Buku Ya Bibele Ya Vu-29—Yoel

Mutsari: Yuwele

Ndhawu Ya Vutsari: Yuda

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 820 B.C.E. (?)

 1. I swiendlakalo swihi leswikulu leswi kandziyisaka vuprofeta bya Yuwele?

HI MAGANDLATI lama landzelelanaka, ntshungu wa switsotswana wu lovisa tiko. Ndzilo emahlweni ka swona ni langavi endzhaku swi hetisa ndzoviso. Hinkwako ku ni ndlala. Dyambu ri hundzuka munyama naswona n’weti wu hundzuka ngati, hikuva siku lerikulu ni leri chavisaka ra Yehova ri tshinele. U nyika xileriso xo nghenisa sikiri ivi ku hlengeletiwa matiko leswaku ma lovisiwa. Hambi swi ri tano, van’wana va “ta pona.” (Yoel 2:32) Ku kambisisiwa ka swiendlakalo leswi swikulu ku endla leswaku vuprofeta bya Yuwele byi va lebyi tsakisaka ngopfu ni lebyi pfunaka swinene eka hina.

 2. Hi tiva yini hi Yuwele ni swiyimo swa ku profeta kakwe?

² Buku leyi yi tivisiwa tanihi “rito ra Yehova leri rhumeriweke Yuwele, n’wana Petuwele.” Bibele a yi hi byeli nchumu ku tlula leswi ehenhleni ka Yuwele hi byakwe. I rungula ra vuprofeta leri ri kandziyisiwaka naswona hayi mutsari wa rona. Vito leri nge “Yuwele” (Xiheveru, Yoh·’elʹ) ri twisisiwa ri ri leri vulaka ku “Yehova I Xikwembu.” Ku tolovelana ka xiviri ka Yuwele na Yerusalema, tempele ya wona ni vuxokoxoko bya ntirho wa tempele swi nga ha kombisa leswaku u tsale buku yakwe eYerusalema kumbe eYuda.—Yoel 1:1, 9, 13, 14; 2:1, 15, 16, 32.

 3. Hi swihi swivangelo leswi ha swona siku ra kwalomu ka 820 B.C.E. ri ringanyeteriwaka vuprofeta bya Yuwele?

³ Buku ya Yoel yi tsariwe rini ke? Leswi swi nge hlamuseriwi hi ku tiyiseka. Vadyondzi hi ku hambana-hambana va nyika masiku lama sukelaka emahlweni ka 800 B.C.E. ku ya kwalomu ka 400 B.C.E. Nhlamuselo ya ku avanyisa ka Yehova ka matiko erivaleni ra Yosafati yi ringanyeta leswaku Yuwele u tsale vuprofeta byakwe nkarhi wo karhi endzhaku ka ku hlula lokukulu ka Yehova hikwalaho ka Hosi Yosafati wa Yuda, naswona hikwalaho endzhaku Yosafati u ve hosi hi 936 B.C.E. (Yoel 3:2, 12; 2 Tikr. 20:22-26) Muprofeta Amosi a nga ha va a tshahe etsalweni ra Yoel. Kutani ke, leswi a swi ta vula leswaku vuprofeta bya Yuwele byi tsariwe emahlweni ka lebyiya bya Amosi, loyi a sunguleke ku profeta nkarhi wo karhi exikarhi ka 829 na 804 B.C.E. (Yoel 3:16; Amos 1:2) Siku ra le mahlweni ri nga ha tlhela ri kombisiwa hi xiyimo xa buku leyi enxaxamelweni wa tibuku ta Xiheveru exikarhi ka Hosea na Amos. Kutani siku ra kwalomu ka 820 B.C.E. ri ringanyeteriwa vuprofeta bya Yuwele.

 4. I vumbhoni byihi lebyi nga kona bya vutshembeki bya Yoel?

⁴ Vutshembeki bya vuprofeta byi kombisiwa hi mintshaho ni tinhlamuselo ta yona eMatsalweni ya Vukriste ya Xigriki. Hi siku ra Pentekosta, Petro u vulavule hi “muprofeta Yuwele” ivi a tirhisa byin’wana bya vuprofeta bya yena. Pawulo u tshahe vuprofeta lebyi fanaka ivi a komba ku hetiseka ka byona eka Vayuda ni lava va nga riki Vayuda. (Yoel 2:28-32; Mintirho 2:16-21; Varhoma 10:13) Vuprofeta bya Yuwele byo lwisana ni matiko lama nga ekusuhi hinkwabyo byi hetisekile. Muti lowukulu wa Tiri wu rhendzeriwile hi Nebukadnetsara, naswona endzhakunyana muti wa xihlala wu lovisiwile hi Alexander Lonkulu. Filista hi ku fanana ri herisiwile. Edomu ri hundzuke mananga. (Yoel 3:4, 19) Vayuda a va kalanga va wu kanakana nxaxamelo wa tibuku wa Yoel, naswona va veke buku leyi exivandleni xa vumbirhi exikarhi ka lava va vuriwaka vaprofeta-ntsongo.

 5. Vuprofeta bya Yoel byi kandziyisa hi ndlela yihi leyi hlamarisaka?

⁵ Endlelo ra Yuwele ra tiyisa ni ku kandziyisa. Wa phindha-phindha hi xikongomelo xo kandziyisa, naswona u tirhisa swihlambanyiso leswi tsakisaka. Tinjiya ti vitaniwa tiko, vanhu ni vuthu. Meno ya tona ma fana ni lawaya ya tinghala, xivumbeko xa tona xi fana ni tihanci, naswona mpfumawulo wa tona wu fana ni magolonyi ya nyimpi lama yisiwaka enyimpini. The Interpreter’s Bible yi tshaha buku yo karhi ehenhleni ka vulawuri bya tinjiya yi ri leyi nge: “Nhlamuselo ya Yuwele ya ku hlasela ka tinjiya a yi kalanga yi hluriwa hikwalaho ka ku pakanisa ka yona lokukulu ka vuxokoxoko.”a Sweswi yingisa loko Yuwele a profeta hi siku leri chavisaka ra Yehova.

LESWI NGA ENDZENI KA YOEL

 6. Hi xihi xivono lexi chavisaka lexi Yuwele a sungulaka ku xi vona?

⁶ Nhlaselo wa switsotswana wu onha tiko; siku ra Yehova ri tshinele (1:1–2:11). Vona xivono lexi chavisaka swonghasi xa khombo lexi Yuwele a xi vonaka! Ku hlasela loku lovisaka ka swivungu, tinjiya, tinjiya leti kokovaka leti nga hava timpiko ni mahele. Tivhinya ni mirhi ya mikuwa a swa ha ri na matluka, naswona nsiko wu hlasela tiko. Ku hava koroni kumbe tinyiko ta swakunwa swa yindlu ya Yehova. Yuwele u tshinya vaprista ni vatirheli va Xikwembu leswaku va hundzuka. “Yoo! siku leri!” ku huwelela yena, “hikuva siku ra Yehova ri tshinele, ra ta kukota xirha xa Lo-wa-matimba-hinkwawo.” (1:15) Swiharhi swa tsendzeleka hi ku pfilunganyeka. Malangavi ma hise tiko ra madyelo ni mirhi, naswona mananga ma hisiwile hi ndzilo.

 7. Vuthu leri hlaselaka ra Yehova ri hlamuserisiwa ku yini?

⁷ Twarisa xixalamukisi! “Yimbani timhala-mhala eSiyoni, mi yimba tinanga entshaveni ya mina leyo kwetsima!” (2:1) Siku ra Yehova ri tshinele, siku ra munyama ni ntima lowukulu. Vonani! Vanhu lavo tala ni lava nga ni matimba. Va hundzula tiko leri ri fanaka ni ra Edeni ri va mananga lama pfumalaka vaaki. Ku hava lexi xi ponaka. Va tsutsuma ku fana ni tihanci ni mpfumawulo lowu fanaka ni magolonyi etinhlohlorhini ta tintshava. Ku fana ni vanhu enxaxamelweni wa nyimpi va tsutsumela emutini, va khandziya marhangu ni tindlu na ku nghena hi mafasitere. Tiko ra tsekatseka naswona matilo ma ninginika. Yehova u lerisa vuthu leri rikulu ra nyimpi. “Siku ra Yehova hi lerikulu, ra chavisa, i mani la nga ri tiyelaka?”—2:11.

 8. (a) Nhlaselo wa switsotswana wu nga herisisiwa ku yini ntsena? (b) I ku rihisela kwihi loku Yehova a ku tshembisaka?

⁸ Hundzukelani eka Yehova; moya wu ta chuluriwa (2:12-32). Kambe ku na nchumu lowu wu nga endliwaka ku sivela nhlaselo. Yehova wa tsundzuxa a ku: “Vuyani ka mina hi timbilu ta n’wina hinkwato, . . . handzulani timbilu ta n’wina, ti nga ri tinguvu, mi tlhelela eka Yehova, Xikwembu xa n’wina.” (2:12, 13) Ku chayiwa ka mhalamhala ku vitana vanhu eka nhlengeletano leyi tiyeke. Loko va tlhelela eka yena, “Yehova u [ta] vavisekel[a] misava, kutani u [ta] tsetselel[a] tiko ra yena.” (2:18) Ku ta va ni mikateko ni ku rivaleriwa, naswona muhlaseri u ta tlherisiwa. Ematshan’wini ya ku va nkarhi wa ku chava, i nkarhi wa ku tsaka ni ku khana, hikuva ku ta va ni mihandzu ni koroni ni vhinyo kun’we ni mafurha lamantshwa. Yehova u ta rihisela malembe lawa vuthu ra yena lerikulu ra tinjiya ri ma dyeke. Xitshembiso xa yena hi lexi: “Mi ta dya, mi ko mi xurha, mi ta dzunisa vito ra Yehova, Xikwembu xa n’wina, la mi endleleke leswi hlamarisaka.” (2:26) Va ta tiva leswaku Yehova a ri swakwe i Xikwembu xa vona exikarhi ka Israyele.

 9. Hi byihi vuprofeta lebyi nyanyulaka mbilu lebyi landzelaka?

⁹ “Endzhaku ka sweswo, ndzi ta chela moya wa mina ehenhla ka nyama hinkwayo,” ku vula Yehova, “ku ta profeta vana va n’wina va xinuna ni va xisati; swidyuhati swa n’wina swi ta lorha milorho, ni majaha ya n’wina ma vona mahlori. Ni le henhla ka malandza ya xinuna ni ya xisati ndzi ta chela moya wa mina hi masiku wolawo.” Ku ta va ni mahlori lama chavisaka edyambyini ni le n’wetini ku nga si ta siku ra Yehova. Kambe van’wana va ta pona. “Kutani un’wana ni un’wana la khongelaka vito ra Yehova u ta pona.”—2:28-32.

10. I yini lexi nga ta humelela enkoveni wa Yosafati?

¹⁰ Matiko ma ta avanyisiwa ‘erivaleni ra Yosafati’ (3:1-21). Yehova u ta vuyisa mahlonga ya Yuda na Yerusalema. Matiko ma ta hlengeletiwa; Tiri, Sidoni na Filista ma ta hakela ngopfu hikwalaho ko rhukana ni ku endla vanhu va Yehova mahlonga. Yingisa Yehova loko a tlhontlha matiko a ku: “Banani nkosi exikarhi ka matiko leswaku va hloma, va pfuxa tinhenha! A va te, a va tshinele, vavanuna hinkwavo va nyimpi!” (3:9) A va fule swikomu swi va matlhari ivi va ta enkoveni wa Yosafati (leswi vulaka ku “Yehova I Muavanyisi”). Xileriso xa Yehova xa twala xi ku: “Nghenisani sikiri, hikuva mavele ma vupfile; . . . makhuwana ma halaka; hikuva ku biha ka vona kukulu. I mintshungu! I mintshungu! Enkoveni wa ku avanyisa, hikuva ri le kusuhi siku ra Yehova.” (3:13, 14) Dyambu ni n’weti swi hundzuka ntima. Yehova wa pfuma a ri eSiyoni, a vangela tilo ni misava ku pfuma, kambe u tikombisa a ri xichavelo ni khokholo eka vanhu va yena n’wini. Va ta tiva leswaku hi yena Yehova Xikwembu xa vona.

11. Yuwele endzhaku u hlamusela mikateko leyi humaka eka Yehova leyi nga ta landzela hi ndlela yihi?

¹¹ Mayana ndzalo ya paradeyisi leyi nga ta voniwa “esikwini rero”! (3:18, NW) Tintshava ti ta pfelerisa vhinyo, switsunga swi ta khuluka ntswamba, naswona milambu yi ta tala hi mati lamo tala ngopfu. Xihlovo lexi phyuphyisaka xi ta va kona endlwini ya Yehova. Egipta na Edomu, lawa ma halateke ngati leyi nga riki na nandzu eYuda, ma ta va mananga, kambe Yuda na Yerusalema ma ta akiwa hi laha ku nga heriki, “Yehova u ta aka eSiyoni.”—3:21.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

12. Hi wihi ntirho wa vuprofeta bya Yuwele lowu Petro a wu kandziyisaka hi Pentekosta?

¹² Vahlamuseri van’wana va hlamusele Yuwele tanihi muprofeta wa munyama. Hambi swi ri tano, elangutelweni ra vanhu va Xikwembu hi voxe, u vonaka a ri mutwarisi wa mahungu lama vangamaka ya nkutsulo. Muapostola Pawulo u kandziyisa mianakanyo leyi eka Varhoma 10:13, a ku: “Hikuva, ‘un’wana ni un’wana la khongelaka vito ra [Yehova], u ta ponisiwa.’ ” (Yoel 2:32) A ku ri ni ku hetiseka loku hlamarisaka ka vuprofeta bya Yuwele esikwini ra Pentekosta ya 33 C.E. Exiendlakalweni xexo Petro u huhuteriwe ku hlamusela leswaku ku chuluriwa ka moya wa Xikwembu ehenhla ka vadyondzisiwa va Kriste a ku ri ku hetiseka ka vuprofeta bya Yuwele. (Mintirho 2:1-21; Yoel 2:28, 29, 32) Petro u veke ku tshikilela lokukulu eka ntikelo wa vuprofeta bya marito ya Yuwele lama nge: “Kutani un’wana ni un’wana loyi a nga ta huwelela eka [Yehova], u ta ponisiwa.”—Mintirho 2:21, 39, 40.

13. (a) I ku fana kwihi loku hlamarisaka loku ku nga voniwaka exikarhi ka Yoel na Nhlavutelo? (b) Hi kwihi ku fana loku ku nga kumiwaka eka Yoel ni vuprofeta byin’wana?

¹³ Ku fana loku hlamarisaka ku nga voniwa exikarhi ka ntungu wa tinjiya lowu hlamuseriweke hi Yuwele ni ntungu lowu hlamuseriweke eka Nhlavutelo ndzima 9. Nakambe dyambu ri hundzuka ntima. Tinjiya ti fanekisela tihanci leti ti tilulamiseleke nyimpi, ti endla mpfumawulo lowu fanaka ni lowuya wa magolonyi, naswona ti ni meno lama fanaka ni lawaya ya tinghala. (Yoel 2:4, 5, 10; 1:6; Nhlav. 9:2, 7-9) Vuprofeta bya Yuwele eka Yoel 2:31, lebyi byi vulavulaka hi dyambu leri ri hundzukaka ra ntima, byi fanisiwa ni xiendlakalo hi marito lama nga eka Esaya 13:9, 10 na Nhlavutelo 6:12-17, ni le ka Matewu 24:29, 30, laha Yesu a kombaka vuprofeta lebyi byi ri lebyi tirhaka enkarhini lowu a taka ha wona tanihi N’wana wa munhu hi matimba ni ku kwetsima lokukulu. Marito ya Yoel 2:11 lama nge, “siku ra Yehova hi lerikulu, ra chavisa,” entiyisweni ku kombeteriwa eka wona eka Malakia 4:5. Tinhlamuselo leti fanaka ta ‘siku leri ra munyama ni ntima lowukulu’ na tona ta kumeka eka Yoel 2:2 na Sofonia 1:14, 15.

14. I tindzimana tihi eka Yoel leti kurisaka vuhosi bya Yehova ni tintswalo ta yena ta rirhandzu?

¹⁴ Vuprofeta bya Nhlavutelo byi languta emahlweni eka “siku lerikulu” ra vukari bya Xikwembu. (Nhlav. 6:17) Yuwele nakambe u profeta hi nkarhi wolowo, a komba leswaku loko ‘siku lerikulu ra Yehova’ ri ehlela matiko, lava va n’wi vitanaka leswaku a va sirhelela ni ku va kutsula ‘va ta pona.’ “Yehova i xichavelo eka tiko ra yena.” Ku humelela ka le Edeni ku ta pfuxetiwa: “Enkarhini wolowo, tintshava ti ta pfelela dzova ra vhinyo, switsunga swi ta khuluka entswamba, ni milambu hinkwayo ya Yuda yi ta tshama yi va ni mati lama khulukaka, kutani nseledyana yi ta huma endlwini ya Yehova.” Loko a andlala switshembiso leswi vangamaka swa ku pfuxetiwa, Yuwele nakambe u kurisa vuhosi bya Yehova Xikwembu ivi a kombela lava va nga ni timbilu letinene exisekelweni xa musa lowukulu wa Yena a ku: “Vuyani ka mina hi timbilu ta n’wina, mi titsona swakudya, mi rila, mi tiba swifuva.” Hinkwavo lava hlayisaka xikombelo lexi xi huhuteriweke va ta tshovela mimpfuno leyi nga heriki.—Yoel 2:1, 32; 3:16, 18; 2:13.

[Nhlamuselo ya le hansi]