un’wana “a a tive ku hlayisa miri wa yena hi ndlela leyo tenga ni leyo lulama, ku nga ri hi ku navela loku hisaka.” Eka leswi, ku hava loyi a faneleke ku dyelela malunghelo ya makwavo. Hikuva Xikwembu a xi va “vitanelanga ku hanya ethyakeni, kambe eku tengeni. Hikokwalaho, loyi a alaka xitsundzuxo lexi, a nga soli munhu, kambe ú sola Xikwembu.” (4:4, 5, 7, 8) Pawulo u bumabumela Vatesalonika hikwalaho ka leswi va kombanaka rirhandzu, naswona u va khutaza ku hambeta va endla leswi hi mpimo lowu taleke, va swi endla xikongomelo xa vona ku hanya hi ku rhula ni ku khathalela timhaka ta vona vini ni ku tirha hi mavoko ya vona. Hikuva va fanele ku famba hi ndlela leyinene “[eka] va le handle.”—4:12.

10. I langutelo rihi leri vamakwavo a va fanele ku va na rona malunghana ni lava va etleleke eku feni?

¹⁰ Ntshembo wa ku pfuxiwa (4:13-18). Malunghana ni lava va etleleke eku feni, vamakwerhu a va fanelanga ku vaviseka ku fana ni lava va nga riki na ntshembo. Loko ripfumelo ra vona ku ri ra leswaku Yesu u file ivi a tlhela a pfuka, kutani hi ku fanana, Xikwembu hi ku tirhisa Yesu xi ta pfuxa van’wana lava va etleleke eku feni. Eka vukona bya Hosi, u ta ehla hi le tilweni hi ku huwelela ka xileriso, “kutani lava feleke ka Kriste, va ta rhanga va pfuka eku feni.” Endzhaku ka sweswo, lava va ponaka va ta “tlakuriwa [va] ya ehenhla emapapeni swin’we na vona, [va] ya hlangana na Hosi empfhukeni,” leswaku minkarhi hinkwayo va va ni Hosi.—4:16, 17.

11. Hikwalaho ka yini Vatesalonika a va fanele ku xalamuka, naswona va fanele ku ya emahlweni va endla yini?

¹¹ Ku tshama va xalamukile loko siku ra Yehova ri tshinela (5:1-28). “Siku ra [Yehova] ri ta fika kukota khamba leri taka nivusiku.” Hi loko vanhu va ku “ku rhulile, ku hava xo karhata” laha ndzoviso wa xihatla wu nga ta ta ehenhla ka vona hi xitshuketa. Hikwalaho ke, Vatesalonika a va tshame va xalamukile tanihi “vana va ku vonakala, . . . vana va nhlekanhi,” va va lava phaphameke kutani va “ambala ku pfumela ni rirhandzu xi va xisirhelelo xa [vona] exifuveni, kutani enhlokweni [va] ambala ku langutela ka ku ponisiwa.” (5:2, 3, 5, 8) Lowu i nkarhi wa leswaku va ya emahlweni va chavelelana ni ku akana. Hinkwavo a va “xixim[e] swinene, hi rirhandzu” lava va tirhaka hi matimba ni ku langutela exikarhi ka vona. Hi tlhelo rin’wana, lava va nga hlelekangiki va fanele ku tsundzuxiwa, lava tsaneke va akiwa, naswona hinkwavo va fanele ku kombisiwa ku tiyisela. Ina, ku tsala Pawulo, “hi masiku hinkwawo, ringetani ku endlelana leswinene mi swi endla ni le ka hinkwavo.”—5:13, 15.

12. Hi le ka timhaka tihi ta nkoka laha Pawulo eku heteleleni a nyikaka xitsundzuxo, naswona u gimeta papila rakwe leri yaka eka Vatesalonika hi ndlela yihi?

¹² Eku heteleleni, Pawulo u tsundzuxa ehenhleni ka timhaka to hlayanyana ta nkoka: ‘Tsakani hi masiku. Khongelani nkarhi na nkarhi, mi nkhensa eswilweni hinkwaswo. Hlayisani ndzilo wa moya. Xiximani vuprofeta. Tiyisekani eswilweni hinkwaswo ivi mi namarhela leswinene. Papalatani xivumbeko xihi na xihi xa vuhomboloki.’ (5:16-22) Endzhaku u khongelela leswaku Xikwembu xa ku rhula xi va kwetsimisa hi laha ku heleleke ni leswaku va tshama va ri hava xisandzu emoyeni, moya-xiviri ni miri emahlweni ka Hosi Yesu Kriste. U gimeta papila leri hi marito lama kufumelaka ya xikhutazo ni vuleteri lebyi tiyeke bya leswaku papila leri ri hlayeriwa vamakwavo hinkwavo.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

13. Pawulo ni vanakulobye a va ri xikombiso lexi xiyekaka eka yini, naswona i vuyelo byihi lebyi xikombiso xa ku tiyimisela xa rirhandzu xi vaka na byona ebandlheni?

¹³ Epapileni leri Pawulo u kombise moya wa ku khathalela ka rirhandzu eka vamakwavo. Yena ni vatirheli-kulobye va veke xikombiso lexi xiyekaka xa rirhandzu ra musa, va nga nyikeri mahungu lamanene ya Xikwembu ntsena, kambe ni mimoya-xiviri ya vona hikwalaho ka vamakwavo lava rhandzekaka eTesalonika. Valanguteri hinkwavo a va tikarhatele ku vumba swiboho swo tano swa rirhandzu ni mabandlha ya ka vona! Xikombiso xo tano xa rirhandzu xi ta susumetela hinkwavo ku kombisana rirhandzu, hi laha Pawulo a vuleke ha kona a ku: “Ingi Hosi yi nga kurisa ni ku andzisa rirhandzu leri mi rhandzanaka ha rona ni ku rhandza van’wana ha rona, ku fana ni leswi na hina hi mi rhandzisaka xiswona.” Rirhandzu leri ri kombisiweke hi ku swi rhandza exikarhi ka vanhu va Xikwembu hinkwavo ri aka swinene. Ri ‘tiyisa timbilu, ti pfumala nandzu, hi ku hlawuleka emahlweni ka Xikwembu ni Tata wa hina, eka vukona bya Hosi Yesu, swin’we ni vahlawuriwa va yena hinkwavo.’ Swi hambanisa Vakriste ni misava leyi thyakeke ni ya vunghwavava leswaku va famba hi ku kwetsima ni ku hlawuleka ivi xisweswo va tsakisa Xikwembu.—3:12, 13; 2:8; 4:1-8.

14. Vatesalonika vo Sungula i xikombiso lexinene xa xitsundzuxo xa vutlhari, xa rirhandzu hi ndlela yihi?

¹⁴ Papila leri ri nyikela xikombiso lexinene xa xitsundzuxo xa vutshila, xa rirhandzu ebandlheni ra Vukriste. Hambi leswi vamakwerhu va le Tesalonika a va chivirika ni ku tshembeka, a ku ri ni tinhla ta ndzulamiso leti a ti fanele ku endliwa. Hambi swi ri tano, emhakeni yin’wana ni yin’wana, Pawulo u bumabumela vamakwerhu hi timfanelo ta vona letinene. Hi xikombiso, loko a tsundzuxa ku lwisana ni thyaka ra mahanyelo, u sungula hi ku va bumabumela hikwalaho ka ku famba hi ndlela yo tsakisa Xikwembu ivi endzhaku a va khutaza ku swi endla ‘hi xitalo swinene,’ un’wana ni un’wana a hlayisa xibya xakwe eku kwetsimeni ni le xichabyeni. Kutani ke, endzhaku ka ku va bumabumela hi rirhandzu ra vona ra vumakwerhu, u va khutaza ku ya emahlweni hi ndlela leyi ‘hi mpimo lowu taleke,’ va khathalela timhaka ta vona vini ni ku hanya vutomi lebyinene emahlweni ka lava va le handle. Hi vutlhari Pawulo u kongomisa vamakwavo eku “endl[eni] leswinene,” [va] swi endla ni le ka hinkwavo.”—4:1-7, 9-12; 5:15.

15. I yini lexi kombaka leswaku Pawulo u chumayele ntshembo wa Mfumo hi ku chivirika loko a ri eTesalonika, naswona hi xihi xitsundzuxo lexinene lexi a xi nyikeke emhakeni leyi?

¹⁵ Hi makhamba ya mune Pawulo u boxa ‘vukona’ bya Yesu Kriste. Entiyisweni Vakriste lava ha ku hundzukaka eTesalonika a va yi tsakela ngopfu dyondzo leyi. Loko a ri emutini wa ka vona, handle ko tipfinyinga Pawulo u chumayele hi xivindzi malunghana ni Mfumo wa Xikwembu emavokweni ya Kriste, hi laha swi kombisiwaka ha kona hi xihehlo lexi tisiweke ehenhla ka yena ni vanakulobye lexi nge: “Vanhu lava hinkwavo va tlula milawu ya Khezari, hi ku vula leswaku ku ni hosi yin’wana, leyi va nge i Yesu.” (Mintirho 17:7; 1 Vates. 2:19; 3:13; 4:15; 5:23) Vamakwerhu va le Tesalonika a va veke ntshembo wa vona eMfun’weni, naswona, hi ku va ni ripfumelo eka Xikwembu, a va rindzele “N’wana wa xona Yesu hi le matilweni, loyi xi n’wi pfuxeke exikarhi ka vafi,” ku va kutsula eka vukari lebyi taka. Hi ku fanana, hinkwavo lava tshembaka Mfumo wa Xikwembu namuntlha va fanele ku hlayisa xitsundzuxo lexinene xa Vatesalonika vo Sungula xo tala hi rirhandzu, hi timbilu leti tiyeke ni leti ti nga hava nandzu, leswaku va ta ‘famba hi ndlela leyi fanelaka Xikwembu lexi xi va vitanelaka emfun’weni ni le ku kwetsimeni ka xona.’—1 Vates. 1:8, 10; 3:12, 13; 2:12.

[Tinhlamuselo ta le hansi]